Kitle İmha Silahları etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Kitle İmha Silahları etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

13 Şubat 2020 Perşembe

11 EYLÜL SONRASI ABD NİN ORTADOĞU POLİTİKASI VE TÜRKİYEYE YANSIMALARI., BÖLÜM 12

11 EYLÜL SONRASI ABD NİN ORTADOĞU POLİTİKASI VE TÜRKİYEYE YANSIMALARI., BÖLÜM 12



     11 Eylül saldırıları insanların güvenlik algısını düzensiz hale getirmiştir. Normallik duygusunun yerini olağanüstü durum algısı almıştır. ABD, uluslararası alanda attığı adımlarla terörle mücadeleye çalışırken, içerde de yasal düzenlemeler yapmıştır. Bu çerçevede; idari, kurumsal ve mali bir takım yeni yapılanmalara gidilmiş, yapılan yeni düzenlemelerle yürütmenin yetkileri arttırılmıştır. 
Bu bağlamda, kamu güvenliğini arttırıcı önlemlerin yanı sıra karşı terör tedbirlerini içeren yeni düzenlemeler de yapılmıştır. 
Fakat çıkarılan yasalar içerisinde özellikle “Patriot” yasası uluslararası alanda ciddi tepkiler toplamıştır. Temel hak ve özgürlükler ve demokrasi gerekçesiyle diğer ülkelerin terörle mücadele girişimlerine yer yer müdahalelerde bulunan ABD, bu yasa ile benzer hak ihlallerini kendisi de yapmaya başlamıştır. 

Bu durum ABD’nin savunuculuğunu yaptığı değerleri, gerçekten ne kadar benimsediğinin ve terörle mücadelede temel hak ve özgürlüklerin konumunun ne olduğunun, yeniden sorgulanmasına yol açmıştır. 

   ABD’nin, özellikle Irak Müdahalesinden sonra, yaşananlardan ders çıkararak, demokrasilerin güç kullanarak oluşturulamayacağını, bu nedenle her ülkenin yapısına uygun hareket etmenin uygun olacağını kabullenmesi gerekmektedir. Orta Doğu bölgesinin karmaşık iç dinamiklerinin ABD tarafından doğru anlaşılamamış olması, ABD’nin bölge ülkeleri ile kurmaya çalıştığı diyaloğu 
da olumsuz yönde etkilemiştir. G-8 bildirisinde belirtilen demokratikleştirme çabalarına devam edilebilir. Bu amaçla da, siyasal özgürlüklerin genişletilmesi, rejimlerin iyileştirilmesi, sivil toplumun güçlendirilmesi, yolsuzlukla mücadele, eğitim reformu ile okur-yazarlığın artırılması, kadın haklarının genişletilmesi, ticaret ve finans sektörlerinin uluslararası sisteme uyumu ile girişimciliğin ve serbest ticaretin teşvik edilmesi gibi sosyal, ekonomik ve siyasal reformların gerçekleştirilmesi desteklenmelidir. 

Ancak bunlar gerçekleştiğinde, toplumların refah seviyelerinin artırılması ve bu çerçevede demokrasi getirilmesi zamanla gerçekleşebilecektir. 

   Radikal akımların Ortadoğu’da güç kazanmasının en önemli nedenlerinden biri, belki de en önemlisi İsrail-Filistin anlaşmazlığıdır. Amerika’nın aktif veya pasif bir şekilde bütün bölgeyi karşısına alma pahasına İsrail’i kayıtsız şartsız destekleme si bu bölgede bir Amerikan düşmanlığı yaratmıştır. Bu yaklaşım, radikal İslam’ın güç kazanmasına, Amerikan karşıtlığının yayılmasına ve sonuçta terör eylemleriyle ABD’yi ve diğer Batı ülkelerini tehdit etmesine ortam yaratmıştır. Amerika, Ortadoğu’da İsrail’e desteğini çekmedikçe bu tepki dinecek gibi görünmemektedir. Bu sorunun çözümü, İslam coğrafyasında ABD’ye itibar kazandıracak ve insani hedeflerinin benimsenmesine katkıda bulunabilecektir. 

   Bu nedenle ilk atılacak siyasi adımın, İsrail- Filistin anlaşmazlığını sona erdirmek olması gerekmektedir. Anti-Amerikanizm bu şekliyle devam ettiği sürece, Ortadoğu’da zamanla ABD varlığını bitirebilecektir. Ortaya çıkacak boşluğu ise bölge içinden veya dışından başka bir gücün doldurması muhtemeldir. Ortadoğu’nun kendi geleceğini kendi eliyle çizebilmesi de ihtimal dahilindedir. 

Ayrıca, gelecekte Ortadoğu, büyük güçlerin mücadele alanı haline gelebilme olasılığını da barındırmaktadır. Önümüzdeki dönemde küresel aktörlerin Ortadoğu’ya nüfuz etmek istemeleri ihtimal dahilindedir. Çin, Rusya, AB ülkeleri ve hatta Japonya ile Hindistan bu önemli bölgede siyasi, ekonomik, kültürel ve hatta belki de askerî olarak bulunmak isteyebileceklerdir. Çünkü; bütün 
dünyanın bölge kaynaklarına olan bağımlılıkları giderek artmaktadır. Gelecekte bölgenin ihtiyaç duyabileceği teknoloji, sermaye, silah, diplomatik destek ve hatta belki de askerî garantileri sunabileceklerini düşünen büyük aktörler bölgede daha etkili olma yönünde adımlar atabileceklerdir. Bu ihtimal biraz da ABD’nin Ortadoğu’daki geleceğine bağlı olacaktır. 

Terör sorununun tek tek ulusal bazda atılacak adımlarla çözümlenmesi mümkün gözükmemektedir. Uluslararası işbirliği bir gerekliliktir. Özellikle küreselleşme süreci ve bu sürece bağlı olarak gelişen küresel güvenlik sorunlarına salt ulus devlet temelinde yaklaşmanın, sorunların çözümü için yeterli olamayacağı gerçeği, soğuk savaşın bitmesinin ardından kısa sürede anlaşılmıştır. 

Güvenlik sorununun çözümüne ulus devlet temelli yaklaşımların artık yetersiz olduğu ve uluslararası ilişkilerde savaşın yalnızca devletler arasında ortaya çıkan bir durum olduğunu savunan geleneksel görüşün geçersiz kaldığı, en açık ve trajik şe-kilde ABD’de yaşanan 11 Eylül olayları ile ortaya çıkmıştır. Dün-yanın askerî bakımdan tek süper gücü olan ve yüksek güvenlik teknolojilerine sahip bulunan ABD, kendi toprakları üzerinde düzenlenen bu terörist faaliyeti engelleyememiştir. ABD’nin de terör sorununu çözüme kavuşturması pek mümkün görünmemektedir. Dolayısıyla bu konuda, uluslar arası işbirliğine önem vermelidir. 

Türkiye ilk zamanlarda BOP konusunda olumlu yaklaşım göstermiştir. 

Türkiye’nin, bu projenin başarıya ulaşması için aktif bir rol üstlenmesinin kaçınılmazlığı fikri, Türk Hükümeti tarafından kabul görmüş ise de, bu fikrin işlerlik kazanması için gerekli olan geniş tabanlı destek ne kamuoyunda, ne sivil toplum örgütlerinde, ne muhalefet saflarında, ne de devletin diğer organların da oluşmamıştır. Türk hükümeti, Ortadoğu’da ne kadar etkili ise, diğer güçlerle o kadar pazarlık gücüne sahip olacağı varsayımıyla hareket etmiştir. Türkiye demokratik ve insani normları ön plana çıkaran, barışı, savaş ve işgale tercih eden, yapabileceklerini ve yapabileceklerinin sınırlarını iyi bilen, aktif, tarafsız ve gerçekçi bir dış politika vizyonu ile Ortadoğu’ya yaklaşmalıdır. Aktörler arası taraf tutmayan, sorunların çözümünde demokrasi, insan hakları temelli, yapıcı bir politika izlemelidir. Orta Doğu’da genel anlamda barış, istikrar, demokratikleşme ve sivil topluma dönük bir değişimi sağlayacak politikaların üretilmesini destekleyebilir. Çok taraflılık temelinde AB ve BM gibi uluslararası aktörler tarafından desteklenen insani bir demokratik değişim sürecine katkıda bulunabilir. 

Ortadoğu’ya model olarak sunulan Türkiye, söz konusu modelliğin ötesinde Büyük Ortadoğu bölgesinde doğrudan Amerikan dizaynlarının hayata geçirilmesinde rol alabilecek bir ülke olarak görülmek istenmiştir. Bu anlamda Amerikanın Büyük Ortadoğu Projesi içerisinde Türkiye’ye biçtiği bir diğer rol cephe ülke konumu olmuştur. Türkiye ile ABD birçok konuda ortak çıkarlara, 
mevcut ve potansiyel işbirliği alanlarına sahip olsa da, sonuçta farklılaşan çıkar alanlarına sahiptir. Türkiye, ABD’nin kendine biçtiği rolleri kabullenmek durumunda değildir. Türkiye, çıkarlarını bağımsız olarak belirlemelidir. Bunun için elinde yeterli argümanları vardır. Her şeyden önce Türkiye Ortadoğu bölgesindedir. Ortadoğu’daki gelişmelerden doğrudan etkilenmektedir. 
Türkiye katılımının ve onayının alınmadığı kararlara uymak zorunda değildir. Amerika planlarında çok defa Türkiye’nin hassasiyetlerini dikkate almamaktadır. Geçmiş dönemde özellikle birinci Irak Müdahalesinde ABD’nin yanında yer almasına rağmen ödemek zorunda kaldığı bedellere kayıtsız kalınmış ve bunlar tazmin edilmemiştir. sadece Amerikan politikalarına entegre edilmiş bir anlayışın, orta ve uzun vadede çok kutuplu dünya düzenine geçişte, Türkiye için yeterli ve hatta güvenilir olamayacağı da düşünülmelidir. 

Türkiye Ortadoğu stratejisinde cephe ülke olarak görülmek istenmesine şiddetle karşı çıkmıştır. Güvenlik açısından düşünüldüğünde, Türkiye’nin terörle savaşta cephe ülkesi olarak rol almasının yaratacağı olası güvenlik sorunları çok büyüktür. Her şeyden önce bölgedeki Amerikan aleyhtarlığı, batı karşıtlığı ve radikal düşüncelerin kısa vadede etkisiz hale gelmeyeceği aksine artış göstermekte olduğu görülmektedir. Bu açıdan, Türkiye’nin içinde bulunduğu bölgede güvenliğini sağlayabilmek, bölgesel etkinliğini koruyabilmek için uzun vadeli, proaktif, çok yönlü ve kararlı bir dış politika geliştirmesinin önemli olduğu açıklık kazanmıştır. 

Türkiye için biçilen cephe ülkesi rolü ile ilgili Türk halkının ne düşündüğünün kısmen 1 Mart tezkeresi ile ortaya konulduğu söylenebilir. Türkiye, şüphesiz içinde bulunduğu bölgede kontrolü kaybetmemek için, kendi inisiyatifi dışında gerçekleştirilecek düzenlemelerin dışında da kalmamalıdır. Sınırlı da olsa işbirliği yapması gerebilecektir. Türkiye işbirliğinde inisiyatifi elinde tutmalı, ABD tarafından tayin edilmiş politikaları değil, kendi politikalarını uygulayabilmelidir. Türk-Amerikan ilişkilerinin geleceği, karşılıklı çıkarların dengelenmesiyle belirlenmelidir. ABD tarafından Türkiye’ye biçildiği öngörülen her iki rolün de içeriği, ABD tarafından tayin edilmiş, özveride bulunması gereken konular belirtilmiş, ancak buna karşılık nasıl bir fayda elde edileceği ortaya konmamıştır. 

1990’ların sonundan bu yana Türk-Amerikan ilişkilerinin yapısı pek çok analizci tarafından “stratejik ittifak” olarak adlandırılmaktadır. 

Stratejik ittifak, geniş bir alanda menfaatlerin ortak olmasını, ortak politikalar oluşturmayı ve ortak hareket etmeyi gerektirir. fakat; Türk-Amerikan ilişkileri, stratejik ittifak düzeyinin çok gerisindedir. Çünkü; taraflar arasındaki ilişkinin 
düzeyi bu terimin çok uzağındadır. Stratejik ittifak kısaca; iki ülkenin dış politikadaki önceliklerinin, tehdit algılamalarının, bunlara karşı benimsedikleri yöntemlerin aynı olmasını gerektirir. 

    Aynı şekilde birbirlerinin ulusal çıkarlarına aykırı hareket etmemelerini ve uluslararası eylemlerinde ortak hareket etmelerini gerektirir. Ekonomik ilişkileri de diğer ülkelerle olan ilişkilerinden daha ileridedir. Bu kapsamda serbest ticaret rejimi öncelikle başvurulan yöntemlerdendir. Askerî alan da dahil olmak üzere birbirlerine teknolojiyi transfer etmekte sakınca görmezler. 

Yürütme organları kadar yasama organları da birbirlerini zor durumda bırakacak girişimlerden uzak durur. Bu kriterler göz önüne alındığında Ortadoğu’da Amerika’nın stratejik ittifak içinde olduğu ülke olarak İsrail nitelendirilebilir. ABD’nin bu anlamda diğer stratejik ortaklarının İngiltere ve Kanada olduğu söylenebilir. Aslında Amerika ve Türkiye bugüne kadar hiç stratejik ortak konumuna gelmemiştir ve bundan sonra da geleceği beklenmemektedir. 

