KAMU EKONOMİSİ POLİTİKALARININ OLUŞUMUNDA BASKI GRUPLARININ ROLÜ VE TÜRKİYE’NİN GÖRÜNÜMÜ BÖLÜM 3

KAMU EKONOMİSİ POLİTİKALARININ OLUŞUMUNDA BASKI GRUPLARININ ROLÜ VE TÜRKİYE’NİN GÖRÜNÜMÜ  BÖLÜM 3

Katılımcı ve çoğulcu bir demokratik sistemde baskı gruplarını; iş çevreleri, çiftçiler, esnaflar ile dar gelirliler ve sabit ücretliler şeklinde ayırmak mümkündür. Türkiye’de uygulanan vergi politikalarında baskı gruplarının vergi düzenlemeleri ile ilgili isteklerini bir ölçüye kadar hükümetlere kabul ettirebildikleri ve hükümetlerin baskı gruplarına karşı çıkmalarının ise istisnai bir durum olduğu görülmüştür. Ancak baskı grubu türünden oluşumların yönlendirici olma şansı; geniş tabanlı oluşları, sektörel durumları, mali yönden güçlü olmaları ve teşkilatını iyi organize etmelerine göre değişebilmektedir. Ülkemiz örneklerine bakıldığında iş çevreleri ve tarım kesimi, vergi hususunda dar ve sabit gelirliler ile ücretlilere göre daha etkin bir baskı grubu görüntüsü sergilemektedirler. 
(Kumrulu,1988: 193- 235).

Baskı gruplarının vergi politikalarındaki etkisi kendini ‘vergi istisna ve muafiyetleri’ konusunda da hissettirmektedir. Çeşitli isimler altında gündeme gelen muafiyet ve istisnaların kapsamının genişlemesi, vergi yükünün dağılımını ve kayıt dışı ekonominin boyutlarını da etkilemektedir. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde sermaye birikimini teşvik etmek amacıyla uygulanan muafiyet ve istisnalar kayıtdışı ekonominin genişlemesine neden olabilmekte, 
sermaye kesimlerinin birikimlerini kayıtdışına çıkarmaya çalışmalarına göz yumulması ise vergi muafiyet ve istisnalarından yararlanamayan kesimlerde de “daha az vergi ödeyebilirim düşüncesiyle” vergi kaçırma eğilimini arttırabilmektedir (Büyükkuşoğlu ve Çetinkaya, 2005: 3-27). 

Şekil 1: Türkiye’de Dolaylı ve Doğrudan Vergilerin Toplam Vergi Hasılatındaki Payları(%) 

Erişim Adresi: http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_3.xls.htm, 
Erişim Tarihi: 11 Temmuz 2009 

Türkiye’de çıkar gruplarının yasama ve yürütme organları üzerinde baskı kurarak vergilerin dağılımında meydana getirdikleri etki Şekil 1’de değerlendirilmiştir. Şekil 1’de görüleceği gibi, Türkiye’de vergi hasılatının büyük bir kısmı dolaylı vergilerden elde edilmektedir. Türkiye’de dolaylı vergilerin toplam veri gelirleri içindeki payı 2008 yılı itibariyle %65’lere yaklaşırken, dolaysız vergilerin oranı ise %35’ler seviyesinde kalmaktadır. Gelişmiş ülkelerde ise durum bunun tam 
tersine olup doğrudan vergilerin payı, tüm vergi gelirleri içinde %65’lere yaklaşmakta dolaylı vergilerin payı ise %35’lerde kalmaktadır(OECD, 2008: 22-24). Dolaylı vergiler mali illüzyon özelliğinden dolayı doğrudan vergilere nazaran daha kolay toplanabilen vergilerdir. Ancak doğrudan vergilere göre daha adaletsiz bir yapı gösterirler. Zira dolaysız vergiler tüketim üzerinden alınarak dar ve sabit gelirlerinin alım güçlerini olumsuz yönde etkilediklerinden toplumsal dengelerin bozulmasına yol açabilmektedirler. Baskı gruplarının, kamu 
ekonomisi karar birimlerinin üzerinde oluşturmaya çalıştıkları lobi faaliyetleri ve çıkar sağlama çabaları, gelir vergisi tahsilatını güçleştirdiğinden devletin vergi hasılatı büyük ölçüde dolaylı vergilere yönelmekte ve bunun neticesinde de mali yükün büyük bir kısmı sabit ve dar gelirlilerin üzerinde kalmaktadır. Türkiye’de vergi hasılatının dolaylı vergilerden sağlanmaya çalışılması, vergi gelirlerinin yetersiz kalmasına ve kamu harcamalarının finansmanında sorunlar yaşanmasına yol açmaktadır. Kamu gelirlerinin kamu harcamalarını karşılayamaması, baskı gruplarının vergi muafiyet ve istisnası gibi uygulamalarla vergi ödevinin dışına çıkmaya çalışmaları, popülist politikaların sosyal ve ekonomik yaşamda yoğun bir şekilde uygulanması, politik mübadele 
sürecinin kamu ekonomisine hakim olması ve kamu harcamalarının borçlanma benzeri vergi dışı kaynaklardan sağlanmaya çalışılması gibi etkenler, Türk kamu maliyesinde ‘mali disiplini’ bozucu bir etki yaratmaktadır (Gökalp ve Avcı, 2002). 

