Başka Ülkelerin Tarih Ders Kitaplarında Türk/Osmanlı İmajı BÖLÜM 3

Başka Ülkelerin Tarih Ders Kitaplarında Türk/Osmanlı İmajı  BÖLÜM 3

Suriye ders kitaplarına genel olarak bakıldığında Arap ülkelerini kültürel ve sosyal bir bütün olarak tanımlayan, seküler Arap milliyetçiliğini temel alan bir yaklaşımın hâkim olduğu görülmektedir. 

Kitaplardaki Türk imajı, bu anlatım tarzının tabii bir sonucu olarak olumsuz biçimde şekillendirilmiştir. Örneğin Abbâsî Halîfesi Mu‘tasım zamanında Türkler, Abbâsî Devleti çatısı altında yönetimi ele geçirmek isteyen dış güçler olarak yansıtılmış, hatta Türklerin İslâmiyet’e “çıkar amaçlı girenlerden” olduğu imâ edilmiştir. Selçuklulara ise tarih kitabında yüzeysel olarak değinilmiş, 
liderlerinin yaptıkları icraatlerden olumlu biçimde bahsedilmiştir (s.120). 
Türkler, ancak Arap coğrafyasına katkılarından dolayı Zengîler döneminde olumlu bir imaja kavuşabilmiştir. Gaznelilerin bilime yaptıkları katkı vurgulanmıştır. Eyyûbîlerden ise, özellikle Salâh ed-dîn Eyyûbî’nin Kudüs’ü Haçlıların elinden geri alması sebebiyle, övgüyle bahsedilmiş, ancak 
Eyyûbîlerin kimlikleri hakkında hiçbir bilgi verilmemiştir. Memlûkların ise Türk olduklarından söz edilmemiş, Moğollara karşı kazanılan zafer, yine Arapların başarısı olarak yansıtılmıştır. Mehmet Batan. (2011). İran İslam Cumhuriyeti İlk ve Ortaöğretim Ders Kitaplarında Türkler ve Türk İmajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü. 

İran tarih ders kitaplarında Türklerle ilgili genelde olumlu yaklaşımlar görülmüştür. Olumsuzluk olarak Türklerin güçsüz Abbasi halifelerini kendilerince yönlendirdikleri vurgulanmıştır. Gazneliler, Selçuklular, Harzemşahlar gibi Türk devletlerinden geniş bahsedilmekle birlikte bunların kullandığı resmi dilin farsça olmasının öneminden bahsedilmiştir (187). Alparslan öncülüğündeki Malazgirt zaferi üzerinde olumlu durulmasına karşın Harzemşahların Moğol politikaları çok eleştirilmiş sonrasındaki Moğol hakimiyeti sert ifadelerle eleştirilmiştir. Osmanlı sultanlarından olumsuz bahsedilmezken Yavuz Sultan Selimin İran’a saldırması için bahane aradığını belirtmiştir. Mustafa 
Kemal’in İngilizler etkisiyle yönetimi ele geçirerek yeni devlet kurduğunu söylemişlerdir (s.189). 

Fatih Fuat TUNCER. (2012). Kosova Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı / Türk İmajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kosova tarih ders kitapları da bütün bu tartışmalar ışığında, bu çalışma altında incelenmiş ve Osmanlı/Türk imgesi ile ilgili olumlu ve olumsuz imgeler ortaya konulmuştur. Çalışma boyunca dikkati çeken Osmanlı ve yönetim sistemi üzerine olan olumsuz nitelemelerdir. Osmanlı için “işgalci”, “terör uygulayan”, “çocukları rehin alan”, “despot”, “ortaçağ anlayışlı” gibi tanımlamalar kullanılmakta ve özellikle Osmanlı dönemi anlatılırken sürekli “işgal” ve “işgalci” vurgusu yüzlerce kez tekrarlanmaktadır. Osmanlı ve Sultan imajından sonra işlenen Türkiye ve Atatürk imajının verilen Osmanlı imajının tam tersi olduğu görülmektedir. Türkiye, diğer devletlerle “iyi geçinen” bir devlet olarak resmedilirken Atatürk de “vatansever”, “sultana karşı savaşan”, “iyi bir asker” ve “demokrat” olarak tanımlanmaktadır. Bu durum Türkiye ve Osmanlı’ya karşı bakış açısında farklılıklar olduğunu; Türkiye ve Osmanlı imgesinin tarih ders kitaplarında güncel politik duruma göre yorumlandığını 
göstermektedir. 

Jahja Muhasilovic. (2015). Bosna Hersek Güncel Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmajı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk ve Osmanlı imajı açısından Boşnakça tarih ders kitapları Sırpça ve Hırvatça tarih ders kitaplarına göre daha iyi noktada olsa da Boşnakça kitaplarda da sorunlar vardır. Örneğin Hunlar her üç dildeki kitapta da olumsuz işlenmiştir. Hunların Moğol asıllı oldukları terör estirdikleri söylenmiştir (s.30-34). Bunun dışında Selahattin Eyyübi’nin kürt asıllı olduğu bugünkü Kürdistan’ın nerede olduğu sorulmuştur (s.35). Osmanlı tarihine, Boşnak tarihyazıcılığında Sırp ve Hırvatlar gibi kötümser bakılmamakta  dır. Boşnaklar kendilerini Osmanlı döneminde İslamı kabul etmelerinden ve o 
medeniyet dairesine girdiklerinden dolayı Osmanlı’yı kendinden farklı olarak görmemektedirler. 