    Türkiye ve ABD, belirli sahalarda menfaatleri birleştiğinden ve iki ülke arasında al-ver ilişkisi olduğundan, yeri ve zamanı geldiğinde birlikte hareket ettikleri varsayımı ile ilişkilerin en azından Stratejik Müttefik olduğu da bazı yazarlarca belirtilmektedir. 

Stratejik Müttefiklik, belirli sahalarda karşılıklı ve birbirine zarar vermeyecek isteklerde ve işbirliğinde bulunulması demektir. 

Türk Amerikan İlişkilerinin bu seviyenin de altında olduğu söylenebilir. Çünkü; 
İşbirliği kar ve zararın da paylaşımı anlamına gelir. Ancak Türk–Amerikan ilişkilerinde, Birinci Irak Müdahalesinde olduğu gibi, geleneksel ABD politikaları bu konuda hep sınırlı paylaşımı esas almış; dolayısıyla kendi payını hep yüksek tutma gayreti içerisinde olmuştur. 

ABD’nin Irak işgalinin amacı; Irak’ın kitle imha silahlarına sahip olması ya da Saddam’ın El-Kaide ile işbirliği yapması değildir. 

Aynı şekilde, Irak’ın demokratikleştirilmesi ya da özgürleştirilmesi de değildir. BOP ortaya konuncaya kadar ABD hükümetleri dünyanın birçok başka bölgesinden farklı olarak Ortadoğu’da demokratikleşmeyi desteklememişleridir ve Körfez’deki rejimler konusunda statükonun devamı dışında bir proje üretmemişler dir. Hatta 1991’de Amerikan güçlerinin Bağdat’a ilerlememesinin 
nedenlerinden biri olarak da Saddam’ı devirerek batı tarzına yakın bir demokrasi kurulması halinde bunun başta Suudi Arabistan olmak üzere Körfez monarşileri ve Mısır için kötü örnek oluşturacağı endişesi olduğu iddia edilmiştir. Demokratik seçim ve yöntemlerin hâkim olması hâlinde en azından kısa ve belki de orta vadede yönetime Amerikan ve Batı aleyhtarı kişi ve grupların gelebileceği ya da yönetimdekilerin bu tür grupları daha fazla dikkate almak zorunda kalacakları konusundaki çekinceler etkili olmuştur. Demokratik yöntemlerle seçilecek Arap lider ve kadrolarının, ideolojik olarak halkın baskısı ile Amerikan çıkarlarının   dışında davranmaya daha meyilli olacakları düşünülmüştür. ABD’nin asıl amacı küresel liderliğini gerçekleştirmede Irak’ın oynayacağı roldür. Irak’ı İsrail için bir tehdit olmaktan çıkarmak bu ülkedeki enerji kaynaklarını denetimi altına almak, İran’ı, Türkiye’yi, hatta Rusya’yı, Pakistan’ı ve tüm bölgeyi denetim altına almaktır. Ama ABD, Irak’ta arzu ettiği sonuca ulaşmakta sorunlarla karşılaşmaya devam etmektedir. Irak ta istikrar sağlanamamış ve iç savaşa doğru sürüklenmektedir ABD, Irak’ta bir çıkmazın içine girmiştir. Bir an önce istikrarı sağlayıp, kendi kontrolünde bir yapı oluşturmak istemektedir. Ancak bunu tam olarak gerçekleştirememesi halinde, varlığını Irak’ın kuzeyinde ki yapıya yaslayarak, bölgedeki etkinliğini sürdürmek niyetindedir. 

Bu nedenle Türkiye ile Irak’ın kuzeyindeki yerel yönetim arasında bir problem olmaması konusunda Türkiye’ye baskı yapmaktadır. 

Bölgedeki gelişmeler ve ABD’nin bölgedeki siyasi inisiyatifi elinde bulundurması, Türkiye’nin hareket alanını daraltmakta ve Türkiye’nin bölgede etkin olmasına izin vermemektedir. Bütün bunlara rağmen Türkiye’nin ABD’den bağımsız politikalar geliştirme iradesini saklı tuttuğu ölçüde bölgedeki etkinliğinin artması söz konusu olacaktır. Dolayısıyla Türkiye, bölgesel politikasında ABD-İsrail ekseninin inisiyatifinde gelişen politika ve stratejilerin bir parçası olmamaya özen göstermelidir. 

Son dönem de ABD, PKK politikasında Türkiye’nin baskıları sonucunda değişikli ğe gitmiştir. ABD’nin bölgede, Türkiye’den başka müttefik bulamayacağı nı anladığı, bundan dolayı sarsılan karşılıklı güvenin yeniden tesis edilmesi için bu girişimlerde bulunduğu değerlendirilmektedir. Bu nedenle, Türkiye’nin hassasiyet gösterdiği PKK terörü konusunda bazı adımlar attığını gösterme ihtiyacı duymuştur. ABD’nin, PKK ile mücadele konusunda Türkiye’ye karşı takındığı tavır ve duruşta neden değişikliğe gittiği yoğun olarak tartışılmıştır. Bunun birinci nedeni, 

Türkiye’deki kamuoyu tepkisinin çok yükselmesi, hükümetin tedbir alma ve sonucunda da sınır ötesi operasyon yapma mecburiyetinde olduğunu, ABD’ye net ve kararlı bir şekilde anlatmasıdır. 

ABD, Türkiye’nin kendi inisiyatifi ile vereceği kararla operasyon yapmasının kendisini de zor durumda bırakacağını düşünmüştür. 

İkinci olarak, Türkiye’ye karşı tavır almaya devam etmesinin artık, ABD çıkarları açısından katlanamayacağı ölçüde sonuçları olabileceğini görmesi olduğu söylenebilir. 

KAYNAKÇA 

1. KİTAPLAR Adelson, Roger. London and the Invention of the Middle East; Money, Power, And War 1902-1922. Yale University Pres, 1995. 

Akçapar, Burak. “Avrupa-Atlantik Bölgesinde İstikrar ve Değişim İçin Bir Aracı Olarak Barışİçin Ortaklığın Etkisi’. NATO’nun Tarihi: 
İlk 50 Yıl. Gustav Schmidt (ed.) Houndmills and New York: Palgrave, 2001. 
Albrow, Martin and Darren O’Byrne. “Rethinking State and Citizenship under Globalized Conditions”, Global 
and European Policy Organizations, Policies, Contexts. Henri Goverde (Ed.), Burlington:2000, (s:66-79) Alpay, Şahin. “Samuel P. Huntington İle Mülakat; Türkiye Islâm’ın Lideri Olmalı”. Medeniyetler Çatışması. Murat Yılmaz(Der), Vadi Yayınları, Ankara, 2000. Anthony, D.Smith. Nations and Nationalism in A Global Era. Cambridge: Polity Press, 1996 Appadurai, Arjun. Modernity at Large, Cultural Dimensions of Globalization., London: University of Minnesota Press. 1996. 
Arı, Tayyar. Basra Körfezi’nde Güç Dengesi. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 1999. 
Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Orta Doğu; Siyaset, Savaş, Diplomasi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2004. 
Arı, Tayyar. Irak,İran ve ABD, Önleyici Savaş, Petrol ve Hegemonya. İstanbul: Alfa Yayınları, 2004 
Axford, Barrie. The Global System, Economics, Politics and Culture. Cambridge: Polity Press, 1995. 
Aydın, Mustafa. “Global Değişim ve Genişleyen Türk Dünyası: Türkler ve Türkiler” Türkiye’nin Dış Politika Gündemi. Ş.H.Çalış, İ.D.Dağı, 
R.Gözen (derl.), Liberte Yayınları, 2001. (ss.280-287) 
Bal, İdris. 21.yy.’da Türk Dış Politikası. 2. Basım, İstanbul: Alfa Yayınevi, 2004 
Bal, İhsan ve Sedat Laçiner. “Küresel Terörle Mücadelede ABD Güvenlik Politikalarının Türkiye’nin İç Güvenliğine Yansımaları”. Uluslararası 
Polislik ve İç Güvenlik içinde; Tülin Günşen İçli ve Fatih Karaosmanoğlu (Der.) Ankara: Nobel Yayınları, Şubat 2003. (ss. 107-121) 
Bamyeh, Mohammed A. The Ends of Globalization. Minneapolis, London: University of Minnesota Press. 2000. 
Barnett, Thomas. Pentagon’un Yeni Haritası.1001 Kitap Yayınları, İstanbul 2004. 
Bauman, Zygmunt. Küreselleşme, Toplumsal Sonuçları. Abdullah Yılmaz (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999. 
Bozkurt, Veysel. Küreselleşme. İstanbul: Alfa Kitabevi, 2000 
Brzezinski, Zbigniev. Büyük Satranç Tahtası: Amerika’nın Önceliği ve Bunun Jeostratejik Gerekleri. İstanbul: Sabah Kitapları, 1997. 
Brzezinski, Zbigniew. The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. New York: Basic Books, 1997. 
Brzezinski, Zbigniew. The Choice: Global Domination or Global Leadership. New York: Basic Books, 2004. 
Bulaç, Ali. İslam ve Demokrasi (Teokrasi- Totaliterizm). İstanbul: Beyan Yay. 1993. 
Burak Akçapar. “Avrupa-Atlantik Bölgesinde İstikrar ve Değişim İçin Bir Aracı Olarak Barışİçin Ortaklığın Etkisi”, NATO’nun Tarihi:  İlk 50 Yıl. Gustav Schmidt (ed.), Houndmills and New York: Palgrave, 2001. 
Bülbül, Kudret. Küreselleşme, Kültür Ve Siyaset:Türk Düşünsel Ve Siyasal Yaşamında Küreselleşme Yaklaşımları.Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enst. 
Benard, Cheryl. Civil Democratic İslam: Partners, Resources and Strategies, 2003. RAND.
http://rand.org/pubs/monograph_reports/2005/MR1716.pdf, (02.08.2007). 

Chomsky, Noam. ABD Terörü- Terörizm Kültürü. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991. 
Chomsky, Noam. Amerikan Müdahaleciliği. Aram Yayıncılık, 2002. 
Clark, John. Worlds Apart: Civil Society and The Battle For Ethical Globalization. Londra: Earthscan Publications, 2003. 
Cordesman, Anthony H. Middle Eastern Energy After the Iraq War: Current and Projected Trends. January 30, 2004, Center for Strategic 
and International Studies. Washington DC, 2006. 

Davutoğlu, Ahmet. Stratejik Derinlik. İstanbul: Küre Yayınları, 17.baskı, 2004. 

Davutoğlu, Ahmet. Küresel Bunalım: 11 Eylül Konuşmaları. İstanbul: Küre Yayınları, 4. Baskı, 2005. 

Dedeoğlu, Beril. Ortadoğu Üzerine Notlar. İstanbul: Derin Yayınevi, 2002. 

Demirel, Emin. Dünya’da Terör. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2003. 

Drucker, Peter F. Kapitalist Ötesi Toplum. Belkıs Çorakçı (Çev). İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1993. 

Erhan, Çağrı. “ABD ve NATO İle İlişkiler” Türk Dış Politikası. Baskın Oran (Ed). Cilt: I, (ss.525–535) 

Esposito John L. The Islamic Threat - Myth or Reality?. London: Oxford University Press, 1992. 

Evcioğlu, Kemal. ABD’nin Büyük Ortadoğu Projesi, İzmir: Umay Yayınları, 2005. 

Feith, Douglas. War and Decision: Inside the Pentagon at the Dawn of the War on Terrorism. USA: Harper Collins Publishers, 2008. 

Friedman, Thomas L. The Lexus and the Olive Tree, Understanding Globalization. New York: Anchor Books, 2000 

Fukuyama Francis. Tarihin Sonu mu?. Kadir Çağlayan (Çev.). İstanbul: Ağaç yayınları, 1992. 

Fukuyama, Francis. Devletinİnşası, 21.Yüzyılda Dünya Düzeni ve Yöne-tişimi. Devrim Çetinkasap (Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi, 2008. 

Fukuyama, Francis. The End of History and The last Man. London: Hamish Hamilton, 1992 

Fuller, E.Graham. Siyasal İslamın Geleceği. Timaş Yayınları:İstanbul, 1993. 

Fuller, E.Graham. Yükselen Bölgesel Aktör Yeni Türkiye Cumhuriyeti. Mustafa Acar (Çev.) İstanbul: Timaş Yayınları. 2008. 

Giddens, Anthony. Üçüncü Yol ve Eleştirileri. Nihad Şad (Çev). Ankara: Phoenix Yayınevi, 2001. 

Giddens, Antony. Üçüncü Yol. İstanbul: Birey Yayınları, 2000. 

Girgin, Kemal ve Işık Biren. 21.Yüzyıl Perspektifinde Dünya Siyaseti. İstanbul: Okumuş Adam Yayınları, 2. baskı, 2002. 

Gözen, Ramazan. Uluslararası İlişkiler Sonrası Çoğulculuk, Küreselleşme Ve 11 Eylül. İstanbul: Alfa Yayınları, 2004. 

Gürel, Şükrü S. ve Ergün G. Özlem. “İkinci Petrol Krizi Sonrasında Ortadoğu Petrolleri ve OPEC”. Sabahattin Şen (Ed.), Su Sorunu, Türkiye ve Ortadoğu. Istanbul: Bağlam Yayınları, 1993. 

Hall, Stuart. “Yerel ve Küresel: Küreselleşme ve Etniklik”. Kültür, Küreselleşme ve Dünya-Sistemi içinde. Anthony D. King. (Der) Gülcan 
Seçkin Ümit Hüsrev Yolsal(Çev). Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara: 1998 (ss.54-60) 

Huntington, Samuel P. The Clash of Civilizations and the Making of World Order. New York: Simon & Schuster, 1996. 

