Suriye İç Savaşının Başlangıcından Bugüne Yaşanan Önemli Gelişmeler Nelerdir?
Özel Rapor
Erol Başaran BURAL
Mart 2019
www.21yyte.org
Aradan tam olarak sekiz yıl geçmesi nedeniyle Suriye’de 2011 yılında başlayan iç savaş ile ilgili olarak, tarihsel süreç içerisinde yaşanan önemli gelişmeleri hatırlamakta fayda görülmektedir.
15 Mart 2011 – Dera’da çocukların tutuklanması üzerine gençler ve bölge halkı tepki olarak sokaklara döküldü. “Suriye halkı aşağılanamaz” sloganları atılarak çocukların serbest bırakılması için gerçekleştirilen protestoların üçüncü gününde halkın üzerine ateş açıldı ve 4 sivil öldürüldü.
22 Mart 2011 - Protestolar 22 Mart 2011’de ülke geneline yayıldı.
26 Mart 2011 - Esed rejimi, protestoların devam ettiği günlerde sokak ve meydanları dolduranları birer birer tutuklarken, radikal olarak bilinen 260 tutuklu Sednayya hapishanesinden salıverdi. Salıverilenlerin büyük kısmı daha sonra El Kaide’nin Suriye kolu Nusra Cephesi’ne ve IŞİD’e katıldı.
Haziran 2011 - Suriye’de ayaklanmanın başlamasından yaklaşık 6 ay sonra halk, Türkiye sınırına akın etmeye başladı.
Ağustos 2011 - Türkiye, Suriye ile ilişkilerini askıya aldı.
3 Şubat 2012 - Suriye Ordusu Humus şehrine havan ve tanklarla saldırı düzenledi. Saldırı sonucunda 200’den fazla insan hayatını kaybetti. Bu olay sonrası BM Güvenlik Konseyi’nde Beşar Esed’e görevden çekilerek yetkilerini yardımcısına bırakması çağrısında bulunan tasarı oylandı. Oylamada on beş üyeden on üçü tasarıya evet derken Rusya ve Çin’in hayır demesi tasarının konseyden geçmesini engelledi.
23 Haziran 2012 - Türk Hava Kuvvetleri’ne ait bir F-4 tipi savaş uçağı, Malatya’dan havalandıktan sonra Akdeniz üzerinde Suriye tarafından düşürüldü.
Temmuz 2012 - Esed rejimin çekildiği bölgelerde PKK/PYD terör örgütü hızla hâkimiyet kurdu. Terör örgütü PYD 19 Temmuz 2012’de Ayn El Arab’ı (Kobani), bir gün sonra Afrin’i, 23 Temmuz’da Kahtaniye (Dirbesiye) ve Haseke’ye bağlı bazı köyleri kontrolü altına aldı.
Aralık 2012 - Aralık 2012’de ABD, Nusra Cephesini terör örgütü listesine aldı. Nusra Cephesi, Temmuz 2016’ya gelindiğinde El Kaide’den ayrıldığını ve adının da Şam’ın Fethi Cephesi olarak değiştirdiğini duyuracaktı.
Nisan 2013 – IŞİD terör örgütü, Suriye’nin kuzeyinde hızlı bir şekilde yayılmaya ve güç kazanmaya başladı.
11 Mayıs 2013 - Hatay’ın Reyhanlı ilçesinde iki bombalı saldırı düzenlendi. Saldırıda 52 kişi hayatını kaybederken, 140 kişi de yaralandı.
21 Ağustos 2013 - Şam kırsalındaki Doğu Guta’ya atılan sarin gazı Esed’in kimyasal silah kullandığı söylentilerinin gerçek olduğunu gözler önüne serdi. ABD bu saldırıda toplam 1.429 kişinin öldüğünü açıkladı.
14 Eylül 2013 - ABD ve Rusya 14 Eylül 2013’te Suriye’deki kimyasal silahların ülke dışına çıkarılarak yok edilmesi için anlaştı.
16 Eylül 2013 - Sınır ihlali yapan ve uyarılmasına rağmen bu ihlale devam eden Suriye helikopteri Türk F-16’ları tarafından düşürüldü.
