DOĞU AKDENİZ’DE ENERJİ DENKLEMİ VE OLASI YAN ETKİLERİ BÖLÜM 2

   DOĞU AKDENİZ’DE ENERJİ DENKLEMİ VE OLASI YAN ETKİLERİ  BÖLÜM 2

DOĞU AKDENİZ'İN YENİ ENERJİ JEOPOLİTİĞİNDE BÖLGE ÜLKELERİ DENİZ GÜÇLERİNİN YERİ VE ETKİSİ, 

Mehmet Arda MEVLÜTOĞLU* 1 
* STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş., 
mevlutoglu@stm.com.tr 

Özet 

Doğu Akdeniz’de son dönemde yapılan enerji kaynakları kesifleri, bölgenin jeopolitiğinde önemli değisikliklere neden olmustur. Levant Havzası olarak da adlandırılan bu bölgedeki yeni durum, kıyıdas Türkiye, Yunanistan, Mısır, Dsrail, Suriye, Lübnan ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) arasındaki rekabeti artırmıstır. Enerji arzının ve yeni kesfedilen kaynakların ulusal ekonomiye entegrasyonunun güvenliğini sağlamak, kıyıdas ülkelerin öncelikli ulusal güvenlik hedeflerinden biri haline gelmistir. Bu yeni bölgesel rekabet ortamında en önemli etken unsur olarak, deniz kuvvetleri ön plana çıkmaktadır. 

Bölgenin iki NATO müttefiki ülkesi olan Türkiye ve Yunanistan ile Mısır ve Dsrail, deniz gücü açısından en büyük donanıma ve kabiliyete sahip ülkeler olarak öne çıkmaktadır. Bu ülkeleri, görece mütevazi ölçüde donatılmıs Lübnan ve GKRY izlemektedir. İç savas nedeniyle silahlı kuvvetleri büyük ölçüde kapasite ve kabiliyet asımına uğramıs olan Suriye’nin durumu ise, bölgenin güvenlik denklemini daha da karmasıklastıran bir unsur olarak öne çıkmaktadır. 

Bu çalısmada, öncelikle Doğu Akdeniz’in güncel enerji jeopolitiğine dair bir durum tespiti yapılarak, kıyısı bulunan ülkelerin deniz kuvvetlerinin mevcut imkân ve kabiliyetleri nicel verilerle desteklenerek sunulacaktır. Müteakiben bu ülkelerin deniz kuvvetleri modernizasyon projelerinin, Doğu Akdeniz’in enerji güvenliği denklemi ile iliskisi, kısa, orta ve uzun vadedeki olası etkileri irdelenecektir. 

Anahtar Kelimeler: Doğu Akdeniz, Levant, donanma, deniz kuvvetleri, enerji, hidrokarbon 

1. Giriş;

Coğrafi konumu, tarihi, ekonomik ve doğal kaynak altyapısı özellikleri itibariyle Doğu Akdeniz tarih boyunca jeopolitik güç savaslarına ve bölgesel rekabetlere sahne olmustur. Bu sürecin son halkası, özellikle Kıbrıs adası etrafında 2000'li yıllarda yapılan hidrokarbon kaynak kesifleri olmustur. Söz konusu kesifler, bölge ülkelerinin ekonomik ilgi ve menfaat alanlarının belirlenmesi ve korunması amacıyla yürüttükleri politikaların öznesi olmustur. Nitekim bölge, kıyıdas ülkelerin Münhasır Ekonomik Bölge (MEB; Economic Exclusion Zone) belirleme, koruma ve ikili isbirlikleri ile çıkarlarını güvence altına alma çabalarına sahne olan bir sıcak bölge (Hot Spot) haline gelmistir. 

Doğu Akdeniz’in kesfedilen enerji kaynaklarının tespiti, yeni kaynakların kesif çalısmalarının yürütülmesi, tespit edilen kaynakların kullanılması ve ürünlerin ulusal ve uluslararası piyasalara arzı, ilgili ülkelerin enerji strateji ve politika larının birinci öncelikli gündem maddesi haline gelmistir. Anılan bu süreçlerin güvenliklerinin sağlanması, baska bir deyisle kıyıdas ülkelerin Doğu Akdeniz’deki enerji ilgi ve menfaatlerinin korunması, bu görevler bakımından yetkin deniz kuvvetlerine sahip olmaları ile mümkündür. Nitekimbölge ülkelerinin silahlı kuvvetler tedarik ve modernizasyon faaliyetlerinde, özellikle 2000’lerin ikinci yarısından itibaren giderek artan oranda donanma projelerine ağırlık verilme si görülmektedir. Buna ilaveten bölge ülkeleri arasında ikili ya da üçlü askeri ve enerji isbirliği anlaşmaları imzalanmış, müşterek deniz eğitim ve tatbikat faaliyetleri icra edilmektedir. 

Doğu Akdeniz bölgesine kıyıdas olan Türkiye, Dsrail, Yunanistan, Mısır, Lübnan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Suriye’nin deniz kuvvetleri modernizasyon projelerinde bölgenin enerji jeopolitiğinin dikte ettirdiği stratejik, taktik ve operasyonel ihtiyaçların belirgin rol oynadığı gözlenmektedir. Bu ihtiyaçlar arasında korvet sınıfı karakol gemileri ile denizaltı tipi gemilerin; insansız hava araçlarının (DHA) ve C4ISR (Command, Control, Communications, Computers, Intelligence, Surveillance, Reconnaissance; Komuta, Kontrol, Muhabere, Bilgisayar, Dstihbarat, Gözetleme, Kesif) sistemlerin tedariği sayılabilir. Öte yandan iç savas, terörizm ve deniz korsanlığının deniz ticaretine yönelik teskil ettiği tehdit; bölge ülkelerinin donatım ve eğitim ihtiyaçlarında öncelikli olarak belirleyici rol oynamaktadır. 

Bu çalısma, Doğu Akdeniz bölgesinde yapılan hidrokarbon kesifleri ile sekillenen enerji jeopolitiğine iliskin genel bir resim çekerek, bölge ülkelerinin deniz güçlerinin kuvvet yapılarının güncel durumları ile modernizasyon faaliyetleri hakkında bilgiler sunacaktır. Sonuç ve değerlendirmeler bölümünde, güncel enerji jeopolitiği ile donanma projeleri arasındaki iliskiden hareketle, eğilim analizi ve yakın geleceğe dair bir dizi öngörü sıralanacaktır. 