Hirst, Paul ve Graham Thampson. Küreselleşme Sorgulanıyor. Çağla Erdem ve Elif Yücel (Çev.). Ankara: Dost Kitabevi, 1998. 

Hobsbawm, Eric J. 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik. Osman Akınhay (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.1995. 

Hoffmann, Stanley. “Clash Of Globalizations”, The Global Transformations Reader: An Introduction to the Globalization Debate. D. 
Held ve A. Mcgrew, (Ed.), Cambridge: Polity Press, 2003. 

Holton, Robert J. Globalization and the Nation State, London: Mcmillan Pres, New York: St. Martin’s Press Inc. 1998. 

Holton, Robert J. Globalization and the Nation State. London:Mcmillan Press, 1998. 

İnat, Kemal. “Irak: Uluslararası Hukukun Sonu Mu?” Dünya Çatışma Bölgeleri. K.İnat, B.Duran ve M.Ataman (ed.). Ankara: Nobel Yayınları, 2004. 

İnat, Kemal. ABD’nin Haydut Devletleri. İstanbul: Değişim Yayınları, 2004. Johannes, Jansen. The Dual Nature of Islamic Fundamentalism, Hurst 
and Company, London:1997. 

Jawad, Haifaa A. The Middle East in the New World Order, London: MacMillan Press, 1997. 

Kapani, Münci. Politika Bilimime Giriş. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1998. 

Karsson, İngmar. İslam ve Avrupa. İstanbul: Cem yay. 1996. 

Kayapınar, M.Akif. “Büyük Ortadoğu Kurtlar Sofrasında.” Küresel Güçler, Fatma Sel Turhan (haz.), İstanbul: Küre Yayınları, 2005. 

Kayar, Mustafa. Türk Amerikan İlişkilerinde Irak Sorunu. IQ Kültür Sanat Yay. İstanbul 2003. 

Kaynak, Mahir ve Emin Gürses. Büyük Orta Doğu Projesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 8.baskı, 2005. 

Kazgan, Gülten ve Natalya Ulçenka. Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya: Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi 
Yayınları, 2003. 

Kazgan, Gülten. Küreselleşme ve Ulus-Devlet. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay. 2002. 

Keyman, E. Fuat. Değişen Dünya Dönüşen Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005. 

Keyman, E. Fuat. Türkiye ve Radikal Demokrasi. İstanbul: Bağlam Yayınları 1999. 

Keyman, Fuat. “Globalleşme ve Türkiye Radikal Demokrasi Olasılığı.”, Küreselleşme Sivil Toplum ve İslâm. içinde, E. Fuat Keyman, A.Yaşar 
Sarıbay (Der). Ankara: Vadi Yayınları, 1998. 

Khalilzad, Zalmay, Lesser, Ian O. (ed.), Sources of Conflict in the 21st Century Regional Futures and U.S. Strategy. Published by RAND. 
1998. http://www.rand.org/pubs/monograph_reports/MR897/ 

Kiras, James D. “Terrorism and Globalization”. The Globalization of World Politics. John Baylis ve Steve Smith (Eds.). London: Oxford 
University Pres, 2004, (s. 488 – 493). 

Kissinger, Henry. Amerika’nın Dış Politikaya İhtiyacı Varmı?. Tayfun 
Evyapan (çev.). Birinci Basım, Ankara: METU Press, 2002. 

Kissinger, Henry. Diplomasi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2002. 

Kissenger, Henry. Years of Renewal. New York: Easton Press, 2000 

Kocaoğlu, Mehmet. Uluslararası İlişkiler Işığında Ortadoğu. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1995. 

Kona, Gamze Güngörmüş. ABD’nin Irak Operasyonu’nun Türk Basınında İki Yazar Tarafından Algılanış Biçimi. İstanbul: Okumuş 
Adam yayınları, 2005. 

Kor, Z.Tuba. “Türk-Amerikan İlişkileri”. Küresel Güçler. Fatma Sel Turhan (haz.) İstanbul:Küre Yayınları, 2005, (ss.70-75) 

Kupchan, Charles A. The Persian Gulf and The West,The Dilemmas of Security. Boston: Ullen and Unwin, 1987. 

Laçiner, Sedat. Irak Küresel Meydan Savaşı ve Türkiye. Ankara: Roma Yayınları, 2004. 

Lawrence, Bruce B. Defenders of God - the Fundamentalist Revolt against the Modern Age. New York: Harper and Row, 1989. 

Lesser, Ian O. Bruce R. Nardulli, and Lory A. Arghavan. “Sources Of Conflıct In The Greater Mıddle East”, Sources of Conflict in the 21st 
Century Regional Futures and U.S. Strategy içinde Zalmay Khalilzad, Ian O. Lesser(ed.) (s.171-230) Published by RAND 1998. http:// 
www.rand.org/pubs/monograph_reports/MR897/ 

Lewis Bernard. Ortadoğu. Mehmet Harmancı (Çev.), İstanbul: Sabah Kitapları, 1996. 

Lewis, Bernard. Ortadoğu’nun Çoklu Kimliği. Mehmet Harmancı (Çev.). 
İstanbul: Sabah Yayınları, 1998. 

Lieber Robert J. The American Era: Power and Strategy for the 21st 
Century. New York: Cambridge University Press, 2005. 

Lindholm, Charles. İslam Toplumlarında Gelenek ve Değişim. Nihal Çelik, Nurgül Durmuş, Şafak Sakarya (Çev.). Ankara: Elips Yayınları, 
2004. 

Mac Donald, Charles G. “U.S. Policy and Gulf Security” Gulf Security into the 1980s. Robert G. Darius (Ed.). Hoover Institution. Stanford 
California 1988. 

Mc Ghee, George. ABD-Türkiye-Nato-Ortadoğu. Belkıs Çorakçı (Çev.). İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1992. 

Mcgrew, Anthony. “Power Shift: From National Government to Global Governance?”. A Globalizing World?: Culture, Economics, Politics. 

D. Held (Ed.). Londra ve New York: Routledge, 2000. Mittelman, James H. “Globalization: Capters and Captives”, Capturing 
Globalization. James H. Mittelman, Norani Othman, (Eds), London, New York: Routledge. 2001. 
Müderrisoğlu, Ruhsar. “11 Eylül İle Birlikte Yeni Dünya Düzenine (!) 

Doğru”. Uluslararası Terörizm ve Dış Politika içinde, Osman Metin Öztürk (Der). Ankara: Biltek Yay. 2002.ss.(16-21) 

Noel, Pierre. “ABD Ve Dünya Petrol Güvenliği.” Temmuz 2004, Fransız Dışİlişkiler Enstitüsü ABD Araştırma Merkezi, (Institut Français 
des Relations Internationales), içinde, Büyük Orta Doğu Projesi Bazı Veriler, Bazı Bilgiler Ve Bazı Görüşler. Kerem Topuz (Der.), 
(s.10-14) http://www.iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/kerem_topuz.doc, erişim.19.09.2006 

Nye, Joseph S. Jr. “Globalization and American Power”.The Global Transformations Reader: An Introduction to the Globalization Debate, 
D. Held ve A. Mcgrew (Ed.). Cambridge: Polity Press, 2003. Nye, Joseph S. Jr. “In Government We Don’t Trust”. The Global Third 
Way Debate, A. Giddens (Ed.), Polity Press, UK. 2001. Oran, Baskın. “Dönemin Bilançosu”. Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından 
Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar.Cilt.I. Baskın Oran (ed.). İstanbul: İletişim Yayınları, 2001 (ss; 485-489) 
Orme, Johnson Maxwell. The Military as an of U.S Policy in Southwest Asia, The Rapid Deployment Fast Force 1979-1982. Boulder 
Calorado: Westview pres, 1983. Öke, Mim Kemal. Küresel Toplum, Ankara: Avrasya Stratejik Araştırma 
Merkezi Yay. 2001. Özdağ, Muzaffer. Türkiye ve Türk Dünyası Jeopolitiği. Ankara: Avrasya Bir Vakfı Yayınları, 2003. 

Özey, Ramazan. Dünya Denkleminde Ortadoğu; Ülkeler, İnsanlar Sorunlar. İstanbul: Öz Eğitim Yayınları, 1997. 
Öztürk, Osman Metin. “11 Eylül’deki Saldırı Sonrasında Uluslararası Terörizmin ve Terörle Mücadelenin Yeni Yüzü” içinde, Uluslararası 
Terörizm ve Dış Politika, Osman Metin Öztürk. (Der.), Biltek Yayınları, Ankara: 2002. 

Patricia Carley, Turkey’s Role in the Greater Middle East, A Conference Report United States Institute of Peace Washington, DC, 20005, 
http:// www.usip.org/pubs/peaceworks/pwks1.pdf,erişim.122.03.2008 

Paul, James A. Oil Companies in Iraq: A Century of Rivalry and War. Global Policy Forum, November 2003 

Peretz, Don. The Middle East Today. USA: Praeger Publishers, 1994. 

Ronald D.Asmus ve Kenneth M.Pollack, “The Neoliberal Take on the Middle East”, The Washington Post, 22 June 2003. 
http://www.brookings.edu/opinions/2003/0722middleeast_asmus.aspx. 


Samuel P. Huntington. The Clash of Civilizations and the Making of World Order, New York: Simon & Schuster, 1996. 

Sander, Oral. Siyasi Tarih: (1918–1994), Ankara: İmge Kitabevi,2006. 

Sarıtaş, Mehmet Zahir. Yeni Dünyada Siyaset: Küreselleşmenin Siyasal Boyutu. İstanbul: Bilgi Dönüşüm Yayınları, 2005. 

Scholte, Jan Aart. Globalization a Critical Introduction. NewYork: St.Martin’s Press. 2000. 

Slaughter, Anne-Marie. “The Real New World Order” 21 Debated Issues in World Politics içinde, Gregory M. Scott, Randall s. Joner Jr., 
Louis S. Furmanski, (Ed.) New Jersey: Prentice-Hall Inc. 2000. 

Smith, Anthony D. Nations and Nationalism in A Global Era. Cambridge: Polity Pres. 1996. 

Smith, Anthony D. Milli Kimlik, Bahadır Sina Şener (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları. 1994. 

Soros, George. Amerikan Üstünlüğü Hayali, Yanlış Kullanılan Amerikan Gücünün Düzeltilmesi. Doğan Selçuk Öztürk (çev). İstanbul: 
Truva Yayınları, 2005. 

Steger, Manfred B. Globalism, The Market Ideology. New York: Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2002. 

Suter, Keith. In Defense of Globalization. Sydney: UNSN Press. 2000. 

Thayer, Bradley A. “The Pax Americana and the Middle East:U.S. Grand Strategic Interests in the Region After September 11.” The 
Begin-Sadat Center for Strategic Studies Bar-Ilan University. Middleast Security and Policy Studies No. 56 Ramat Gan, December 2003 
http://www.biu.ac.il/Besa/pax.pdf 

Uçarol, Rıfat. Siyasi Tarih(1789-1999). İstanbul: Filiz Kitabevi, 2001. 

Uzgel İlhan. “ABD ve NATO İle İlişkiler”.Türk Dış Politikası,Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular,Belgeler,Yorumlar. Cilt 2. Baskın Oran 
(Ed.). İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, (s:243-259). 


Vatikiotis, P. J. Conflict in the Middle East. London: The Aldin Press, 1971. 

Wallerstein, Immanuel. Jeopolitikve Jeokültür, Mustafa Özel(Çev.).İstanbul: İz Yayıncılık,1993. 

Wilson, Edmund. The American Earthquake. New York: Da Capo Press, 1996 

Wiseman, John. Global Nation? Australia and the Politics of Globalization. 
Cambridge: Cambridge University Press. 1998. 

Wriston, Walter B. “Bits, Bytes, and Diplomacy: The Third Technological Revolution” 21 Debated Issues in World Politics. Gregory M. 
Scott, Randall J Jones, Louis S. Furmanski, (Ed.) New Jersey: Prentice-Hall Inc: 2000 

Yeates, Nicola. Globalization & Social Policy. London: Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publication, 2001. 

Yetkin, Murat. Tezkere. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2004. 

Yıldız, Yavuz Gökalp. Oyun İçinde Oyun Büyük Orta Doğu, İstanbul: IQ Yayınları, 2004. 

Yıldız, Yavuz Gökalp. “Ortadoğu’da Silahlanma ve Militarizm”. Su Sorunu, Türkiye ve Ortadoğu. Sabahattin Şen (Ed.). İstanbul: Bağlam 
Yayınları, 1993. 

Zygmunt, Bauman. Küreselleşme, Toplumsal Sonuçları, Abdullah Yılmaz (Çev). Ayrıntı Yayınları. İstanbul: 1999 

***

2. SÜRELİ YAYINLAR., 

Acar, Mustafa. “21. YüzyılıŞekillendirecek İki Anahtar Kavram Olarak Küreselleşme ve Sivil Toplum”. Sivil Toplum. sayı 4, 2003, (s:67-78) 

Acar, Mustafa. “Ekonomik, Siyasal ve Sosyo-Kütürel Boyutuyla Küreselleşme: Tehdit mi, Fırsat mı?”, Liberal Düşünce,2002, Sayı 25 

Afat, Ebru. “G- 8 Zirvesinde Diplomasi Satrancı” Anlayış. Sayı:14, Temmuz 2004, (ss.64-79) 

Akça, İsmet. Evren Balta. “Ordunun Emperyalizmi, Emperyalizmin Ordusu: ABD’de Militarizmin Yüzleri”. Birikim. 189. Ocak 2004, (s:17-29) 

Aktan, Can Coşkun. “Globalleşmenin Ortaya Çıkardığı Tehlikeler” 
http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globallesme/tehlike.htm2006, Erişim:17.02.2007 

Aktar, Cengiz ve O. Faruk Loğoğlu. “Medeniyetler Çatışması (Mı?)”. Avrasya Dosyası. 2007, Cilt 13, Sayı 2, (s:218-229) 

Akçapar Burak. Mensur Akgün, Meliha Altunışık, Ayşe Kadıoğlu. “Genişletilmiş Orta Doğu Ve Kuzey Afrika’da Demokratikleşme Tartışması: 
Türkiye’den Sivil Bir Tespit, İstanbul Çalışması 3”, TESEV. İstanbul, Türkiye 25-27 Haziran 2004, 
http://www.tesev.org.tr/ eng/events/istanbulpaper3turkce.doc.Erişim;15 Ekim 2007. 

