OSMANLININ SON 20. YÜZYILI BÖLÜM - 2

 OSMANLININ SON 20. YÜZYILI   BÖLÜM - 2

1925

1925 - 636, 637 sayılı kanunlarla Askerî Liseler Maarif Vekilliği’nden alınarak, Müdaffa-i Milliye Vekâletine bağlandı, Askerî Şûrâ kuruldu. 628 Sayılı kanunla da 29 Ekim Cumhûriyet Bayramı olarak kutlanmaya başlandı.

Şubat 1925 Ardahan mebusu Halid Paşa’nın TBMM’de tabanca ile vurularak yaralanması. Paşalar Meselesi, Halid Paşa’nın sinirlerini daha da germişti. Bütün engellemelere rağmen Nureddin Paşa’nın Bursa bağımsız mebusluğunu kazanması ve Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası lehinde tavır takınması Cumhuriyet Halk Fırkası’nı tedirgin etmişti. Gazilerin maddi durumlarının iyileştirilmesi işini üstlenen Halid Paşa, imza toplama esnasında Ali Çetinkaya, Kılıç Ali ve mebuslarla bir kargaşa ve kavga esnasında tabanca ile yaralandı, hastaneye kaldırıldı ancak orada öldü (9 Şubat 1925 Türkiye).

Şubat 1925 Doğu’da Genç iline bağlı Piran’da Şeyh Sait İsyanı’nın Başlaması. [Kesin olarak Bitiş: 31 Mayıs 1925]. Nakşi şeyhinin önderliğinde başlayan isyan yayılmaya başlayınca 1547 ve 1551 sayılı Kararnâmelerle Doğu’da sıkı yönetim ilan edildi (13 Şubat 1925 Türkiye).

Şubat 1925 Türkiye Tayyare Cemiyeti’nin kurulması (16 Şubat 1925).

Şubat 1925 Aşar’ın Kaldırılması (17 Şubat 1925 Türkiye).

Şubat 1925 Şeyh Sait İsyanı hakkında verilen raporda: İsyanın şeriat yanlısı, padişah ve saltanat yanlısı olduğu ifade edilmiştir. Öldürülen birinin üzerinden çıkan yazıda olayın iki yıldır planlandığı ve Kürtçü karakter taşıdığı da bildirilmiştir (17 Şubat 1925 Türkiye).

Şubat 1925 Heybeli ada’da istirahat eden CHP Genel Başkan yardımcısı İsmet, Ankara’ya gelerek CHF’nın isyancı kanadının başına geçti (20 Şubat 1925 Türkiye).

Şubat 1925 Hıyânet-i Vataniye Kanûnu’na “Dinin siyasete alet edilemeyeceği ve bu suçun da vatan hıyaneti sayılacağı”na dair 556 Sayılı Kanun’la Ek madde ilâvesi’nin TBMM’de kabulü (25 Şubat 1925 Türkiye).

Mart 1925 Takrir-i Sükun Kanunu TBMM’nde kabul edildi. Geniş Yetkili İstiklâl Mahkemeleri’nin kuruldu: Yeni hükumetin kurulduğu gün “Gericiliğe ve ayaklanmaya, memleketin sosyal düzenini ve asayişin bozulmasına sebep olacak bütün kuruluşları, kışkırtmaları ve yayınları hükumet, Cumhurbaşkanının onayı ile kendi başına ve idari olarak yasaklayabilir” şeklinde bir kanun tasarısı Meclis’e getirildi. Böylece Takrîr-i Sükûn Kanûnu tasarısının tümü üzerindeki müzakerelere geçildi. Lehinde ve aleyhinde nutuklar irad edildi. Netice olarak 578 sayılı Kanun, 22 red ve 122 kabul oyla kanunlaştı. Bu kanuna istinaden 4. 3. 1925’de geniş yetkili İstiklâl Mahkemeleri kuruldu. Atatürk bir bildiri ile halkı bu kanunlara uymaya çağırdı (4 Mart 1925 Türkiye).

Mart 1925 Şeyh Said’in Diyarbakır’a saldırısı. Çatışmalar neticesi asiler Genç’e doğru kaçtılar. Aynı gün (Nisan 1925) İngiliz elçisi Gazî’ye itimatnâmesini sunarak Büyük Britanya’nın yeniden diplomatik ilişki kurma isteğini bildirdi (7 Mart 1925 Türkiye).

Mart 1925 (Özbekistan SSC’ne bağlı olarak) bir Tacik Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu (15 Mart 1925).

Nisan 1925 Kırgız Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti’nin ismi, Kazak Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti olarak değiştirildi (Nisan 1925).

Nisan 1925 Şeyh Sait Varto’da Osman Nuri Paşa’ya teslim oldu (14/15 Nisan 1925 Türkiye).

Nisan 1925 Hükumet, ayaklanmanın bastırılarak, asayişin sağlandığını tüm yurda duyurdu (15 Nisan 1925 Türkiye).

Nisan 1925 Gazinin Türk Ocağı’ndaki Mühim Nutku. Gazi Türk Ocakları’nın tarihi öneminden bahisle: “Türkiye Cumhuriyeti’nin inkılâpları, Ocaklara dayanmaktadır” demiştir (27 Nisan 1925).

Mayıs 1925 Doğu illerindeki sıkıyönetim bölgesinde her türlü posta için sansür getiren talimatname çıkarıldı (3 Mayıs 1925 Türkiye).

Haziran 1925 Terakkîperver Cumhuriyet Fırkasının Merkez şubelerinin kapatılması hakkındaki Bakanlar Kurulu kararı. Ankara İstiklâl Mahkemesi, TCF’nın irticâî olaylarla ilgisine dair savcılığa suç duyurusunda bulundu. Savcılık bu kararı hükümete ulaştırdı. Doğu İstiklâl mahkemesi de bölgedeki parti şubelerini kapatmıştı. Nihayet 3. 6. 1925 tarihinde Heyet-i Vekîle: “Vatandaşları aldatılmaktan ve kışkırtılmaktan korunması” ve Partinin ‘irticayı körüklemesi’ gerekçesiyle ve Takrir-i Sükun Kanunu gereğince, TCF’nin bütün merkez ve şubelerinin kapatılmasına karar verdi. Böylece demokratik hayat başlamadan sona erdi (3 Haziran 1925 Türkiye).

Haziran 1925 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Kapatılması (5 Haziran 1925 Türkiye).

Haziran 1925 Tutuklanan gazeteciler (20 Haziran 1925 Türkiye).

Haziran 1925 Şeyh Said ve diğer isyancılar yargılanarak idama mahkum edildiler ve ertesi gün sabah, Diyarbakır’ın Silvan kazası dışında idam edildiler (28 Haziran 1925 Türkiye).

Temmuz 1925 Musul Komisyonu’nun Raporu (29 Temmuz 1925 Türkiye).

Ağustos 1925 Kayseri’de tayyare ve motor fabrikası kurulması için Junkers Firması’yla antlaşma imzalandı (15 Ağustos 1925).

Ağustos 1925 Mustafa Kemal Paşa’nın İnebolu ve Kastamonu Türk Ocağı’nı ziyareti (27-28 Ağustos 1925 Türkiye).

Eylül 1925 Tekke ve Zâviyeler’in kaldırılışı (2 Eylül 1925 Türkiye).

Kasım 1925 İran’da Şah Rıza Pehlevi, Kaçar Hanedanı’na son verdi (1 Kasım 1925).

Kasım 1925 Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması, bunlarla ilgili isim ve lakabların kullanılmasının yasaklanması ile ilgili 677 sayılı Kanun kabul edildi (25 Kasım 1925 Türkiye).

Kasım 1925 Şapka İnkılâbı: 2431 sayılı Kararnâme ile Memurların Şapka giymesi mecburî kılındı. 2. 9. 1925 tarih ve 2413 sayılı Heyet-i Vekile Kararına istinaden, 25. 11. 1925 Sayılı Kanun kabul edilerek, bütün memur ve mebususlara şapka giyme mecburiyeti getirilmiştir. Gazi’nin Turan Kıyafeti hakkında da konuştuğu 27. 8. 1925 tarihli İnebolu Türk Ocağı ziyareti ve 30. 8. 1925 Kastamonu ziyareti ve konuşması, Kasım-Aralık 1925 tarihlerinde Şapka İnkılâbı’na tepkiler.

Kasım 1925 Tekke ve zaviyeler ile türbelerin kapatılmasına ve türbedarlar ile bazı unvanların men ve ilgasına dair kanun yürürlüğe girdi (30 Kasım 1925 Türkiye).

Aralık 1925 Türk-Sovyet tarafsızlık ve saldırmazlık antlaşması ve bağlı üç protokol Paris’te imzalandı (17 Aralık 1925). (SSCB bu antlaşmayı 7 Kasım 1945’te bozdu.)

Aralık 1925 Resmi alımlarda yerli malı kumaşların kullanılmasına dair 688 Sayılı Kanun’un kabulü (9 Aralık 1925 Türkiye).

Aralık 1925 669 sayılı Kanunla Danıştay kuruldu, yine aynı kanunla, 6. 3. 1919 Osmanlı Kararnâmesiyle kaldırılan Donanma Cemiyeti, sahip olduğu bütün haklarıyla Türk Hava Kurumu’na aktarıldı (12 Aralık 1925 Türkiye).

Aralık 1925 Milletler Cemiyeti Bürüksel Hattını Türk-Irak Sınırı kabul ederek Musul Türkiye’den koparıldı (16 Aralık 1925).

1925-1979 İran’da Pehlevi Hanedanı dönemi.

1925-1979 İran’ın Türkleri asimile politikası: Pehleviler döneminde İran’daki Türklere (Azeri Türkleri, Karapapaklar, Kaşkaylar, Türkmenler, Hamseler, Kara papalılar, Geymikler, Şahsevenler, Karadağlılar, Şatrunlular, Delikanlılar, Beybağlılar, Bocağcılatlar, Halaçlar, Karaylar, Timurtaşlar ve Avşarlar) zorla Farsça öğretilmek istenmiş ve Azerbaycan Türkçesi yasaklanmıştır.

1926

1926 Baku Türkologlar Kongresi topandı: Kongrede Volga bölgesinden Türk akademisyenler bir Türk Dili Federasyonu’nun oluşturulmasını talep ettiler. Yine Sovyet Sosyalist Cumhûriyetleri Birliği dahilindeki bütün Türk dillerinin Latin alfabesini benimsemesi teklif edildi. Açıkçası bu, ‘Biz Türkler kendimizi birbirimizden ayırt/izole edemeyiz’ anlamına geliyordu. Kongrenin önemli yanı bu talebin Türkiye’den katılan akademisyenlerin huzurunda ifade edilmesiydi. Bir süre bu türden bir açıklama açık olarak başka yerlerde görülmedi. Belki de bu 1927 yılından itibaren yetkililerin daha sıkı önlemler almasının sonucuydu.

Şubat 1926 Kırgız Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu (1 Şubat 1926).

Şubat 1926 743 sayılı Medenî Kânûn kabul edildi (17 Şubat 1926 Türkiye).

Şubat 1926 765 sayılı Ceza Kânûnu kabul edildi (17 Şubat 1926 Türkiye).

Şubat 1926 Türkiye ile Amerika arasında geçici ticaret antlaşması imzalandı (18 Şubat 1926).

Mart 1926 Yeni ‘Türk Ceza Kanunu’ yürürlüğe girdi (1 Mart 1926).

Mart 1926 Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında ticaret antlaşması imzalandı (11 Mart 1926).

Mart 1926 788 sayılı Memurîn Kânûnu’nun Kabûlü (15-18 Mart 1926 Türkiye).

