Toplumsal Birlikteliklerde Öncelikler: Kabullenme ve Dışlamanın Sosyo-Psikolojik Temelleri BÖLÜM 2
İlk uygulama haliyle bu yedi ifade şu şekildedir:
- Evlenme dolayısıyla yakın akrabalığa,
- Kulübüme en yakın şahsi dostum olarak,
- Oturduğum sokakta Komşu olarak,
- Mesleğimde çalışacak memur olarak,
- Memleketime vatandaş olarak,
- Memleketime sadece ziyaretçi olarak,
- Memleketimden çıkarmak isterim (Bogardus 1959, 31).
Görüldüğü gibi, bu ölçekte, bireylerin herhangi bir etnik kümeye
karşı tutumları, hoşgörülen ilişkinin yakınlık derecesiyle ölçülmektedir.
Bu ölçek yoluyla, bireylerin belli bir etnik (gruba) kümeye ilişkin
tutumların olduğu kadar, belli bir bireyin çeşitli topluluklarla ilgili
tutumlarını karşılaştırmak da mümkündür (Sencer-Irmak 1984, 276).
Bogardus’un bu ilk uygulamasının ifadelerine bakıldığında dikkatleri
çeken nokta, sınıflandırma çok yakın akrabalık bağına ve münasebetine
göre yapılmıştır. Bu tarz sosyal mesafe ölçekleriyle katılımcıların
farklı grupların birbirlerine bakışı karşılıklı olarak ölçülmektedir
(Krech-Crutchfield, Cemiyet İçinde Fert, 1970 254-255; Arslantürk
2004, 172-173).
Sosyal mesafe ölçeğinin geliştirilmiş bir başka şekli de Dodd (1935)
tarafından yapılmıştır. Dodd, Yakın Doğudaki 15 millet grubu, 15 dini
grup, 5 iktisadi grup ve 3 eğitim grubuna karşı tutumları ölçmek üzere
5 basamaklı ölçeği meydana getirmiştir.
Bunlar:
-Evlenmek isteseydim onlardan biriyle evlenirdim.
-Onlardan birini yemeğe davet etmek isterdim.
-Böyle birinin sadece sokakta rastlayınca konuşacak bir tanıdığım olmasını tercih ederdim.
-Böyle insanlarla bir arada olmaktan hoşlanmam.
-Birinin bütün bu insanları öldürmesini arzu ederim (Krech- Crutçhfield, Sosyal Piskoloji, 1980, 256).
Bogardus’un sosyal mesafe ölçeğinin hazırlanış ve uygulanış bakımından
büyük ölçüde, Likert ve Thurstone tipi tutum ölçeklerine benzediği konusunda bir takım tartışmalar olmakla birlikte, bu ölçeklerle Bogardus’un sosyal mesafe ölçeği arasında bazı farklılıklar söz konusudur.
Likert ve Thurstone tipi ölçekler dış gruplara ilişkin önyargıları belirlemeyi hedefler. Bogardus ölçeği ise, ferdin başka bir gruba karşı olumlu veya olumsuz hükümlerini ihtiva etmiyor (Krech-Crutçhfield, Sosyal Psikoloji, 1980, 255). Bir diğer ifadeyle, Bogardus’un sosyal mesafe ölçeği, Likert ve Thurstone tipi ölçeklerden en temel fark olarak grup üyeleri hakkındaki olumlu ya da olumsuz derecelendirmesini içermemesi bakımından farklılaşır. Ama Şerif-Şerif, Bogardus’un sosyal mesafe kavramını, kişiler ve gruplar arasındaki sempati veya antipati ile belirlenen mesafe olduğunu kabul eder (Şerif-Şerif 1996, 518-520).
Kerch’in ifadesine göre, sonuçta, Bogardus ölçeği, farklı gruplara ilişkin sosyal mesafe hissinin derecesini bildiren ifadelerden ibarettir.
Tabiatıyla, farklı olana tutumla sosyal mesafe arasında bir korelasyon
bulunduğu nisbette, Bogardus ölçeği aynı zamanda bir tutum ölçüsü de
vermektedir (Krech-Crutçhfield, Sosyal Psikoloji, 1980, 255).