Altan, Mehmet. “Devlet mi İslam toplum mu?”. Sabah Gazetesi. 0504-2004 
http://arsiv.sabah.com.tr/2004/04/24/yaz71-40-111-20040405.html, erişim:01.02.2008 

Albright, Madeleine K. Vin Weber, Steven A. Cook. “In Support of Arab Democracy:Why and How”. Counsel on Foreing Relations. (CFR). 
June 2005. Independent Task Force Report No. 54 s.36, 
http://www.cfr.org/content/publications/attachments/Arab_Democracy_TF.pdf. erişim:23.10.2007 
Arnason, Johan P. “Ulusçuluk, Küreselleşme ve Modernlik” Birikim. 1993. 
Asmus, Ronald D. ve Kenneth M.Pollack. “The Neoliberal Take on the Middle East”. The Washington Post. 22 june 2003. Ayrıca aşağıdaki adresten 
ulaşılabilir. 
http://www.brookings.edu/opinions/2003/0722middleeast_asmus.aspx, 19.03.2006 

Arı, Tayyar. “Petrol: Amerikan Politikalarının İtici Gücü”. 
http://www.tayyarari.com/2oill.doc, erişim: 17.09.2007 

Bal, İdris ve Ayfer Selamoğlu. “Büyük Ortadoğu Projesi: ABD, AB, Türkiye ve Bölge”. Demokrasi Platformu. Yıl:1, Sayı:1, Kış 2005, Ankara, 
(s.118-132) 

Barber, Benjamin. “Zorla demokratikleşilmez”. Radikal Gazetesi. 02 Temmuz 2003. 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=80051, Erişim.24.02.2008 

Bayar, Fırat. “Küreselleşme Sürecinde Güvenlik Kavramı: Öneri Ve Teklifler”. Stratejik Araştırmalar Dergisi. Ankara: Genelkurmay Ataşe 
Başkanlığı Yayınları, Eylül 2006, Sayı:8 (s:73-96) 

Bayar, Fırat. “Küreselleşme Sürecinde Güvenlik Kavramı: Öneri Ve Teklifler”. Stratejik Araştırmalar Dergisi. Genelkurmay Ataşe Başkanlığı 
Yayınları, Ankara, Eylül 2006, Sayı:8, (s:57-98)

Benard, Cheryl. “Civil Democratic İslam: Partners, Resources and Strategies” 2003. RAND. 
http://rand.org/pubs/monograph_reports/2005/MR1716.pdf, 02.08.2007 

Betts, Richard. “New Politics of Intelligence”. Foreign Affairs. Mayıs/Haziran 2004. (s:75-89) 

Bila, Fikret. “Özel Siyaset Belgesi ve Rumsfeld.”. Milliyet. 20 Temmuz 2003. 

Boulton, Leyla. “ABD, Ekonomiyi Canlandırmak İçin 8.5 Milyar Dolar Kredi Teklif Etti”. Financial Times. 27.02.2003, Dış Basında Türkiye, 
BYEGM. 

Boztaş, Salih. “Türkiye’ye 40 Yıl Sonra Bir Suriye Lideri Gelecek”, Zaman Gazetesi. 01.01.2004. 

Bruce Hoffman. “Re-thinking Terrorism in Light of a War on Terrorism” RAND 
http://rand.org/pubs/testimonies/CT182/, 2001, erişim: 23.07.2007 

Brzezinski, Zbigniew. “Hegemonic Quicksand”, The National Interest. Winter 2003/04. 
http://www.kas.de/upload/dokumente/brzezinski.pdf, 
http://www.inthenationalinterest.com/Articles/Vol3Issue7/Vol3Issue7Brzezinski.html, erişim:22.12.2007 

Brzezinski, Zbigniew. “Büyük Ortadoğu’ya Dikkat” The Newyork Times, 08 Mart 2004 

Burns, R. Nicholas. “The New NATO and the Greater Middle East”, Conference on NATO and the Greater Middle East. Prague, Czech Republic, 
October 19, 2003.
http://nato.usmission.gov/ambassador/2003/s031019a.htm, erişim:22.10.2007 

Byers, Michael. “Letting the Exception Prove The Rule”. Ethics and International Affairs, Cilt 17, Sayı. 1, 2003. 

Cafersoy, Nazım. “Rusya Irak Krizinde Çıkarlarını Maksimize Etme Çabasında”. Stratejik Analiz. Cilt:3, Sayı:35, Mart 2003, (ss.3-14) 

Carley, Patricia. “Turkey’s Role inthe Greater Middle East”. AConference Report United States Institute of Peace Washington DC. 20005. 
http:// www.usip.org/pubs/peaceworks/pwks1.pdf,erişim.22.03.2008. 

Çengel, Yunus. “Irak Petrolü ABD’yi İhya Eder mi?”.Zaman Gazetesi.10 Ocak 2007 

Çetinkaya, Hikmet. “Ilımlı İslama Adım Adım”.Cumhuriyet. 30/09/2004 

Dedeoğlu, Beril. “ABD’nin 21. Yüzyıl Stratejisi ve Olası Küresel Etkileri” 2023 Dergisi. Kasım 2002, (s.26-32) 

Doering, Detmar. “Yeni Politik Kavramlar Olarak Küreselleşme ve Yerelleşme”. Liberal Düşünce. 1996, Sayı. 3 

Dursun, Davut. “Ortadoğunun Ekonomik, Sosyal Ve Siyasi Yapı Özellikleri Üzerine Genel Tespitler” 
http://iibf.kou.edu.tr/ceko/ssk/kitap50/51.pdf (s:1240-1265) 14.05.2007 

Dursun, Davut. “Ortadogu Neresı? Sübjektif Bir Kavramın Anlam Çerçevesi Ve Tarihi.” Stradigma, Sayı. 10, Kasım 2003, 
www.Stradigma. Com,(Erişim: 22.11.2006) 

Erdoğan, Recep Tayyip. “My Country is Your Faithful Ally and Friend”. The Wall Street Journal, March 31, 2003. 

Ergin. Sedat ABD Büyükelçisi Eric Edelman ile Yapılan Söyleşi, Milliyet 17 Haziran 2004. 

Erhan, Çağrı. “Yeni Muhafazakarların Gözüyle Türkiye’nin Değişen Vizyonu.”, Görüş Dergisi. Temmuz 2003 (s.25-33) 

Erhan, Çağrı. “Yeni Muhafazakarların Gözüyle Türkiye’nin Değişen Vizyonu” Görüş. Temmuz 2003 (S:26-32). 
http://www.tusiad.org/yayin/gorus/55/7.pdf 

Erhan, Çağrı. “Küreselleşme Döneminin Tehditleriyle Mücadele” Stradigma, Aylık Strateji Ve Analiz E Dergisi, Stradigma com. Haziran 
2003,Sayı. 5 

Erhan, Çağrı. “Ortadaki Büyük Oyun”. Cumhuriyet Gazetesi, 22-25 Haziran 2004 

Erhan, Çağrı. “Yeni Muhafazakarların Gözüyle Türkiye’nin Değişen Vizyonu” Görüş. Temmuz 2003 (S:26-32), 
http://www.tusiad.org/yayin/gorus/55/7.pdf,  Erişim:19.08.2007 

Eslen, Nejat “Strateji Kavramı”. www.harpak.tsk.mil.tr/dscgi/ds.py/Get/File -97/11, erişim:21.12.2006 

Friedman, John. “Cultural Logics of the Global System”, Theory, Culture Society, 5, 2/3, (ss.447-460). 1990. 

Freedman, Lawrence. “Prevention, Not Preemption”. The Washington Quarterly. Spring 2003. (s; 90-109) 

Frıedman, L. Thomas. “Turkey and the EU History.” New York Times. 12 Ocak 2003. 

Fukuyama, Francis. “The End of History”, The Journal of the National Interest, 1989,(s:107-111) http://books.google.com/books?hl=tr 
&lr=&id=5L9AGMDD3WoC&oi=fnd&pg=PT124&ots=NxrGzGXW xx&sig=vBqonmtNFdZr-OyobRT05U_F4nQ#PPT127,M1(erişim tarihi: 
05.08.2006). 

Fuller, Graham. “Turkey: A True Model For The Muslim Future,” Newsweek. 3 Kasım 2004. 

Gardner, Richard N. “Neither Bush Nor the Jurisprudence”, Agora: Future 
Implications of The Iraq Conflict, AJIL, Cilt 97, Sayı, 3, 2003, (s.571- 588) 

Gardner, Frank. “How The World Changed”. BBC News. http://news. 
bbc.co.uk/ erişim:22.01.2008 

Gellman, Barton. “Pentagon Would Preclude A Rival Superpower” The 
Washington Post. March 11, 1992 

Gözen, Ramazan. “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Uluslararası 
İlişkiler: Küreselleşme Perspektifi”. Liberal Düşünce. 1997,(s:6-19). 

Gözen, Ramazan. “ABD’ye Yapılan Saldırının Dünya Politikası Açısından 
Önemine Farklı Bir Bakış”. Liberal Düşünce. 
http://www.liberaldt. org.tr/guncel/Gozen/rg_abd.htm (erişim tarihi: 05.08.2006). 

Güney, Çetin. “AKP Dış Politika Anlayışı Bağlamında Türkiye ABD ilişkileri”. 
Avrasya Dosyası. Asam Yayınları, Ankara, (ss. 39-58) 

Gürlesel, Can Fuat. “Yeni Düzenin Sihirli Anahtarı: Petrol Ekonomisinin 
Analizi”. kasım 2003. Stratejik Araştırmalar Enstitüsü (SAE). www. 
turksae.com/sql_file/1085043592petrolanalizi.ppt, erişim:12.01.2007 

Huntington, Samuel P. “The Clash of Civilizations”, Foreign Affairs. 
Cilt 72, No. 3, Yaz 1993. (ss. 22-49). 

Hoffman, Bruce. “Re-thinking Terrorism in Light of a War on Terrorism.” 
RAND. http://rand.org/pubs/testimonies/CT182/, 2001, 23.07.2007 

Ikenberry, G. John. “A The Myth of Post-Cold War Chaos, Foreign Affairs, 
V.75, N.3. May 1996. 

İnat, Kemal ve Burhanettin Duran. “AKP Dış Politikası: Teori ve Uygulama”, 
Demokrasi Platformu, Sayı: 4, Güz 2005, Ankara, (ss.1-39) 

Keyman, E. Fuat. “Nato Zirvesinde Türkiye Nasıl Öne Çıkabilir?”. Zaman 
Gazetesi. 26. 06. 2004. 

Koç, Şanlı Bahadır. “11 Eylül Sonrası Türk Dış Politikası 11 Eylül’den 
Sonra Türk-Amerikan İlişkileri: Eski Dostlar Mı Eskimeyen Dostlar 
Mı?”. Avrasya Dosyası. ilkbahar 2004, Cilt: 10, Sayı: 1, (s. 5-30) 

Koç, Şanlı Bahadır. “ABD ve PKK İlişkisi Üzerine Notlar” 23.11.2007, 
http://turcopundit.blogspot.com/2007/11/abd-ve-pkk-ilikisi-zerinenotlar_
23.html,erişim:03.01.2008 

Koç, Şanlı Bahadır. “Türkiye, ABD ve Irak Harekatı: Hayır Diyebilen Türkiye”. Stratejik 
Analiz. Cilt:3, Sayı:34, Şubat 2003,(ss.41-46) 

Koç, Şanlı Bahadır. “Türk-Amerikan İlişkileri : İkinci Bahar Mı? Sonun 
Başlangıcı Mı?” Stratejik Analiz, Haziran 2006. (s.18-29) 

Kona, Gamze Güngörmüş. “Ortadoğu’da Güvenlik Algılaması Ve Dahili 
Risk Faktörlerinin Etkisi”. Akdeniz Üniversitesi İİBF Dergisi. 
sayı 8, (113-138), 2004. 

Kona. Gamze Güngörmüş. “OrtaDoğu’da EtnikYapıve Din”. 09 Haziran 
2008. http://www.turksam.org/tr/yazdir1434.html, erişim:26.06.2008 

Kor, Z.Tuba. “ABD Türkiye’den Niçin Rahatsız?”. Anlayış. Sayı:25, Mayıs 
2005. (ss.26-36) 

Kösebalan, Hasan. “Kimlik Ve Çıkarlar Arasında AKP Dış Politikası”. 
Anlayış. Sayı:7, Aralık 2003. 