Mart 1926 Maarif Kanunları: 832 sayılı Masarif Vekâleti Teşkilâtı Kanunu, 819 ve 843 sayılı kanunlarla da il bütçelerinin, öğretmen okullarının açılmasına yardım yapmasına ilişkin kanunlar kabul edildi. Yine 822 sayılı kanunkla da gündüzlü öğrencilerden ücret alınmasından vazgeçildi. 823 sayılı kanun Okul Kitapları ile ilgili. 842 ise ilkokul öğretmenleri ile ilgili kanundur. Memurîn Kânûnu’nun Kabûlü (20-22 Mart 1926 Türkiye).

Mart 1926 Türkiye ile Almanya arasında geçici ticaret antlaşması imzalandı (25 Mart 1926).

Nisan 1926 Türkiye karasularında deniz nakliyatı, yolcu taşımacılığı ve her türlü liman hizmetlerinin Türk bandıralı gemiler tarafından yapılmasına ilişkin kanun kabul edildi. Yabancılara verilen imtiyazlar iptal edildi. Kabotaj Kanunu’nun 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe gireceği açıklandı (19 Nisan 1926).

Nisan 1926 Türkiye-İran Emniyet ve Muhâdenet Mu’âhedenâmesi (22 Nisan 1926).

Mayıs 1926 Ankara’da otomatik telefon şebekesi kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi (29 Mayıs 1926 Türkiye).

Mayıs 1926 Türkiye-Fransa Dostluk ve İyi Komşuluk Mu’âhedesi (30 Mayıs 1926).

Haziran 1926 Türkiye-İngiltere ve Irak Hudut ve İyi Komşuluk Mu’âhedenâmesi (Ankara Antlaşması) imzalandı. Türkiye, Musul vilayetinin tamamının Irak’a bağlanmasını kabul etti (5 Haziran 1926).

Haziran 1926 İzmir Suikasti: İzmir Valisi Kâzım (Dirik) Paşa’dan İsmet Paşa’ya suikast haberi veren telgraf geldi. İkinci bir telgraf suikastçı Ziya Hurşit’in silah ve bombalarla yakalandığı haberi idi (17/18 Haziran 1926 Türkiye).

Haziran 1926 Yeni Ticaret Kanunu kabul edildi (28 Haziran 1926 Türkiye).

Temmuz 1926 Kabotaj Kanunu yürürlüğe girdi. Bu tarih, daha sonra bayram olarak kutlanmaya başladı (1 Temmuz 1926 Türkiye).

Temmuz 1926 Türk Ceza Kanunu yürürlüğe girdi (1 Temmuz 1926).

Ekim 1926 İtalya’da Mussolini liderliğindeki faşist parti devlet partisi olduğunu açıkladı, her türlü muhalefet yasaklandı (7 Ekim 1926).

Ekim 1926 Bazı illerin isimleri değiştirilmiştir. Bunlar: Ertuğrul: Bilecik, İçel: Silifke, Bozok: Yozgat, Canik: Samsun, Hamitabat: Isparta, Saruhan: Manisa, Karahisar-ı Şarkî: Şebinkarahisar, Karasi: Balıkesir, Kocaeli: İzmit, Menteşe: Muğla olarak değiştirilmiştir (24 Ekim 1926 Türkiye).

1927

1927 Türk Dil ve Türk Tarih Encümenleri’nin teşkili (Türkiye).

1927 Genel Af ve Nazım Hikmet. Genel aftan yararlanan Nazım Hikmet, ikinci defa Rusya’dan döndü ve Zekeriya Sertel’in Resimli Ay mecmuasına girerek, sol çevreleri etrafına taopladı. Akabinde “Putları Kırıyoruz” kampanyasıyla bütün şöhretlere saldırmaya başladı (Türkiye).

1927 1927 ortalarında, 1097 sayılı Kanun’la Doğu’dan Batı illerine mecburi göç ve iskan yapıldı. Daha sonra 1197 sayılı diğer bir kanunla da bu kaldırıldı (Türkiye).

Mart 1927 Takrir-i Sükun Kanunu’nun 2. maddesini değiştiren ve kanunu iki yıl daha uzatan kanun TBMM’de kabul edildi (2 Mart 1927 Türkiye).

Nisan 1927 Türk Ocakları Merkez Hey’eti Binası’nın temel atma merasimi (Nisan 1927 Türkiye).

Ekim 1927 II. T.B.M.Meclisi’nin Sona ermesi (1 Ekim 1927 Türkiye).

Ekim 1927 CHF’nın İlk Büyük Kongresi’nin yapılması ve Genel Başkanlığa tekrar Mustafa Kemal Paşanın seçilmesi (15 Ekim 1927 Türkiye).

Ekim 1927 TBMM’de Büyük Atatürk tarafından NUTUK’un Okunması (15-20 Ekim1927 Türkiye).

Kasım 1927 TBMM’nin Üçüncü Dönemi açıldı. Gazi Mustafa Kemal ikinci kez Cumhurbaşkanı seçildi (1 Kasım 1927).

1927- 28 Komünistler tarafından, Kazak Alaş Orda Partisinin tasfiyesi ve cumhuriyet hükûmetinde Kazakların yerine Rusların yerleştirilmesi.

1928

1928 Amsterdam Olimpiyatları başladı. (İlk dördüncülüğümüzün alınması. Tayyar Yalaz)

Şubat 1928 İç çamaşırı kullanılması da, Yerli Malı Kullanma Mecburiyeti hakkındaki Kanun kapsamına alındı (9 Şubat 1928 Türkiye).

Nisan 1928 İsmet ve 120 arkadaşınca Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun 2, 16, 26 ve 38. maddelerinde değişiklik öngören ve Laik düzenlemeleri içeren kanun teklifi, Meclis başkanlığına verildi, başkanlık da bunu Anayasa Komisyonu’na gönderdi (4 Nisan 1928 Türkiye).

Nisan 1928 Yargıtay Kuruluş Kanunu kabul edildi (14 Nisan 1928 Türkiye).

Nisan-Mayıs 1928 Türk Ocakları 5. Kurultayı yapıldı (23 Nisan-5 Mayıs 1928 Türkiye).

Mayıs 1928 “Türkiye’de gençlik teşkîlâtları kurmak hakkının Türk vatandaşlarına ait olduğu hakkında Kanun”un TBMM’de kabulü (12 Mayıs 1928)..

Mayıs 1928 “Türk Vatandaşlığı Kanunu”nun kabulü (23 Mayıs 1928 Türkiye).

Mayıs 1928 “Millet Mektepleri açılması hakkında” Heyet-i Vekile kararı (28 Mayıs 1928 Türkiye).

29 Mayıs 1928 Sovyet Sosyalist Tatar Cumhuriyeti’ni Muhtar Sovyet Sosyalist Tatar Cumhuriyeti şeklinde bir alt idari yapıya büründürdüler (29 Mayıs 1928).

Haziran 1928 Türk-İran Dostluk ve Güvenlik Protokolü (15 Haziran 1928).

Ağustos 1928 M.K. Paşa’nın Sarayburnu Park Gazinosu’ndaki Konuşması ve yeni harflerle yazılmış kağıdı Falih Rıfkı Atay’a okutması. Oradan Büyükada Yat Kulübü (sonra Anadolu Kulübü)’ne giden Mustafa Kemal, Sarayburnu’ndaki konuşmayı burada yapamayacağını dile getirmiştir (8/9 Ağustos 1928 Türkiye).

Ağustos 1928 Kellog Mîsâkı ve Paktı imzalandı (27 Ağustos 1928).

Eylül 1928 Mustafa Kemal’in İstanbuldan hareketle Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri gezisi ve Ankara’ya dönüşü. Dönüşünde Başvekâlete yeni harflerin tatbikatını kolaylaştırmak için tesbit ettiği bazı esasları bildiren 21. 9. 1928 tarihli yazısı (14/21 Eylül 1928 Türkiye).

Eylül 1928 ABD Milliyetçi Çin hükümetinin varlığını tanıdı (27 Eylül 1928).

Ekim 1928 Sovyetler Birliği’nde ilk 5 yıllık kalkınma planı uygulamaya koyuldu (1 Ekim 1928).

Kasım 1928 Latin Alfabesi’ne dayalı Yeni Türk Alfabesi’nin Kabulü (Harf İnkılâbı): Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın TBMM’nin III. Devre II. İçtimâı’nı açış konuşması. 1353 sayılı “Yeni Türk Harfleri’nin kabul ve tatbiki hakkında Kanun”un TBMM’de kabulü (1 Kasım 1928). (yürürlüğe girişi 3 Kasım 1928).

Kasım 1928 Mustafa Kemal Paşa’nın Millet Mektepleri’nin genel başkanlığını ve Başöğretmenliği kabul etmeleri (8 Kasım 1928 Türkiye).

Kasım 1928 7284 sayılı Kararnâme ile “Millet Mektepleri Talimatnâmesi”nin Vekiller Heyeti’nce tasvip ve kabul olunması (11 Kasım 1928 Türkiye) (Yönetmeliğin yayım tarihi: 24 Kasım 1928, MM Yönetmeliğinin bir senelik tecrübeye göre değiştirilen yeni şeklinin Vekiller Heyeti’nce kabulü: 22 Eylül 1929).

Kasım 1928 İngilizce Heceyi Sadeleştirme Cemiyeti Glasgow Şubesi’nden gelen tebrik telgrafına Mustafa Kemal’in verdiği cevab (Kasım 1928 Türkiye).

1928-30 Sovyet Orta Asyası’nda Arap alfabesi yerine Latin alfabesi kullanılmaya başlandı.

1927- 33 Sovyet Orta Asya halkının zorla kollektivizasyonu.

1929

1929 Resimli Ay’ın “Putları Kırıyoruz” kampanyası (Türkiye).

1929 Sofya’da Balkan Türkleri Millî Kongresi yapıldı.

Ocak 1929 Yeni Harfler ve bu harflerle yazıyı öğretmek üzere “Millet Mektepleri”nin açılması: “1 Kasım 1928 tarihli Türk Harfleri’nin kabul ve tatbiki hakkındaki Kanun” gereğince Arap harfleriyle kitap basımını yasaklayan maddenin yürürlüğe girmesi. Maarif Vekili Mustafa Necati Bey’in Ankara’da ölümü (1 Ocak 1929 Türkiye).

Mart 1929 Takrir-i Sükun Kanunu kaldırıldı (4 Mart 1929 Türkiye).

Ağustos 1929 İran’da Türk Katliamı (Ağustos 1929).

Eylül 1929 Maarif Vekilliği’nin emriyle Okullardan Arapça ve Farsça Derslerinin kaldırılması (1 Eylül 1929 Türkiye).

Ekim 1929 Tacik Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu (15 Ekim 1929).

Kasım 1929 M. K. Paşa’nın TBMM’nin III. Dönem III. Toplanma yılını açış konuşması (1 Kasım 1929 Türkiye).

Kasım 1929 Gazi’nin Ankara’da yapılmakta olan Türk Ocağı Merkez Binası’nda incelemelerde bulunmak üzere teşrifi (24 Kasım 1929 Türkiye).

Aralık 1929 Türk-Sovyet Protokolü (17 Aralık 1929).

Aralık 1929 Irak Elçisi Rauf Bey’in Çankaya’da itimatnâmesini takdim merasimi ve elçinin söylevine M.K. Paşa’nın cevâbî konuşması (28 Aralık 1929 Türkiye).

1930

1930 Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti (Ulusal Ekonomi ve Araştırma Kurumu) kuruldu.

1930 Türkistan-Sibirya Demiryolu hattı tamamlandı.

1930 1680 Türk öğretmen Yugoslavya’da işten uzaklaştırıldı.