2. Doğu Akdeniz Bölgesinin Enerji Jeopolitiği ;

Coğrafi konumu nedeniyle Doğu Akdeniz, tarih boyunca farklı medeniyet ve devletlerin egemenlik savaslarına sahne olmustur. Bu durumun en önemli nedeni, bölgenin Asya, Avrupa ve Afrika arasında bir kavsak konumunda olmasıdır. Bölgenin jeostratejik önemi, özelikle 20'nci yüzyılın ikinci yarısında, Ortadoğu petrol kaynaklarına açılan kapı hüviyeti kazanmasıyla daha da artmıstır. Sovyetler Birliği'nin dağılması ile Orta Asya enerji kaynaklarının uluslararası pazarlara açılması, bölgenin değerini pekistirmistir. 

Şekil 1. Doğu Akdeniz 

Doğu Akdeniz'in jeostratejik önemini sekillendiren gelismelerin en önemlisi olarak 1869 yılında Süveys Kanalı'nın açılmasını göstermek mümkündür. Söz konusu kanalın açılması ile o zamana kadar Ümit Burnu'nun çevresi dolasılarak yapılmakta olan deniz ticaretinin süre ve maliyetinde ciddi tasarruflar sağlanmıs; Asya, Afrika ve Avrupa pazarları birbirine bağlanmıstır. Günümüzde Akdeniz'de yılda ortalama 220,000'den fazla geminin seyir yaptığı tahmin edilmektedir. Bu rakam, dünya deniz ticaretinin yaklasık üçte birlik bir kısmına tekabül etmektedir.2 

2000'li yılların basında bölgede yapılan hidrokarbon kesifleri, bölgesel güç ve egemenlik mücadelesini baska bir boyuta tasımıstır. Özellikle Kıbrıs adası etrafında yapılan kesiflerde tespit edilen kaynakların boyut ve mali değerleri, kıyıdas ülkelerin yoğun bir güç mücadelesine girmesine neden olmustur. Söz konusu bu mücadeleye bölge dısı aktörlerin de dahil olmasıyla Doğu Akdeniz, Kutuplar -Kuzey Denizi, Güneydoğu Asya -Malakka Boğazı, Doğu Afrika ve Kafkaslar gibi bir "sıcak bölge" (Hot Spot) niteliği kazanmıstır. 

ABD Jeolojik Arastırmalar Dairesi'nin (USGS; U.S. Geological Survey) 2010 yılındayayımladığı bir arastırmaya göre, Kıbrıs Adası ile Dsrail arasında kalan "Leviathan" sahası basta olmak üzere Doğu Akdeniz'de, bilhassa Kıbrıs Adası çevresinde bulunan toplam enerji rezervinin 30 milyar varil petrol esdeğeri olduğu tahmin edilmektedir. Söz konusu bu rezervin pazar değerinin USD1.5 trilyon olduğu belirtilmektedir. Varlığı tahmin edilen rezervler ile ispatlanan rezervler arasında kayda değer bir fark bulunmaktadır. Özellikle 2000'lerin   ortalarından bu yana devam eden sondaj çalısmalarına bağlı olarak rezerv miktarı ve piyasa değerinin güncellenmesi mümkündür.3 

Enerji kaynaklarının tespit, islenme ve pazara arz güvenliğinin sağlanması amacıyla kıyıdas ülkeler silahlı kuvvetlerinin tedarik ve modernizasyon programların donanma sistem ve unsurlarına verdikleri ağırlığı artırmaya baslamıstır. Bu durumun en belirgin örnekleri Türkiye, Dsrail, Mısır ve her ne kadar ekonomisi çökmüs durumda olsa da Yunanistan'dır. Bu ülkeleri, kısıtlı altyapı ve bütçe imkânlarına rağmen Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) takip etmektedir. 

3. Bölge Ülkelerinin Deniz Güçleri ve Modernizasyon Faaliyetleri;
 Doğu Akdeniz’e kıyıdas ülkelerin deniz kuvvetlerinin muharip unsurlarının dökümü, Tablo 1’de verilmistir. Bu tabloda yer alan gemi tipleri, tasarım ve görev özellikleri itibariyle, hizmetinde bulundukları ülkelerin deniz ilgi ve menfaatlerinin korunmasında esas yükü üstlenmektedirler. Bu nedenle, sayılan gemi tiplerinin ayırt edici tasarım ve görev özelliklerinin yakından incelenmesinde fayda vardır. 

Tablo 1. Doğu Akdeniz'e kıyısı bulunan ülkelerin deniz kuvvetlerindeki ana muharip unsurlar 


3.1. Karşılaştırmada Kullanılan Gemi Sınıfları 

Firkateyn: 20’nci yüzyılın ortalarına kadar firkateynler, çoğunlukla konvoy ve görev gücü refakatinden sorumlu, görece hafif silahlandırılmış savaş gemileri olarak tanımlanmaktaydı. Ancak güdümlü füzelerin ve radar gibi sensör teknolojilerinin gelistirilmesi ile savas gemisi tasarımında önemli değişiklikler yasanmıstır. Günümüzde firkateynler, refakat görevlerinin yanı sıra açık denizde suüstü muharebesi, denizaltı savunma harbi (DSH) ve hava savunma harbi görevlerini icra edebilecek donanıma sahip savas gemileri olarak tasarlanmak tadır. Sınıflandırma sistematiği ülkeden ülkeye değismekle birlikte çoğu firkateyn tasarımı 2,000 ila 6,000 ton deplasmana sahiptir.4 

Korvet: Korvetler, firkateynlerden daha hafif ve küçük devriye maksatlı gemilerdir. Ana görevleri kıyı sularında devriye, DSH, suüstü muharebesi ile arama – kurtarma, deniz  ticaret hatlarının güvenliği ve bayrak gösterme olarak sıralanabilir.5 