Kösebalan, Hasan. “Yeni Amerikan Güvenlik Doktrini ve Uluslararası 
İlişkiler”. 2023 Dergisi. Kasım 2002. (ss. 29-38) 

Kuloglu, Armagan. “Türk Silahlı Kuvvetleri’ninn İcra Ettiği Sınır Ötesi 
Operasyonlar Ve Sonrasındaki Gelişmeler”. 18 Mart 2008, Global 
Strateji Enstitüsü, Ankara,http://www.globalstrateji.org/TUR/Icerik_
Detay.ASP?Icerik=1401, erişim: 25.03.2008 

Kuloglu, Armağan. “ABD-İran Çatışmasının Askeri Sonuçları Ve 
Türkiye’ye Etkisi”. 12 Aralık 2007. Global Strateji Enstitüsü. Ankara, 
http://www.globalstrateji.org/TUR/Icerik_Detay.ASP?Icerik=1 
401,erişim;25.02.2008 

Kuloğlu Armağan. “ABD Güvenlik Stratejisinin Küresel Etkileri ve Türkiye Açısından Değerlendirilmesi”. Stratejik 
İnceleme. Ocak 2006. (s.2-11) 

Kuloğlu, Armağan ve, Fatma Elif Saklaya. “Büyük Orta Doğu Projesi ve 
Türkiye”. Stratejik Analiz, Cilt 4, Sayı 48, Nisan 2004. (s.21-27) 

Kuloğlu, Armağan, “NATO’nun Doğu’ya Doğru Genişlemesi, Değişen 
NATO ve Bu Değişimde Enerjinin Rolü”. Stratejik Analiz, Cilt 5, 
No. 54, Ekim 2004, (ss. 47-54) 

Kuloğlu, Armağan, “Soğuk Savaş Sonrası Bozulan Dengeler, Irak Krizi 
ve Bölgesel İstikrar Arayışları”. Stratejik Analiz. Cilt 4, Sayı 44, Aralık 2003. 

Kurt, Süleyman. “Cumhurbaşkanı Sezer: Elbette Suriye’ye gideceğim”. 
Zaman Gazetesi. 17.03.2005. 

Laçiner, Sedat ve İhsan Bal. ‘The Ideological and Historical Roots of 
the Kurdist Movements in Turkey: Ethnicity, Demography, and 

Politics’, Nationalism and Ethnic Politics. Vol.10, No.3, Sonbahar 2004,(ss. 473-504) 

Laçiner, Sedat. “11 Eylül ve Etkileri” USAK Stratejik Gündem. www. 
usakgundem.com/makalen.htm, 13.09.2007. 

Laçiner, Sedat. “Irak Krizi: Ortadoğu’nun Yeniden Yapılandırılmasının 
İlk Aşaması Mı?”. Stratejik Analiz. Cilt:3, Sayı:35. Mart 2003. (ss.28–33) 

Laçiner, Sedat. “Irak Savaşı: Nedenleri ve Sonuçları Üzerine Bir Deneme”, 
USAK StratejikGündem. 
http://www.usakgundem.com/makale.php?id=153,erişim:13.05.2008. 

Laçiner, Sedat. “Ortadoğu Diye Bir Yer Var mı?”, The Journal of Turkishweekly 
(Elektronik versiyon),Şubat2007. http://www.turkishweekly.
net/turkce/makaleler.php,02.02.2007 

Laçiner, Sedat. “İsrail - Suriye Görüşmeleri” 23 Mayıs 2008, Journal 
of Turkish Weekly. http://www.turkishweekly.net/turkce/yazarlar. 
php?type=3&id=360, erişim:2 Haziran 2008. 

Lesser, Ian. “Turkey, the United States and the Delusion of Geopolitics”. 
Survival. Bahar 2006. 

Lewis, Bernard. “Orta Sarkın Tarihi Hüviyeti”. Ankara Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi Dergisi. sayı:12, 1964. (s.71-83). 

Lewis, Bernard. “The Roots of Muslim Rage”. Atlantic Monthly. Cilt 
266, No. 3, Eylül 1990. (ss. 47-60). 

Loğoğlu, O. Faruk. “ABD ve PKK Terör Örgütü”, Stratejik Analiz. Aralık 2007. (s:30-36) 

Mearsheimer, John J. and Stephen M. Walt. “The Israel Lobby and U.S. Foreign Policy”, March 2006 RWP06-011, 
http://ksgnotes1.harvard. edu/Research/wpaper.nsf/rwp/RWP06-011/$File/rwp_06_011_walt.pdf, erişim:21.03.2007 

Nye, Joseph S. Jr. “The Decline of America’s Soft Power” Foreign Affairs. May/ June 2004. (s.16-23) 
http://www.foreignaffairs.org/20040501facomment83303/joseph-s-nye-jr/the-decline-of-americas-soft-power.html, 02.03.2007 

Özel, Mustafa. “AK Parti ve Türk Siyasetinin Paradoksları”. Anlayış. Sayı:31, Aralık 2005. (ss.21-29). 

Özel, Mustafa. “İslami Liberalizm, BOP ve Tarih Bilinci”. Anlayış. Sayı:25, Haziran 2005. (ss.22-29) 

Paul, Ron. “Patrıot Act is a Threat to Liberty”. 
http://www.antiwar.com/paul/?articleid=6727,erişim:23.02.2008 

Paul, James A. “Oil Companies in Iraq: A Century of Rivalry and War”. Global Policy Forum. November 2003 

Record, Jeffrey. “The Bush Doctrine and War With Iraq”. Parameters: U.S. Army War College Quarterly. No.33, Vol 1, Spring 2003, (ss. 3-15) 

Rice, Condoleezza. Transforming The Middle East. The Washington Post. 7 Ağustos 2003 
http://www.washingtonpost.com/ac2/wp-Transforming+The+Middle+East+Condoleezza+Rice+2003 11&y=10   (01.02.2007). 

Roy, Oliver. “Afganistan’ın Siyasi Geleceğinde Kabileciliğe Dönüş veya Lübnanlaşma İhtimali”, Third World Quarterly. Ekim, 1989, Haluk 
Ersoy (Çev.), Dünya ve İslâm. Bahar; 1990. sayı: 2, (s:71 82) İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990. 

Rubin, Barnette R. “Afganistan’da Siyasi Elitler: Rantiye Devletinin Kuruluşu ve Enkazı” International Journal of Middle East Studies. 
Şubat 1992, Aktaran (çev.) Dünya ve İslâm, Güz 1992, sayı: 12, Yöneliş Yayınları, İstanbul, 1992. 

Sarfati, Metin. ”Finansın Liberalizasyonu”. İktisat Dergisi. Haziran 2003. (s.38-44) 

Seibert, Thomas. “Ankara Ülkede Daha Büyük Bir Amerikan Gücü İstemiyor.” Nürnberger Nachrıchten Gazetesi, 21/01/2003, 
Dış Basında Türkiye, BYEGM. 

Skocpol, Theda, “Will 9/11 and The War on Terror Revitalize American Civic Democracy?”. Political Science & Politics. Vol. 35, Issue 03, 
September 2002. (ss. 537-540). 

Snyder, Jed C. “Forum The Greater Middle East- Turkey’s Role in the Greater Middle East”. Joint Forces Quarterly-JFQ. 1995 Autumn 
Vol: 9, (pg: 58-62), 

Stein, Kenneth W. “The Bush Doctrin: Selective Engagement in the Middle East”. Middle East Review of International Affairs. Vol.6 
No.2, June 2002. 

Steven, Sımon. Irına Zvyagelskaya. “The Centre for European Policy Studies (CEPS), ESF Workıng Paper No. 15”. European Security Forum. 
1 December 2003. 

Stopford, John. “Multinational Corporations”. ForeignPolicy. Winter;1998. (s.76-99) 

Taşdemir, Fatma. “Uluslararası Anarşiye Giden Yol: Uluslararası Hukuk Açısından Önleyici Meşru Müdafaa Hakkı”. UHP Dergisi, Cilt 
2 No:5,(ss. 75-89). 

Taşkıran, Cemalettin ve Çakmak, Haydar. “Kuzey Irak’ta Türk-ABD Politikaları ve PKK Faktörü”. Avrasya Dosyası. Ankara: ASAM Yayınları, 
Yaz 2005, (s.73-92) 

Teather, David. “Civil Libertarians Prepare to Fight Bush over Tougher Anti-Terror Laws”. The Guardian, September 15, 2003. 
http://www.guardian.co.uk/world/2003/sep/15/usa.davidteather, 15.04.2007 

Turhan, M. İbrahim. “Amerikan İmparatorluğunun İkinci İstasyonu Irak”. Anlayış. Sayı:1, Haziran 2003. (s.40-49). 

Tür, Özlem. “Türkiye ve Ortadoğu: Gerilimden İşbirliğine. Demokrasi Platformu. Sayı:4, Güz 2005, (s.86-97). 

Tyler, Patrıck E. “U.S. Strategy Plan Calls For Insurıng No Rıvals Develop” The New York Times, march 8, 1992 

Uzgel, Ilhan. “Dış Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele”. Mülkiye, Cilt:30 Sayı:252 (s.69-84). 

Wester, Franklin Eric. “Preemption And Just War: Considering The Case Of Iraq”. 
www.army.mil/usawe/Parameters/04winter/ wester.pdf., 19.10.2006. 

Wilson, Ross. “Truman Doktrini yıldönümü”. ZamanGazetesi. 12 Mart 2007. 
http://www.zaman.com.tr/webapp-tr/haber.do?haberno=511912 

Yaman, Didem. “11 Eylül Sonrasında ABD: Algılamalar, Psikolojik Yansımalar ve Yasal Düzenlemeler”. Uluslararası Hukuk ve Politika 
Cilt:1, No:1-2, 2005 (s.117-142) 

Yetkin, Murat. “Irak Krizinde Kürt ve Fas Faktörü”. Radikal Gazetesi. 28.03.2003. 

Yetkin, Murat. “Zalmay Halilzad: Atatürk farkı”. Radikal Gazetesi. 7 Nisan 2004 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=112438 

Yetkin, Murat. “ABD Irak Savaşına Nevruz’da Başlamayı Planlamıştı”. Radikal Gazetesi. 21.03.2003. 

Yıldızoğlu, Ergin. “ABD Sağında Irak Tartışmaları Yol Ayrımı: Hegemonya İmparatorluk”, Stratejik Analiz, Sayı 30, Ekim 2002. 

Zvyagelskaya, İrina. “What Strategy for the Greater Middle East? (A Russian Perspective)”, What Strategy for the Greater Middle East, 
Mıchael Stürmer Steven Sımon Irına Zvyagelskaya, The Centre for European Policy Studies (CEPS), ESF Workıng Paper No. 15, European 
Security Forum, 1 December 2003, (s.15.28) 

3. DİĞER KAYNAKLAR 

Arıboğan, Ülke ve Gülden Ayman, Beril Dedeoğlu. Uluslar arası İlişkiler Sözlüğü. Faruk Sönmezoğlu (Der.) Der Yayınları, İstanbul, 2000. 

ASAM, “2008 – Bakış”. Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM), Ankara, Ocak 2008 
Birleşmiş Milletler: Arab Human Development Report,2002 
http://www.undp.org/arabstates/ahdr2002.shtml,(13.03.2007). 
Birleşmiş Milletler: Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious or Linguistic Minorities, (1993), A/ 
RES/48/138, B.M.Genel Kurulunun 20 Aralık 1993 tarihli ve 47/135 sayılı kararıyla ilan edilmiştir, 
http://www.un.org/documents/ga/res/48/a48r138.htm,03.02.2008 

CNN, “Tezkereye Meclis Onayı”, 17 Ekim 2007. CNNTURK 
http://www.cnnturk.com/turkıye/haber_detay.asp?pıd=318&haberıd=398189, (12.12.2007). 

Country-Studies, “İran”, 
http://www.country-studies.com/iran/, (07.06.2006). 

CSMONITOR & PBS, Paul Wolfowitz, “Draft of the 1992 Defense Planning Guidance,” 
http://www.csmonitor.com/specials/neocon/spheresInfluence.html, 
http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/iraq/etc/wolf.html, (16.01.2007). 

CSMONITOR, 
http://www.csmonitor.com/specials/neocon/spheresInfluence.html   newamericancentury 

Federal Register. “Presidential Documents”, Vol. 66, No. 181, September 18, 2001, 48201 
http://www.defenselink.mil/ra/mobil/pdf/e.o.13223.pdf, (10.02.2008). 

G-8. G-8 Greater Middle East Partnership Working Paper, Al-Hayat, 13 February 2004, 
http://www.meib.org/documentfile/040213.htm (21.10.2006). Hürriyet, 30 Haziran 2004. 

INTELLNET. “Transnational Criminal Activity: A Global Context”, Report No. 2000/07: August 17, 2000 
http://www.intellnet.org/documents/1000/050/1059.html,(22.11.2007). 

İİH.“Beşşar Esad Dönemi Suriye-Türkiye İlişkileri” 
http://suriye.ihh.org.tr/turkiye/besaresad/besaresad.html,(22.10.2007). 

İstanbul Summıt Special. Nato Revıew, May 2004. 
http://www.Nato.İnt/Docu/Review/2004/İstanbul/2004-İstanbul-E.Pdf.,(20.12.2006). 

JFQ Forum : The Greater Middle East. Joint Forces Quarterly(JFQ), 1995 Autumn Vol: 9, s: 31-69. 
http://www.dtic.mil/doctrine/jel/jfq_pubs/autumn95.htm#top, 
http://www.dtic.mil/doctrine/jel/jfq_pubs/1109.pdf, (23.03.2007). 

Milliyet. “Dana Perino; PKK İle Pazarlık Beklentimiz Yok”.07 Mart 2008. 
http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=HaberDetay&ArticleID=502709 

New Amerıcan Century. “The Project for the New American Century (PNAC), Statement of Principles”, Haziran 1997, 
http:/newamericancentury.org, (16.01.2007). 