1930 18. yy’danberi Rus işgali altında yaşayan Hakaslar, Hakasya’da Özerk bölge statüsüne kavuştular. Güney Doğu Sibirya’da bulunan bu bölge, Rusya’nın Krasnoyarks vilayetine bağlıdır. Hakaslar Türk boyu olup Güney Doğu Sibirya’da yaşamaktadırlar. Hakasların iki bin yılı aşan tarihleri onların bir Kırgız grubu olduğunu göstermektedir. Tanrı Dağı Kırgızlarının dünyaca ünlü büyük destanları Manas da bu tarihi olaydan bahsetmektedir. Manas Destanı’nda anlatıldığına göre Tanrı Dağı Kırgızları Yenisey bölgesinden bugünki vatanlarına iki Kırgız Han’ı önderliğinde göç etmişlerdir. 19. yüzyıl Çin kaynakları Kırgızlardan “Heges” veya “KieKiaSe” adıyla bahsetmektedir. Sonraki yıllarda Tanrı Dağı Kırgız boylarının Müslümanlaşması ve yaşanılan bölgeler arasındaki mesafenin uzak olması nedeniyle Yenisey Kırgızları’nın ayrı bir kimlik benimsemesi ve Hakas adını kabullenmeleri sonucunu doğurmuştur.

Şubat 1930 Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu kabul edildi (20 Şubat 1930).

Mart 1930 Hindistan’ın efsanevi lideri Gandhi, tuz yürüyüşüne başladı. binlerce Hintliyle 24 günde 350 klometrelik yürüdü (12 Mart 1930).

Nisan 1930 Kadınlara Belediye Seçimlerine Girme Hakkı verildi (3 Nisan 1930 Türkiye).

Nisan 1930 Türk Ocakları Merkez Binası’nın açılışı (23 Nisan 1930 Türkiye).

Nisan 1930 Ankara’da Türk Ocakları VI. Kurultayı’nın Toplanması. Mustafa Kemal’in görüşmeleri izlemesi. (24-28 Nisan 1930 Türkiye). Kurultay 28 Nisan 1930 günü sona ermiştir.

Haziran 1930 T.C Merkez Bankası Kuruluş Kanunu kabul edildi. Yasa ile banknot çıkarma hakkı Maliye Bakanlığından alınarak Merkez Bankası’na verildi (11 Haziran 1930 Türkiye).

Haziran 1930 Türk Tarihi Tetkik Hey’eti’nin Ankarada ilk içtimâını yapması ve Heyet Başkanlığına Tevfik (Bıyıklıoğlu) Bey’in seçilmesi (4 Haziran 1930 Türkiye).

Haziran 1930 Ahâlî Mübâdelesine Mütedâir Türkiye-Yunanistan Mukâvelenâmesi (10 Haziran 1930).

Ağustos 1930 Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Başkanlığa Fethi Okyar geçti (12 Ağustos 1930 Türkiye).

Eylül 1930 İmam Hatip Okullarının tamamen kapatılması ve Orta Öğretimden Din Derslerinin kaldırılması (1 Eylül 1930 Türkiye).

Eylül 1930 M.K. Paşa’nın, Sadri Maksudi (Arsal) Bey’in “Türk Dili İçin” adlı kitabına yazdıkları: “… Ülkesini, yüksek istiklâlini korumasını bilen Türk Milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır” (2 Eylül 1930 Türkiye).

Eylül 1930 Ahali Cumhuriyet Fırkası, Adana’da kuruldu (26 Eylül 1930 Türkiye).

Ekim 1930 Türkiye-Yunanistan Dostluk, Bîtaraflık, Uzlaşma ve Hakem Mu’âhedesi (30 Ekim 1930).

Kasım 1930 Serbest Cumhuriyet Fırkasının Kapatılması, Fırka kurucuları tarafından feshedildi (17/18 Kasım/Aralık 1930 Türkiye).

Aralık 1930 Türk Ocakları’na karşı iftira kampanyası (Aralık 1930 Türkiye).

Aralık 1931 Başbakan İsmet İnönü İle Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın Yunanistan’ı ziyaretleri sırasında, 1930 Türk-Yunan Dostluk Antlaşması yürürlüğe konuldu (5 Aralık 1931).

Aralık 1930 Adana’da kurulan “Ahali Cumhuriyet Fırkası” hükümet tarafından feshedildi (21 Aralık 1930 Türkiye).

Aralık 1930 Menemen Olayı (23 Aralık 1930 Türkiye).

Aralık 1930 Amele ve İşçi Partisi, Edirne’de kuruldu (29 Aralık 1930 Türkiye).

1931

1931 Gölbaşı-Malatya Demiryolu işletmeye açıldı.

1931 Rumların Enosis isyanı başladı. Rumlar İngiliz valisinin konağını yaktı. Kıbrıs Türk cemaati Enosis’e karşı olduğunu açıkladı.

1931 Sovyetler, Basmacı önderi İbrahim Bey’i yakaladılar.

1931 Müslümanlar, Doğu Türkistan Kumul (Hami)’da isyan ettiler.

Mart 1931 “Türk Çocuklarının ilk tahsillerini Türk mekteplerinde yapmaları hakkındaki kanun”un TBMM’de kabulü (Yayın tarihi: 29. 3. 1931) (23 Mart 1931 Türkiye).

Mart 1931 Mustafa Kemal Paşa’nın Türk Ocakları’nı Cumhuriyet Halk Fırkası ile birleştirme kararı hakkındaki demeci: “… Kuruluş tarihindenberi ilmî sahada halkçılık ve milliyetçilik neşir ve tamîme sadakat ve imanla çalışan ve bu yolda memnûniyeti mûcib hizmetleri geçmiş olan Türk Ocakları’nın, aynı esasları siyâsî ve tatbîkî sahada tahakkuk ettiren Fırkamla bütün mânasıyla yekvücut olarak çalışmalarını münasip gördüm. Bu kararım ise, millî müessese hakkında duyduğum itimat ve emniyet’in ifadesidir.” (24 Mart 1931 Türkiye).

Mart 1931 Türkiye’de uluslararası Uzunluk ve Ağırlık ölçülerin kullanılmasını öngören kanun kabul edildi (26 Mart 1931 Türkiye).

Nisan 1931 Ankara’da son defa olarak “Türk Ocakları Fevkalâde Kurultayı”nın toplanması ve Türk Ocakları’nın lağvının kabul ve tasdik edilmesi. Bu kararla Türk Ocakları’nın sahip olduğu bütün haklar C.H.F.’na yapmıştır.

Ekim 1931 Türk-Sovyet Protokolü (30 Ekim 1931) devredilmiştir (10 Nisan 1931 Türkiye).

Nisan 1931 Mustafa Kemal Paşa’nın direktifiyle “Türk Tarihi Tetkîk Cemiyeti”nin kuruluşu (12 Nisan 1931 Türkiye). (M. Goloğlu 15’inde kurulduğunu söylüyor.) Daha sonra ise Türk Tarih Kurumu adını alacaktır.

15 Mayıs 1931-25 Eylül 1932 Hüseyin Nihal Atsız, İstanbul’da “Atsız Mecmua”‘yı yayımladı (15 Mayıs 1931-25 Eylül 1932).

Mayıs 1931 Hamdullah Suphi Bey’in Bükreş Elçiliği’ne tayini (20 Mayıs 1931 Türkiye).

Temmuz 1931 Mustafa Kemal Paşa’nın Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti toplantısına başkanlık etmesi (19 Temmuz 1931 Türkiye).

Temmuz 1931 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 1881 Sayılı Yeni Basın Kanunu’nun kabulü (25 Temmuz 1931 Türkiye).

Ekim 1931 İkinci Balkan Konferansı’nın İstanbul’da açılışı (20 Ekim 1931 Türkiye).

Aralık 1931 Türk Ocağı’nda Türk Matbaacılığının 200. Yılı kutlamaları (31 Aralık 1931 Türkiye).

1931-1944 Hamdullah Suphi Tanrıöver’in T.C. Bükreş Büyükelçisi olduğu dönemde (1931-1944) Gagavuzlar Türkiye’nin gündemine gelmiştir. Bu dönemde Gagavuz Yeri’nde Türkçe kursları açılmış ve Türkçe kitaplar gönderilmiştir. Öte yandan bazı Gagavuzlar seçilerek Türkiye’de yüksek öğrenim görmeleri sağlanmıştır.

1932

Şubat 1932 “Halk Evleri”nin Açılışı. Ankara Halkevi de dahil ilk gün 14 vilayet merkezinde, ikinci olarak da 24 Haziran 1932’de ise 20 merkezde daha açılmış, tedrîcen bunları diğer birçok vilayet ve kasabalarda açılanlar izlemiştir (19 Şubat 1932 Türkiye).

Temmuz 1932 Ankara Halkevi Konferans Salonu’nda “Birinci Türk Tarih Kongresi”nin M.K. Paşa’nın huzurlarında toplanması (2-11 Temmuz 19 Türkiye).

Temmuz 1932 Türkiye ile Fransa arasında Antakya’da askeri antlaşma imzalandı. Antlaşma uyarınca Türk askeri birlikleri 5 Temmuz’da Hatay’a girdi (3 Temmuz 1932).

Temmûz 1932 M.K. Paşa’nın direktifiyle “Türk Dili Tetkîk Cemiyeti”nin Kuruluşu (12 Temmûz 1932 Türkiye). (III. Türk Dil Kurultayı’nın 31 Ağustos 1936 günkü birleşiminde kabul edilen tüzük değişikliği ile kurumun adı “Türk Dil Kurumu” olarak değiştirilmiştir).

Temmuz 1932 Milletler Cemiyeti’ne Giriş (18 Temmuz 1932 Türkiye).

Temmuz 1932 Halkevlerine üye olma şartlarına dair 19. 7. 1932 tarih ve 13178 sayılı Kararnâme (19 Temmuz 1932 Türkiye).

Eylül 1932 Birinci Türk Dil Kurultayı başladı ve bu gün Dil Bayramı olarak kabul edildi (26 Eylül 1932 Türkiye).

1933

1933 Bulgaristan’da Belgrad Türk Mezarlığı yakıldı.

1933- 16 Temmuz 1934 Hüseyin Nihal Atsız, “Orhun, Aylık Türkçü Mecmua”‘u yayımladı (1933­16 Temmuz 1934).

Şubat 1933 İstanbul’da -Evkâf Müdîriyeti’nin tebliği ile- bütün camilerde Ezân ve Kâmet’in Türkçe okunmaya başlaması (7 Şubat 1933 Türkiye).

Mart 1933 Tevfik İleri’nin İstanbul Halkevi’ndeki konuşması (3 Mart 1933 Türkiye).

Mart 1933 Millî Türk Talebe Birliği kuruldu (10 Mart 1933 Türkiye).

Nisan 1933 Razgrad Olayı ve 20. 4. 1933 Türk gençlerinin nümâyişi (16 Nisan 1933).

Nisan 1933 Osmanlı Duyun-u Umumiye (genel dış borçlar) İdaresi arasında imzalanan antlaşma ile Osmanlı dönemi borçlarının tasfiyesine başlandı (22 Nisan 1933).

Haziran 1933 Sümerbank’ın kurulmasına ilişkin kanun TBMM’de kabul edildi (3 Haziran 1933 Türkiye).

Haziran 1933 Halk Bankası ve Halk Sandıkları Kanunu kabul edildi (8 Haziran 1933 Türkiye).

Ağustos 1933 İstanbul Üniversitesi’nin Kurulması (1 Ağustos 1933 Türkiye).

Kasım 1933 Kaşgar’da, Doğu Türkistan Türk-İslâm Cumhuriyeti kuruldu (Kasım 1933).

1933- 1937 Kaşgar’da Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti kuruldu. Bu Cumhuriyetin ömrü 1937’de sona erdi.

1934

1934 Mihail Çakır, Gagavuz Türkçesiyle Besarabyalı Gagavuzların İstoryası adlı kitabını bastırdı. Bu kitap bir Gagavuz tarafından yazılan ilk Gagavuz tarihidir.

1934 Hamdullah Suphi, Romanya’da Mecidiye Seminarını ziyaret etti, Fes’in kaldırılmasını istedi, Gagauz bölgesinde Türkçe okullar açtırdı.

Ocak 1934 Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında kredi antlaşması imzalandı (21 Ocak 1934).

Şubat 1934 Türkiye, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya arasında Balkan Paktı imzalandı (9 Şubat 1934).

