YÜKSEKOVA VE ŞEMDİNLİ İLÇELERİNDE TBMM MEYDANA GELEN OLAYLARIN ARAŞTIRMA RAPORU, BÖLÜM 8

YÜKSEKOVA VE ŞEMDİNLİ İLÇELERİNDE TBMM MEYDANA GELEN OLAYLARIN ARAŞTIRMA RAPORU, BÖLÜM 8

HAKKARİ MERKEZ, YÜKSEKOVA VE ŞEMDİNLİ İLÇELERİNDE TBMM MEYDANA GELEN OLAYLARIN ARAŞTIRMA RAPORU,

Devlet sırrına ilişkin alanı mevzuatla düzenleme yoluna gidilirken, elbette ki Devletin meşru haklan ve demokratik kurumların korunması ilkesi göz ardı edilmezken vatandaşın bilgi edinme hakkının gereksiz kısıtlanmaması da ön planda tutulmalıdır. Diğer bir deyişle, kişi yararı ile toplum yaran dengede tutulmalı ve yalnız toplum yararının üstün tutulmasının gerektiği hallerde, o da demokratik bir toplumun zorunlu kıldığı ölçüde müdahalede bulunulmalıdır. Devlet sırrı ve gizlilik kavranılan kolayca tanımlanabilecek kavramlar 
olmadığı için, gereksiz yere genişletildiği takdirde bilgi edinme ve denetim hakkının sınırlan daralacağından, Devlet gizliliğinde bilginin özü itibariyle bu niteliği taşıması koşulu aranmalıdır. 
Toplum için başta gelen yarar, Devletin güvenliği, milli varlığı, bütünlüğü, anayasal düzeni, iç ve dış menfaatlerini korumaktır. Sözü edilen kavram ve menfaatler, Devlete ait bazı bilgi ve belgelerin mutlaka gizli kalmasını gerektirir. Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesinin 'ifade Özgürlüğü' başlığını taşıyan 10 uncu maddesinde, ifade özgürlüğünün demokratik bir toplumda zorunlu tedbir niteliğinde olarak ulusal güvenlik ve ulusal yararlar gerektirdiğinde 
kısıtlanabileceği belirtilmiştir. 
Diğer yandan, demokratik düzende aynı zamanda korunması gereken diğer bir değer de, vatandaşların, Devletin işlemleri, faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olabilmek, haber alabilmek hak ve hürriyetleridir. Günümüzdeki yaklaşım, yönetimin bilgi verme ödevi ve bireylerin bilgi alma hakkının bir kanunla düzenlenmesi ve yine Devlet gizliliği kavramımn tanımlanmasını zorunlu hale getirmiştir. 
Devlete ait yararlar ile vatandaşların bilgi edinme hakkı bağdaştınlmak suretiyle bazı ülkelerde de (örneğin İspanya gibi) Devlet sırlan konusu ayn kanunla düzenlenmiştir. Bu kanunlarda Devlet sun olabilecek hususlann vasıflan tayin ve gerektiğinde tanımlan verilmekte ve bu sırlan tespit ve takdir edebilecek merciler kanun tarafından açıkça gösterilmekte, böylece idarecilerin takdirine göre gereksiz konulann sır haline getirilerek vatandaşın bilgi edinme hakkının kısıtlanması önlenmektedir. 
Peki devlet sırrı kavramı neleri içermektedir? Neyin devlet sırn olup, neyin olmadığını önceden kesin bir şekilde belirlemek olanaksızdır. Bir bilgi, belirli bir öneme sahip bulunduğunda "devlet sırn" iken; bu önemi yitirdiğinde sır olmaktan da çıkar. Ancak, askeri sırlar, uluslararası ilişkilerin bir kısmı, ülkenin ekonomik kalkınmasına ilişkin bazı bilgiler, devlet sırn olarak nitelendirilebilir. 
Mer'i mevzuata bakıldığında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 5271 sayılı Ceza 
Muhakemesi Kanununda kısmen yer almakla birlikte devlet sim kavramımn net bir tanımının yapılmadığı ve sınırlannın tam olarak çizilmemiş olduğu görülmektedir. 5237 saydı Türk Ceza Kanununun "Devlet Sırlanna Karşı Suçlar ve Casusluk" bölüm başlığı altında 326-339. maddelerinde "Devletin güvenliğine veya iç veya dış siyasal yararlarına ilişkin belge veya vesikalar" ve "Devletin güvenliği veya iç veya dış siyasal yararlan bakımından, niteliği itibanyla, gizli kalması gereken bilgiler" gibi ibareler bulunmakta ve bu hususlara ilişkin ceza maddesi öngörülmekle birlikte "Devlet Sun" kavramına ilişkin bir tanım yer almamaktadır. 327. maddenin gerekçesinde; "Sırdan maksat, yetkili bulunmayan kişilerin hakkında bilgi sahibi olmalan hâlinde "Devletin güvenliğinin, millî varlığının, bütünlüğünün, anayasal düzeninin veya iç veya dış siyasal yararlannın tehlikeye düşebileceği bilgiler"dir." şeklinde bir tanımlamaya yer verilmektedir. 