Osmanlıları onların bağımsızlığını yok eden birisi gibi görmemektedirler. Boşnak ders kitaplarında bazen Osmanlıların Bosna’ya İslamı getirmelerinden dolayı Osmanlı’yı idealleştirmeler de ortaya çıkabiliyor (s.38). Boşnakça ve Hırvatça tarih ders kitaplarında Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti olumlu biçimde işlenirken Sırpça ders kitaplarında Türkiye ile ilgili bir bilgiye rastlanılmamaktadır (s.108). 

Nigar Maharramova Cengiz. (2016). Sovyet Rusya Tarih Ders Kitaplarında Türk İmajı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Sovyet Rus tarih ders kitaplarında Türk imajı “öteki”, zaman zaman “barbar ve yabani”, fakat bazı paragraflarda “adalet timsali” olarak gösterilmiş, Ne yazık ki ötekileştirmeden kurtulamamıştır. Türk 
imajının yazardan yazara farklılık gösterdiği, bazı kitaplarda “barbar ve istilacı” Türk imajı verilmeye çalışılırken bazı kitaplarda tarihi gerçekliklere dayanan objektif düşüncelere de yer verilmiştir. 

Kitaplarda en tartışmalı konular iki devlet arasında çıkar çatışmalarının olduğu konulardır. Bunlar Balkan Savaşları, Rus Türk savaşları ve Kafkasya’daki çatışmalardır. Bu konulardaki yaklaşımlar her devletin kendini haklı gösterme çabaları ile ilgilidir. Balkan Savaşları ile ilgili yazılarda zaman zaman 
Rus tarih yazarlarının objektif davranarak Rusya’nın bölgede çıkarlarının olduğunu ve sadece Slav halklarına “yardım etme” düşüncesi ile davranmadığını söyler. Buna karşın geneli Türklere karşı savaşan askerlere ve savaşçılara “kahraman”, Balkan savaşlarına “milli özgürlük savaşları” olarak yaklaşmıştır. Bazen ”savaş esnasında çok az savaşçı ile çok büyük savaşların kazanıldığı” eşit 
olmayan savaşlarda Rusların Türkleri yenmesi gibi anlatılar “ilahi adalet” fikrini ön plana çıkarmaya hizmet etmektedir (s.70). 

Sonuç ve Öneri 

Türkiye’de tamamı yüksek lisans tezi olarak yaptırılan, başka ülkelerdeki Türk ve Osmanlı imajını ortaya çıkarmaya yönelik çalışmalar, inceledikleri ülke kitapları kadar kuramsal temellendirmeleri, kitapları inceleme tarzları, elde edilen verileri sınıflama ve temalaştırma başarıları, yorumlama yeterlilikleri bakımında da farklılık arz etmişlerdir. Genel olarak özetlemek gerekirse, eğitim bilimleri 
disiplinlerinde yapıtırılan tezlerde ders kitaplarındaki bu imajların durumu, genelde barışcı tarih eğitimi çerçevesinde işlenirken, bölge araştırmaları yada uluslararası ilişkilerde yaptırılan tezler siyasal kimlik oluşumu ekseninde soruna yaklaşmıştır. Bu bağlamda tezlerde eğitim bilimleri yaklaşımları ile siyaset bilimi yaklaşımı tezlerin niteliklerini belirlemiştir. Tez konularının Balkan, Ortadoğu ülkeleri ağırlıklı olmaları kayda değer bir bulgu sayılabilir. Buralarda yaşayan Türklerin varlığı yanında her birinin eski Osmanlı bakiyesinde ya da buna komşu olması dikkate değer görülebilir. Diğer ülkelerdeki Türk/ Osmanlı imajı üzerine de mutlaka incelemeler yapılarak literatüre katılmalıdır. 


Tezlerde ABD ve Almanya dışında Türk ve Osmanlı imajlarının işlenişinin genelde ilgili ülkenin tarihsel geçmişinden izler taşıdığı, bu bağlamda ciddi sorunlu bilgi hataları ve ifadelere sahip oldukları görülmüştür. Osmanlı coğrafyası içinde yüzyıllar boyunca yaşamış ilgili ülkelerin tarih ders kitaplarındaki Türk ve Osmanlılara yönelik olumsuz ifadelerin yoğunluğu, bu ülkelerdeki mevcut 
uluslaşma çabalarının ya da cari siyasal yaklaşımların etkisini gösterir gibidir. Bu ülkelerle Türkiye arasında yapılacak ikili anlatmalarla bu sorunların çözülmesinin, ilgili ülke toplumlarında Türklere yönelik olumsuz düşüncelerin önüne geçebileceği söylenebilir. 