Bu çerçevede Bogardus’un ölçeği geliştirilerek faklı grupların hem belirli
değişkenlere göre ve hem de birbirlerine karşı sosyal mesafeleri belirlenmek
istenmiştir. Yerel unsurlar da dikkate alınarak geliştirilen sosyal mesafe ölçeği, 15 ifadeden oluşmuştur. 10 farklı gruba –Türk, Kürt, Alevi, Çerkes, Kürt Alevi, Türk Alevi, Avar(Maarulav), Çeçen, Dindar-Sunni ve Abdallar- ilişkin sosyal mesafe tutumunu ölçen sorular şu şekildedir:
Evlenmek ister misiniz?
Komşuluk etmek ister misiniz?
Arkadaşlık etmek ister misiniz?
Ticari ortaklık kurmak ister misiniz?
Sırrınız paylaşmak ister misiniz?
Aynı ülkenin vatandaşı olmak ister misiniz?
Aynı iş yerinde çalışmak ister misiniz?
Alış-veriş yapmak ister misiniz?
İhtiyaç duyduğunuzda yardım ister misiniz?
Kızınızın veya yakınınızdaki bir kızın evlenmesini ister misiniz?
Oğlunuzun veya yakınınızdaki bir delikanlının evlenmesini ister misiniz?
Cenaze törenlerine katılmak ister misiniz?
Düğün törenlerine katılmak ister misiniz?
Yemeğini yemek ister misiniz?
Kestiğini yemek ister misiniz?
2. Sosyal Mesafe Tutumları Özelinde
Alevilere ve Sünnilere Bakış Birlikte yaşamak ve farklıyla mekânsallık-zamansallık zorunluluk, karşılıklı hesaba katma, karşılıklılık, ilişkiyi toplumsal olarak niteleme iznini verir (Gasset 2011, 104). Tanınabilecek ölçüde farklı kültürde yaşayan insanlar, farklı dünyada yaşadıkları anlamına gelmez. Bunlar,
aynı dünyada fakat farklı biçimlerde yaşıyor olabilirler (Fay 2001, 129).
Sosyal ilişki düzeyinde insanların, gruplar bazında faklı olanla kurdukları
ilişkideki öncelikler ve sonralıklar, diğer bir ifadeyle kurulan ilişkide
sosyal mesafe düzeyinde problem olarak görülmeyenler ve görülenlerin
birçok açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.
Farklı olana karşı geliştirilen tutumlarda sembolik (simgesel) etkileşim
ve olumlu-olumsuz yargılara sahip olunsa dahi mekansal-zamansal boyutuyla kurulmak zorunda kalınan ilişki, kişileri tanınan-bilinen anlamlı (olumlu veya olumsuz) farklılık düzeylerine ulaştırmaktadır. Dolayısıyla çok kategorik, genellemeci ve bireyi hiçe sayan yapısal bakıştan ziyade ilişki ve örnek merkezli bakışla değerlendirme yapmanın/ölçmenin daha metodolojik olacağı düşünülmektedir. Aşağıdaki sosyal mesafe tutum puan ortalamaları, katılımcı herhangi bir grubun Alevilere ve Sünnilere karşı bakışını oluşturan puanlar değildir. Bu puanlar katılımcıların bütününe göre Alevilere ve Sünnilere karşı sosyal mesafe tutum puanlarıdır.
Zira çalışmanın genel yapısını oluşturan ilişkinin olmayışı değildir. Kurulan
ve kurulmak zorunda olunan bir ilişki var. Dolayısıyla da vurgulanmak
istenen birlikte yaşam açısından hangi tutumların diğerine göre önceliğe
sahip olduğudur. Aşağıdaki tablo bu çerçevede değerlendirilecektir.
2.1. Alevilere Karşı Sosyal Mesafe Toplam Puanları Geçerlilik ve Güvenirliliği
Araştırmaya katılanların kendi kimlik tanımlamalarına ilişkin farklılaşmaları göz ardı edilerek tamamının Alevilere karşı sosyal mesafenin hangi düzeyde olduğunu belirlemek amacıyla geliştirilen ölçeğin KMO-Bartlett’s testi ve faktör-madde analiz sonuçları Tablo 1 ve 2’de verilmiştir.
Araştırmaya katılanların Alevilere karşı sosyal mesafelerini belirlemek amacıyla geliştirilen ölçeğin ölçüm konusundaki yeterliliğini saptanması için yapılan (KMO) Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling testine göre yeterlilik puanı 0,941’dir. Bu puan sosyal bilimlere göre elde edilen verilerin mükemmel yeterlilik düzeyini ifade ettiğini göstermektedir.