Mayıs 1934 Bulgaristan’da Öğretmenler Birliği ve Turan Cemiyeti kapatıldı (19 Mayıs 1934).

Haziran 1934 Soyadı Kanunu kabul edildi (21 Haziran 1934 Türkiye).

Temmuz 1934 Doğu Türkistan Türk-İslâm Cumhûriyeti, Çinli Müslümanlar olan Dungan kuvvetlerince yıkıldı (Temmuz 1934).

Kasım 1934 Mustafa Kemal’e ATATÜRK soyadının verilmesi (24 Kasım 1934 Türkiye).

Kasım 1934 Ayasofya Camii’nin müze olması, Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edildi (24 Kasım 1934 Türkiye).

Kasım 1934 Efendi, Bey ve Paşa gibi unvan ve lakâpların kaldırıldığına dair kanun kabul edildi (26 Kasım 1934 Türkiye).

Kasım 1934 Milli Mücadelenin yayın organı olan “Hakimiyet-i Milliye” gazetesi, “Ulus” adıyla çıkmaya başladı (28 Kasım 1934).

Aralık 1934 Kıyafet Kanunu kabul edildi (3 Aralık 1934 Türkiye).

Aralık 1934 Hangi dine mensup olursa olsun, din adamlarının mabet ve ayinler dışındaki dini kisve taşımalarının yasaklanmasına dair kanun kabul edildi (3 Aralık 1934 Türkiye).

Aralık 1934 Türk kadınlarına milletvekili seçme ve seçilme hakkının verildiğine dair kanun kabul edildi (5 Aralık 1934 Türkiye).

1933- 1939 Kurtuluş mecmuası 1934 Kasımı’ndan 1939 Temmuzu’na kadar aylık Türkçe olarak Berlin’de basıldı. Azerbaycan Müsavat Partisi’nin yayın organıydı. Hilal Münşi ve Mehmet Emin Resulzade tarafından yayınlandı.

1935

1935 İstanbul Ruhtım Şirketi Devletçe satın alındı.

1935 Yusuf Akçura/Akçuraoğlu Yusuf (1876-1935) öldü.

1936

1936 Karakalpak Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin, Özbek Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti’ne bağlanması.

Ocak 1936 Soyadı Kanunu yürürlüğe girdi (2 Ocak 1936 Türkiye).

Ocak 1936 Ankara’da Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi kuruldu (9 Ocak 1936 Türkiye).

Haziran 1936 Sovyetler Birliği’nde aile ve evlilik hukukunu sınırlayıcı kanunlar yayınlandı (Haziran 1936).

Temmuz 1936 Türkiye’nin İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerindeki tüm haklarını tanıyan ve kabul eden Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin imzası (20 Temmuz 1936).

Kasım 1936 Montreux Boğazlar Sözleşmesi resmen yürürlüğe girdi (9 Kasım 1936).

Aralık 1936 Sovyetler Birliği’nin yeni anayasası yürürlüğe girdi (Aralık 1936): Kazakistan ve Kırgızistan Sovyet Cumhuriyeti oldu. Transkafkas Federal Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Ermenistan SSC, Azerbaycan SSC ve Gürcistan SSC adlarıyla ayrı devletlere bölündü.

Aralık 1936 Kazak Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti ve Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu (5 Aralık 1936).

Aralık 1936 Karakalpakistan, Özbekistan SSC’ne katıldı (Aralık 1936).

1933- 1941 Ruslar 1936-1941 yılları arasında Türklerin Latin alfabesinden Kiril alfabesine geçmesini zorunlu kılarak, bunu onları Ruslaştırma politikalarının bir aleti olarak kullandılar.

1937

1937 Şark Demiryolları (Sirkeci-Edirne) satın alındı.

Şubat 937 Laiklik ilkesi Anayasa’ya kondu. (CHP’nin 6 umdesi Anayasda’nın 2. maddesinde) (5 Şubat 937 Türkiye).

Mayıs 1937 Sancak (Hatay) Hususunda Türkiye-Fransa Arasında bir seri Mu’âhede, Protokol ve Mektuplar (29 Mayıs 1937).

Temmuz 1937 Türkiye, Irak, İran ve Afganistan arasında Saadâbâd Paktı imzalandı (8 Temmuz 1937).

Ekim 1937 İsmet’in yerine Celal Bayar Başbakan (25 Ekim 1937 Türkiye).

1938 “Sadabat Paktı” TBMM’de onaylandı.

1938 Anayasa değişikliği ve Laiklik ilkesinin Anayasaya ilâvesi (Türkiye).

Mart 1938 Özbek Komünist liderler Faizullâh Hocayev ve Akmal İkramov’un idamı (Mart 1938).

Mayıs 1938 Türkiye ile İngiltere arasında kredi antlaşması imzalandı (27 Mayıs 1938).

Eylül 1938 Tayfur Sökmen liderliğinde Bağımsız Hatay Cumhûriyeti kuruldu (2 Eylül 1938).

Kasım 1938 Türkiye Cumhuriyeti’nin ve egemenliğinin bânisi Atatürk öldü (10 Kasım 1938).

Kasım 1938 İsmet İnönü, Türkiye’nin 2. Cumhurbaşkanı oldu (11 Kasım 1938). 22 Mayıs 1950’de görevi sona erdi.

1939

1939 Hakaslar Çarlık döneminde zorla kabul ettirilen Kiril alfabesini Sovyet Bolşevik Devriminden sonra bırakıp Latin alfabesine geçmişler, ama 1939’dan sonra yeniden Kiril alfabesini kullanmak zorunda kalmışlardır.

1939 Mihail Çakır, Gagavuzca-Romence sözlüğü neşretmiştir ve İncil’i anadiline çevirmiştir.

1939 Azerbaycan Türklerinden Ahmet Ağaoğlu (1869-1939) öldü. 1921 Haziran’ında Ahmet Ağaoğlu, Ankara’da Basın Müdürlüğü görevini üstlendi. 1923 ve 1927 yıllarında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde mebusluk yaptı.

Haziran 1939 Hatay’ın Anavatan’a ilhakına ait antlaşma Ankara’ da imzalandı (23 Haziran 1939).

Haziran 1939 Hatay Cumhuriyeti Millet Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti’ne katılma kararı verdi. Hatay Anavatan Türkiye’ye katıldı (30 Haziran 1939).

1939-1940 Kril alfabesi, Sovyet Orta Asyası’nda Latin alfabesinin yerini aldı.

1940

1938 Bulgaristan Türk nüfusun yoğun olduğu Dobruca’yı yeniden elde etmiş ve o günden sonra da sınırlarda değişiklik olmamıştır. Dobruca bölgerisindeki Türkler’den başka Türk dili konuşan iki Türk azınlık daha bulunmaktadır. Bunlar, sayıları 7.000 kadar olan Tatarlar ve Gagavuzlardır. Bulgarlar ülkedeki azınlıkları sürekli asimile etmeye çalışmış

Ocak 1940 Türkiye, İngiltere ve Fransa ile iki yıl süreyle krom satış antlaşması imzaladı (8 Ocak 1940) .

Nisan 1940 Köy Enstitüleri Kanunu TBMM’de kabul edildi (17 Nisan 1940 Türkiye).

1941

1941 Kafkaslı Tatar Türkü Hüseyinzade Ali Turan (1864-1941) öldü.

1941 Türkistan Milli Mücadele hareketlerinin önemli temsilcilerinden ve devlet adamlarından Mustafa Çokayoğlu (Çokayev) (1890-1941) öldü.

Haziran 1941 Türk-Alman Dostluk ve Saldırmazlık Anlaşması imzalandı (18 Haziran 1941).

Aralık 1942 Türkiye ile Almanya arasında savaş malzemesi alımı için kredi antlaşması imzalandı (31 Aralık 1942).

1942

1942 Sheng Shih-ts’ai, Sovyetlerle ilişkilerini kopararak, Xinjiang (Doğu Türkistan)’ı Milliyetçi Çin’e bağladı.

1938 Xinjiang (Doğu Türkistan), yeniden Çin Cumhûriyet Hükûmeti’nin kontrolü altına girdi.

Kasım 1942 Saraçoğlu Hükümeti tarafından hazırlanan Varlık Vergisi Kanunu, TBMM’de kabul edildi. 15 Mart 1944’te çıkarılan 4.530 sayılı kanun ile yürürlükten kaldırıldı (11 Kasım 1942 Türkiye).

1943

1943 Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu (1943-) doğdu. Sürgünde yaşayan bir anne-babanın çocuğu olarak 13 Kasım 1943’te Kırım’ın Fraydorf Rayonu Boz köyünde doğdu.  Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu, bugün Kırım-Tatar Türklüğünün efsanevi ismidir.

1939 Balkar Türkleri II. Dünya Savaşı’nda Almanlarla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle 1943’de Orta Asya’ya sürüldüler ve toprakları da Gürcistan’a katıldı.

1944

1944 “Türkçe şiirler, 1899” adlı eserin yazarı, millî şair Mehmet Emin Yurdakul (1869-1944) öldü.

1944 Kırım Tatarları, Mesket Türkleri ve diğer Kafkas Müslümanları, Sovyet Orta Asyası’na [ve Sibirya’ya] sürgün edildi.

1944 Müslümanlar, Doğu Türkistan İli’de isyan ettiler.

18 Mayıs 1944 Kırım Türkleri Kırımdan çıkarılarak, Sovyetler Birliği’nin muhtelif yerlerine topluca sürgün edilmişlerdir. Sovyet Hükümeti, 25.6.1945 yılında yayınladığı Kararname ile Kırım Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni ortadan kaldırmış; Kırım, oblast statüsüne getirilerek yine Rusya’ya bağlı kalmıştır. Kruşçev, Rus-Ukrayna kardeşliğinin 1000. yılı münasebetiyle Kırım Oblastı’nı Rusya’dan alarak Ukrayna’ya bağlamıştır. Kırım Bölgesi bugün Ukrayna’ya bağlı Muhtar bir Cumhuriyettir. Cumhuriyet içerisinde ise Tatar Özerk Yönetimi bulunmaktadır.

31 Temmuz 1944 Komünist Sovyet yönetimi’nin Ahıska Türkleri’ni topraklarından sürmesi (31 Temmuz 1944): 6279 sayılı Devlet Savunma komitesinin “gizli’’ kararıyla top yekün sürgüne tabi tutulan Ahıskalıların çoğu, bu zor yolculuk şartlarına dayanamayarak hayatlarını kaybettiler. Ahıska Türkleri’nin neden sürgüne tabi tutuldukları tam 47 yıl gizli tutuldu. Ahıska Türkleri tarafından “vatana dönüş’’ mücadelesi veren birçok cemiyet oluşturulmuş ise de çeşitli ülkelerdeki sürgün hayatı hala devam etmektedir.

Kasım 1944 İli’de Doğu Türkistan Cumhûriyeti kuruldu (Kasım 1944).

1944- 1949 Gulca şehri Çinlilerden temizlenerek, “Üç Vilayet İnkılâbı” olarak bilinen bu ayaklanmalar neticesinde Doğu Türkistan Türkleri, Ali Han Töre başkanlığında Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ni kurdular. Bütün Çin’e hakim olan Komünist Çin Kuvvetleri, 1949’da Stalin’in de onayı ile Doğu Türkistan’a girerek bu tarihi Türk ülkesini resmen işgal etmiştir.

1945

Şubat 1945 Türkiye-ABD ikili yatırım antlaşması imzalandı (23 Şubat 1945).

Haziran 1945 Türkiye, Birleşmiş Milletler Antlaşması’nı San Fransisco’da imzaladı (26 Haziran 1945).

Temmuz 1945 Çok partili demokratik hayatın ilk adımı atıldı: Milli Kalkınma Partisi kuruldu. Partinin kurucuları arasında Nuri Demirağ, Hüseyin Avni Ulaş ve Cevat Rifat Atılhan gibi isimler yer aldı (18 Temmuz 1945 Türkiye).

1946

Şubat 1946 Amerika ile askeri yardım antlaşması imzalandı (27 Şubat 1946).

Mayıs 1946 Türkiye, UNESCO Antlaşması’nı onayladı (20 Mayıs 1946).

Haziran 1946 Doğu Türkistan Cumhûriyeti, Milliyetçi Çin’le yapılan bir anlaşmanın sonucu olarak yıkıldı, dağıldı (Haziran 1946).

Ağustos 1946 Muhammed Ali Cinnah, Müslümanların ayrılarak bağımsız bir devlet kurabilmeleri için ‘Doğrudan eylem’ adı altında bir çağrıda bulundu. Bu çağrı sonucunda çıkan şiddet olaylarında 5 000 kişi hayatını kaybetti (16 Ağustos 1946).

1947

Temmuz 1947 Türk-ABD Yardım Antlaşması imzalandı (12 Temmuz 1947).

Ağustos 1947 Pakistan devleti kuruldu (15 Ağustos 1947).

1948

1948 Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından asker, devlet adamı Kazım Karabekir (1882-1948) öldü.

Mayıs 1948 Hürriyet Gazetesi Sedat Simavi yönetiminde yayın hayatına girdi (1 Mayıs 1948).

1949

1949 Kazanlı Türk-İslam bilgini, fikir ve aksiyon adamı, müellif, araştırmacı, Musa Carullah Bigiyev (1875-1949) öldü.

Mart 1949 Amerika, Türkiye’ye yapılan yardımı arttırmaya söz verdi ve Akdeniz Paktı konusunu Dışişleri Bakanı Sadak ile görüşmeğe istekli olduğunu bildirdi (17 Mart 1949).

Aralık 1949 Uluslararası Para Bankasından bir heyet, Türk Hükümetinin 50 milyon dolar borç para talebini incelemek için Türkiye’ye geldi (28 Aralık 1949). 

http://turkelidergisi.com/turk-tarihi-zaman-dizini-20-yuzyil-bolum-1/

.

OSMANLININ SON 20. YÜZYILI BÖLÜM - 1

 OSMANLININ SON 20. YÜZYILI   BÖLÜM - 1

20.YÜzyıl ( İlk 50 yıl )

1907   Buhara’da Genç Buharalılar Cemiyeti’nin kuruluşu.

Nisan 1909 31 Mart Olayı meydana geldi (13 Nisan 1909 Osmanlı).

Nisan 1909 Adana’da Ermeni isyanı (14 Nisan 1909, Osmanlı, Ermeni).

Nisan 1909 31 Mart Vakası üzerine Harekat Ordusu Yeşilköy’e ulaştı; İstanbul’daki kargaşaya son vererek düzeni sağladı (19 Nisan 1909 Osmanlı).

Nisan 1909 II. Abdülhamid tahttan indirildi; V. Mehmed Reşad tahta çıkarıldı (27 Nisan 1909).

1910

1910 Mustafa Kemal, Selanik 3. Tümen kurmay başkanlığına atandı.

1911

1911 Mustafa Kemal, Selanik’te bulunan 38. Piyade Alay Komutan Vekilliği’ne atandı.

1911 Mustafa Kemal, Kuzey Afrika (Trablusgarb-Bingazi)’da vazifeli. Burada Binbaşı rütbesine yükselmiştir.

Ağustos 1911 İstanbul’da Türk Yurdu derneği kuruldu. Mehmet Emin Yurdakul, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Ali Hüseyinzade, Ali Muhtar, Ziya Gökalp gibi birçok Türk Milliyetçisini bünyesinde barındırmaktaydı. Derneğin amacı, Türklerin kültürel düzeyini yükseltmek olarak belirlendi. Aynı yıl bir de Türk Yurdu adlı mecmua çıkarmaya başladı. Türk Yurdu Mecmuası, İstanbul’un işgal altına girmesi ile yayınına bir süre ara verdiyse de, Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra tekrar yayımlanmaya başladı. Çeşitli kesintilerle birlikte günümüze kadar yayın hayatını sürdüren Türkiye’deki uzun süreli yayımlanan hemen tek dergidir. Türk Yurdu Mecmuası, 1912 yılından bu yana Türk Ocağı derneği’nin yayın organı olarak çıkmaktadır (Ağustos 1911).

Eylül 1911 İtalyanlar, Trablusgarp’ı ele geçirmek için Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti (29 Eylül 1911).

1912 Kazaklar arasında, Alaş Orda partisi kuruldu.

1912 1912-1913 Mustafa Kemal, Balkan Savaşları dolayısıyla Trakya ve Çanakkale’de çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bolayır’da kurulan kolordunun hareket şubesi müdürlüğüne getirildi.

1911 Balkan Savaşları başladı.

Mart 1912 Türk Ocağı 190 askeri tıbbiye öğrencisinin teşvik ve teşebbüsüyle ve dönemin önde gelen Türk Milliyetçisi aydınlarından Mehmet Emin (Yurdakul), Dr. Fuat Sabit (Ağacık), Ahmet Ağaoğlu ve Yusuf Akçura tarafından İstanbul’da kuruldu (25 Mart 1912). İstanbul’un işgal edilmesi üzerine mensupları Anadoluya geçerek Kurtuluş Savaşına katıldılar, Ocağın faaliyetleri sekteye uğradı. Ocak ancak 1924’te Ankara’da yeniden açıldı.

Nisan 1912 II. Dönem Meclis-i Meb’usan toplandı (18 Nisan 1912 Osmanlı).

Ekim 1912 Uşi Anlaşması imzalandı. Trablusgarp Savaşı sonunda, Osmanlı Devleti ile İtalya arasında imzalanan anlaşma gereğince; Trablusgarp ve Bingazi, İtalyanlara bırakıldı (15 Ekim 1912).

Kasım 1912 Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti (28 Kasım 1912).

1913

1913 1913-1915 Mustafa Kemal, Balkan Savaşlarından sonra Sofya Ateşe Militerliği’nde bulundu.

1913 İttihatcılar, sadrazam Kamil Paşa’yı uzaklaştırarak yerine Mahmut Şevket Paşa’yı getirdiler. (Babıali Baskını ile)

1913 Bir Bilim ve Sanat Akademisi olarak hizmet vermeyi amaçlayan Türk Bilgi Derneği kuruldu. Dernek ayrıca İstanbul’da 6 sayısı çıkan Bilgi Mecmuası adında bir dergi çıkardı.

1913 Macaristan’da “Turan Mecmuası” yayımlanmaya başladı. Derginin asıl amacı, Turan dilleri, tarihi ve halkbilimi üzerine bilimsel araştırmalar olmakla birlikte, belli siyasi amaçları da vardı. Gerçekte nihai amacı kabaca, ‘Volga, Hazar Denizi, İran ve Altay Dağlan arasındaki bölgede’ bir Turan Devleti’nin kurulmasıydı. İlk sayısının başlık künyesinde ‘Turan Mecmuası, Turan Cemiyeti’nin Ayhk Organı (TURÂN A Turâni Târsasâg Magyar Âzsiai Târsasâg Follyoirata)’ yazısı yer alıyordu. 1918’den itibaren Almanca, Macarca olarak, Turan, ‘Doğu Avrupa-Yakın ve Ortadoğu Çalışmaları, Süreli Yayını’dır ifadesi eklendi. 1924’te ayrıntılı bir Fransızca altyazıyla dergi, ‘Turan halklarının tarihi, etnografyaları, siyasî durumları ve edebiyatları yanı sıra, Batıyla kültürel esinleri ve tarihsel bağlarına’ değindiğini ileri sürüyordu. Dergi, özellikle 610 milyon Turanlının bulunduğu iddiasıyla Turan ülküsünün pratikte uygulanabilir olduğuna okuyucuyu ikna etmeye çabalıyordu.

Ocak 1913 Sadrazam Kamil Paşa’yı görevinden uzaklaştıran İttihatçılar, yerine Mahmut Şevket Paşa’yı getirdiler (23 Ocak 1913 Osmanlı).

Mayıs 1913 I. Balkan Savaşı sona erdi (30 Mayıs 1913).

Haziran 1913 II. Balkan Savaşı başladı (29 Haziran 1913).

Eylül 1913 II Balkan Savaşından sonra Bulgaristan ile İstanbul Antlaşması imzalandı (29 Eylül 1913).

Kasım 1913 II. Balkan Savaşı’ndan sonra, Yunanistan ile Osmanlı Devleti arasında Atina Antlaşması imzalandı (14 Kasım 1913).

1914

1914 Enver Paşa, Ahmet İzzet Paşa’nın yerine Harbiye Nazırı oldu.

1914 İsmail Gaspırınski (İsmail Gaspıralı, 1851-1914) öldü.

1914 İngiltere, Kıbrıs’a tamamen el koydu.

Mart 1914 Balkan Savaşı sonunda Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında İstanbul Antlaşması imzalandı (13 Mart 1914).

Mayıs 1914 III. Dönem Meslis-i Meb’usan açıldı (14 Mayıs 1914 Osmanlı).

Haziran 1914 Rusya Müslümanlarının IV. Kurultayı (Petrograd, 15-25 Haziran 1914).

Ağustos 1914 I. Dünya Savaşı için Türkiye ile Almanya arasında ittifak antlaşması imzalandı (2 Ağustos 1914).

Ekim 1914 Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’na girişi. Mondros Mütârekesi: 30 Ekim 1918 (29 Ekim 1914-30 Ekim 1918)

Kasım 1914 Cihâd-ı Mukaddes İlânı ve Fetvası (Osmanlı). (23 Kasım 1914).

Aralık 1914 Mesudiye zırhlısı, Çanakkale’de, bir İngiliz denizaltısı tarafından batırıldı (13 Aralık 1914) .

1915

1915 M. Kemal, Sofya’dayken Tekirdağ’da 19. Fırkra adını alacak olan bir Tümen’in kumandanlığına atandı. M. Kemal, Çanakkale Savaşları [Şubat 1915-Ekim sonu 1915] (Şubat 1915 İngiliz ve Fransızlar topla dövmeye başladı. 18 Mart 1915 denizden büyük bir harekat oldu başarısız kaldı.)’nda büyük yararlıklar göstermiş: 25 Nisanda düşman Gelibolu Yarımadası’na çıkarma yapmıştır. Arı Burnu-Anafartalar Muharebeleri.

Şubat 1915-Ekim 1915 Çanakkale Muhâreberleri. Şubat 1915 İngiliz ve Fransızlar topla dövmeye başladı. 18 Mart 1915 denizden büyük bir harekat oldu başarısız kaldı (Şubat 1915-Ekim 1915) .

Mart 1915 İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Boğazlar’ın taksimini öngören İstanbul Antlaşması imzalandı (4 Mart 1915).

Mayıs 1915 Ermeniler Van’da büyük bir katliama giriştiler (3 Mayıs 1915).

Mayıs 1915 Yer Değiştirme (Tehcir) Kanunu çıkarıldı. (27 Mayıs 1915, Osmanlı, Ermeni).

Mayıs 1915 Tehcir Kanunu çıkarıldı ve isyancı Ermeniler çeşitli yerlerde iskan edildi (14 Mayıs 1915 Osmanlı, Ermeni).

1916

1916 Müttefik Kuvvetleri, Seddülbahir’den çekildi (Türkiye).

1916 Orta Asyalılar, Rus ordusunda işçi olarak çalıştırılmak için askere alma kararına karşı ayaklandılar. Bu ayaklanma, Ruslar’ın pek çok Kazak’ı katletmesine sebep oldu.

1916 Tatar Kâzî Abdurreşit İbrahim, Ali Hüseyinzade ve Yusuf Akçuraoğlu gibi Tatarlarla, Azeri Ahmet Ağaoğlu Lozan’da, Rusya Hücreler Ligası (League of the Allogenes of Russia)’nda bir araya gelip, Birleşik Devletler Başkanı Wilson’a Rusya’daki dinsel, kültürel ve sosyo-ekonomik baskıya dikkat çeken bir dilekçe takdim ettiler.

1917

1917 Mustafa Kemal, Hicaz Seferi Kuvvetler Komutanlığına atandı

1917 Mustafa Kemal, Hicaz Kuvve-i Seferiyyesi Kuvvet Komutanlığına tayin edildi.

Şubat-Mart 1917 Rusya’da “Şubat” İhtilâli vuku buldu. Petrograd (St Petersburg)’da isyan başladı. Çar Nicholas tahtı bıraktı. Prens Lvov yönetiminde geçici Vilayet Hükumeti kuruldu. Hükumet ile Petrograd Sovyet’i arasında güç mücadelesi başladı (Şubat/Mart 1917). İhtilalin adından Vilâyet Hükûmeti’nin Taşkent Komitesi ile İşçiler ve Köylü Temsilcilerinin Taşkent Sovyeti kuruldu (27 Şubat- 12 Mart 1917).

Mart 1917 Kazan’da Müslüman Merkezî Şurası’nı kurma toplantısı ve Kazan Millî Şurası’nın kuruluşu (7-20 Mart 1917).

Mart 1917 Şubat Devriminden hemen sonra Duma’daki Türk Delegeler ve diğer birkaç grup Rusya’da Müslümanlar Genel Kongresi’ni toplamak için St. Petersburg’da bir Rusya Müslümanları Geçici Merkez Bürosu oluşturdular (15-17 Mart 1917).

Mart-Nisan 1917 Kırım Akmescit’te Kırım Tatarları için Millî Muhtariyet ilanı toplantısı (25 Mart-7 Nisan 1917).

Nisan 1917 Orenburg’da I. Kırgız Birliği (Kazak Birliği) Kongresi yapıldı (Nisan 1917).

Nisan 1917 Taşkent’te yapılan I. Orta Asya Müslümanları Kongresi, Rus kolonizasyon siyasetinin durdurulması ve gasbedilmiş topraklarının iâdesini talep ett (16-23 Nisan 1917).

Nisan 1917 Bakü’de Ali Mercan Topçubaşı başkanlığında Kafkasya Müslümanları toplantısı (16­29 Nisan 1917).

Nisan 1917 Orenburg’ta Alihan Bükeyhan başkanlığında I. Kazak Kurultayı (1-14 Nisan 1917). Bu kurultay’a katılamamış olan diğer Kazaklar ise 18 Nisan-1 Mayıs 1917 tarihinde Verniy/Alma Ata’da Caynak’ın başkanlığında ayrıca toplandılar.

Nisan 1917 Kazan’da Fuat Tuktar başkanlığında; Rusya’nın Federatif Halk Cumhuriyeti olması ve de Rusya’da her halkın Ruslarla eşit olmalarını talep eden toplantı (9-22 Nisan 1917).

Nisan 1917 Ufa’da I. Ufa Müslümanları Kurultayı ve Müslümanlar Arasında Vatandaşlık Fikrini Yayma Teşkilatı’nın kurulması (13-17/26-30 Nisan 1917).

Nisan-Mayıs 1917 Kazan’da Müslüman Harbî Şurası toplandı (27-30 Nisan/10-13 Mayıs 1917). (1-11 Mayıs 1917 Moskova I. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı’nda görüşülmesi gereken konuları tesbit için).

Haziran-Temmuz 1917 Simbirsk’te Çuvaş Kurultayı (20-28 Haziran/1-11 Temmuz 1917).

Haziran 1917 Başkurt Millî Şurası kuruldu (Haziran 1917).

Haziran 1917 Astrahan’da A. Mihaylov İderov’un Kalmuklar için Muhtariyet talebi toplantısı (Haziran 1917).

Temmuz 1917 Sultan V. Mehmed Reşad vefat etti (4 Temmuz 1917 Osmanlı).

Temmuz 1917 Kazan’da I. Bütün Rusya Müslümanları Harbî/Askerî Şurası (17-22 Temmuz 1917).

Temmuz-Ağustos 1917 Orenburg’da Zeki Velidi Togan başkanlığında I. Başkurt Kurultayı toplandı (20-25 Temmuz/3-8 Ağustos 1917).

Temmuz-Ağustos 1917 Kazan’da Bütün Rusya Müslümanları Ulema Nedvesi (Din Adamları Kurultayı) (18-26 Temmuz/31 Temmuz-8 Ağustos 1917).

Temmuz 1917 Kazan’da II. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı (21-31 Temmuz 1917).

Temmuz 1917 Kazan’da daha önce toplanmış olan Askerî, Dinî ve II. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı’nın ortak oturumu ile yapılan toplantıda, İç Rusya (İdil-Ural) Müslümanları Millî-Medenî Muhtariyet İlanı (22 Temmuz 1917).

Temmuz 1917 Orenburg’da II. Kazak Kongresi yapıldı (21-26 Temmuz 1917).

Ağustos-Eylül 1917 Ufa’da II. Başkurt Kurultayı (28-29 Ağustos/10-11 Eylül 1917).

Eylül 1917 Taşkent’te yapılan II. Orta Asya Müslümanları Kongresi, Otonom Türkistan Federal Cumhûriyeti’nin teşkili teklifinde bulundu (3 Eylül 1917).

Kasım 1917 Başkurdistan’ın Muhtariyet ilanı ve Başkurt Millî Muhtar Hükumeti’nin teşkili (16/27 Kasım 1917).

Kasım 1917 Hokand’da yapılan IV. Orta Asya Müslümanları Kongresi, Otonom Türkistan Müslüman Geçici Hükûmeti’nin kurulması ile sona erdi (25-27 Kasım 1917).

Kasım/Aralık 1917 Ufa’da İç Rusya ve Sibirya Müslümanlarının Millet Meclisi açıldı. Başkanlığına Sadri Maksudi (Arsal) getirildi (20 Kasım/3 Aralık 1917 Pazartesi).

29 Kasım 1917 İdil-Ural devleti ilan edildi. Bu devlet 1918’de Bolşeviklerin millet meclisini dağıtmalarına kadar egemenliğini korudu (29 Kasım 1917).

Aralık 1917-Ocak 1918 III. Başkurt Kurultayı (20 Aralık 1917-4 Ocak 1918).

1918

1918 Mustafa Kemal, Alman İmparatoru tarafından, birinci rütbeden Kılıçlı Cordon ve Prussu nişanı ile taltif edildi.

Ocak 1918 Ufa’da Millî Meclis, Muhtar İdil-Ural Devleti’ni ilan etti (6 Ocak 1918).

Ocak 1918 Kazan’da II. Bütün Rusya Müslüman Askerleri Kurultayı (8/21 Ocak 1918).

Ocak 1918 Muhtar İdil-Ural Devleti Anayasası ilan edildi (16 Ocak 1918).

Ocak 1918 Taşkent Sovyetlerinin IV. Mahallî Kongresi, Hokand Hükûmeti’ne savaş ilan etti (Ocak 1918).

Şubat 1918 Ermeni komitacı Arşak, Bayburt’ta katliam yaptı (1 Şubat 1918, Türkiye).

Şubat 1918 Hokand Müslüman Hükümeti, Taşkent Sovyeti ve Kızıl Ordu tarafından dağıtıldı. Bu çatışmada pek çok Müslüman katledildi (18 Şubat 1918).

Şubat 1918 Basmacı Hareketi/isyanı başladı (Şubat 1918).

Şubat 1918-Eylül 1920 Basmacı İsyan Hareketi’nin ilk safhası. (Şubat 1918-Eylül 1920). [Basmacılık: Lügat anlamıyla çapul ve yağmacılık manasını hâvî olan bu kelime, daha sonra Türkistan Müslümanlarının Ruslar’a karşı giriştikleri Millî İstiklâl Hareketini karşılayan kavram haline gelmiştir.].

Mart 1918 Bolşevikler, Sovyet Sosyalist Tatar-Başkurt Cumhuriyeti’ni kurdular. Daha sonra bazı iç sorunlar nedeniyle 29 Mayıs 1928’de Muhtar Tatar Cumhuriyeti’ne dönüştürdüler. SSCB’nin dağılmasıyla Tataristan’da da geniş çapta bir milli kurtuluş hareketi başladı. 1992’de Tataristan tam siyasi bağımsızlığını ilan etmiş ve Rusya’dan ayrılma niyetini bildirmiştir.Ancak Rusya Parlamentosu buna ret cevabı vermiştir. Bugün Tataristan Rusya Fedarasyonu’na bağlı özerk bir Türk cumhuriyetidir (23 Mart 1918).

Mart 1918 Bolşevikler’in Bulak Ötesi/Ardı Cumhuriyeti işgali ve Merkezî Harbî Şura’yı lağvetmesi (28 Mart 1918).

Mart 1918 Müslüman Komiserliği’nin Millî hareketi yoketme teşebbüsü (9 Mart 1918).

Nisan 1918 Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu (Nisan 1918).

Nisan 1918 Bolşevikler’in Ufa’da Millî Meclisi basmaları ve Millî idareye el koymaları (12/25 Nisan 1918).

Nisan 1918 Ermeni komitacılar, Kars’ın doğusundaki Subatan köyünde 750 Müslümanı şehit etti (25 Nisan 1918 Osmanlı, Ermeni).

Mayıs 1918 Ermeni komitacılar, Kars’ta, aralarında çocukların da bulunduğu 60 Müslümanı katletti (1 Mayıs 1918 Osmanlı, Ermeni).

Mayıs 1918 Azerbaycan’ın istiklâlini ilânı (28 Mayıs 1918).

Haziran 1918 Ermenilerin I. Dünya Savaşı’nda barış istemesiyle Batum Anlaşması imzalandı (4 Haziran 1918).

Haziran 1918 Azerbaycan-Osmanlı Andlaşması (4 Haziran 1918).

Temmuz 1918 VI. Mehmet Vahideddin Padişah oldu (4 Temmuz 1918 Osmanlı).

Temmuz 1918 Rus Sosyal İhtilâlci Hükümeti, Taşkent Sovyeti’nin elinden Aşkabat’ı aldı ve İran’daki İngiliz kuvvetlerinden yardım/destek talebinde bulundu (Temmuz 1918).

Eylül 1918 Sovyet Kızıl Ordusu Kazan’ı yeniden işgal etti (10 Eylül 1918).

Eylül 1918 Ufa’da, Rusya’daki Türk ve Müslüman hükumet ve siyasi partiler ile Müslüman olmayan milletlerin hükumet ve siyasi partilerinin katılımıyla bir Devlet Danışma Toplantısı yapıldı (8­23 Eylül 1918). Bir Kurucu Meclis Üyesi Kongresi teşkil edildi. Teşkil edilen 5 müdür arasında Amiral Kolçak da var idi. 5 Müdürden 4’ü 1 Ocak 1919’da tevkif edilince Rus Çarlığı’nı yeniden ihya etmek isteyen Kolçak tek lider durumuna geldi.

Eylül 1918 Bulgaristan, Selanik Ateşkes Antlaşması ile I. Dünya Savaşından çekildi (29 Eylül 1918).

Ekim 1918 Beyrut bağımsızlığını ilan etti (1 Ekim 1918).

Ekim 1918 Mondros Mütârekesi’nin imzalanması (Osmanlı, 30 Ekim 1918).

Kasım 1918 Türk Askerinin Musul’dan daha Kuzey’e çekilmesi için Türkiye’ye İngiliz notası (2 Kasım 1918).

Kasım 1918 İttihat ve Terakki Fırkası kendi kendisini feshetti (5 Kasım 1918 Osmanlı).

Kasım 1918 Ahmet İzzet Paşa’nın istifası üzerine, Tevfik Paşa yeni Osmanlı Hükümetini kurdu (11 Kasım 1918).

Aralık 1918 “İstikbal” gazetesi, Faik Ahmet (Barutçu) tarafından Trabzon’da çıkarılmaya başlandı (10 Aralık 1918).

Aralık 1918 “Işık” adlı milli gazete Giresun’da çıkmaya başladı (16 Aralık 1918).

1917- 1920, 1991 Azerbaycan Cumhûriyeti: Kurucusu Mehmed Emin Resulzâdedir. Kuzey Azerbaycan/Güney Kafkasya’da kurulmuş, Gence, sonra Bakû başkent olarak kullnılmıştır. Sovyet Rusya tarafından ortadan kaldırılmıştır.

1919

1919 Lord Curzon’un, “Doğu Trakya’daki Türkler ile Batı Anadolu’daki Rumlar mübadele edilmelidir” yolundaki muhtırası açıklandı.

1919 Fransa’nın Marsilya şehrinde, “Ermeni Kin Anıtı” dikildi. Fransız bakan Joset Comitte, anıtın açılış törenine katıldı (1919).

Ocak 1919 İngilizler, Bağdat’ı işgal etti (10 Ocak 1919).

Ocak 1919 Paris Konferansı (19 Ocak 1919).

Ocak 1919 Hürriyet ve İtilaf Fırkası, yeniden faaliyete başladı (22 Ocak 1919 Osmanlı).

Şubat 1919 İngiliz kuvvetleri Aşkâbad’dan geri çekildiler (Şubat 1919).

Şubat 1919 Başkurt yönetiminin 22 Kasım 1918’den itibaren Bolşeviklerle yürütülen işbirliği çalışmaları sonuç vermemiş ve Başkurt ordusu Bolşeviklere teslim olarak Başkurdistan’ın özerkliği hayalleri suya düşmüştür (18 Şubat 1919).

23 Mart 1919 SSCB’ne dahil bir Başkurt Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Başkenti Ufa şehridir. Başkurtlar etnik yapı itibariyle Tatarlara yakındırlar (23 Mart 1919).

Nisan 1919 Muhtar İdil Ural Devleti ve Millî İdaresi son buldu (Nisan 1919).

Mayıs 1919 “Açıksöz” gazetesi Kastamonu’da çıkmaya başladı (15 Mayıs 1919).

Mayıs 1919 İzmir’in işgali (15 Mayıs 1919 Türkiye).

Mayıs 1919 “Doğrusöz” adlı milli gazete Balıkesir’de yayınlanmaya başladı (22 Mayıs 1919).

Mayıs 1919 I. Orta Asya Müslüman Komünistleri Kongresi, “Birleşik Türkistan Sovyet Cumhûriyeti” kurulmasını teklif etti (Mayıs 1919).

Mayıs 1919 Mustafa Kemal [Atatürk], 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun’da karaya çıktı. Türk Kurtuluş Savaşı’nı başlatan meş’ale yanmaya başladı (19 Mayıs 1919 Türkiye).

Haziran 1919 Türk kurtuluş Savaşı’nın ana adım ve belgelerinden olan Amasya Genelgesi yayınlandı. 4. madde, Sivas’ta toplanılmasını kararlaştırıyor (22 Haziran 1919 Türkiye).

Haziran 1919 I. Dünya Savaşı sonunda, İtilaf Devletleri ile Almanya arasında Versay Barış Anlaşması imzalandı (26 Haziran 1919).

Temmuz 1919 III. Türkistan Komünist Partisi Kongresi, Türkistan’da Müslümanların hükûmet işlerinden/görevlerinden atılmalarına karar verdi (Temmuz 1919).

Temmuz 1919 Mustafa Kemal’in, askerlik ve resmi görevlerinden İstifâ etmesi (8/9 Temmuz 1919 Türkiye).

Temmuz-Ağustos 1919 Erzurum Kongresi toplandı: 9 kişişilik “Heyet-i Temsîliye” (23 Temmuz-7 Ağustos 1919 Türkiye).

Eylül 1919 Kızıl Ordu kuvvetleri, Dutov’un Orta Asya birliğini bertaraf etti (Eylül 1919).

Eylül 1919 Sivas Kongresi toplandı: 16 Kişilik “Heyet-i Temsiliye” (4-12 Eylül 1919 Türkiye).

Eylül 1919 Trakya’nın Türklüğünü müdafaa eden “Ahali” adlı gazete, Mehmet Behçet (Perim) tarafından Edirne’de yayınlanmaya başladı (8 Eylül 1919).

Eylül 1919 Sivas Kongresi’nin 8.Umumi Toplantısında “İrade-i Milliye” adıyla bir gazetenin çıkarılmasına karar verildi (11 Eylül 1919).

Ekim 1919 Lenin tarafından, Taşkent Sovyeti’nden yönetimi/otoriteyi devralması için bir Türkistan Komisyonu gönderildi (Ekim 1919).

Ekim 1919 22 Ekim 1919 Amasya Görüşmeleri ve Protokolü (Sivas Kongresi Kararlarının Meclis-i Mebûsân’ca tescili. Ali Rıza Paşa Hükumeti) (22 Ekim 1919 Türkiye).

Aralık 1919 27 Aralık 1919 Mustafa Kemal Ankara’da (27 Aralık 1919 Türkiye).

1920

1920 Cemal Paşa’nın Türkistan’dan Kâbil’e geçişi.

1920 Türk Milliyetçiliğinin güçlü kalemlerinden Ömer Seyfettin (1894-1920) öldü. 

Ocak 1920 Hâkimiyet-i Milliye gazetesi Ankara’da kuruldu (10 Ocak 1920).

Ocak 1920 İstanbul Mebuslar Meclisi’nin açılışı (12 Ocak 1920 Osmanlı).

Ocak 1920 Türkistan Komisyonu, Türkistan’ın ayrı etnik cumhuriyetlere bölünmesini teklif etti (15 Ocak 1920).

Ocak 1920 V. Türkistan Komünist Partisi Kongresi, Türk Halklarının Sovyet Cumhûriyeti ve Türk Kızıl Ordusu’nun kurulması teklifinde bulundu (20 Ocak 1920).

Ocak 1920 Son Osmanlı Meclis-i Mebûsanı’nda Misâk-ı Millî’nin Kabulü (28 Ocak 1920).

Şubat 1920 Sovyet birlikleri, Hive’yi ele geçirdi. Hive Hanlığı ve Kongrat Hanedanı sona erdi (2 Şubat 1920).

Şubat 1920 Taşkent Sovyeti, Aşkabat’ı yeniden ele geçirdi (Şubat 1920).

Mart 1920 Alaş Orda Hükümeti, Bolşevikler’e karşı mücadeleyi bıraktı (Mart 1920).

Mart 1920 16 Mart 1920 İstanbul’un İşgali, Meclisin basılması, sürgünler (16 Mart 1920 Osmanlı).

Mart 1920 Amerika Birleşik Devletleri Cumhurbaşkanı Wilson, Büyük Ermenistan kurulması hakkında nota verdi (26 Mart 1920).

Nisan 1920 Genç Hiveliler önderliğinde Harezm (Hive) Halk Cumhûriyeti kuruldu (4 Nisan 1920).

Nisan 1920 Son Osmanlı Meclis-i Mebusan’ının süresiz kapatılması (11 Nisan 1920).

Nisan 1920 Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Açılması (23 Nisan 1920 Türkiye).

Nisan 1920 Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı (29 Nisan 1920 Türkiye).

Mayıs 1920 Kalinin, Lenin ve İnukitze’nin imzasıyla Tatar Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kurulması kararı (Mayıs 1920).

Mayıs 1920 TBMM’nde ‘İstanbul Hükümeti ile Resmi Muhaberenin Memnuiyeti Hakkında’ 12 sayılı karar çıkarıldı (6 Mayıs 1920 Türkiye).

Haziran 1920 İtilaf Devletleri Macarlarla, Trianon Barış anlaşmasını imzaladı (4 Haziran 1920).

Haziran 1920 Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü Teşkiline Dair Kanun, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edildi (7 Haziran 1920).

Ağustos 1920 Sevres Antlaşması imzalandı (10 Ağustos 1920 Osmanlı).

Ağustos 1920 Rus-Ermeni Mütârekesi (10 Ağustos 1920).

Ağustos 1920 (Sonraları Kırgız olarak adlandırılacak olan) Kazak Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu (26 Ağustos 1920).

Eylül 1920 Sovyet birlikleri, Buhara’yı ele geçirdi. Buhara Hanlığı ilga edildi ve Mangıt Hânedânlığı sona erdi (Eylül 1920).

Eylül 1920 Basmacı İsyan Hareketi’nin ilk safhası sona erdi. (Eylül 1920).

Eylül 1920 Bakû’de Şark Milletleri Kongresi’nin Toplanması (Eylül 1920).

Eylül 1920 İstiklâl Mahkemeleri’nin kurulması (18 Eylül 1920 Türkiye).

Ekim 1920 Genç Buharalılar ve Buhara Komünist Partisi kontrolünde/yönetiminde, Buhara Halk Cumhûriyeti kuruldu. Cumhûriyetin yönetimini üstlenen Faizullah Hocaev (1896-1938), daha sonra da Başbakan oldu (6 Ekim 1920).

Ekim 1920 Rusya’ya gizli bir heyet gönderilmesi (11 Ekim 1920 Türkiye).

Ekim 1920 Musul Meselesi için Gazi, Anayasanın 19. Maddesi gereğince Meclisi Olağanüstü toplantıya çağırdı (18 Ekim 1920 Türkiye).

Aralık 1920 Ankara Meclis Hükumeti ile Ermenistan arasında Gümrü Anlaşması imzalandı: Ermeniler Sevr’i red ile Kars ve yöresi Türkler’e veriliyor. Doğu Cephesi rahatladı (2-3 Aralık 1920).

1920-1923 Basmacı Hareketi’nin ikinci safhası.

1920-1923 Batı Trakya Cumhûriyeti: Batı Trakya’da kurulmuştur. Merkezi Gümülcine idi. Yunanistan tarafından yıkılmıştır.

1921

1921 Yunanlılar, Eskişehir’e doğru ilerlemeye başladı.

1921 Sovyetler Birliği Komünist Partisi 10. Kongresi, Pantürkçülüğü ve Panislamizmi, ‘burjuva demokratik milliyetçiliğe’ yönelen sapmalar olarak değerlendirip mahkum etti.

1921 İran Kazak Tugayı subaylarından Rıza Han 1921’de siyaset yazarı Seyyid Ziyaeddin Tabatabai’nin de önernli rol oynadığı bir darbeyle ordunun başına geçti. Sonraki yıllarda savaş bakanlığı ve Tabatabai’nin yerine başbakanlık görevlerini üstlenerek düzeni sağladıktan sonra, 1925’te Kaçar hükümdarını devirdi ve kendisini şehinşah ilan etti.

1921 Kırım Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuş ve Rusya’ya bağlanmıştır.

1921 Tannu-Tıva Halk Cumhuriyeti tamamen SSCB’ye dahil edilerek kendisine Rusya Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyeti içinde bir muhtar bölge statüsü verildi.

Ocak 1921 Rus Komünist Partisi Müslüman Bürosu feshedildi (Ocak 1921).

Ocak 1921 I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921 Türkiye).

Ocak 1921 Buhâra Hey’eti’yle görüşmeden sonra Mustafa Kemal’in TBMM’de nutku (17 Ocak 1921 Türkiye).

20 Ocak 1921 Dağıstan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (20 Ocak 1921).

20 Ocak 1921 Dağlı Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (20 Ocak 1921). Sovyetler bir yıl geçmeden birer resmi kararname ile Dağlı Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni altı parçaya ayırdı. Böylece: 20 Kasım 1922’de Çeçenistan; 7 Haziran 1924’te de İnguşistan Özerk eyaletleri teşekkül ettirildi. 15 Ocak 1934’te her iki özerk eyalet birleştirilerek Çeçen-İnguş Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne çevrildi. II. Dünya Savaşı sırasında Almanlarla işbirliği yapmakla suçlanan Çeçen- İnguşlar, bu yüzden Rusların şiddetli baskılarına maruz kaldıkları gibi, 1944’te de Ortaasya’ya sürgüne gönderildiler. Bu zorunlu göçün sonucunda Çeçen-İnguş Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti feshedilerek topraklarının bir kısmı Kuzey Osetya’ya, bir kısmı da Dağıstan’a verildi. Bundan tam 13 yıl sonra 9 Ocak 1957’de eski özerk idare yeniden kuruldu ve bu durum 1990’lara kadar devam etti. 1996 yılında yapılan Çeçen-Rus savaşı sonrasında İnguşlar, Çeçenistan’dan ayrıldı.