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 47. ve 125. maddesinde devlet sırn 
kavramına yer verilmiştir. "Devlet sun niteliğindeki bilgilerle ilgili tanıklık" başlıklı 47. maddenin birinci fıkrasında "Bir suç olgusuna ilişkin bilgiler, Devlet sırn olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz. Açıklanması, Devletin dış ilişkilerine, milli savunmasına ve milli güvenliğine zarar verebilecek; anayasal düzeni ve dış ilişkilerinde tehlike yaratabilecek nitelikteki bilgiler, Devlet sim sayılır." şeklinde genel bir tanımlama yapılmıştır. İçeriği Devlet sun sayılan belgelerin mahkemece incelenmesinde belirlenen yol ise 125. maddede düzenlenmiş olup " Bir suç olgusuna ilişkin bilgileri içeren belgeler, Devlet sun olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz. Devlet sun niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hâkimi veya heyeti tarafından incelenebilir. Bu belgelerde yer alan ve sadece yükletıen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hâkim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa kaydettirilir." şeklinde düzenlenmektedir. 

Adalet Bakanlığınca hazırlanan Devlet Sırları Kanun Tasarısı Taslağında "Devlet 
sırrı ve niteliği itibarıyla gizli kalması gereken bilgi ve belgeler" biçiminde iki ayrı kavram temel alınmıştır. Doğrudan doğruya Devletin güvenliği, milli varlığı, bütünlüğü, anayasal düzeni, iç ve dış menfaatleri gibi olmazsa olmaz kavramlarla ilgili olarak yetkili olmayan kişilerin bilgi sahibi olmaları halinde tehlike yaratabilecek bilgi ve belgeler "Devlet sim" olarak kabul edilmiş; Devlet sun olmamakla birlikte yetkili makamlarca ya da özel kanunlarda veya yetkili olmayanlardan başkasının eline geçmesi halinde kişi, kurum ve kuruluşları zarara uğratabilecek bilgi ve belgeler de 'niteliği itibarıyla gizli kalması gereken 
bilgi ve belgeler' olarak tanımlanıp taslak kapsamına alınmıştır. 

Tasarıya göre, "Devlet Sırrı, yetkili bulunmayan kişilerce hakkında bilgi sahibi 
olunması hâlinde, Devletin güvenliği, millî varlığı, bütünlüğü, anayasal düzeni ve dış ilişkilerini tehlikeye düşürebilecek her türlü bilgi ve belgelerdir. 1.11.1983 tarih ve 2937 sayılı Devlet istihbarat Hizmetleri ve Millî İstihbarat Teşkilatı Kanununun 4 üncü maddesinde gösterilen görev ve faaliyetlerle ilgili olan bilgi ve belgeler birinci fıkra kapsamındadır." şeklinde tanımlanmaktadır. Madde gerekçesinde sözü edilen bilgi ve belgelerin kapsamı konusunda "Devletin sahip olduğu her türlü veri ile yazılı, basılı veya çoğaltılmış dosya, evrak, kitap, dergi, broşür, etüt, mektup, program, talimat, kroki, plan, film, fotoğraf, teyp ve 
video kaseti, harita, bilgisayar hard diski, disketi ve kompakt disk gibi taşıyıcılar ve donanımlardır. Donanım kavramı ise, bilgi ve haberin gizliliği dışında bu gizliliği muhafaza etmeye yönelik önlemler ve sistemler manzumesini ifade etmek için kullanılmıştır." denilmektedir. 

Taslakta devlet sun için "çok gizli", gizli kalması gereken bilgi ve belgeler için "gizli" gizlilik derecesi olarak belirlenmiştir. Taslakta, Cumhurbaşkanlığı, Bakanlar Kurulu ve Bakanlıklar, Genelkurmay Başkanlığı, Millî Güvenlik Kurulu ve Genel Sekreterliği, Misyon Şefleri, Millî istihbarat Teşkilâtı Müsteşarlığının kendi görev alanlarında Devlet sırrım belirleme yetkisine sahip olduğu belirtilmiştir. Taslakla, iç ve dış güvenlik, askerî ve siyasi alanlar dışında ekonomik alanlardaki Devlet sırlan ve gizlilikler de kapsama alınmıştır. 
Koşullarının varlığı halinde Devlete ait bir kısım ekonomik bilgi ve belgeler de Devlet sun ya da gizlilik kavramları içersinde nitelendirilebilecektir. 
Devlete ait yararla toplumsal yaran bağdaştırmayı hedef alan Taslakta sır teşkil 
edebilecek hususlara ilişkin koşullar belirtilmiş, Devlet sırrına ve gizliliğe hangi kurum, kurul ve kuruluşların karar vereceğine dair düzenlemeler getirilmiştir. Bu düzenlemeyle aynı zamanda Türk Ceza Kanunu ve diğer bazı özel kanunlardaki konuyla ilgili kavramlann da doğru uygulanmasına katkı sağlanmış olacaktır. Taslakta Meclis araştırması komisyonlanna Devlet sun içeren bilgi ve belgelerin verilebileceği düzenlemesi yer almamaktadır. Diğer taraftan TBMM içtüzüğü Değişiklik Teklifi Taslağının 105. maddenin son fıkrasında yer alan "Devlet sırlan ile ticarî sırlar, Meclis araştırması kapsamının dışında kalır." düzenlemesini kaldırarak, "Meclis araştırması faaliyeti sırasında Devlet sırrı veya ticarî sır mahiyetinde bir bilgi ve belgeye ulaşılması halinde, bu konuda ayrı 
bir rapor düzenlenir. Bu rapor, dağıtılmaz ve Meclis araştırması komisyonunun 
raporunun görüşülmesine başlanmadan önce yapılacak kapalı bir oturumda 
Başkanlıkça Genel Kurulun bilgisine sunulur." düzenlemesini getirmeyi öngörmektedir. 

Madde gerekçesinde bu husus; "Keza son fıkrada yapılan değişiklikle de Devlet sırrı veya ticari sır kapsamına giren konularda da Meclis araştırması açılabilmesi, ancak bu nitelikteki bilgi ve belgelerden milletvekillerinin kapalı oturumda bilgilendirilmesi esası getirilmiştir. Zira, Devlet sırrı veya ticari sır kavramlarının muğlak ifadeler olması sebebiyle, bu kapsama girmeyen pek çok konunun bu kapsamda olduğu ifade edilerek Meclis araştırmasının etkisinin zayıflatılma tehdidi bulunmaktadır. Tüm bu değişikliklerle Meclis araştırmasının etki ve işlevinin artırılması amaçlanmıştır." denilmektedir. 

Bu hususla ilgili olarak TESEV tarafından hazırlanan Kamusal Gizlilik Kanunu 
Tasarısı (Devlet Sirkin Yasa Tasarısı U) Taslağında hangi bilgi ve belgelerin Devlet sırrı olabileceğine ilişkin hazırlanan Tablo-1 incelendiğinde; Devletin güvenliğine karşı dış tehditlere ilişkin bilgiler; bu tehditlere karşı oluşturulan savunma planlan ve öngörüler ile karar ve görevler, olağanüstü hadler ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hallerinde devletin idaresine ve güvenlik güçleri ile Türk Silahlı Kuvvetleri'nin komutasına ilişkin sistemin yapısı, organizasyonu ve işleyişi, iç veya dış tehdit durumunda veya olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hallerinde Devletin idare edileceği ve güvenlik güçlerinin ve 
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin komuta edileceği merkezlerin savunmasına ilişkin sistemin yeri, teçhizatı, korunma potansiyeli ve organizasyonu ile Devletin idaresi ve emniyet güçleri ile Türk Silahlı Kuvvetleri'nin komutasına ilişkin iletişim sistemlerinin organizasyonu ve işleyişi, Devletin güvenliği ve savunması ile ilgili kurum ve kuruluşlarının olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halleri için hazır tuttukları fiziksel rezervler, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin ve Emniyet güçlerinin seferberlik ve savaş konuşlandırma planlaması,  organizasyonu ve işleyişi, Seferberlik ve savaş halinde veya savaşa hazırlık safhasında milli ekonominin savunma amaçlarına hizmet edecek şekilde dönüşümü ulaştırma imkanlarının korunması ve demir, kara ve deniz ulaşımının hazırlanması, organizasyonu ve kullanımı ve ağır ekonomik bunalım nedeniyle ilan edilen olağanüstü halde uygulanacak ekonomi programları, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin ve Emniyet güçlerinin savaş halinde kullanacağı askeri bölgelerin ve kuvvet türlerinin yapısı, milli savunma ve güvenlik açısından özel önemi 
haiz bilimsel araştırma ve bilimsel araştırma-geliştirme projelerinin bulguları, planlaması ve uygulaması, savunma ve güvenlikle ilgili haberleşme sistemleri, dış politikaya ilişkin olan ve açıklanması veya zamanından önce açıklanması devletin uluslararası ilişkilerini veya çıkarlarını veya uluslararası ilişkinin karşı tarafının önemli çıkarlarım zedeleyebilecek plan, proje, karar, bilgi ve belgeler, "çok gizli" olarak sınıflandırılan bilgi ve belgelerin saklandığı, değerlendirildiği ve iletildiği ortamlara giriş sağlayan şifre ve kodlar, iletiminde kullanılan 
telekomünikasyon, elektronik ve posta sistemleri ve ağlarının tasarım, uygulama, yönetim ve işletmesi, kriptografîk korumaya ilişkin organizasyon, işleyiş, güvenlik düzenlemeleri ve ortamlarına ait bilgiler ile "çok gizli" olarak sınıflandırılan bilgiyi kod algoritmaları vasıtasıyla koruyan kodlu mesajlara ait benzer bilgiler,"çok gizli" olarak sınıflandırılan bilgi ve belgelerin bu niteliğinin korunmasına yönelik organizasyonel düzenlemeler, yöntem ve uygulamalar gibi hususların devlet sırrı niteliğinde olabileceği sınıflandırılmasının yapıldığı 
görülmektedir. 