Madde Analiz Sonuçları Alevilere Karşı Sosyal Mesafe Ölçeği Soruları
Araştırmaya katılanların Alevilere karşı sosyal mesafesinin belirlendiği
düşünülen 15 ifadeden oluşan ölçeğin faktör analizi Tablo 2’den sonuçları
incelendiğinde birinci faktör yük değerinin 0,85 ile 0,75 arasında değiştiği gözlemlenmektedir. Faktör yük değerlerinin yüksek olması ölçeğin birbirleri ile yüksek düzeyde ilişkili olan maddelerden oluştuğunu ve başlığı “Alevilere Karşı sosyal Mesafe” olan yapıyı ölçtüğünü göstermektedir.
Tek bir sosyal mesafe faktörünün açıkladığı toplam varyans ise %65,15’dir. Öte yandan her bir sosyal mesafe ifadesini katılımcıların ne denli ayırt ettiğini değerlendirmek amacıyla yapılan madde analizi sonuçlarına göre, madde toplam korelasyonlarının da 0,82 ile 0,62 arasında yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Bu bulgu da bize ölçeğimizdeki 15 ifadenin her birinin ayırt edici özelliğe sahip olduğunu göstermektedir.
Ölçeğin güvenilir katsayısı Cronbach Alpha ise 0,96 olarak bulunmuş
olup, bu değer ölçme aracının oldukça yüksek bir güvenilirlik göstergesine
sahip olduğunu ortaya koymaktadır. İfade ettiğimiz bu bulgularla
birlikte düşünüldüğünde, Alevilere karşı sosyal mesafe ölçeğinin geçerli
ve güvenilir veri toplama aracı olduğu sonucuna ulaşmaktayız.
İstatistiksel analize göre, sosyal mesafe yakınlığından uzaklığına göre sıralamanın en başlarında, düğün-cenaze merasimlerine katılmak, alış-veriş yapmak, ülkenin vatandaşlığı ve aynı iş yerinde çalışmak tutumları yer almıştır. Bu sıralamayı ihtiyaç duyduğunda yardım istemek, arkadaşlık-komşuluk etmek, yemeğini yemek, ticari ortaklık kurmak tutumları takip etmektedir. Sosyal mesafe tutumunun uzaklığını belirten maddeler ise, kestiğini yemek, oğlun veya kızın evlenmesini onaylamak, şahsi evlilik tutumu ve sırrı paylaşmaktır.
Tabloda sosyal mesafe yakınlığını ölçen puan ortalamasında, en yüksek puanla düğün ve cenaze merasimleri yer almaktadır. Birlikte yaşamın en yakın sosyal mesafeleri, bütün gruplarda cenaze ve evlilik tutumlarının puanları hep yüksek çıkmaktadır.
Sosyal mesafe açısından, Alevilerin yemeğini ve kestiğini yemek diğer gruplara göre daha uzak olarak ölçülmüştür. Kestiğini yeme özelinde ise, Alevilere karşı sosyal mesafe puanları yakın olmakla birlikte, her iki grupta da bu tutum, tablodaki soruların kendi içindeki sıralamasında düşük düzeyde seyretmektedir.
Alevilere karşı, sosyal mesafe tutumlarından alış-verişin çok yakın bir mesafe düzeyinde çıkması da, birlikte yaşam ve güven açısından anlamlı bir farkındalık olduğu anlamına gelmektedir. Bu konuda bölgede yapılan gözlem ve mülakatta, özellikle Alevilere karşı alış-verişte yüksek düzeyde olumlu bakışa şahit olunmuştur. Çünkü heterojen toplumsal yapılarda güç dağılımı da güç dengesizliği de kaçınılmazdır. Hal böyle olunca, gruplar arası anlaşmazlık çok rahat suistimal edilebilmektedir.
Bundan dolayı, alış-veriş ve ticaret gibi farklı olanla en çok karşılaşılan gündelik gerçeklikler, birlikte yaşamda anlamlı farklılığa ulaşması diğer tutumlara göre daha yüksek olabilmektedir.
Alevilere karşı sosyal mesafe tutumlarında yakınlık, diğer tablolarda olduğu gibi, birlikte yaşamın en çok hakim olduğu ilişkilerde, yani sivil alanlarda daha yoğun olmaktadır. Düğün, cenazeye katılmak, yardım istemek ve komşuluk etmek, kategorinin kendi içindeki sıralamalarıdır.