Karakol Botu / Hücumbot: Bu sınıf gemiler, kıyı savunmasında kullanılan, çoğunlukla süratleri 25 deniz milinden yüksek teknelerdir. 35m uzunluktan daha büyük ve 400 ton deplasmandan daha ağır hücumbotlardan güdümlü füze ile donatılanları, “vur – kaç” tipi saldırı ve düsman deniz unsurlarının baskı altında tutulması maksadıyla kullanılırlar.6 

Denizaltı: Birinci Dünya Savası ile modern manada kullanıma giren denizaltı tipi savas gemileri, harekât bölgesine intikal ve / veya muharebe sırasında sualtında seyredebilen, sualtında iken kendi enerjisini elektrik bataryaları ya da nükleer reaktörleri ile olusturabilen gemilerdir. Gizlilik niteliklerinden dolayı denizaltılar, bir ülkenin deniz kuvvetlerinin en stratejik unsurlarıdır. Denizaltı sınıfı gemiler sadece saldırı unsuru olarak değil, barıs ya da kriz döneminde istihbarat toplama maksadıyla da kullanılmaktadırlar.7 

3.2. İsrail 

Silahlı kuvvetler içinde bütçeden en düsük pay alan birim olan İsrail Deniz Kuvvetleri, Doğu Akdeniz'deki enerji kesifleri, Gazze Seridi'ndeki durum ve Arap Baharı süreci etkisiyle kademeli bir modernizasyon programını yürürlüğe sokmustur. Bu kapsamda mevcut suüstü platformların hedef elektronik harp ve silah sistemleri modernize edilirken insansız hava aracı (DHA) ve denizaltı platformları tedarik edilmeye baslanmıstır. Özellikle denizaltı tedariği ile, kıyı savunma gücü hüviyetinden, uzun menzilli kuvvet aktarımı ve hassas saldırı kabiliyeti edinimi hedeflenmektedir.8

Ana üsleri Asdod, Eilat ve Hayfa'da bulunan İsrail Deniz Kuvvetleri'nin ana muharip unsurları üç adet Saar 5 sınıfı korvet ile sekiz adet Saar 4.5 sınıfı hücumbottur. Bunlara ilaveten 30 civarında hücumbot ve karakol botu bulunmaktadır.9 Deniz kuvvetlerinin ana stratejik unsuru ise Alman yapımı Tip 800 Dolphin sınıfı üç adet dizel elektrik denizaltı dır. 

Bunlara ilaveten 2006 yılında siparisi verilen daha gelismis üç adet Dolphin II sınıfı havadan bağımsız tahrik sistemine sahip denizaltı insa halindedir. Söz konusu denizaltıların standart 533 mm çapa sahip torpido tüplerine ilaveten daha büyük 650mm çaplı tüplere de sahip olmaları, seyir füzeleri ile donatıldıkları, dolayısıyla Dran'ın nükleer tesislerinin vurulmasında 
kullanılabilecekleri spekülasyonlarına neden olmuştur.10 

Denizaltı programına ilaveten halihazırda İsrail Deniz Kuvvetleri için yürütülmekte olan en önemli modernizasyon projesi, dört adet korvet tedariğidir. Doğu Akdeniz'deki enerji kaynağı arastırma ve sondaj faaliyetleri kapsamında özel önem atfedilen proje ile ilk olarak ABD nezdinde, Littoral Combat Ship (LCS; Kıyı Muharebe Gemisi) projesi türevi bir firkateyn için görüsmeler yürütülmüs, bu görüsmeler yüksek maliyet nedeniyle sonuçsuz kalmıstır. Halen Almanya ve Güney Kore ile sırasıyla MEKO A100 ve FFX sınıfı gemiler için görüsmelerin yürütüldüğü bilinmektedir.11 12 

İsrail Deniz Kuvvetleri'nin özel olarak odaklandığı bir alan, istihbarat, kesif ve gözetleme maksatlı DHA tedariğidir. Bu kapsamda IAI sirketi üretimi Heron DHA sisteminin daha uzun menzilli bir türevi olan Heron Eitan gelistirilmekte olup, Heron ve Orbiter tipi DHA'lar hizmete alınmıstır.13 Söz konusu DHA'ların, deniz gözetleme ve hedef tepit -teshisine yönelik sensör sistemleri ile donatıldığı bilinmektedir. İsrail Hava Kuvvetleri hizmetindeki G550 CAEW havadan erken ihbar (HDK) uçakları da, deniz operasyonlarına destek vermektedir. 

3.3. Mısır 

1970'lerin sonundan itibaren silahlı kuvvetlerinin büyük kısmı ABD yapımı araç -gereç ile donatılan Mısır'ın deniz kuvvetleri, diğer komutanlıklara kıyasla bütçeden görece daha az pay almıstır. Bu durum, 1997'den itibaren değiserek, donanma modernizasyon projelerine ağırlık verilmeye baslanmıstır. 

Sahil Güvenlik teskilatı hariç yaklasık 16,500 personele sahip olan Mısır Deniz Kuvvetleri, ülkenin Akdeniz ve Kızıl Deniz'deki 2,000km'lik sahil seridinin güvenliğinden sorumludur. Bu iki denizin coğrafi konumu nedeniyle Mısır, birbirinden ayrı iki filoyu idame etme durumundadır. Karargâhı Dskenderiye'deki Ras El Tin'de bulunan Akdeniz Filosu'nun en önemli görevlerinden biri, Gazze Seridi'ne uygulanan ablukanın denetimidir. Kızıl Deniz Filosu'nun üsleri ise El Gardaka, Safaga ve Süveys'tedir.14 

Mısır Deniz Kuvvetleri'nin ana muharip unsurları, ABD'den 1981 yılında transfer edilen dört adet FFG-7 sınıfı firkateyndir. Bu gemilere ilaveten daha eski iki ABD yapımı FF-1052 Knox, iki adet Çin yapımı Jianghu I ve iki adet İspanyol yapımı Descubierta sınıfı firkateyn bulunmaktadır. Rus (eski SSCB), İngiliz, Fransız ve Çin yapımı 50'den fazla hücumbot ve karakol botu da hizmettedir. Bunlardan eski Rus yapımı 20 civarında Proje 205 Osa I sınıfı güdümlü füzeli hücumbotun harbe hazırlık seviyesi düsüktür.15 