Türk kamu maliyesinde mali disiplini bozucu önemli bir etken de seçim dönemlerinde yapılan aşırı kamu harcamalarından kaynaklanmaktadır. Zaman zaman yaşanan siyasal istikrarsızlık ve hükümetlerin genelde kısa ömürlü oluşları, siyasal partileri ‘oy avcılığına’ itmekte ve oy kaygısı yaşayan iktidarların yürüttüğü popülist politikalar neticesinde kamu harcamalarında artışlar yaşanmaktadır. Kamu maliyesindeki bu genişleyici durum ise seçim sonrasında 
gerçekleşen fiyat artışları ile birlikte refah azalmasına ve istikrarsızlıklara neden olmakta, söz konusu bu istikrarsızlığın, hükümetler tarafından ‘kemer sıkma’ politikasıyla aşılmaya çalışılması ise canlanmaya başlayan ekonomi üzerinde ‘soğuk duş’ etkisi yaratarak ekonomideki kırılganlıkların büsbütün derinleşmesi ne neden olmaktadır (Efe, 1999: 70-77). 

Baskı(çıkar) gruplarının Türk kamu ekonomisindeki önemli bir etkisi de bütçe 
uygulamalarında gerçekleşmektedir. Bütçe kanununun TBMM tarafından onaylanarak yürürlüğe girmesi, baskı gruplarının ilgisini de yasama faaliyetlerine yöneltmektedir. Baskı gruplarının mecliste gündemine gelen bir bütçe tasarısı sırasında en etkili oldukları süreç, bütçenin komisyonda görüşülme safhasıdır. Öyle ki; bütçe tasarısı meclis komisyonunda görüşülürken, milletvekillerinin gider arttırıcı veya gelir azaltıcı önerilerde bulunabilme yetkileri sınırlandırıl  madığından, baskı grupları bu aşamada milletvekillerini etkileyecek lobi faaliyetlerini uygulamaya koyabilmektedirler. Ancak baskı gruplarının bütçe görüşmeleri sırasındaki faaliyetleri komisyon sürecinde yürütülen lobi çalışmalarından ibaret olmayıp, çıkar grupları komisyon görüşmeleri sırasında isteklerine uygun değişikliklerin gerçekleştirilmesini sağlayamamışlarsa, bu 
kez de meclis genel kurulunda, kendilerine yakın olan milletvekillerini kullanarak, bütçe tasarısının aleyhinde faaliyetler yürütebilmektedirler (Dülger, 1999: 104-116). 

Tüm bunlardan hareketle Türkiye’de vergiler, kamu harcamaları ve bütçe süreci üzerinde etkin olan baskı(çıkar) gruplarının kamu maliyesi ile ilgili faaliyetleri sonucunda bozulan mali disiplinin doğal olarak borçlanma faaliyetlerine hız kazandırdığı böylece ülkenin kaynaklarının verimli ekonomik alanların yerine, borç faizi ödemelerine aktarıldığı anlaşılmaktadır. Bu durum Şekil 2’de görülmektedir. Grafik 2’den Türkiye’de faiz harcamalarının 1995’li yıllardan itibaren konsolide bütçe harcamaları içindeki payının hızla artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu harcama türü önceki yıllarda personel ve yatırım harcamalarının gerisinde iken 1994 sonrası sıkça yaşanan iç ve dış kökenli 
iktisadi ve mali krizlerin de etkisiyle artan kamu kesimi borçlanma gereği, beraberinde faiz yükünün de sürekli bir şekilde artmasına neden olmuştur. Böylece olağandışı bir gelir türü olan borçlanma ülkemizde adeta olağan bir gelir haline dönüştürmüştür. Devletin aşırı borçlanmasında; baskı ve çıkar grubu türünden unsurların istisna ve muafiyet gibi uygulamalarla vergi ödevlerinden 
kurtulmaya çalışmaları ve siyasal karar birimlerinin yürüttüğü popülist politikaların da etkileri olmuş, bu süreçte kamu yatırım harcamaları ve personel harcamalarının toplam konsolide bütçe içindeki payı hızla erirken, sabit ve dar gelirlilerin hem alım gücü azalmış hem de üzerindeki vergi yükünü artırıcı bir durum ortaya çıkmıştır. Ayrıca, yatırım harcamaları yerine borç faizleri için kullanılan kaynakların ülkenin kalkınma sürecinde de sekteye uğratıcı etkiler oluşturduğunu söylemek mümkündür. 

Grafik 2: Personel, Yatırım ve Faiz Harcamalarının Konsolide Bütçe İçindeki Payları(%) 

Sonuç 

Sosyal bir varlık olan insanın günlük yaşamının büyük bir kısmında topluluk halinde hareket ettiği bilinmektedir. Ancak her topluluğu bir grup olarak kabul etmek doğru değildir. Ortak amaçları olan ve bu amaçlara ulaşmak yönünde çaba gösteren bir topluluğu ifade eden gruplar basın, medya, kampanya, lobicilik, toplantı vb. araçları kullanarak siyasal mekanizma üzerinde 
yarattıkları etki ile hedeflerine ulaşmaya çalışmaktadırlar. 

Toplumsal ihtiyaçlar ile siyasal karar mekanizmaları arasında bir nevi ‘süzgeç’ işlevi de gören baskı grupları, iktisadi analize dahil edildiklerinde adeta rant kollayan oluşumlar haline dönüşebilmektedirler. Baskı gruplarına yönelik algılamanın bu yönde gelişmesinde etkili olan Kamu Tercihi Okulu veya Anayasal İktisat Yaklaşımının ortaya koyduğu argümanlar ve siyasal mübadele mekanizmasını ele alan görüşler, piyasa ekonomisi içinde mutlak surette faydasını gözeten bireyin kamu ekonomisi içinde de buna ulaşma arzusunda olacağını ortaya koymaktadır. Siyasal mübadele sürecinin önemli aktörleri durumunda olan parlamenterlerin oy maksimizasyonu, ortalama seçmenin fayda maksimizasyonu, bürokratların bütçe maksimizasyonu ve nihayet baskı gruplarının da rant maksimizasyonu peşinde olmalarının, kamu ekonomisinin 
etkinliğine gölge düşürdüğünü belirten anayasal iktisat yaklaşımı, bu durumun önüne geçmek amacıyla, yönetenlerin anayasal normlarla sınırlandırılması gerekliliğine vurgu yapmışlardır. 

Aynı şekilde siyasal karar alma mekanizmasında yaşanan yozlaşmaların, uygulanan popülist politikaların ve toplumsal etkisi güçlü olan baskı gruplarının kamu ekonomisi karar birimleriyle olan ‘yakın’ ilişkilerinin, Türk kamu ekonomisinin etkinliğine de zarar verdiği anlaşılmaktadır. Türkiye’deki baskı gruplarının, Türk kamu ekonomisi içindeki etkinliğini anlayabilmek amacıyla kamu maliyesinin dört önemli aracı durumunda olan vergi, harcama, bütçe 
ve borçlanma unsurları ele alınarak yapılan durum analizi, baskı gruplarının kamu maliyesi içindeki etkisinin kamu ekonomik dengelerinde ve toplumsal adalet anlayışında olumsuz etkiler yaratabildikleri, buna karşın sivil toplum olma vasıflarıyla bu oluşumların demokratikleşme sürecine katkılarının da olabileceği görülmektedir 