Tezlerde benimsenen metot açısından bir karşılaştırma yapıldığında yine yaptırıldıkları enstitü ve ilgili disiplin bağlamında bir etkinin olduğu açıktır. Danışmanların tez çalışanlarına ayırdıkları zaman ve yaptıkları kontrolün de tezlerin ilgili incelemeleri başarılı biçimde ele almalarını doğrudan etkilemiş olduğu da düşünülmektedir. Bunun için yapılacak yeni çalışmalarda daha dikkatli inceleme ve elde edilen bulguları zengin kuramsal çerçeveden hareketle temalaştırmak ve yorumlamak konusunda daha titiz davranılabilir. 

Kaynakça 

Aizharkyn, A. K. (2012). “Kırgızistan’daki ortaokul, lise tarih ders kitaplarında Türkiye tarihinin okutulması”, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 2, (1):79-83. 
Alibašic, A. (2007). “Images of the Ottomans in history textbooks in Bosnia and Herzegovina (Bosna ve Hırvatistan tarih ders kitaplarında Osmanlı imajı)”, İslâm Araştırmaları Dergisi, XVII, 103- 137. 
Biricky, G. (2013). “The Ottoman age in Southern Central Europe as represented in secondary school history textbooks in the Czeck Republic, Hungary, Polland and Slovakia”, (Çek cumhuriyeti, 
Macaristan, Polonya ve Slovakya’da Ortaokul Tarih Ders Kitaplarında Güney Orta Avrupa’da Osmanlı Çağının Temsili) Journal of Educational Media, Memory, and Society, 5, (1): 108-129. 
Batan. M. (2011). İran İslam cumhuriyeti ilk ve ortaöğretim ders kitaplarında Türkler ve Türk imajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü. 
Biljali Ş. (2007). Makedonya eğitim kurumlarında okutulan tarih kitaplarında Osmanlı imajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. 
Bozkuş, Y.D. (2014). “Ermeni tarih ders kitaplarında Türk imgesi”. Yeni Türkiye, 60. 
Gatina V. (2009). Rus Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmgesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans 
Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 
Gökdem. Z. B. (2010). Suudi Arabistan Ders Kitaplarında Türkler ve Türk İmajı, (Yayınlanmamış 
Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü. 
Göksun. Y. (2011). Suriye İlk ve Ortaöğretim Ders Kitaplarında Türkler ve Türk İmajı, 
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü. 
Köstüklü, N. (2013). “Kıbrıs Rum kesimi tarih ders kitaplarında “Türk” ve “Türkiye” imajı”, 
Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, (17- 19 Mayıs 2013), Saraybosna, Bosna Hersek. 
Maharramova Cengiz, N. (2016). Sovyet Rusya Tarih Ders Kitaplarında Türk İmajı. (Yayınlanmamış 
Yüksek Lisans Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. 
Muhasilovic. J. (2015). Bosna Hersek Güncel Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmajı. 
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 
Oral, M. (2002). İmparatorluktan ulus devlete Türkiye’de tarih anlayışı (1908 -1937). (Yayımlanmamış 
Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarih Enstitüsü, Ankara. 
Pingel, F. (2003). Ders kitaplarını araştırma ve düzeltme rehberi, Çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: 
Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları. 
Safran, M. & Ata, B. (1996). “Barışçı tarih öğretimi üzerine çalışmalar; Türkiye’de tarih ders kitaplarında Yunanlılara ilişkin kullanılan dil ve Yunanlılara ilişkin öğrenci görüşleri”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, I, 11-26. 
Şimşek, A.& Meherremova Cengiz, N. (2015). “Rusya tarih ders kitaplarında Türk-Osmanlı imgesi”, Turkish History Education Journal, 2015: 4 (2), 225-258. 
Şimşek, A. & Alaslan, F. (2013). “Milliyetçi tarihten milli tarihe, çatışmacı eğitimden barışçı eğitime doğru türkiye’de tarih ders kitapları”, Uluslararası Akademik Bakış Dergisi, 40. 
Tuncer. F. F. (2012). Kosova Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı / Türk İmajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 
Ulubaş M. (2009). Günümüz Amerikan Tarih Ders Kitaplarında Türk Tarihi İle İlgili Konuların Ele Alınışı Üzerine Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 
Yılmaz, S. (2008). “Ermenistan cumhuriyeti’nde okutulan 10. sınıf tarih ders kitabında Türkler aleyhine ifadeler ve sözde Ermeni soykırımı”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (177). 
Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınları. 
Yıldız. N. (2008). 1980–1990 Yılları Arasında Bulgaristan’da İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında 
Okutulan Tarih Ders Kitaplarında Türk ve Osmanlı Algısı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 
Yiğit M. (2009). Arap Ülkelerinde Okutulan Lise Tarih Ders Kitaplarında Türkler (Ürdün ve Suriye Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. 
Zunıc. M. (2008). Hırvatistan’da Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı İmajı. Yayınlanmamış Yüksek 
Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.


***