Donanmanın kapsamlı modernizasyon programı, 2013 Temmuz ayındaki askeri darbeden dolayı bir müddet kesintiye uğramıstır. Darbe nedeniyle ABD, yabancı askeri finansman (Foreign Military Financing; FMF) programı ile serbest bırakmıs olduğu USD1.3 milyarlık askeri yardım paketini dondurmustur. Öte yandan Almanya, Türkiye ve Hollanda ile de yürütülen modernizasyon ve tedarik projeleri sekteye uğramıstır. Askıya alınan projelerin önemli bir bölümü, 2014 itibariyle tekrar yürürlüğe girmis bulunmaktadır.16 

Söz konusu modernizasyon projelerinin en önemlisi, 2000'li yılların ortalarında baslatılan denizaltı filosunun tekrar canlandırılması projesidir. 1980'li yıllarda hizmete giren ancak bakımsızlık nedeniyle ıskartaya ayrılan Çin yapımı Tip 033 Romeo sınıfı dizel elektrik denizaltıların yerine, 2011 yılında Almanya'dan Tip 209 sınıfı modern denizaltı tedariği için bir sözlesme imzalanmıstır. HDW sirketine iki denizaltı için verilen siparis, 2014 yılında iki denizaltının daha eklenmesiyle dörde çıkarılmıstır.17 

Su Üstü filosunun modernizasyonu kapsamında yürütülmekte olan en önemli projeler, ABD'ye siparis verilen dört adet Ambassador IV tipi korvet ile Fransa'ya siparis verilen dört adet Gowind sınıfı korvet siparisleridir.18 Gowind projesinin yaklasık USD1.35 milyar tutarındaki sözlesmesi ise 2014 Temmuz ayında imzalanmıstır.19 Diğer bir önemli donanma tedarik projesi kapsamında Mısır, Türk gemi üreticisi Yonca Onuk'a 2010 yılında altı adet MRTP-20 tipi yüksek süratli hücumbot siparis vermistir. Dlki 2011 Aralık ayında teslim edilen MRTP-20'lerin geri kalan bes adedi, teknoloji transferi ile Dskenderiye Tersanesi'nde üretilmistir.20 

3.4. Yunanistan 

1990'lı yılların sonlarından itibaren silahlı kuvvetleri için kapsamlı ve iddialı bir modernizasyon programını uygulamaya koyan Yunanistan, önceliği hava ve deniz kuvvetlerine vermistir. Bu kapsamda, özellikle Almanya ve Fransa ile büyük boyutlu tedarik ve iyilestirme projeleri baslatılmıstır. Ancak 2009'dan itibaren ülkeyi etkisi altına alan ağır ekonomik kriz, devletin tüm mekanizmalar ında olduğu gibi, silahlı kuvvetlerin harbe hazırlık ve modernizasyon faaliyetlerinde de yıkıcı etki göstermistir. Avrupa Birliği yaptırım ve yardım kosulları, çok sayıda tedarik programının tehiri ya da dondurulması ile sonuçlanmıstır.21 

Yunan Deniz Kuvvetleri envanterinde halen tamamı Alman yapımı üç adet Tip 209 / 1100 modeli Glavkos sınıfı; dört adet Tip 209 / 1200 Poseidon sınıfı ve bir adet de Tip 214 sınıfı Papanikolis sınıfı denizaltı bulunmaktadır. Suüstü filosunda dokuz adet Hollanda yapımı Kortenaer ve dört adet Alman yapımı MEKO 200HN sınıfı firkateyn ile değisik tip ve tonajda 40'dan fazla hücumbot ve karakol botu bulunmaktadır. Donanma hava unsurları 11 adet ABD yapımı Sikorsky S-70B Aegean Hawk ve Dtalyan yapımı 8 adet AB-212ASW helikopterleridir.22 

Sekil 2. Yunan Deniz Kuvvetleri için insa edilen Papanikolis denizaltısı 

Donanmanın sualtı gücünün modernizasyonu kapsamında Alman HDW sirketi ile iki ayrı sözlesme imzalanmıstır. Bu projelerden ilki olan Papanikolis ile toplam dört adet havadan bağımsız tahrik (Air Independent Propulsion; AIP) sistemine sahip Tip 214 sınıfı yeni nesil denizaltı tedarik edilecek; ikincisi olan Neptune II ile de, envanterdeki dört adet yine Alman yapımı Tip 209 sınıfı denizaltı, AIP ve modern komuta kontrol sistemleri ile donatılacaktı.23 AIP denizaltı projesi kapsamında 2000 yılında imzalanan sözlesme ile üretilen ilk denizaltı olan Papanikolis, 2004 yılında denize inmesine rağmen, Yunan tarafının teknik isterlerin karsılanmadığı gerekçesiyle teslim almayı reddetmesi sonucu, denizaltı 2010 yılında hizmete kabulüne kadar kızakta beklemistir. Diğer üç denizaltı da, insaları tamamlanmıs olmalarına rağmen önce Papanikolis'in tesliminin reddi, ardından da üretildikleri Skaramanga Tersanesi'nin mali sorunlar nedeniyle el değistirmesi nedeniyle halen kızakta beklemektedir.24 
Neptune II projesi ise, ilk denizaltı olan Okeanos'un modernizasyonu sonrasında feshedilmistir. Papanikolis sınıfının kızakta bekleyen üç denizaltısının 2016 yılına kadar hizmete gireceği açıklanmıstır (Bkz: Sekil 2).25 

Yunan Deniz Kuvvetleri'nin denizaltılardan sonra en acil ihtiyacı, suüstü muharip filosunun yeni nesil firkateynlerle yenilenmesidir. Bu kapsamda 2009 yılında ülkenin en üst seviye savunma ve güvenlik karar alma organı olan Dıs İliskiler ve Güvenlik Komitesi, 2009 yılında Fransa ile FREMM tipi modern firkateynlerin tedariği için sözlesme görüsmelerinin baslatılmasına karar vermistir. 

Ancak bu süreç, ekonomik kriz nedeniyle sekteye uğramıstır.26 Hollanda'dan ikinci el olarak tedarik edilen 10 adet Kortanear tipi firkateynden 6 adedi, 
modernizasyona tabi tutularak ömürleri 2020'lere kadar uzatılmıstır.27 Bir diğer ana suüstü muharip platform projesi olan Super Vita sınıfı korvet tedarik projesi, ilk üç geminin kabulünden sonra ekonomik darboğaz nedeniyle iptal edilmistir. 

Deniz kuvvetlerinin sabit kanatlı hava unsuru olan ABD üretimi P-3B Orion deniz karakol uçakları, modernizasyon bütçesinin bulunamaması nedeniyle uçustan çekilerek depoya kaldırılmıstır. Orion’ların yerine yeni uçak tedarik programı da aynı sekilde hayata geçirilememistir.28 

3.5. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 

Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nin (GKRY), bağımsız bir deniz kuvveti teskilatı bulunmamaktadır. Rum Milli Muhafız Ordusu (RMMO) bünyesinde, sahil güvenlik gücü niteliğinde bir Deniz Birlikleri Komutanlığı mevcuttur. Söz konusu birimin görevleri, terörizm ve kaçakçılıkla mücadele, GKRY'nin kıyı seridinin muhafazası, arama ve kurtarma 
olarak sayılabilir. 

RMMO deniz biriminin mevcut envanteri, altı adet değisik tip ve ebatta karakol botundan olusmaktadır. Bunlardan en büyüğü, 1983 yılında tedarik edilen Fransız yapımı 98 ton deplasmanlı Patra sınıfı Salamis botudur. En modern tekneler ise, 2000 yılında Yunan Deniz Kuvvetleri’nden hibe edilen Dilos sınıfı Kyrenia botu ile 2004 yılında İtalya’dan satın alınan iki adet Vittoria sınıfı bottur. Bir adet Britten Norman BN-2B-21 Maritime Defender tipi uçak, deniz karakol ve arama kurtarma faaliyetlerinde kullanılmaktadır. Deniz biriminin Limasol, Mari ve Zigi’de birer üssü bulunmaktadır; ayrıca Larnaka’da bir arama kurtarma koordinasyon merkezi mevcuttur.29 

Doğu Akdeniz'de yapılan hidrokarbon kesifleri sonrasında, 2010 Aralık ayında İsrail ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) sınırlarının tespiti için İsrail Altyapı Bakanı Uzi Landau ve GKRY Dısisleri Bakanı Markos Kiprianu tarafından bir anlasma imzalanmıstır. 

Anlasma, tarafların kesfedilen kaynakların paylasımı ve ortak kullanımı hususlarında isbirliğine gitmesini kapsamaktadır.30 

Söz konusu anlasmanın imzalanmasından kısa süre sonra Dsrail, RMMO deniz biriminin güçlendirilmesi için GKRY'ne kapsamlı bir modernizasyon paketi teklif etmistir. 
Söz konusu teklif kapsamında GKRY’ye uygun ödeme kosulları ile Shaldag tipi karakol botu ve bir helikopter satısı, 2011 Temmuz ayında mühimmat deposunun infilakı ile tahrip olan Evangelos Florakis deniz üssünün yeniden insası ve eğitim gibi kalemler bulunmaktadır.31 Bu teklifin hayata geçmesi, GKRY’nin yasadığı ekonomik darboğaz nedeniyle akamete uğramıs olsa da, yönetimin özellikle deniz gücünü yenilemek için alternatif arama çalısmaları devam etmistir. Bu kapsamda 2013 yılında Fransa ile, Gowind sınıfı iki adet korvet tedariği için görüsmeler yürütülmüstür. Söz konusu modern gemilerin yüksek maliyeti nedeniyle görüsmeler sözlesme imza asamasına gelememistir. Gowind’lerin, benzer sınıf gemi ihtiyacı bulunan Yunanistan ile ortak tedariği ve isletmesi seçeneği değerlendirilmektedir.32 

3.6. Suriye 

2011 yılına kadar bütçeden modernizasyon için zaten en düsük payı almakta olan ve envanterindeki gemilerin büyük kısmı ıskartaya ayrılmıs olan Suriye Deniz Kuvvetleri, son üç yıldır devam etmekte olan siddetli iç savas nedeniyle neredeyse tamamen gayrı faal duruma düsmüstür.33 Dç savasın baslangıcından önce eski Sovyet yapımı Petya sınıfı bir adet hafif firkateyn ile 15 civarında Osa sınıfı hücumbotu bulunan kuvvetin esas olarak kıyı savunma maksatlı gemisavar güdümlü füzelere yatırım yapmakta olduğu, bu kapsamda Rusya Federasyonu'n dan gelismis sesüstü gemisavar füze tedarik ettiği bilinmektedir.34 Söz konusu füzeler, ülkenin kıyı sularını etkin bir biçimde savunma kapasitesine sahiptirler.35 

3.7. Lübnan 

2000'li yılların ortalarına kadar kayda değer bir modernizasyon bütçesi ya da programı olmayan, envanterdeki az sayıdaki botun da harbe hazırlık seviyesi düsük olan Lübnan Deniz Kuvvetleri, 2006'dan itibaren personel eğitimi ve yeni araç gereç tedariği programları baslatmıstır.36 

Halihazırda 40 civarında irili ufaklı kıyı karakol teknesi bulunan Lübnan'ın, 2014 Ağustos ayında Suudi Arabistan'ın açıkladığı USD3 milyarlık askeri yardım paketi kapsamında Fransa'da Combattante FS56 sınıfı hücumbot satın alması gündemdedir.37 

3.8. Türkiye 

Ekonomisindeki gelismelere paralel olarak özellikle 2000’li yılların basından itibaren kapsamlı bir savunma modernizasyon hamlesi gerçeklestiren Türkiye’nin, yerli savunma sanayii kurma ve gelistirme iddiasının en önemli asamasını, yerli tasarım ve üretim askeri gemi projeleri teskil etmektedir. Söz konusu projelerin en önemlisi, Milli Gemi (MilGem) projesidir (Bkz: Sekil 3).38 