Düğün ve cenaze, tutumların bütününde en yakın sosyal mesafeyi ifada ederken, yardım istemek bu iki tutuma yakın, komşuluk etmek ise, zikredilen üç tutuma göre daha uzak mesafededir. Özel alan çerçevesinden sosyal mesafe tutum puan ortalamalarının yakınlık sırasına göre, arkadaşlık etmek, yemeğini ve son olarak da kestiğini yemek şeklinde ölçülmüştür. Tablonun bütün soruları sosyal mesafe puan ortalamaları sıralamasında, bu üç tutum birbirlerine yakın
olurken genelinin ortalamalarında orta düzeyde seyretmiştir.
Ekonomik alana göre, sosyal mesafe toplam puanları sıralaması, kategorinin
kendi içinde alış-veriş ve ticari ortaklık şeklinde ölçülmüştür. Alevilere karşı alış-veriş, çok yakın bir sosyal mesafe tutumudur. Ticari ortaklık, bu tutuma göre vurgulu ve yakın sosyal mesafeyi ifade etmemektedir.
Kamusal alan değerlendirmesinde ise, ülkenin vatandaşı olmak ve aynı iş yerinde çalışmak olarak ölçülmüştür. Dikkat çeken yön ise, vatandaşlık konusunda Alevilerle aynı ülkede yaşamaya karşı yakın mesafe olduğudur. Sosyal mesafe tutumlarının toplam puanlarında ülkenin vatandaşı olması kabulü 4. sırada sonuçlanmıştır. Aynı iş yerinde çalışmak ise, 5. sırada yer almıştır. Bu aynı zamanda, 15 mesafe tutumunun sıralamasında oldukça yakın ilişki düzeyi demektir. En son sırada ise, mahrem alan tutum soruları yer almıştır. Bu
alandaki sorular, kategori içinde sırasıyla, oğlun ve kızın evlenmesi, katılımcının kendisinin farklı olana karşı evlilik tutumu ve sırrı paylaşmaktır.
İnsanın kendine aitliğinin yansıması olan bu sorular en uzak sosyal mesafe olarak ölçülmüştür.
2.2. Sünnilere Karşı Sosyal Mesafe Toplam Puanları
Geçerlilik ve Güvenirliliği
Araştırmaya katılanların kendi kimlik tanımlamalarına ilişkin farklılaşmaları
göz ardı edilerek tamamının Sünnilere karşı sosyal mesafenin
hangi düzeyde olduğunu belirlemek amacıyla geliştirilen ölçeğin KMOBartlett’s
testi ve faktör-madde analiz sonuçları Tablo 4 ve 5’de verilmiştir.
ve Barlett’s Testi Sonuçları
Araştırmaya katılanların Sünnilere karşı sosyal mesafelerini belirlemek
amacıyla geliştirilen ölçeğin ölçüm konusundaki yeterliliğini saptanması için yapılan (KMO) Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling testine göre yeterlilik puanı 0,941’dir. Bu puan sosyal bilimlere göre elde edilen verilerin mükemmel yeterlilik düzeyini ifade ettiğini göstermektedir.
ve Madde Analiz Sonuçları
Araştırmaya katılanların Sünnilere karşı sosyal mesafesinin belirlendiği
düşünülen 15 ifadeden oluşan ölçeğin faktör analizi Tablo 5’ten sonuçları incelendiğinde birinci faktör yük değerinin 0,87 ile 0,62 arasında değiştiği gözlemlenmektedir. Faktör yük değerlerinin yüksek olması ölçeğin birbirleri ile yüksek düzeyde ilişkili olan maddelerden oluştuğunu ve başlığı “Sünnilere Karşı Sosyal Mesafe” olan yapıyı ölçtüğünü göstermektedir.
Tek bir sosyal mesafe faktörünün açıkladığı toplam varyans ise %62,39’dir. Öte yandan her bir sosyal mesafe ifadesinin katılımcıların ne denli ayırt ettiğinin değerlendirmek amacıyla yapılan madde analizi sonuçlarına göre, madde toplam korelasyonları nın da 0,83 ile 0,59 arasında yüksek düzeyde olduğu görülmekte dir. Bu bulgu da bize ölçeğimizdeki 15 ifadenin her birinin ayırt edici özelliğe sahip olduğunu göstermektedir.
Ölçeğin güvenilir katsayısı Cronbach Alpha ise 0,95 olarak bulunmuş olup, bu değer ölçme aracının oldukça yüksek bir güvenilirlik göstergesine sahip olduğunu ortaya koymaktadır.
İfade ettiğimiz bu bulgularla birlikte düşünüldüğünde, Sünnilere karşı sosyal mesafe ölçeğinin geçerli ve güvenilir veri toplama aracı olduğu sonucuna ulaşmaktayız.
3 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder