FRANSA’NIN, ATATÜRK’E HAYRAN BAŞBAKANI….
Gürbüz Evren
Bu 10 Kasım’da, Mustafa Kemal hakkında, bazılarını ilk kez duyacağınız bilgiler paylaşacağım için lütfen yazının daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlayın.
Fransa’da Başbakanlık, Meclis Başkanlığı Bakanlık, senatörlük ve Lyon Belediye Başkanlığı yapmış Edouard Herriot, Mustafa Kemal’e, tek kelime ile hayrandı.
Radikal Sosyalist Parti Genel Başkanı da olan Herriot, yazar ve bilim adamı kimliğinden de dolayı ülkenin en seçkin kuruluşlarından Fransız Akademisi’ne seçilmiştir.
Edouard Herriot, dönemin Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın daveti üzerine, Yunanistan’dan deniz yoluyla 8 Ağustos 1933’de İzmir’e gelmiştir.
Herriot’un beraberindeki 8 kişilik heyette, Partisinin yetkilileri, milletvekilleri, senatörler ve diplomatlar da vardır.
Edouard Herriot, daha sonra yayınladığı “Orient” adlı kitabında, 10 saatlik İzmir gezisine uzun uzun yer vermiştir.
Herriot’un en çok dikkatini çeken ise İzmir’de gördüğü okullardır. Vali Kazım Dirik’e, “Şu karşıdaki büyük bina askeri kışla mıdır?” diye soran Herriot, “Çocuk kışlası” yani okul yanıtını alınca şaşırmıştır.
“İzmir’de bu türden çok sayıda okul binası var. Bu Cumhuriyet’in eğitime verdiği önemin göstergesidir” değerlendirmesini yapan Fransız Devlet Adamı, Ziraat Okulu’ndan da etkilenmiştir.
Öyle ki, bu okulu bitiren 2 öğrenciye, Lyon’daki Yüksek Ziraat Okulu’nda, 1 öğrenciye de, Sanat Akademisi’nde eğitimlerini sürdürmeleri için 5 yıllık burs vermiştir.
İzmir’den, İstanbul’a geçen Fransız heyeti, buradan Radikal Sosyalist Partilerin kongresine katılmak için Sofya’ya gidecektir.
Fransızlar, 16 Ağustos’ta İstanbul’a döner ve 19 Ağustos’ta da Ankara’ya gelirler.
Başkentte, Başbakan İsmet İnönü ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras ile bir araya gelen Edouard Herriot, daha sonra da gazetecilerin sorularını yanıtlar.
Fransız devlet adamının, ‘en çok nelerden etkilendiniz’ sorusuna verdiği yanıt anlamlıdır.
İzmir’den başlayarak, Türkiye’de geçtiği her yerde mektep gördüğünü söyler.
Mektep kelimesini Türkçe söylemesi ise gazetecilerin dikkatini çeker.
Bunun nedeni sorulduğunda ise Mustafa Kemal’in eğitim atağından çok etkilendiğini, okulları her yerde görmekten duyduğu mutluluğu anlatmak için Mektep kelimesini ezberlediğini söyleyecektir.
Edouard Herriot’ın Ankara’da gazetecilere söyledikleri bununla sınırlı değildir.
Fransız gazeteci Andre Valles, Türkiye ziyareti sonrası 1933’ün Eylül ayının ilk haftasında, Lyon Progres gazetesinde, “Birçok özelliği olan Edouard Herriot gibi bir şahsiyeti etkilemek hiç kolay değildir. Herriot’un, etkilenmesi, İzmir’e ayak bastığı andan itibaren başladı. Herriot, Mustafa Kemal’in Türklere aşıladığı gelişme, ilerleme, bağımsızlık aşkı ve enerjisini her yerde gördüğünü, laiklik gibi bir özelliği yüzyıllarca dini baskının hüküm sürdüğü ülkede yürürlüğe konmasına, kadınların özgürleştirilmesine hayran kaldığını söylüyor. Mustafa Kemal’den ve eserlerinden, özellikle de, yüzde 1’inin okuma yazma bilen toplumun sadece 10 yılda atılan dev eğitim adımlarıyla büyük ilerleme kaydetmesinden çok etkilendiğini her fırsatta dile getirdi” değerlendirmesini yapmaktadır.
Ankara’dan sonra tekrar İstanbul’a dönen Edouard Herriot, 21 Ağustos’ta Mustafa Kemal tarafından kabul edilecektir.
Herriot, 4 saat süren bu görüşmeden öylesine etkilenmiştir ki, hayata gözlerini kapattığı 1957 yılına dek, ne zaman Türkiye konusu gündeme gelse Atatürk’ten görülmemiş bir hayranlıkla bahsetmiştir.
Edouard Herriot, Paris’te, 29 Kasım ve 6 Aralık 1933 tarihlerinde Türkiye konulu 2 konferans vermiştir.
Konferanslarda, Atatürk’ten övgüyle bahseden Herriot, “Mustafa Kemal’in 2 olağanüstü özelliğine hayranlık beslerim. Bunlardan biri, tıpkı alev gibi parlayan, ateş gibi yanan vatanseverliği diğeri ise buna kusursuz bir mantık yapısı ve birliği kazandıran hâkimiyetidir. Unutulmasın ki ona hayranlık duyan sadece ben değilim” diye konuşmuştur.
Le Figaro gazetesinin, Kasım 1936 tarihli sayısında, Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş yıldönümüne ilişkin görüşlerini paylaşan Edouard Herriot, Mustafa Kemal için, “Hiçbir devlet adamı ya da önemli şahsiyet ile kıyaslanmayacak kadar büyük ve farklı bir liderdir. Onun gözlerinde, bizlerin tahmin edemeyeceği kadar uzaklara bakışı gördüm” ifadesini kullandıktan sonra, “Bu sözlerimi en iyi Avrupalılar anlayacaktır. Çünkü o yıkılmış bir ülkenin yere serilmiş halkını ayağa kaldırarak süper devletleri yenmiştir. Mustafa Kemal bundan daha da büyük bir zafer daha kazanmıştır. Cehalete, gericiliğe, din sömürüsüne açtığı savaşı da kazanarak, kurduğu yeni devletin kalıcı olmasının yolunu açmıştır. Öyle bir devlet kurdu ki, dünya yıkılsa o yerinde kalacak” demiştir.
Edouard Herriot’un Atatürk’e duyduğu hayranlığın temelinde yatan nedeni ise bir başka yazıda aktaracağız.
Her 10 kasım benim için Mustafa Kemal’in yeniden doğuşudur…