Ocak 2014 – Terör örgütü IŞİD, daha sonraları “kalesi” olarak anılacak Rakka’yı ele geçirdi. 2014. Bu dönem IŞİD tehdidinin yükseldiği dönem oldu. PKK/PYD terör örgütü, 2014 yılının Ocak ayı başında Afrin, Kobani ve Cezire’de sözde kantonlar kurarak, özerklik ilan etti.
PYD Kendisine muhalif herkesi etnik kimlik gözetmeksizin bölgeden zorla göç etmeye zorladı.
Haziran 2014 – IŞİD terör örgütü sözde halifelik ilan etti.
13 Eylül 2014 – IŞİD terör örgütünün Ayn el Arab’a (Kobani) saldırdığı tarihte PKK/ PYD’nin silahlı unsurlarına ABD havadan destek verdi.
Ekim 2014 - ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcü Yardımcısı Mari Harf yaptığı açıklamada PKK/ PYD’yi bir terör örgütü olarak görmediklerini söyledi.
Şubat 2015 - Ayaklanmadan 4 yıl sonra yani 2015 yılına gelindiğinde, ülkede Esed rejimine karşı mücadeleye giren irili ufaklı örgütlerin sayısı toplamda 1500’ü buldu. Bu örgütlere bağlı silahlı gruplar içinde yer alanların sayısı ise 150.000’i aştı.
Mayıs 2015 - Muhalifler, Suriye’nin kuzey batısındaki İdlib’i ele geçirdi.
30 Eylül 2015 - İlk günden beri Suriye rejimi yanlısı tutum sergileyen Moskova, Esed’in gerilemesi karşısında Tahran’ı ikna ederek iç savaşa askeri sahada müdahil oldu.
24 Kasım 2015 - Rus Hava Kuvvetlerine ait SU-24 tipi savaş uçağı Suriye sınırında TSK tarafından düşürüldü.
Aralık 2015 - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Suriye’de siyasi geçişin yol haritasını karara bağladı. Ülke genelinde ateşkes sağlanması, geçiş hükümeti üyelerinin belirlenmesi, yeni anayasa hazırlanması ve adil seçimlerin düzenlenmesi başlıklarını içeren 2254 sayılı karar, sonraki Cenevre toplantılarında temel müzakere belgesi olarak kabul edildi.
Ağustos 2016 – PKK/PYD terör örgütü, ABD'nin desteği ile Fırat Nehri'nin batısındaki Menbiç'i işgal etti.
24 Ağustos 2016 - Türkiye Fırat Kalkanı Harekâtını başlattı. Harekâtın amaçlarından ilki sınıra yakın bölgede 5 bin kilometrekarelik IŞİD ve PKK/YPG gibi terör örgütü unsurlarını temizlemekti. Diğer bir amaç ise PKK’nın sınırın öte tarafındaki kolu PYD’nin ele geçirdiği şehirlerde kurduğu kantonları birleştirme çabasını engellemekti.
28 Kasım 2016 - İran ile birlikte Rusya’nın da desteğini arkasına alan rejime bağlı ordu Halep’e saldırdı. Halep bu tarihten sonra rejim güçlerinin eline geçti.
20 Aralık 2016 - Halep’te yaşananlardan sonra Suriye’ye doğrudan müdahil olan üç ülke Moskova’da aynı masa etrafında toplandı. Türkiye, İran ve Rusya muhtemel bir çözüm formülünün garantörü olmayı kabul etti.
23 Ocak 2017 - Moskova’da alınan ortak kararlar doğrultusunda Türkiye, Rusya ve İran Kazakistan’ın Astana şehirde bir araya geldi.2
Şubat 2017 - Türkiye ve Rusya, Halep ateşkes anlaşmasını Suriye geneline taşımak için Kazakistan'ın başkenti Astana'da bir araya geldi.
Nisan 2017 - Rejim güçleri, 4 Nisan'da İdlib'e bağlı Han Şeyhun'a kimyasal silah ile saldırdı. En az 100 sivil öldü, 500'den fazla insan yaralandı. Bunun üzerine ABD Suriye’nin Şayrat Hava Üssü'ne füze saldırısı düzenledi.