NTVMSNBC, “İsrail-Suriye Görüşmeleri Yeniden Başladı”, NTVMSNBC, 16 Haziran 2008 
http://www.ntvmsnbc.com/news/450110.asp, (16 Haziran 2008. Pew Global Attitudes Project. “A Year After Iraq War Mıstrust Of 
Amerıca In Europe Ever Hıgher, Muslım Anger Persists A Nine-Country Survey 2004”. 
http://people-press.org/reports/pdf/206.pdf, (;22.09.2006). 

PNAC Letter to Bush. 
http://www.csmonitor.com/specials/neocon/spheresInfluence.html erişim:(11.01.2007 

PNAC Letter to Clinton. 
http://www.csmonitor.com/specials/neocon/spheresInfluence.html, (16.01.2007). 

Radikal Gazetesi. “NBC’de de Şarbon Çıktı”. 13 Ekim 2001. 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=17579, (12.05.2007). 

Radikal Gazetesi. “Ilımlı İslam’ Sözü Erdoğan’ı Kızdırdı”. 14 Haziran 2004. 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=119335 (16.11.2006). 

Radikal Gazetesi, “12 Askeri Şehit Eden PKK’lıların 32’si Öldürüldü, Irak’ta Sıcak Takip”. 22 Ekim 2007. 
http://www.Radikal.Com.Tr/Haber.Php?Haberno=236460, (21.03.2008). 

Radikal Gazetesi. “Gül: BOP İçinde ABD İle Birlikte Hareket Ediyoruz.” 14 Mart 2006. 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=181295,(12.12.2007). 

Radikal Gazetesi. “Şarbonlu Dehşet Satırları”, 25 Ekim 2001,(12.05.2007). 

Radikal Gazetesi. “Türkiye’nin Resmi Tezi”, Nazif İflazoğlu arşivi,14 Mart 2006 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=181295, (27.11.2007). 

Radikal Gazetesi. “Son Halka:11 Eylül’de Büyük Saldırıdan Bahseden Arapça Telefon KonuşmalarıKaydedilmiş, Ancak Çevrilmemiş”. 9 Haziran 
2002, 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=40012 

Radikal Gazetesi. “Demokrasimizi Biz Kurarız”. 2 Mart 2004 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=108133&tarih=02/03/2004 

Radikal Gazetesi. “Zbigniew Brzezinski: Hataları Düzeltme Zamanı”. 11 Kasım 2003 
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=95058, erişim:17.08.2006. 

RAND, 
http://www.rand.org/pubs/monograph_reports/MR897/, (12.12.2007). 
September11news.com. 
http://www.september11news.com/DailyTimeline.htm, Erişim:(01.06.2007). 

September11News.com. http://www.september11news.com/USANewspapers.
htm, http://www.september11news.com/DailyTimeline.html, Erişim; Erişim:(26.06. 2006) 

Sabah Gazetesi, “Açma, Şarbon!” 
http://arsiv.sabah.com.tr/2001/10/14/d01.html, Erişim: (12.05.2006). 
Sabah Gazetesi, “Babacan: Artık Sözün Bittiği Yerdeyiz”. 2.11.2007. 

SeaIslandSummit 2004. 
www.g8.gc.ca; http://www.g8.gc.ca/sumdocs2004-en.asp, (20.12.2006). 

TESEV. “Kadınların Kamu Hayatına Katılımının Güçlendirilmesi ve GODKA Bölgesinde Demokratik Gelişme Uluslararası Sempozyum 
Raporu”. Türkiye Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Vakfı (TESEV). İstanbul, 20 – 21 Haziran 2005. 
http://www.tesev.org.tr/etkinlik/2021Haziran_Sempozyum_Raporu.doc,(26.10.2006). 

The National Defence Strategy of The United States of America. March 2005. 
http://www.globalsecurity.org/military/library/policy/dod/ndsusa_mar2005.htm, (13.10.2005). 

The National Military Strategy of the United States of America, 2004. 
http://www.av.af.mil/av/awcgate/nms/nms2004.pdf, ;(13.10.2004). 

The National Security Strategy of the United States of America September 
2002 President Bush West Point, New York June 1, 2002 

The NationalSecurity Strategy of the UnitedStates of America, September 2002, 
http:/www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf,erişim;(23.10.2002). 

The New York Times. “U.S. Strategy Plan Calls For Insurıng No Rivals Develop”. March 8, 1992. 
The Washington Times. “Bush Promises to Pre-empt Terrorist Plans”. 2 Haziran 2002. 

The World Factbook. 
https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/tu.html#People, (12.01.2008). 

The World Factbook. 
https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/index.html, (08.09.2007). 

Treasury Office. Executıve Order 13224 - Blockıng Property And Prohıbıtıng 
Transactıons Wıth Persons Who Commıt, Threaten To Commıt, 
Or Support Terrorısm September 23, 2001. 
http://www.treasury.gov/offices/enforcement/ofac/programs/terror/terror.pdf,erişim:12.05.2007 

Truman Doctrine.United States Relations with Russia: The Cold War, 
Chronology Office of the Historian Washington, DC. http://www. 
state.gov/r/pa/ho/pubs/fs/85895.htm#truman_doctrine,01.02.2008 

Türkiye Dışişleri Bakanlığı. “Orta Doğu’da Demokrasi, Avrupa’da Çoğulculuk: 
Türk Görüşü’’ http://www.mfa.gov.tr/Harvard.htm,14/07/2006 

Uluslararası İlişkiler Sözlüğü. “Güç Kuramı”. Ülke Arıboğan, Gülden Ayman,Beril Dedeoğlu,, Faruk Sönmezoğlu (der.) İstanbul: Der Yayınları, 
2000, s.326 

UNDP. “Human Development Report 2006”. 
http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2006/ (01.06.2007). 

United Nations, “Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious or Linguistic Minorities”, (1993), A/ 
RES/48/138, B.M.Genel Kurulunun 20 Aralık 1993 tarihli ve 47/135 sayılı kararıyla ilan edilmiştir, 
http://www.un.org/documents/ga/res/48/a48r138.htm,03.02.2008, (13.03.2007). 

U.S. Department Of State, Bureau Of Public Affairs. United States Relations with Russia: The Cold War, Chronology Office of the Historian 
Washington DC, U.S. Department of State, Bureau of Public Af-Abdullah Ural 179 fairs, “President Carter’s State of Union Adress”january 1980, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/pubs/fs/85895.htm, 02.01.2007 

U.S. Treasury. “Air Transportation Safety and System Stabilization Act”, September 22, 2001 
http://www.treas.gov/offices/domestic-finance/atsb/hr2926.pdf,(14.02.2008). 

US Treasury. “Executıve Order 13224 - Blocking Property And Prohibiting 
Transactions With Persons Who Commit, Threaten To Commit, Or Support Terrorism September 23, 2001”,
http://www.treasury.gov/offices/enforcement/ofac/programs/terror/terror.pdf (12.05.2007). 

Voice of America. “Amerika ‘İsrail Lobisi’ni Tartışıyor.”, Washington, 18/07/2006 
http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-07/200607-18-voa14.cfm (25.06.2007). 

Whitehouse. “Executive Order Establishing Office of Homeland Security”. October 8, 2001. 
http://www.whitehouse.gov/news/releases/2001/10/20011008-2.html (12.05.2007). 

Whitehouse. “Fact Sheet on Terrorist Financing Executive Order”, September 24, 2001, 
http://www.whitehouse.gov/news/releases/2001/09/20010924-2.html, (12.29.2007). 

Whitehouse. “Provide Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism”, October 12, 2001 
http://www.whitehouse.gov/omb/legislative/sap/107-1/HR2975-h.html, (11.10.2006). 

Whitehouse. “The National Security Strategy of the United States of America” President Bush West Point, New York June 1, 2002.
http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf, (02.04.2007). 

Whitehouse. “The National Security Strategy of the United States of America”, September, 2002. 
http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf, (02.04.2007) 

Whitehouse. Joint Resolution for Authorization for Use of Military Force, September 18, 2001, 
http://www.whitehouse.gov/news/releases/2001/09/20010918-10.html, (12.05.2007). 

Whitehouse. President Bush Washington, D.C. (The National Cathedral) 
September 14, 2001 s:5-7, “The National Security Strategy of the 

United States of America”, 
http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf, (02.01.2008). 

Whitehouse. President Bush West Point, New York, June 1, 2002, The 
National Security Strategy of the United States of America, s:1-2, 
http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf, erişim:02.04.2006 

Zaman Gazetesi, 
http://www.zaman.com.tr/webapp-tr/haber.do?haberno=511912, 

http://www.eia.doe.gov/oiaf/demand.html 
http://www.globalsecurity.org/military/library/policy/national/nss-020920.pdf,(16.11.2006). 

Albright, Madeleine K. Vin Weber, Steven A. Cook. “In Support of Arab Democracy:Why and How”. Counsel on Foreing Relations. (CFR). 
June 2005. Independent Task Force Report No. 54 s.36, 
http://www.cfr.org/content/publications/attachments/Arab_Democracy_TF.pdf, erişim:23.10.2007 
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html    [Erişim Tarihi :10/10/2007]. 
http://www.globalresearch.ca/images/harita_b.jpeg (Erişim: 10.01.2008). 

Kaynakçanın PDF  Web Adresi;

https://www.academia.edu/20363758/Abdullah_Ural_11_Eylul_Sonrasi_Amerika_Birlesik_Devletlerinin_Ortadogu_Politikasi_Ve_Turkiyeye_Yansimalari


***

11 EYLÜL SONRASI ABD NİN ORTADOĞU POLİTİKASI VE TÜRKİYEYE YANSIMALARI., BÖLÜM 11

11 EYLÜL SONRASI ABD NİN ORTADOĞU POLİTİKASI VE TÜRKİYEYE YANSIMALARI., BÖLÜM 11



III. TÜRKİYE’NİN BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİNE YAKLAŞIMI 


Türkiye’nin Orta Doğu’da demokratikleşmeyi ve iyi yönetişimi vurgulaması ‘Büyük Orta Doğu’ girişiminin öncesine dayanmaktadır. 
Türkiye, Büyük Ortadoğu Projesi açıklanmadan önce de, İslam Dünyası’nın ve Ortadoğu’nun sorunları konusunda, eksiklikleri ve yapılması gerekenleri değişik platformlarda açıklıkla dile getirmiştir. 

Bu konudaki girişimlere baktığımızda, 28 Mayıs 2003’te Tahran’da düzenlenen İslam Konferansı Örgütü Dışişleri Bakanları Toplantısında Dışişleri Bakanı Gül’ün Müslüman liderlere yaptığı konuşmada Ortadoğu’nun dönüşümü konusunda 
Türkiye’nin 2004’teki G-8 zirvesinden önce belli düşüncelere sahip olduğunu görüyoruz. Gül yaptığı konuşmada özetle; radikal akımlara karşı önlem alma ve toplumsal reformları başlatma önerisi yapmış ve “Önce kendi evimizi düzene koyalım.”101 çağrısında bulunmuştur. Gül bu düşüncesini devam eden konuşmalarında, İstanbul’daki İktisadi Araştırmalar Vakfı ve 22 Haziran 
2003’deki Ürdün’deki Dünya Ekonomik Forumu Olağanüstü Toplantısı’nda da genişleterek tekrarlamıştır. 


Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın ABD’de Harvard Üniversitesi’ndeki konuşması da Türkiye’nin Büyük Ortadoğu’da demokratikleşme ve kalkınma sorununa yaklaşımını ortaya koyması açısından açıklayıcı olmuştur. Erdoğan, demokrasinin bugün Ortadoğu’da “Ne uygulanabilir ne de istenebilir” olduğunu öne süren Orta Doğu ayrımcılığına karşı çıkmış ve Müslüman dünyasına ve Orta Doğu’ya seslenerek “Demokrasi belli bir toplumlar grubuna özel değildir. Demokrasi evrenseldir ve günümüzün gerekliliklerin den dir” görüşünü tanımaya davet etmiştir. Başbakan yaptığı konuşmada ayrıca Batı Dünyası’na da seslenerek Müslüman dünyasını açık yüreklilikle dinlemelerini ve değişimi desteklemelerini istemiştir. Başbakan Erdoğan aynı zamanda Batı dünyasının daha adil bir küresel düzen oluşturmak ve medeniyetler arası uyum aramak konusundaki özel sorumluluğu olduğunu hatırlatmıştır.102 Türk yetkililer, içinde bulundukları İslam dünyasının karşılaştığı zorlukların üstesinden gelmek için aktif bir bir politikanın sahipleniciliğine doğru103 bir tavır içinde olmuşlardır.

 Yine Türkiye’nin BOP’a yaklaşımını anlamada Başbakan Erdoğan’ın İstanbul’daki terör saldırılarının ardından Washington’da Başkan Bush ile yaptığı görüşmede söyledikleri de açıklayıcıdır. 11 Eylül Sonrası Medeniyetlerin Çatışmasıolarak algılanan süreci “Medeniyetler Arası Köprü” olarak gören104 Erdoğan, Bush ile yaptığı görüşmede, İslam dünyasına samimiyetle yaklaşılması ve yumuşak güçle destek verilmesi gerektiğini belirtip, askeri müdahalelerin yapılmasını değil toplumun cazibe noktalarının kullanılması gerektiğini vurgulamıştır. Ayrıca Erdoğan, BOP’un kültürler ve medeniyetler projesi olarak algılanması gerektiğine dikkat çekerek, “Irak ve Filistin sorunu çözülmeden ve bölge ülkelerinin onayı alınmadan” bu projenin gerçekleşme şansının olmayacağını105 sözlerine 
eklemiştir. Erdoğan, İslâm dünyasında bazı sorunların bulunduğunu, ancak bunun dışarıdan yapılacak baskılarla değil, içeriden gelen girişimlerle düzeltilmesi gerektiğini savunmuştur. 

Bu yaklaşım çerçevesinde Türkiye, BOP’ta sivil girişimlere destek vermek ve Büyük Ortadoğu Projesindeki etkinliğini arttırmak amacıyla, G-8 Zirvesinde oluşturulan “Demokrasi Yardım Diyalogu”nun eş başkanlığını üstlenmiştir.106 Fakat Türkiye’nin, ABD tarafından bölge ülkelerine İslami liberalizm formatın da 107 “Ilımlı İslam Ülkesi” olarak sunulmak istenmesi, Ankara’nın tepkisini çekmiştir. ABD Kongre üyesi Jane Herman’la beraber, Princeton Üniversitesi Ortadoğu uzmanı Bernard Lewis tarafından dile getirilen ılımlı İslam ülkesi ve İslami terörizm ifadeleri Başbakan Erdoğan tarafından tepki ile karşılanmıştır. Erdoğan yaptığı açıklamada; 

“Türkiye Ilımlı İslam’ın egemen olduğu bir ülke değildir. her şeyden önce “Ilımlı İslam” ifadesi yanlıştır. İslam kelimesi itibari ile yalındır, sadece İslam’dır. Ilımlı İslam dediğiniz zaman bunun alternatifi çıkar, oda ılımsız İslam’dır. 

Bir Müslüman olarak böyle bir kavramı kabul edemem. İslam aşırılıkları reddeder. Ben aşırı bir Müslüman değilim. Biz orta yolu bulmuşolan bir müslümanız…”108 ifadelerini kullanmıştır. Ayrıca, Bernard Lewis’in “İslami Terörist” kavramına da sert tepki göstermiş ve eleştirmiştir.109 Erdoğan 
daha sonra yaptığı açıklamalarda da demokrasi kültürü ile İslam kültürünü bir arada buluşturabilmelerini başarı olarak ifade etmiş ama ılımlı İslam ve model nitelemelerini kabul etmediklerini açıklamıştır.110 

Yine ılımlı İslam ülkesi kavramına zamanın Genel Kurmay İkinci Başkanı İlker Başbuğ’da tepki göstermiştir. “İslam Devleti Modeli gibi kavramlar ortaya atılıyor. hem laiklik, hem Ilımlı İslam Devleti bir arada olmaz. ya biri, ya diğeri olur. biz Türkiye’nin laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti olduğunu düşündüğümüzü anlattık...”111 Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer de yaptığı 
açıklamada “Türkiye’nin %99’u Müslüman’dır. Ancak laik bir devlet olan Türkiye’de din’in devlete herhangi bir etkisi yoktur. 

Türkiye’nin Müslüman ülkelere model olması söz konusu değildir.”112diyerek tepkisini ortaya koymuştur. Hükümetin ve TSK’nin sert uyarıları nedeniyle daha sonrasında resmen dile getirilmekten kaçınılmış olsa bile, Türkiye’nin bu projede “ılımlı İslam için model ülke” olarak değerlendirildiğini ve görülmek istendiğini söylemek mümkündür. 

Türkiye’nin Büyük Ortadoğu Projesi’ne kendi ilkeleri doğrultusunda ve kendi istediği istikamette gitmesi şartıyla yaklaşımının genel olarak olumlu olduğunu söyleyebiliriz. Haziran 2004 G-8 Zirvesinde, Yemen ve İtalya’yla birlikte bazı sosyal projelerde eşbaşkanlık üstlenen Türkiye’nin projeyle ilgili telkinlerinin başında ise “hiçbir şekilde reformların dışarıdan empoze edilmemesi, iç 
dinamiklerin göz ardı edilmemesi, ülkeler arasındaki farklılıklara dikkat edilmesi, Türkiye’nin model olarak sunulmaması”113 yer almıştır. Türkiye, G-8 Zirvesinde İtalya Ve Yemen’le birlikte eş başkanlığını üstlendiği Demokrasi Yardım Diyalogu’nun faaliyetlerine sivil toplumsal faaliyetler çerçevesinde önem vermiştir. 

Demokrasi Yardım Diyaloğu mekanizması, demokratikleşme çabalarına destek vermek amacıyla hükümet temsilcileri ile sivil toplum kuruluşlarını bir araya getirerek, deneyim paylaşımı dahil olmak üzere işbirliği ortamı sağlamayı amaçlamıştır. Zamanın Dışişleri Bakanı Abdullah Gül de yaptığı açıklamada Türkiye’nin Demokrasi Yardım Diyaloğu ile amaçlarını özetlemiştir ve “Büyük 
Ortadoğu Projesi (BOP) Türkiye’nin dış politika ilkelerine uygun olduğunu belirterek. “Amacımız İslam ülkelerine özgürlük ve demokrasi getirmek...”114 ifadelerini kullanmıştır. 

Demokrasi Yardım Diyalogu’nun ilk resmi etkinliği, 25 Kasım 2004 tarihinde Roma’da 3 ülke (Türkiye, İtalya, Fas) Dışişleri Bakanı’nı bir araya getiren toplantı olmuştur. Bu toplantıda varılan mutabakat çerçevesinde, 10-11 Aralık 2004 tarihleri arasında Fas’ta “Gelecek İçin Forum” adıyla bir toplantı daha yapılmıştır. Başkent Rabat’ta düzenlenen zirveye, G-8 topluluğu ile 20’den fazla Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkesinin maliye ve dışişleri bakanının yanı sıra; Arap Birliği, Avrupa Birliği ve birçok sivil toplum örgütünün temsilcileri de katılmıştır. Konferansın açılış oturumunda konuşan Devlet Bakanı Beşir Atalay özetle; Arap-İsrail sorununun çözümü ve Irak’taki durumun normalleşmesi yönündeki çabanın, bölgede reformları olumlu etkileyeceğini ifade etmiştir. Zirveye eşbaşkan olarak katılan ABD Dışişleri Bakanı Colin Powell da; değişimin dışarıdan empoze edilmeyeceğini, bunun sosyal ve ekonomik alanda ilerlemeyle, ülkelerin kendi içinden başlayacağını söylemiştir. 

    Siyasi ve ekonomik reformları, gelişmiş ülkelerle el ele gerçekleştirmeleri gerektiğini söyleyen Powell, bölge ülkelerinde reform yapılmasının talep edilmesini de cesaret verici olarak nitelemiştir. KOBİ’ler için yaklaşık 100 milyon dolarlık fon kurulmasının temelleri atılan zirvede, yatırımların teşvik edilmesi, eğitim ve okuma kampanyalarının desteklenmesi de ele alınmıştır. Rabat toplantısı, başlangıçta BOP’a soğuk bakan ülkelerin de katılmış olması ve BOP kapsamında ilk somut kararların alınmış olması açısından tarihe geçecek 
bir zirve özelliği taşımıştır.115 

Türkiye’nin aktif girişimleri Amerika tarafından da çok olumlu değerlendirilmiştir. ABD’nin Ankara Büyükelçisi Eric Edelman yaptığı açıklamada Türkiye’nin hem kendi içindeki değişimi ile hem de bölge ülkelerine model olma açısından büyük 
başarı gösterdiğini belirtmiş ve “Türkiye projenin lideridir.” açıklamasını yapmıştır.116 Graham Fuller de Newsweek de yayınlanan makalesinde Türkiye’nin doğru bir model olduğu üzerinde durmuştur.117 

Bir diğer konu, Ortadoğu’ya model olarak sunulan Türkiye, söz konusu modelliğin ötesinde “Büyük Ortadoğu” bölgesinde doğrudan Amerikan dizaynlarının hayata geçirilmesinde rol alabilecek bir ülke olarak görülmek istenmiştir. Bu anlamda Amerikanın Büyük Ortadoğu Projesi içerisinde Türkiye’ye biçtiği diğer bir rol “cephe ülke” konumu olmuştur. 

Buna ek olarak ABD’nin, 2004 İstanbul zirvesi ile, Türkiye’nin de üyesi olduğu NATO’yu, BOP adına kullanabilme olanağı sağladığı iddia edilmiştir. 

Özellikle 100 binlerce askerinin bulunduğu Irak’ta düzeni sağlayamaması ve zaman zaman Afganistan’dan çatışma haberlerinin gelmesi, ABD’de NATO’dan mutlaka yararlanılması gerektiği görüşünü kuvvetlendirmiştir. Türkiye NATO’nun kullanılmak istenmesi konusundaki görüşlerini, demokratik ortak olarak katıldığı 9-12 Haziran 2004 G-8 Zirvesi ve İstanbul’da 28-29 Haziran 2004’teki 17. NATO zirvesinde ortaya koymuştur. 

6 Haziran 2004’teki G-8 Zirvesinde ABD ve İngiltere, özellikle Irak’taki Allavi başkanlığındaki yeni hükümete NATO’nun destek vermesini istemişlerdir. Fakat, Fransa’nın öncülüğünde Almanya ve Rusya’nın “NATO’nun böyle bir misyonunun olmadığı” şeklinde bir tavırla karşılık vermeleri ve ardından Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın “üzerinde durduğumuz kavram BM’nin Irak’ta oynayacağı roldür..” şeklinde çözümün BM çatısı altında aranması gerektiği yaklaşımı, ABD ile İngiltere’nin geri adım atmasına yol açmıştır.118 Türkiye BOP’ta NATO’nun değil BM’nin aktif olmasını istemiştir. 

Amerika’nın BOP çerçevesindeki askeri yaklaşımları, bütün dünyadan olduğu gibi kendi içerisinden de büyük tepkiler görmüştür. Bu anlamda Arap dünyasını çok iyi bilen ABD Dışişleri eski Bakanı Madeleine K. Albright, The Washington Post 
Gazetesi’nde yayınlanan “Arap Demokrasisi için Doğru Yol” (The Right Path for Arab Democracy) başlıklı makalesinde, BOP planının Arap Dünyasına uygulanmasında nasıl bir strateji izlenmesi gerektiğine değinmiş ve stratejinin uygulamasındaki zorluklara dikkat çekmiştir. Plan veya projenin sahiplerinin, gerek uygulama metodu, gerekse zamanlama yönlerinden başarılı olamadıkları 
sonucuna varmıştır. 

“Bush yönetiminin Arap Orta Doğu’sunda demokratik değişime destek vermesi doğrudur. Burada soru, bu karmaşık işlemde nasıl doğru bir yol izleneceğidir. Eğer gereğinden fazla baskı yapılırsa, kendi isteklerimizi zorla kabul ettirmeye çalıştığımız izlenimi doğabilir. Eğer, gereği kadar baskı uygulayamaz isek, o zaman, ABD’nin, Araplardan başka herkese bağımsızlık için destek verdiği anlayışına yol açabiliriz. Başarılı olmak için, demokratik prensiplere bağlılık ile Arap dünyasının karmaşıklığını anlamayı bağdaştıracak bir dengeyi bulmamız gerekmektedir …… Arap ülkelerinde demokratik kuruluşlara destek vermek için ani, travmatik değişimlerin gereksizliği ve arzu edilmediği hususunu aklımızdan çıkarmamamız gerekir. Hedefimiz demokratik değişim olmalı demokratik devrim değil.”119 

SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME 

Clinton döneminde (1992-2000) izlenen stratejiler, ABD’nin dünyadaki liderlik konumunu korumaya yönelikti ve Bush yönetiminden farklı olarak askeri değil ekonomik güç temellerine dayanmaktaydı. Ekonomik üstünlüğü, askeri güçten daha yetkin gören bir politika anlayışı benimseyen Clinton yönetimi için en büyük tehdit, global ekonomik krizlerdi. Özetle İzlenen strateji; yumuşak güç unsurlarını ve küreselleşmeyi kullanarak ve yönlendirerek, sadece çok gerektiği anda askeri yöntemlere başvurarak dünyaya şekil vermekti. ABD yönetimi, Clinton döneminde de, küresel ekonomik ve siyasi düzenin istikrarının ABD’nin liderliğine dayandığına inanıyordu. Bu liderlik sistemdeki aktörlerin bu yapıyı zımnen kabullenmeleriyle meşrulaşan bir liderlikti. 

Bu yapıda, demokratik değişim, insan hakları ve serbest piyasa ekonomisine yapılan vurgu ile küreselleşme olgusu öne çıkan unsurlardı. Burada ABD’ye biçilen rol, sistemin sorunsuz işlemesini sağlamaktı. Zaten sorunsuz işleyen yapı da ABD’nin liderlik konumunu sürdürmesini sağlayacaktı. 

Bush’un iktidara gelmesi ile birlikte, Clinton döneminde gördüğümüz bu yaklaşım önceliğini yitirmeye başlamıştır. Bu gelişmede en büyük etken, 1997’de bir düşünce kuruluşu olarak Kurulan ve ABD’nin dünyadaki mutlak hegemonyasını savunan Yeni Amerikan Yüzyılı Projesi (PNAC) örgütünün yönetimde etkin hale gelmesi olmuştur. Bush yönetimi terörist tehdidi abartarak ulusu arkasından sürüklemeyi başarmıştır. ABD’nin bu gücünü, Yeni muhafazakarlar’ın arzu ettiği gibi aşırı hegemonist düşünce ve açıktan fiili müdahale istikametinde kullanması nın yarattığı olumsuz durum, dünya barışını tehlikeye sokmuştur. Bu nedenler le gücün mantıklı, ölçülü, adil ve barışçıl amaçlarla kullanılması, ABD açısından en önemli sorun olarak ortaya çıkmıştır. 

Güç Dengesi Kuramına göre; bir ülkenin ulusal gücünün bugün için en önemli unsurlarının, coğrafi güç, askeri güç, ekonomik güç, teknolojik güç ve insan gücü olduğu değerlendirilmektedir. Bu güç unsurları ABD açısından ele alındığında özellikle ekonomik ve askeri güç, Amerikan güç diplomasisinin en önemli unsurlarıdır. Hem bölgesel hem de küresel anlamda güçlü olan devletlerin de kendi çıkarlarına uygun güç diplomasisi uygulamaları vardır. Bazı ülkeler sadece kendi güvenlikleri için güç diplomasisini kullanırken bazıları ise, yayılmacı politikalarının amacı olarak güç diplomasisini uygulamaktadırlar. Amerika’nın güç diplomasisini özellikle Bush döneminde yayılmacı amaçlarla kullandığını söylemek mümkündür. 

George W. Bush’un iktidara gelmesi ve yeni savunma politikası ile, askeri güç, ABD tarafından dış politikada en fazla kullanılan unsur olmuştur. Eylül 2002 tarihli Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi, ABD’nin 11 Eylül terör saldırılarına karşı bir cevabı niteliğini taşımakla birlikte aynı zamanda, ABD dış politikasında paradigma değişiminin de ifadesi olmuştur. Bu radikal değişim, ABD’nin küresel hegemonik hâkimiyeti için sert güç ve güvenlik unsurlarına dayanan tek taraflı bir politika izlemeyi tercih etmesidir. Bush yönetimi tarafından tek taraflı ön-alma/ön alıcı vuruş (preemption/preemptive strike) ve önleyici savaş (preventive war) stratejileri geliştirilmiştir. Bu bağlamda, tek taraflı yaklaşım, mutlak ABD hegemonyasını öngörmüştür. 

ABD silahlı kuvvetleri, Büyük Ortadoğu’nun, neredeyse tamamını etkileyecek şekilde konuşlanmıştır ve komutanlıklara sorumluluk bölgesi tahsis edilmiştir. ABD sadece Ortadoğu’da değil, hegemon güç olarak, askeri gücünü bütün dünyaya hissettirmekten de çekinmemiştir. 

Ancak uluslar arası ilişkilerde güç ve diplomasi kavramı sadece ABD’nin bunları algılayış ve uygulayış biçimi ile sınırlı değildir. 

Uluslararası ilişkilerde güç kavramına değişik ekollerden çeşitli yorumlar yapılmaktadır. Bunlardan en önemlisi, İnce/yumuşak güç (soft power), kaba/sert güç (hard power) ayrımıdır. Yumuşak güç: Bir ülkenin dış politikada, çekim gücüyle hedeflerine ulaşmasını tanımlamaktadır. Sert gücün tersine yumuşak güç, askeri ve ekonomik güç göstergelerinin ötesinde farklı nüfuz 
ve çekim alanlarını ifade etmektedir. Ülkeler dünya politikasında ulaşmak istedikleri hedeflerine, sahip olduğu değerlere sağladığı beğeniyle diğer ülkeleri etkileyerek, onların kendisini izlemesini sağlayarak da ulaşabilmektedirler. Yani ülkeler istediklerini, sert güç kullanarak değil, diğer ülkelerin kendi hedeflerini kabul etmesini sağlayarak elde edebilmektedirler. Bunun için, inandırıcı 
argümanlara ve rasyonel politikalara sahip olmak ve diğer ülkeleri ikna etmek gerekmektedir. Yumuşak gücün pek çok öğesi vardır. 

    Ülkenin yumuşak gücünü sağlayan unsurlar; o ülkenin kültürü, ideolojisi ve politik fikirlerinin çekiciliği, refah düzeyi gibi öğelerdir. Daha detaylı değinilecek olursak, eğitim, üniversiteler, sanat, yazılı ve görsel medya, ülkeler arası forumlar, sivil toplum kuruluşları, ekonomik işbirliği platformları, film, şiir, edebiyat, tercüme eserler ve bir toplumun reel yaşamına ilişkin diğer bütün 
unsurlar sayılabilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde, ABD’nin askeri ve ekonomik gücünün yanı sıra yumuşak güç sahibi olarak da avantajlar taşıdığını ve güçlü olduğunu söylemek mümkündür. 

    Oysa, özellikle Bush döneminde uyguladığı dış politika ile ABD, Ortadoğu’daki çekiciliğini yitirmiş ve yumuşak gücünü zaafa uğratmıştır. ABD, inandırıcılık, ikna kabiliyeti ve cazibesini kaybetmiştir. Bu açıdan Amerika’nın soğuk savaş dönemindeki başarısını devam ettirebilmesinin, Afganistan ve Irak gibi yeni ülkeler işgal etmesine değil, kaybettiği yumuşak gücünü yeniden kazanmasına bağlı olduğu söylenebilir. Tek başına sert güç unsurlarını kullanarak istediklerini elde etmeye çalışan Bush yönetimi uzun vadede ciddi zaaflarla karşı karşıya kalmıştır. Nitekim, Amerika’nın silahlı kuvvetlerini dış politikanın temel argümanı olarak kullanması başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 

Bush dönemindeki politikalar karşılıklı Bağımlılık Teorisi açısından da değerlendirilebilir. Karşılıklı Bağımlılık ve Ortak Güvenlik Teorisi’nin en belirgin niteliklerinden biri de çok taraflılıktır. Uluslararası politikada aktörlerin davranışlarını belirleyen ve devletlerin çıkarlarının dengelenmesine de hizmet eden uluslararası hukuk ve örgütler de bu bağlamda çok taraflılığın kurumlarıdır. 
ABD, kendi yakın çevresi için güç dengesi teorisinden ziyade, “karşılıklı bağımlılık ve ortak güvenlik” teorisini benimsemektedir. Karşılıklı bağımlılık teorisine uygun olarak ABD, Kanada ve Meksika (NAFTA) ile bölgesel güvenlik ve işbirliği yapısı oluşturmakta ve bu şekilde aralarındaki tarihi, ideolojik, etnik ve sınır anlaşmazlıklarını sona erdirmeyi amaçlamaktadırlar. 

Özellikle 11 Eylül sonrası Ortadoğu politikasında ise ABD, dış politika tarzı olarak çok taraflı değil, tek taraflı bir yaklaşımı benimsemiştir. ABD’nin Irak’ı işgali, tek taraflı yaklaşımına örnek olarak gösterilebilir. ABD, Almanya, Fransa, Rusya, ve Çin’in, Irak müdahalesine şiddetle karşı çıkmalarına, Suudi Arabistan’ın Amerikan üslerinin Irak’a karşı kullanılmasına izin vermemesine rağmen, tek taraflı hareket ederek uluslararası sorunlarda Birleşmiş Milletler’i, uluslararası hukuk ve kurumları diplomaside bir araç olarak kullanmayı tercih etmediğini göstermiştir. Bush yönetimi çok taraflılığı ve bunun ürünleri olan uluslararası hukuk ve örgütleri, ABD hegemonyasını zayıflatan ve sınırlayan kurumlar olarak değerlendirmiştir. ABD, BM kararlarını ve uluslararası hukukun gereklerini ya dikkate almamış yada kendi çıkarları doğrultusunda farklı yorumlama yoluna gitmiştir. Bu yaklaşım, uluslararası hukukun ve BM gibi örgütlerin işlevlerini zayıflatmış ve etkisizleştirmiştir. 

   11 Eylül’den sonra ABD’nin terör politikasındaki bu hızlı değişim bazı spekülasyonları da beraberinde getirmiştir. Bunda, Yeni Muhafazakarlar’ın, uluslararası sistemin ABD çıkarları doğrultusunda yeniden yapılandırılması düşüncesinin gündemde olması etkili olmuştur. Gerçekten terörün vardığı küresel boyut ve yıkıcılık yeni mi fark edilmiştir, yoksa bu saldırılar bir fırsat 
olarak değerlendirilip büyük bir proje mi uygulanmaya konulmak istenmiştir? 

Amerika askeri gücün yanında, kısıtlı da olsa BOP kapsamında ayrıca, bölgenin bugüne kadar ön plana çıkarmadığı sosyal yapıları desteleyerek kendine bir taban oluşturmaya da çalışmıştır. Bunlardan en önemlileri kadınlar, gençler, azınlıklar, sivil toplum kuruluşları, aydınlar ve medyadır. Büyük Ortadoğu Projesi’nin toplumsal tabanını oluşturma görevi de sivil toplum 
kuruluşları eliyle gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Bu sayede sosyal dokunun dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Ortadoğu’da sosyal dokunun dönüştürülmesinin alttan yukarı olması için gerekli olan eğitim seviyesi, şehirleşme oranı, toplumsal örgütlenme ve refah düzeyi son derece yetersizdir. Bu da değişimin gerçekleş tirilmesi için çok uzun bir zaman dilimini gerekli kılmaktadır. Bir değişim sendromu yaşanmaması için de özellikle kültürel dönüşümün dinamiklerini yine bölgeden almak zorunluluğu vardır. 


Böylece, Ortadoğulu kültürlerin kendilerini üretebilmesini, dönüşümü devam ettirebilmesini, sosyal ve kültürel değerlerini üretip besleyebilmesini öngörmek mümkün olacaktır. Sosyal değişimi sağlayacak kültürel ürünler yine Ortadoğulu kültürlerin orijinal ürünlerinde aranmalıdır. Kısa vadeli projelerle üstten yapılacak askeri veya siyasi bir dönüşüm, kendi kendini yenileyemeyecek 
veya üretemeyecek bir yapıyı doğuracaktır ve uzun vadede kalıcı olması mümkün değildir. 

ABD’nin, sahip olduğu gücün de etkisi ile ortaya koyduğu ve uyguladığı, tehdidi ortaya çıkmadan engellemeyi öngören ön alıcı güvenlik stratejisi de uluslararası hukuk ile de uyumlu değildir. Uluslararası hukukun kuvvet kullanmaya ilişkin esaslarının, ABD’nin yorumladığı biçimde meşru sayılabileceği bir ortam dünyada çok büyük istikrarsızlıkların doğmasına neden olabilecektir. 

Bush’un önleyici meşru müdafaa doktrinine dayanarak, Hindistan’ın Pakistan’a; Rusya’nın Gürcistan’a, Kuzey Kore’nin Güney Kore’ye, İsrail’in komşu Arap devletlerine ya da Çin’in Tayvan’a saldırması halinde uluslararası barış ve güvenden söz edilmesi mümkün olmayacaktır. 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

101 Radikal, 29 Mayıs 2003. 
102 Türkiye Dışişleri Bakanlığı“OrtaDoğu’daDemokrasi, Avrupa’daÇoğulculuk: Türk Görüşü” 
      http://www.mfa.gov.tr/Harvard.htm,14/07/2006 
103 Burak Akçapar, Mensur Akgün, Meliha Altunışık, Ayşe Kadıoğlu, Genişletilmiş Orta Doğu Ve Kuzey Afrika’da Demokratikleşme 
      Tartışması: Türkiye’den Sivil Bir Tespit, İstanbul Çalışması 3, TESEV, İstanbul, Türkiye 25-27 Haziran 2004, 
      http://www.tesev.org.tr/eng/events/istanbulpaper3turkce.doc,Erişim;15 Ekim 2007 
104 İnat ve Duran, “AKP Dış Politikası…..”,s.15. 
105 Bal ve Selamoğlu, “Büyük Ortadoğu Projesi…..” s.134. 
106 İnat ve Duran, “AKP Dış Politikası…..”, s.31. 
107 Mustafa Özel “İslami Liberalizm, BOP ve Tarih Bilinci”, Anlayış, Sayı:25, Haziran 2005, ss.22-25. 
108 Radikal Gazetesi, “Ilımlı İslam Sözü Erdoğan’ı Kızdırdı”, 14/06/2004. 
109 Radikal Gazetesi “Ilımlı İslam Sözü Erdoğan’ı Kızdırdı”, 14/06/2004. 
110 Hürriyet Gzetesi, 30 Haziran 2004 
111 Bal ve Selamoğlu, “Büyük Ortadoğu Projesi…..” s.135-136. 
112 Hürriyet Gazetesi, 30 Haziran 2004 
113 Radikal Gazetesi, “Türkiye’nin Resmi Tezi”, Nazif İflazoğlu arşivi,, 14 Mart 2006 
      http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=181295,  Erişim:27.11.2007 
114 Radikal Gazetesi “Gül: BOP İçinde ABD İle Birlikte Hareket Ediyoruz.”,14 Mart 2006 
      http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=181295,erişim:12.12.2007 
115 Ilhan Uzgel, “Dış Politikada AKP…...”, s.74-75 
116 Sedat Ergin, “ABD Büyükelçisi Eric Edelman ile Yapılan Söyleşi”, Milliyet 17 Hazıran 2004 
117 Graham Fuller, “Turkey: A True Model For The Muslim Future,” Newsweek, 3 Kasım 2004. 
118 Ebru Afat “G- 8 Zirvesinde Diplomasi Satrancı” Anlayış, Sayı:14, Temmuz 2004, ss.74-75. 
119 Madeleine K. Albright, Vin Weber, Steven A. Cook, “In Support of Arab Democracy:Why and How”, Counsel on Foreing Relations, 
      (CFR), June 2005, Independent Task Force Report No. 54 s.36, 
      http:// www.cfr.org/content/publications/attachments/Arab_Democracy_TF.pdf,  Erişim:23.10.2007 

12. Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***