Sekil 3. MilGem Sınıfı korvet 

Dört adedi opsiyon olmak üzere toplam 12 adet korvet tipi karakol gemisinin yerli imkânlarla tasarım ve üretimini kapsayan MilGem projesinde ilk iki gemi olan F511 Heybeliada ve F512 Bozcaada korvetleri, sırasıyla 2011 ve 2013 yıllarında hizmete girmistir. Bu proje ile elde edilen birikim ve altyapı, alan hava savunma kabiliyetini haiz firkateyn TF2000 projesinde kullanılmaktadır. 2020’li yıllarda hizmete girmesi planlanan bu savas gemileri, yurtiçi imkânlarla gelistirilmekte olan radar ve komuta kontrol sistemleri ile donatılacak tır.39 

Akdeniz’deki en büyük denizaltı filolarından birine sahip olan Türkiye, Alman tasarımı Tip 214 havadan bağımsız tahrik sistemini haiz modern denizaltılardan altı adedini Gölcük Tersanesi’nde insa etmektedir. 2010’lu yılların ikinci yarısında hizmete girecek bu denizaltılar, halihazırda hizmette olan yine Alman tasarımı Tip 209 / 1200 tipi Ay sınıfı denizaltıların yerini alacak, sekiz adet Tip 209 / 1400 tipi Preveze sınıfı denizaltı ile birlikte görev yapacaktır.40 

Ana üsleri Gölcük ve Aksaz’da bulunan Türk Deniz Kuvvetleri’nin ana suüstü muharip unsurları, Alman tasarımı sekiz adet MEKO 200TN ile ABD tasarımı sekiz adet FFG-7 sınıfı firkateyndir. FFG-7 sınıfı firkateynler, yurtiçi imkânlarla gelistirilen GENESDS komuta kontrol sistemi ile modernize edilmis; dört adedi gelismis hava savunma sistemleri ile donatılarak TF2000 projesi hayata geçene kadar olusacak kabiliyet bosluğunu kapatacak seviyeye getirilmistir. Bu gemilere ilaveten altı adet eski Fransız Deniz Kuvvetleri Aviso sınıfı korvet ile 60 civarında hücumbot ve karakol botu envanterdedir.41 

Sayılan suüstü ve sualtı gemi projelerine ilaveten yürütülmekte olan en önemli programlardan biri, havuzlu çıkarma gemisi tedariğidir. Proje kapsamında, düz uçus güverteli ve bir deniz piyade taburunu tüm araç gereç ve teçhizatı ile destekleme kabiliyetine sahip bir çıkarma gemisi, yurtiçi tersanede üretilecektir. Hayata geçtiğinde, söz konusu geminin Türk Deniz Kuvvetleri’nin kuvvet aktarımı ve komuta kontrol kabiliyetini önemli ölçüde artıracağı asikârdır.42 

Deniz kuvvetlerinin hava unsurları, ABD yapımı 25 adet Sikorsky S-70B SeaHawk ve İtalyan yapımı 17 adet AB-212SW helikopteri ile altı adet CN-235MPA deniz karakol uçağıdır. İtalya’ya siparisi verilen 8 adet ATR-72MPA uçağının üretimi devam etmektedir.43 

4. Sonuç ve Değerlendirmeler 

Enerji kaynaklarının kesfi ile birlikte yeniden sekillenen Doğu Akdeniz’in jeopolitiği, kıyıdas ülkelerin ulusal savunma mekanizmalarının da, bu yeni ortama göre olusturulması gerekliliğini ortaya çıkarmıstır. Bu doğrultuda bölge ülkeleri, ekonomik imkân ve altyapıları çerçevesinde kapsamlı donanma modernizasyon ve tedarik programları yürütmektedirler. Zira bu programların çıktıları olan askeri deniz sistem, araç, gereç ve kabiliyetleri, enerji jeopolitiği denkleminde ulusal ilgi ve menfaatlerin korunmasında doğrudan etkili olacaktır. 

Bölge ülkelerinin deniz tedarik ve modernizasyon projeleri incelendiğinde, bazı ortak eğilim ve tercihlerin söz konusu olduğu gözlenmektedir. Bu kesisim kümeleri su sekilde sıralanabilir: 

4.1. Korvet sınıfı gemiler 

Korvetler, tasarım özellikleri itibariyle kıyı sularında görev yapan ve özellikle barıs ya da savas dısı gerginlik dönemlerinde bayrak gösterme, kriz müdahalesi, caydırıcılık, terörizm ve asimetrik tehditlerle mücadele gibi görevleri üstlenen gemilerdir. Firkateynler kadar büyük ya da karmasık donanımlı olmadıkları için ilkalım, isletme ve idame maliyetleri daha düsüktür. Bu nedenle de özellikle barıs ya da gerginlik dönemlerinde ön plana çıkmaktadır. 

Öte yandan hücumbot ve karakol botlarından tonaj olarak daha büyük olmalarından dolayı nispeten daha açık sularda ve daha sert deniz kosullarında görev yapabilirler ya da deniz komandosu, özel kuvvetler, kurtarılan rehine ya da ele geçirilen terörist / deniz korsanlarını barındırarak denizde yüzen bir karakol unsuru olarak kullanılabilirler. Doğu Akdeniz’de, özellikle Kıbrıs Adası etrafında yoğunlasan enerji rezervleri ile deniz ticaret hatları, bölgenin hidrografik ve osinografik özellikleri de göz önüne alındığında, bu tip gemiler için ideal bir harekât ortamı olusturmaktadır. Nitekim bölgenin neredeyse tüm ülkelerinin bu tip gemilere yatırımı bulunmaktadır. Bunlardan özellikle Türkiye’nin MilGem korvet insa projesi ile Mısır ve İsrail’in korvet tedarik programları dikkat çekicidir. 

4.2. Denizaltılar 

Denizaltılar, sahip oldukları stratejik güç nedeniyle 21’nci yüzyıl donanmalarının ana tedarik hedefi haline gelmislerdir. Tasıdıkları elektrooptik ve elektronik istihbarat sistemleri ile bu gemiler, barıs ve kriz dönemlerinde en ön saflarda görev yapan birer stratejik istihbarat ve nokta operasyon unsuru olarak kullanılmaktadırlar. Bu nedenle de, deniz ilgi ve sorumluluk sahasının kesintisiz olarak kontrol altında tutulması, güvenliğinin sağlanması ve bölgedeki diğer devletlerin faaliyetlerinin izlenmesi açısından son derece etkin platformlardır. 

Bölgede en büyük denizaltı filosuna sahip ülke olan Türkiye’yi, bu alanda iddialı projeler baslatmıs olan Dsrail, Yunanistan ve Mısır takip etmektedir. Geçirdiği ağır ekonomik krize rağmen Yunanistan’ın, baslatmıs olduğu denizaltı tedarik programını tamamlamak için büyük gayret göstermesi, bu tip gemilerin bölgede belirleyici rol oynayacağının göstergesidir. 

4.3. DHA ve C4ISR Sistemleri 

İnsansız hava araçları ve genel olarak tüm C4ISR sistemleri, stratejik, taktik ya da operatif seviyede ortam kosulları, dost ve düsman unsurların takibi vasıtası ile durumsal farkındalığın sağlanmasında kullanılırlar. Farklı niteliklerdeki sensör sistemlerinin topladığı verilerin birlestirilmesi ve değerlendirilmesi ile, müsterek bir resim olusturulur. Bu resmin gerçek zamanlı, doğru ve güvenilir olması, karar verici makamların sağlıklı strateji ve politikalar gelistirmelerini ve muhtemel krizlere hızlı ve etkin müdahale yapılmasını mümkün kılar. Bu sistemler arasında uzun menzil ve yüksek irtifada görev yapan insansız hava araçları, açık denizde uzun süre havada kalabilmeleri dolayısıyla özellikle faydalıdırlar. Bölge 
ülkelerinden Dsrail, bu alandaki teknoloji ve ürünleri ile öne çıkmaktadır. Dsrail’i, ulusal savunma sanayi ile bu tipte sistemler üretmeye baslayan Türkiye takip etmektedir. Yunanistan ve Mısır’ın da bu tipte sistemlere ilgisi bilinmektedir. 

Sonuç olarak yapılan enerji kesifleri ile bölgesel rekabetin daha da yoğunlastığı Doğu Akdeniz’de ulusal enerji stratejilerinin gelistirilmesi ve uygun politikaların uygulanmasının, ancak etkin bir deniz gücünün idamesi ile mümkün olduğunu vurgulamak gereklidir. Birbirinden ayrı değerlendirilmesi mümkün olmayan enerji ve ulusal güvenlik politikalarının basarılı bir biçimde gelistirilmesi ise, küresel, bölgesel ve yerel ölçekte resme hâkim olmak ile bağımsız bir ulusal savunma mekanizması kurmak ve sürekliliğini sağlamakla mümkündür. 

ÖZGEÇMİŞ; 
Mehmet Arda MEVLÜTOĞLU 

1980 Çorum doğumludur. 2003 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Uzay Mühendisliği bölümünden ikincilikle mezun olmustur. Halen Ortadoğu Teknik Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Politikası Çalısmaları bölümünde yüksek lisans eğitimine devam etmektedir. 2004 – 2013 yılları arasında KaleTRON ve infoTRON sirketlerinde sistem mühendisliği, is gelistirme mühendisliği ve teknoloji danısmanlığı pozisyonlarında çalısmıstır. 2013 yılından bu yana Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.S. firmasında Kıdemli Danısman olarak çalısmaktadır. Proje Yönetim Derneği Savunma Sanayii Özel Dlgi Kurulu Baskanlığı, Makine Mühendisleri Odası Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği Meslek Dalı Komisyonu Baskan Yardımcılığı, Silahlı Kuvvetler Muhabere ve Elektronik Derneği (AFCEA) Türkiye Subesi Yönetim Kurulu üyeliği görevlerini yürütmektedir. Savunma teknolojileri, askeri havacılık ve ulusal güvenlik konularında yurtiçi ve yurtdısı çok sayıda yayınlanmıs makalesi bulunmaktadır. İngilizce ve Almanca bilmektedir, evli ve bir çocuk babasıdır. 

DİPNOTLAR;


1 STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş., mevlutoglu@stm.com.tr 
2 Cihat Yaycı, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylasılması Sorunu ve Türkiye”, Bilge Strateji, Cilt:4 Sayı:6, 2012 
3 "Doğu Akdeniz'de Enerji Kesifleri ve Türkiye", BilgeSAM Bilge Adamlar Kurulu Raporu, No: 59, Aralık 2013 
4 “Frigate”, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Frigate (Erisim tarihi: 18 Eylül 2014) 
5 Hakan Gürel, "Korvet Sınıfı Gemiler”, Jeopolitik ve Jeostrateji , 30 Mayıs 2007, 
http://modusstrateji.blogspot.com.tr/2007/05/korvet-snf-gemiler.html (Erisim tarihi: 11 Eylül 2014) 
6 Hakan Gürel, "Korvet Sınıfı Gemiler”, Jeopolitik ve Jeostrateji , 30 Mayıs 2007, 
http://modusstrateji.blogspot.com.tr/2007/05/korvet-snf-gemiler.html (Erisim tarihi: 11 Eylül 2014) 
7 “Submarine”, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Submarine (Erisim tarihi: 18 Eylül 2014) 
8 Jane's Fighting Ships 2013 -2014, Londra, Jane's Information Group, 2013 
9 “Israeli Navy”, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Israeli_Navy (Erisim tarihi: 18 Eylül 2014) 
10 "Dolphin-class submarine", http://en.wikipedia.org/wiki/Dolphin-class_submarine (Erisim tarihi: 15 Eylül 2014) 
11 "Israel Seeks German Arms-Aid Deal", 18 Ocak 2010, 
http://www.defensenews.com/article/20100118/DEFFEAT04/1180309/Israel-Seeks-German-Arms-Aid-Deal (Erisim tarihi: 15 Eylül 2014) 
12 "Israel Navy Mulling Purchasing South Korean Ships built by Hyundai", 2 Nisan 2012, 
http://gantdaily.com/2012/04/02/israel-navy-mulling-purchasing-south-korean-ships-built-by-hyundai/ (Erisim tarihi: 12 Eylül 2014) 
13 "IAI demonstrates Heron UAV's maritime credentials", 16 Ekim 2012, 
http://www.flightglobal.com/news/articles/video-iai-demonstrates-heron-uav39s-maritime-credentials-377663 (Erisim tarihi 13 Eylül 2014) 
14 Jane's Fighting Ships 2013 -2014, Londra, Jane's Information Group, 2013 
15 “Egyptian Navy”, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Egyptian_Navy (Erisim tarihi: 18 Eylül 2014) 
16 “World Navies, Egypt”, Jane’s World Navies, 8 Nisan 2014 
17 "Germany to deliver two Type-209 submarines to Egypt", 5 Eylül 2012, 
http://www.navaltechnology.com/news/newsgermany-deliver-two-type-209-submarines-egypt (Erisim tarihi: 10 Eylül 2014) 
18 "VT Halter Marine launches first of 4 vessels for Egyptian navy", 21 Ekim 2011, 
http://blog.gulflive.com/mississippi-press-news/2011/10/vt_halter_marine_launches_egyp.html (Erisim tarihi: 11 Eylül 2014) 
19 "French contractor to supply Egyptian navy with 4 frigates: Industry source", 23 Temmuz 2014, 
http://www.dailynewsegypt.com/2014/07/23/french-contractor-supply-egyptian-navy-4-frigates-industry-source/ (Erisim tarihi: 11 Eylül 2014) 
20 Shana Marshall, "Egypt’s other revolution: Modernizing the military-industrial complex", 20 Subat 2012, 
http://www.ips-dc.org/egypts_other_revolution_modernizing_the_military-industrial_complex/ (Erisim tarihi: 11 Eylül 2014) 
21 Jane's Fighting Ships 2013 -2014, Londra, Jane's Information Group, 2013 
22 Yunan Deniz Kuvvetleri resmî web sitesi, http://www.hellenicnavy.gr/en/ (Erisim tarihi: 11 Eylül 2014) 
23 "Greece Signs for Three Type 214's", International Defence Review, 1 Nisan 2000 
24 "Greece’s U-214 Submarine Order: Arrests, but no Subs", Defence Industry Daily, 
http://www.defenseindustrydaily.com/greece-in-default-on-u-214-submarine-order-05801/ (Erisim tarihi: 11 Eylül 2014) 
25 "Greece to accept Type 214 submarines into service", Jane's Defence Weekly, 16 Mart 2014, 
http://www.janes.com/article/35466/greece-to-accept-type-214-submarines-into-service (Erisim tarihi: 16 Eylül 2014) 
26 "20130303_Greece and France to sign defence agreement", GlobalPost, 28 Subat 2013, 
http://www.globalpost.com/dispatch/news/afp/130228/greece-and-france-sign-defence-agreement-le-drian  (Erisim tarihi: 12 Eylül 2014) 
27 "Hellenic Navy forges ahead with Elli-class modernisation", Jane's Navy International, 29 Ocak 2009 
28 "Greece looks to major upgrade programmes", Jane's Defence Weekly, 16 Temmuz 2014 
29 “World Navies, Cyprus”, Jane’s World Navies, 8 Nisan 2014 
30 "Israel-Cyprus exclusive economic zone set", 19 Aralık 2012, 
http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L4000679,00.html (Erisim tarihi: 19 Eylül 2014) 
31 "....ß.. ........ ... ...... -..... µ..... .... ... ......... .......", 27 Ağustos 2011, 
http://maxhnews.com/content/6349 (Erisim tarihi: 18 Eylül 2014) 
32 "..... ............. ...ß.... ... ........ .µ.......", 20 Ocak 2013, 
http://www.sigmalive.com/news/local/26401 (Erisim tarihi: 15 Eylül 2014) 
33 Jane's Fighting Ships 2013 -2014, Londra, Jane's Information Group, 2013 
34 "Syria's options in case of a US strike", BBC, 28 Ağustos 2013, http://www.bbc.com/news/world-middle-east23866250 
(Erisim tarihi: 17 Eylül 2014) 
35 "P-800 Oniks", http://en.wikipedia.org/wiki/P-800_Oniks (Erisim tarihi: 17 Eylül 2014) 
36 "Lebanese Navy", http://en.wikipedia.org/wiki/Lebanese_Navy (Erisim tarihi: 17 Eylül) 
37 "New Saudi donation to Lebanon raises doubts about USD3 billion pledged in 2013", Jane's Defence Weekly, 21 Ağustos 2014 
38 "Denizaltı Savunma Harbi ve Kesif Karakol Gemisi (MDLGEM) Projesi", Savunma Sanayii Müstesarlığı resmî 
web sitesi, http://www.ssm.gov.tr/anasayfa/projeler/Sayfalar/projeler.aspx?projeGrubuID=6 (Erisim tarihi: 10 Eylül 2014) 
39 "TF 2000 Projesi", Savunma Sanayii Müstesarlığı resmî web sitesi, 
http://www.ssm.gov.tr/anasayfa/projeler/Sayfalar/proje.aspx?projeID=39 (Erisim tarihi: 10 Eylül 2014) 
40 "Yeni Tip Denizaltı Projesi", Savunma Sanayii Müstesarlığı resmî web sitesi, 
http://www.ssm.gov.tr/anasayfa/projeler/Sayfalar/proje.aspx?projeID=29 (Erisim tarihi: 10 Eylül 2014) 
41 "Burak Class (Type A-69", Bosphorus Naval News, http://turkishnavy.net/corvettes/burak-type-a-69-class/ (Erisim tarihi: 16 Eylül 2014) 
42 Türk Deniz Kuvvetleri resmî web sitesi, http://www.dzkk.tsk.tr/denizweb/turkce/anasayfa.php (Erisim tarihi: 16 Eylül 2014) 
43 "Deniz Karakol ve Sahil Güvenlik Kesif Karakol Uçakları Platform Tedariki (MELTEM-1)", Savunma Sanayii Müstesarlığı resmî web sitesi, 
http://www.ssm.gov.tr/anasayfa/projeler/Sayfalar/proje.aspx?projeID=163 (Erisim tarihi: 17 Eylül 2014) 

***