Mayıs 2017 - Türkiye, Rusya ve İran, çatışmaların en yoğun olduğu 4 alanı; İdlib, Humus, Şam ve çevreleri ile Dera’yı, gerginliği azaltma bölgesi ilan etti.
Ekim 2017 - TSK, Astana anlaşmaları çerçevesinde İdlib'de gözlem noktaları kurma sürecini başlattı.3
Ocak 2018 - Türkiye, Afrin'deki PKK/PYD terör örgütünün varlığını sona erdirmek maksadıyla Zeytin Dalı Harekâtını başlattı.
Şubat 2018 – Suriye rejim güçleri Şam banliyölerinden Doğu Guta’ya büyük çaplı bir operasyon başlattı.4
14 Nisan 2018 - ABD, İngiltere ve Fransa Suriye'yi vurdu. Saldırıda ilk etapta başkent Şam'daki Cumhuriyet Muhafızları, Dumeyr Havaalanı, Şam Uluslararası Havalimanı çevresi, Cemeyre Bilimsel Araştırmalar Merkezi, Kasyun Dağı'ndaki hava savunma sistemleri, Kisve ve Kalamun bölgelerindeki askeri noktalar vuruldu.5
18 Haziran 2018 - TSK resmi Twitter hesabından yapılan açıklamada “Daha önce mutabık kalınmış Münbiç Yol Haritası ve Güvenlik Prensipleri doğrultusunda, Fırat Kalkanı Harekât alanı ile Münbiç arasında kalan hatta TSK ve ABD Silahlı Kuvvetleri unsurları tarafından 18 Haziran 2018 tarihinden itibaren bağımsız devriye faaliyetlerine başlanmıştır.” ifadelerine yer verilerek Münbiç bölgesindeki ortak devriyeler duyuruldu.6
17 Eylül 2018 - Soçi’de Türkiye ve Rusya arasında İdlib çatışmasızlık bölgesine yönelik bir mutabakat imzalandı. Mutabakat zaptına göre;
- Rusya Federasyonun İdlib’de askeri operasyonlar ve saldırılardan kaçınılması için gerekli önlemleri alacağı,
- 15-20 kilometre derinliğinde silahsızlandırılmış bir bölgenin (demilitarized zone) kurulacağı,
- Çatışan taraflara ait ağır silahların (Çok namlulu roketatar sistemleri, tank, havan, top vb.) 10 Ekim’e kadar silahsızlandırılmış bölgeden çekileceği; terörist grupların, silahsızlandırılmış bölgeden 15 Ekim’e kadar çıkacağı,
- Belirtilen bölgede Türk ve Rus askerleri tarafından devriye faaliyetleri yürütüleceği,
- M4 (Halep-Lazkiye) ve M5 (Halep-Hama) otoyollarının 2018 yılı sonuna kadar
güvenliğinin sağlanarak trafiğe açılacağı,
- Bu faaliyetler kapsamında İran, Rusya, Türkiye’nin Müşterek Koordinasyon Merkezi kuracağı hususları karara bağlandı.7
17 Eylül 2018 - Rusya Hava Kuvvetlerine bağlı IL-20 tipi elektronik istihbarat uçağı Suriye’ye ait hava savunma birimleri tarafından düşürüldü. Olay İsrail Hava Kuvvetlerinin Suriye’ye karşı operasyon düzenlediği sıralarda gerçekleşti. Olayın sonunda hem Suriye hem de Rusya İsrail’i suçladı.8
12 Aralık 2018 - Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Ülkemizin beka meselesi olarak gördüğümüz Suriye politikasındaki derin görüş ayrılıklarımızın gelecekteki daha büyük iş birliklerimizin önünde engel oluşturmasına izin vermemeliyiz. Bu anlayışla Fırat’ın doğusunu bölücü terör örgütünden kurtulmaya yönelik harekâtımıza birkaç gün içinde başlayacağımızı ifade ettik, ifade ediyoruz. Hedefimiz asla Amerikan askerleri değildir.