Kaynakça 

Abadan, Nermin (1959), “Devlet İdaresinde Menfaat Gruplarının Rolü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 14, No: 1, 233-248, 
Abay, Ali Rıza (2004), “Sivil Toplum ve Demokrasi Bağlamında Sivil Dayanışma ve Sivil Toplum Örgütleri”, 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 25-26 Kasım 2004, Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Eskişehir, 271-281 
Aktan, Coşkun Can (1993), “Politikada Rant Kollama”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 4, 119-136 
Aktan, Coşkun Can (1994), Temiz Toplum ve Temiz Siyaset, T Yayınları, İzmir 
Aktan, Coşkun Can (2001), “Siyasal Ahlak ve Siyasal Yozlaşma” içinde Yolsuzlukla Mücadele Stratejileri, 
Editör: Coşkun Can Aktan, Hak-İş Yayınları, Ankara 
Aktan, Coşkun Can, Hakan Ay ve Hilmi Çoban (2007), “Siyasal Karar Alma Sürecinde Çıkar Grupları” içinde 
Modern Politik İktisat: Kamu Tercihi, Editörler: Coşkun Can Aktan ve Dilek Dileyici, Seçkin Yayınları, Ankara Akyıldız, Hüseyin (2006), “Freud’çu, Liberal ve Marksist Kişilik Kuramlarının Türevi Olarak Toplum, İktisat ve Siyaset Teorileri”, Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 11, 1-23 
Aslan, Seyfettin ve Cengiz Gül (2004), “Geçmişten Günümüze Türkiye’de Baskı Grupları”, Cumhuriyet 
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, 85-100 
Ay, Hakan (1996), “Vergi Politikalarının Uygulanmasında Ekonomik Çıkar Gruplarının Rolü –Türkiye Örneği-“, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 
Buchanan, James M. (1987), “The Constitution of Economic Policy”, The American Economic Review, Volume: 77, No: 3, 243-250 
Buchanan, James M. (2003), “The Constitutional Way of Thinking”, Supreme Court Economic Review, Volume: 10, 143-155 
Büyükkuşoğlu, Burak ve Murat Çetinkaya (2005), “Kayıtdışı Sektörün Rekabet Politikasına Etkisi”, Rekabet Dergisi, Sayı: 24, 3-27 
Çakın, Akın (2008), “Yasa Yapma Süreci ve Sosyal Kontrol(Şeffaflık ve Katılım)”, Yasama Dergisi, Sayı: 9, Mayıs- Haziran- Temmuz- Ağustos, 57-73 
Çelebi, A. Kemal (2000), Kamu Ekonomisi Analizi: Kamu Ekonomisinin Büyüklüğü Sorunu, Emek Matbaası, Manisa 
Çelik, Abdullah ve Şuayip Aykanat (2006), “Sivil Toplum Örgütlerinin Siyasal İktidarı Etkileme Yöntemleri”, 
Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, 215-226 
Çevikbaş, Rafet (2006), “Yönetimde Etik ve Yozlaşma”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 1, 265-289 
Dinçkol, Abdullah (2004b), “Siyasal Sistem Kuramı Çerçevesinde Kamu Yönetimi Alt Sistemi(Kamu Yönetimi Temek Kanunu Tasarısı)”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 6, 61-93 
Dinçkol, Bihterin (2004a), “Çoğunluk Tiranisine Karşı Bir Çözüm Yolu: Tocqueville’in Siyasal Kuramı”, 
İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 5, 149-163 
Dura, Yahya Can (2006), “Mülkiyet-Verimlilik İlişkisi: Uygulamalı(Ampirik Çalışmalar)”, Erciyes Üniversitesi 
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 26, Ocak-Haziran 2006, Erişim Adresi: 
http://iibf.erciyes.edu.tr/dergi/sayi26/cdura.pdf, Erişim Tarihi: 12 Temmuz 2009 
Dülger, Cumhur (1999), “Bütçe Sürecinde Baskı Grupları”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 
Efe, Ahmet (1999), “Türk Ekonomisinin Anayasal İktisat Açısından Analizi”, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 
Erdoğan Tosun, Gülgün (2005), “Birleştirici Demokrasi Devlet-Sivil Toplum İlişkisinin Yeniden Yapılandırılması için Bir Analiz Aracı Olabilir mi?” içinde Sivil Toplum ve Demokrasi, Editör: Lütfi Sunar, Kaknüs Yayınları, İstanbul 
Fedayi, Cemal (2007), “Siyasal Sistem ve Kamu Örgütleri”, Kamu Hukuku Arşivi, Mart, 45-56, Erişim Adresi: 
http://www.akader.info/KHUKA/index.htm, Erişim Tarihi: 08 Temmuz 2009 
Gelir İdaresi Başkanlığı (2009), Genel Bütçe Vergi Gelirleri Tahsilatının Yüzde Dağılımı, Erişim Adresi: 
http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_3.xls.htm, Erişim Tarihi: 11 Temmuz 2009 
Gökalp, M. Faysal ve Mehmet Avcı (2002), “Türk Ekonomisi’nde Mali Disiplinsizlik Olgusu”, Muğla 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 7, Erişim Adresi: 