Sonuç olarak, Meclis araştırması komisyonlarının çalışmalarında önemli bir 
engelleyici husus olan "Devlet sim" hususu, başta bu kavramın belli ve net bir tanımının olmaması, TBMM İçtüzüğünün 105. maddesinin son fıkrasında açıkça belirtilerek araştırma komisyonunun yetkisi dışında bırakılması ayrıca bu kavramın sınırlarını çizen ve hangi mercilerle paylaşılabileceği noktasının da yasal bir düzenlemesi ve çerçevesinin olmaması Meclis araştırması komisyonlarının temel sorunlarındandır. Komisyonumuz bu sorunun ortadan kaldırılabilmesi için; bu kavramın sınırlarım çizen yasal bir düzenlemenin yapılması, ilgili yasada Meclis araştırması ve soruşturması komisyonlarınca talebi halinde Devlet sun içeren bilgi ve belgelerin verilmesi düzenlemesine 
yer verilmesi, en önemlisi TBMM içtüzüğünün 105. maddesinde gerekli değişikliğin yapılarak komisyonun yetkisini sınırlayıcı hususun ortadan kaldırılması ve İç tüzükte Devlet sun içeren bilgi ve belgelerin alınması, görüşülmesi ve raporlanması hususunun özel bir düzenlemeye tabi tutulması gerektiği görüşündedir. 

e) Ticarî Sır Konusu 

Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün 1OS inci maddesi son fıkrası, Devlet 
sırlarının yanı sıra, ticari sırlan da Meclis araştırması kapsamı dışında bırakmıştır. Böyle olunca, ticari sımn söz konusu olduğu hallerde, Meclis araştırması istenemeyecektir. Ayrıca, Meclis araştırma komisyonlarının çalışması esnasında ihtiyaç duyulan gerekli bilgiler de ticari sır kapsamında ise talep edilemeyecek tir. 
Ticari sır kavramı da, tıpkı Devlet sim gibi, belirgin değildir. Ticari işletmenin 
çalışma biçimine, ürettiği mal veya hizmete ve gelişimine ilişkin başkalarından saklı kalmasını istediği, kanuna ve kamu düzenine aykırı olmayan her şey, ticari sır kavramı içine girebilir. Ancak ticari sır kavramı bu genişlikte kabul edilirse, Meclis araştırmasının kapsamı da o kadar daraltılmış olur. 
Nitekim komisyonumuzun çalışmaları esnasında bankalardan istenen kimi bilgilere ilişkin olarak, bazı bankaların ticari sır, müşteri sırrı gibi gerekçelerle bilgi vermekten imtina ettikleri görülmüştür. 
Peki ticari su* nedir? Ya da ne olmalıdır? Literatürde şeffaflık ve şirket menfaatlerinin korunması arasında denge sağlanması için "ticari sır" kavramı tanımlanmıştır. Ticari sır niteliğindeki bilgiler; mevcut durum itibarıyla veya potansiyel olarak ticari değeri olan, üçüncü şahıslar tarafından bilinmeyen, normal durumda erişilmesi mümkün olmayan, bilgi sahibinin gizliliğini korumayı hedeflediği bilgilerdir. 
Ticari sır kavramıyla birlikte genellikle mütalaa edilen diğer bazı kavramlarda 
mevcuttur. Bunlar; banka sun ve müşteri sırrıdır. Bu kavramların da içeriği netleştirilmeli ticari sır kavramı ile birlikte veya ayn ayrı mütalaa edilmesi gerektiği belirlenmelidir. 
Adalet Bakanlığınca yapılan çalışmalar neticesinde hazırlanan ancak henüz 
yasalaşmamış "Ticarî Sır, Banka Sun ve Müşteri Sırrı Hakkında Kanun Tasarısı Taslağı" bu noktada önemli bir çalışmadır. Bu Taslak incelendiğinde; 
Ticari su*; bir ticari işletme veya şirketin faaliyet alanı ile ilgili yalnızca belirli sayıdaki mensuptan ve diğer görevlileri tarafından bilinen, elde edilebilen, özelikle rakipleri tarafından öğrenilmesi halinde zarar görme ihtimali bulunan ve üçüncü kişilere ve kamuya açıklanmaması gereken, işletme ve şirketin ekonomik hayattaki basan ve verimliliği için büyük önemi bulunan; iç kuruluş yapısı ve organizasyonu, malî, iktisadî, kredi ve nakit durumu, araştırma ve geliştirme çalışmaları, faaliyet stratejisi, hammadde kaynaklan, imalatının teknik özellikleri, fiyatlandırma politikaları, pazarlama taktikleri ve masraftan, pazar paylan, toptancı ve perakendeci müşteri potansiyeli ve ağlan, izne tâbi veya tâbi 
olmayan sözleşme bağlantılarına ilişkin veya bu gibi bilgi ve belgeleri, 
Banka sırrı; bankanın yönetim ve denetim organlarının üyeleri, mensuplan ve diğer görevlileri tarafından bilinen malî, iktisadî, kredi ve nakit durumu ile ilgili bilgilerle, bankanın müşteri potansiyeli, kredi verme, mevduat toplama, yönetim esaslan, diğer bankacılık hizmet ve faaliyetleri, risk pozisyonlanna ilişkin her türlü bilgi ve belgeleri, Müşteri sırn; ticarî işletme ve şirketlerin, bankaların, sigorta şirketlerinin, sermaye piyasasında ve malî piyasalarda faaliyet gösteren aracı kurumların, kendi faaliyet alanlanyla ilgili olarak müşteriyle ilişkilerinde, müşterinin şahsî, iktisadî, malî, nakit ve kredi durumuna ilişkin doğrudan veya dolayısıyla edindikleri tüm bilgi ve belgeleri, İfade ettiği belirtilmektedir. 
Aynı taslakta bu sırların Türkiye Büyük Millet Meclisinin gizli olarak yapılması 
gereken meclis araştırması ve meclis soruşturması oturumlan ile meclis araştırması ve meclis soruşturması komisyonlan toplanülanndaki müzakerelerde yazılı olarak talep edilebileceği, talebin en geç otuz gün içinde yerine getirilmesi hükme bağlanmaktadır. 

Diğer taraftan Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü Değişiklik Teklifi Taslağı, 
mer'i İç tüzüğün 105. maddenin son fıkrasında yer alan "Devlet sırlan ile ticarî sırlar, Meclis araştırması kapsamının dışında kalır." düzenlemesini kaldırarak, "Meclis araştırması faaliyeti sırasında Devlet sırn veya ticarî sur mahiyetinde bir bilgi ve belgeye ulaşılması halinde, bu konuda ayn bir rapor düzenlenir. 
Bu rapor, dağıtılmaz ve Meclis araştırması komisyonunun raporunun görüşülmesine başlanmadan önce yapılacak kapalı bir oturumda Başkanlıkça 
Genel Kurulun bilgisine sunulur." düzenlemesini getirmeyi öngörmektedir. Madde gerekçesinde bu husus; "Keza son fıkrada yapılan değişiklikle de Devlet sırrı veya ticari sır kapsamına giren konularda da Meclis araştırması açılabilmesi, ancak bu nitelikteki bilgi ve belgelerden milletvekillerinin kapalı oturumda bilgilendirilmesi esası getirilmiştir. Zira, Devlet sun veya ticari sır kavramlarının muğlak ifadeler olması sebebiyle, bu kapsama girmeyen pek çok konunun bu kapsamda olduğu ifade edilerek Meclis araştırmasının etkisinin zayıflatılma tehdidi bulunmaktadır. Tüm bu değişikliklerle Meclis araştırmasının etki ve 
işlevinin artırılması amaçlanmıştır.*' Denilmektedir. 

9 CU BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***