Bölgede faaliyet gösteren terör örgütü mensuplarıdır” diyerek, Türkiye’nin Fırat Nehri doğusundaki PKK/PYD terör örgütüne yönelik bir operasyon başlatacağını duyurdu.9
19 Aralık 2018 - ABD Başkanı Trump’ın, “Suriye’de IŞİD’i yendik, orada tek bulunma gerekçemdi” tweet’inin ardından Beyaz Saray, Suriye’den asker çekmeye başladıklarını duyurdu. 10
01 Ocak 2019 - 01 Ocak tarihinde İdlib kuzeyinde bulunan Daret İzze bölgesinde konuşlu Nureddin Zengi grubuna yönelik olarak saldırılar başlatan Heyet Tahrir Şam (HTŞ) kısa bir süre içerisinde kasabanın kontrolünü ele geçirdi. Bir hafta içerisinde HTŞ İdlib’in büyük bölümünde kontrolünü sağladı.
10 Ocak 2019 – Suriye Rejimi ile PKK/PYD terör örgütü arasında görüşmeler başladı.
14 Ocak 2019 - ABD Başkanı Donald Trump, “Türkiye Kürtleri vurursa onları ekonomik olarak yıkıma uğratırız” açıklamasını yaptı.11 Aynı açıklamada Trump Suriye’de 20 millik (32-33 km lik) bir güvenli bölgenin tesis edilmesinden bahsetti.
28 Ocak 2019 - ABD'nin çekilme sürecine destek gerekçesiyle gönderdiği 600 civarı ilave asker, Suriye'ye ulaştı.12
8 Şubat 2019 - Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, ABD'nin, Amerikan askerlerinin Suriye'den çekilmesi ve güvenlik kaygıları konusunda Türkiye ile ortak çalışmalar yaptığını, çekilme sürecini koordine etmek üzere Ortak Görev Gücünün kurulduğunu duyurdu.13
14 Şubat 2019 - ABD Savunma Bakanı Vekili Patrick Shanahan "Suriye'nin kuzeydoğusunda bir gözlem gücü oluşturma potansiyeli bakımından NATO toplantısı farklı bir fırsat sunmuş olacak" diye konuştu.14
17 Şubat 2019 - ABD Başkanı Trump, Avrupa ülkelerine, Suriye'de yakalanan Avrupa kökenli IŞİD terör örgütü mensuplarını teslim alarak yargılamaları çağrısında bulunarak aksi halde teröristleri serbest bırakmak zorunda kalacağını belirtti.15
DİPNOTLAR;
1 https://www.stratejikortak.com/2016/10/gecmisten-savasa-suriyede-ic-savas-cikti.html
2 https://www.bik.gov.tr/2011-2017-suriyede-6-yilda-neler-oldu/
3 https://www.trthaber.com/haber/dunya/suriye-ic-savasinin-7-yili-355314.html
4 https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-03-15/timeline-of-the-syrian-conflict-as-it-enters-8th-year
5 https://www.haberturk.com/son-dakika-abd-baskani-trump-tan-suriye-aciklamasi-saldiri-emrini-verdim-1919037
6 https://www.yenicaggazetesi.com.tr/tsk-menbice-girmeye-basladi-195789h.htm
7 http://www.milliyet.com.tr/iste-10-maddelik-anlasma-3-lu-siyaset-2745615/
8 http://savunmasanayist.com/2018/09/18/rusya-hava-kuvvetlerine-ait-il-20-nasil-dustu/
9 http://www.milliyet.com.tr/cumhurbaskani-erdogan-dan-firat-in-dogusuna-ankara-yerelhaber-3210529/
10 http://www.hurriyet.com.tr/dunya/abd-suriyeden-cekiliyor-41057645
11 https://www.ahaber.com.tr/gundem/2019/01/14/trumptan-kustah-tehdit-turkiyeyi-mahvederiz
12 https://www.sabah.com.tr/amerika/2019/01/28/abdnin-gonderdigi-ek-600-asker-suriyeye-ulasti
13 https://www.sabah.com.tr/gundem/2019/02/08/cekilme-icin-ortak-gorev-gucu-kurduk
14 https://www.haberturk.com/abd-den-suriye-nin-kuzeydogusunda-gozlem-gucu-plani-2372860
15 http://www.hurriyet.com.tr/dunya/24-saat-icinde-paylasacagini-yazmisti-trumptan-suriye-mesaji-41119671
Özel Rapor
Mart 2019
www.21yyte.org
***