http://www.mu.edu.tr/sbe/sbedergi/dosya/7_6.pdf, Erişim Tarihi: 14 Temmuz 2009 
Gönüllü, Müzeyyen (2001), “Grup ve Grup Yapısı”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler 
Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 191-201 
Güneş, Hüseyin Haşimi ve Cahit Aydemir (2005), “Anayasal İktisat Teorisini Doğuran Arayışlar”, Elektronik 
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 12, Bahar, 74-86, Erişim Adresi: http://www.esosder.
com/dergi/1206HGUNES-AYDEMIR.pdf, Erişim Tarihi: 12 Temmuz 2009 
Hepaksaz, Engin (2007), “Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Teorisi Perspektifinden Anayasal Mali Reform”, 
Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, Cilt: 44, Sayı: 514, 89-109 
Karabıçak, Mevlüt (2008), “Yerel Siyaset Ekseninde Sivil Toplum Örgütleri: Önemi ve Etkileri” içinde Yerel 
Siyaset, Okutan Yayıncılık, İstanbul 
Kayabaşı, Yeltekin (2005), “Politik Yozlaşmaya Çözüm Olarak Anayasal İktisat”, Çukurova Üniversitesi 
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana 
Keyman, Fuat (2004), Sivil Toplum, Sivil Toplum Kuruluşları ve Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil 
Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları, No: 4, 
Erişim Adresi: http://stk.bilgi.edu.tr/docs/keyman_std_4.pdf , Erişim Tarihi: 11 Temmuz 2009 
Kongar, Emre (1999), 21. Yüzyılda Türkiye: 2000’li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Remzi 
Kitabevi, 19. Basım, İstanbul 
Kumrulu, Ahmet (1988), “Türkiye’de Vergi Politikası Gelişmeleri: Karar Alma Süreci ve Sapmalar”, Ankara 
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 40, Sayı: 1, 193-235 
OECD (2008), Revenue Statistics(1965-2007), OECD, Paris 
Olson, Mancur (1971), The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups, Harvard 
Economic Studies: 124, Harvard University Press, Massachusetts 
Özer, M. Halis (2008), “Günümüz İtibariyle Sivil Toplum Kuruluşlarının İktisadi ve Sosyal Fonksiyonları”, 
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 26, 86-97, Erişim Adresi: http://www.esosder.
org/dergi/26086-097.pdf, Erişim Tarihi: 12 Mayıs 2009 
Sarıbay, Ali Yaşar (2007), “Türkiye’de Demokrasi ve Sivil Toplum”, içinde Türkiye’de Politik Değişim ve 
Modernleşme, Editörler: Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay, Alfa Aktüel 
Savaş, Vural Fuat (1988), “İktisat Politikası Anayasası”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 5, 75-101 
Savaş, Vural Fuat (1991), “Mali Anayasanın Temel Konuları”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 8, 333-370 
Şen, Şamil (2005), “Sivil Toplumun Demokratikleşme Sürecindeki Yeri ve Kamu Yönetimine Etkisi”, Selçuk 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 
Şentürk, Hulusi (2007), “Politik Patronaj”, Yerel Siyaset, Sayı: 24, 14-17 
Topcu, Adnan (2006), “Siyasal Karar Alma Organları Üzerinde Çıkar ve Baskı Gruplarının Etkileri”, Afyon 
Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon 
Tosun, Gülgün (2001), “Türkiye’de Devlet-Sivil Toplum İlişkisi Bağlamında Demokrasinin Pekişmesinin 
Önündeki Engellere İlişkin Kurumsal ve Pratik Bir Yaklaşım”, Ege Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, Cilt1, Sayı: 1, 224-243 
Tosun, Gülgün (1998), “Demokratikleşme Sürecinde Devlet-Sivil Toplum İlişkisi ve Türkiye Örneği”, Dokuz 
Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 
TÜİK (2008), İstatistik Göstergeler(1923-2007), TÜİK, Ankara 
Uğurlu, Melih (2006), “Türkiye’de Sivil Toplum-Sosyal Politika İlişkileri”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler 
Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli 
Ustakara, Fuat (2008), “Sivil Anayasa Oluşturma Sürecinde Kitle İletişim Araçlarının Kamuoyu Oluşturma 
Fonksiyonu”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 
Van Winden, Frans (1999), “On the Economic Theory of Interest Groups: Towards a Group Frame of 
Reference in Political Economics”, Public Choice, Volume: 100, 1-29 
Yücekök, Ahmet N. (1987), Siyasetin Toplumsal Tabanı(Siyaset Sosyolojisi), Ankara Üniversitesi Siyasal 
Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 


***