Ocak 1921 İlk Anayasa. 23+1 ek muvakkat madde (Teşkilât-ı EsasiyeKânunu) (20 Ocak 1921 Türkiye).

Şubat 1921 Londra Konferansı (23 Şubat 1921).

Şubat 1921 Kızıl Ordu Tiflis’e girdi (25 Şubat 1921).

Mart 1921 Türkiye-Afganistan İttifâk Mu’âhedenâmesi/Moskova’da dostluk anlaşması imzalandı (1 Mart 1921).

Mart 1921 İstiklâl Marşının kabulü (12 Mart 1921 Türkiye).

Mart 1921 Sovyetler, Harezm Halk Cumhûriyeti’nin Genç Hiveliler Hükûmeti’ni azlettiler, görevden aldılar (14 Mart 1921).

Mart 1921 Talat Paşa, Berlin’de Ermeniler tarafından katledildi (15 Mart 1921).

Mart 1921 TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında Mu’âhedât Ahidnâmesi/Moskova Antlaşması imzalandı (16 Mart 1921).

Mart 1921 Ermeni Misak Torlakyan, Azerbaycan İçişleri Bakanı Cevanşir Han’ı, Tepebaşı’ndaki Pera Palas Oteli önünde öldürdü (18 Mart 1921).

Mart-Nisan 1921 II. İnönü Savaşı (31 Mart-1 Nisan 1921 Türkiye).

Temmuz 1921 1921 İtalyanlar’ın Anadolu’dan çekilmesi (5 Temmuz 1921 Türkiye).

Temmuz 1921 Hilâfet Komitesi’nin, Karaçi’de Hilâfet Kongresi’ni toplaması (8 Temmuz 1921).

Temmuz 1921 Kütahya-Eskişehir Savaşları (10-25 Temmuz 1921 Türkiye).

Ağustos 1921 Hilâfet Komitesi’nin toplu direniş kararı (1 Ağustos 1921).

Ağustos 1921 Afganistan, Azerbaycan ve Sovyet Sefâreti’nden sonra Ankara’ya Buhâra Cumhûriyeti Sefâret Heyeti’nin gelmesi (2 Ağustos 1921 Türkiye).

Ağustos 1921 Mustafa Kemal Paşa’nın Başkumandanlığına dair kanun, TBMM’de kabul edildi (5 Ağustos 1921 Türkiye).

Ağustos 1921 Milli Mücadeleyi destekleyen “Türkoğlu” gazetesi Bolu’da yayımlanmaya başladı (15 Ağustos 1921).

Ağustos 1921 Sakarya Meydan Muhârebesi’nin Başlaması (23 Ağustos 1921 Türkiye). Zafer: 13 Eylül 1921

Eylül 1921 Sakarya Zaferi ertesinde Azerbaycan, Kırım Türk heyetlerinin gelerek kutlamaları (12 Eylül 1921 Türkiye).

Eylül 1921 Sakarya Meydan Muharebesi’nin zaferle sonuçlanması (13 Eylül 1921 Türkiye).

Eylül 1921 19 Eylül 1921 Atatürk’e Gazi ve Mareşal Rütbesi verilmesi (19 Eylül 1921 Türkiye).

Ekim 1921 Enver Paşa (1881-1922), Sovyetler’e yardım için Buhara’ya geldi, fakat Basmacılar ile işbirliğine başladı (Ekim 1921).

Ekim 1921 TBMM Hükümeti ile Mavera-i Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan) arasında Kars Antlaşması imzalandı (13 Ekim 1921).

Ekim 1921 Azerbaycan Elçisi Abilov’un, TBMM Reîsi M. K. Paşaya güven mektûbunu sunması (17 Ekim 1921 Türkiye).

Ekim 1921 Türk-Fransız Ankara İtilâfnâmesi (20 Ekim 1921).

Kasım 1921 Ankara’da Azerbaycan Elçiliği’nin açılması (18 Kasım 1921 Türkiye).

Aralık 1921 İkinci Hilâfet Kongresinin Toplanması (Aralık 1921).

Aralık 1921 Ermeniler, Sait Halim Paşa’yı Roma’da katletti (6 Aralık 1921).

1922

1922 San Remo Konferansı kararları, TBMM’de reddedildi.

1922 Kabartay-Balkar Özerk oblastı oluşturuldu. 1936’da da özerk cumhuriyet statüsüne kavuştu.

1922 Anti-Bolşevik Müslüman Örgütler Kongresi toplandı ve bu toplantıda Bağımsız Türkistan Türk Cumhuriyeti adıyla geçici bir hükümetin oluşturulması kararlaştırıldı.

1922 İdil-Ural Millet Meclisi tarafından seçilen, Millî İdare (1918-1920’li yıllarda sürgünde) ortadan kalktıktan sonra da faaliyetlerine Paris vb. yerlerde devam eden Sulh Heyeti dağıldı

1922 İngiltere, Mısır’ın bağımsızlığını kabul etti.

Ocak 1922 Ankara Hükümeti ile Ukrayna Hükümeti arasında dostluk antlaşması imzalandı (2 Ocak 1922).

Şubat 1922 Buhara Komünist Partisi, Rus Komünist Partisi’nin kontrolü altına girdi (Şubat 1922).

Haziran 1922 Ziya Gökalp, Diyarbakır’da, “Küçük Mecmua” adlı dergiyi yayımlamaya başlandı (18 Haziran 1922-5 Mart 1923 arası toplam 33 sayı).

Ağustos 1922 Enver Paşa öldürüldü. Bu kayıp, Basmacı Hareketi’nin tedrîcen güç kaybetmesine sebep oldu (Ağustos 1922).

Temmuz 1922 Cemal Paşa, Tiflis’te Ermeniler tarafından öldürüldü (22 Temmuz 1922).

Ağustos 1922 Kocatepe’den Büyük Taarruzun Başlaması 26 Ağustos/1 Eylül 1922 Büyük Taaruz (26 Ağustos 1922 Türkiye).

Ağustos 1922 Yunan Ordusu’nun tamamen sarılması ve imhâ edilmesi suretiyle “Dumlupınar (Başkomutan) Meydan Muhârebesi” nin kazanılması (30 Ağustos 1922 Türkiye).

Eylül 1922 Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın Ordu’ya Beyânnâmesi: “Ordular; İlk hedefiniz Akdeniz’dir, İleri!” (1 Eylül 1922 Türkiye).

Eylül 1922 Türk Süvârîleri’nin İzmir’e girişi ve Kadife Kale’ye Türk bayrağının çekilmesi (9 Eylül 1922).

Eylül 1922 Batı Anadolu’nun Yunan ordusundan tamamen temizlenmesi (18 Eylül 1922 Türkiye).

Eylül 1922 Yunan kralı Konstantin tahtını bıraktı (27 Eylül 1922).

Ekim 1922 Mudanya Konferansı’nın başlaması (3 Ekim 1922).

Ekim 1922 Fransa, İngiltere, İtalya ve Türkiye arasında Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı. Daha sonra da Yunanistan anlaşmayı imzalayarak Trakya’yı, Meriç sınır olmak üzere Türklere bırakmıştır (11 Ekim 1922).

Ekim 1922 Yunan Hükümeti’nin Mudanya Ateşkes Anlaşması’nı onaylaması (13 Ekim 1922).

Ekim 1922 Mudanya Mütarekesi (Ateşkes Anlaşması)’nin yürürlüğe girmesi (15 Ekim 1922).

Ekim 1922 M. K. Paşa’nın, Tevfik Paşa’ya iletilmek üzere Millî Hükûmet’in İstanbul temsilcisi Hâmit Bey’e cevâbî telgrafı: “Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordularının kazandığı kesin zaferin tabiî neticesi olmak üzere vukûu yakın olan barış konferansında Türkiye Devleti yalnız ve ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından temsil olunur” (18 Ekim 1922 Türkiye).

Ekim 1922 Re’fet Paşa’nın maiyetinde İstanbul’a gelen 100 Türk jandarmasının Sirkeci İskelesi’nde karaya çıkışı (20 Ekim 1922 Türkiye).

Ekim 1922 İdilaf Devletleri’nin TBMM Hükümeti ve İstanbul Hükümeti temsilcilerini 13 Kasım 1922’de Lozan’da toplanacak barış konferansına davet etmeleri (27 Ekim 1922).

Ekim 1922 Devletin kontrolünü ele geçiren Benito Mussolini, iktidara geldi ve faşizm ilan etti (28 Ekim 1922).

Ekim 1922 Bakanlar Kurulu’nun Lozan Konferansı delegesi adaylarını belirlemesi: İsmet Paşa, Rıza Nur, Hasan Hüsnü (31 Ekim 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Hilâfet ve Saltanat’ın birbirinden ayrılarak Saltanat’ın lağvı hakkında TBMM’si karârı. 1 Kasım 1922 gecesi ve ertesi gününün Bayram kabul edilmesine dair TBMM kararı. Karar Yıldız Sarayı’nda Vahîdeddin’e Refet Paşa tarafından tebliğ edilmiştir (1 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Mustafa Kemal Paşa’nın “Petit Parisien” muhâbirine-barış şartları, dahili ve harici siyasi meseleler hakkında-demeci: “… Biz ne Bolşevikiz, ne de Komünist; ne biri, ne diğeri olamayız. Çünkü biz milliyetperver ve dinimize hürmetkârız” (2 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Tevfik Paşa Kabinesi’nin istifası. Refet Paşa’nın İdilâf devletleri generallerinin katılımıyla yapılan “Generaller Toplantısı”nda “Bugün öğleden sonra İstanbul’da Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti idâresinin başlamış olduğunu” resmen beyân etmesi. (4 Kasım 1922 Osmanlı).

Kasım 1922 Osmanlı Devleti’nin resmî gazetesi olan “Takvîm-i Vakayi”nin son sayısının çıkarak kapanması (4 Kasım 1922 Osmanlı).

Kasım 1922 İstanbul’un idaresine el konulduğuna dair Ankara Hükümeti kararı “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti 4 Kasım 1922 öğle vaktinden itibaren İstanbul’un idaresine el koymuştur”nın Refet Paşa aracılığıyla İstanbul Hükûmeti’ne tebliği (4/5 Kasım 1922).

Kasım 1922 İstanbul’un yönetimine el konulduğuna dair Ankara Hükümeti kararının İstanbul Hükümeti’ne tebliği (5 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Türk delegasyonunun İstanbul’dan Lozan’a hareketi (9 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Lozan Konferansı’nın ilk oturumu ve konuları görüşmek üzere 3 komisyon oluşturulması. Bu konferansa katılan Türk Heyeti: Reis: İsmet Paşa, azalar: Sinop Mebusu Rıza Nur, Trabzon Mebusu Hasan (Saka) (21 Kasım 1922).

Kasım 1922 İsmet Paşa’nın İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon ile Musul konusunda görüşmesi (28 Kasım 1922).

Kasım 1922 Doğu Trakya’nın Yunanlılarca boşaltılmasının tamamlanması (30 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Mustafa Kemal (Atatürk) önderliğindeki Türk Milliyetçileri, Osmanlı Saltanatı’nı ilgâ ettiler (17-22 Kasım 1922).

Aralık 1922 Türk Ocağı, Ankara’da yeniden açıldı (29 Aralık 1922). Gazi Mustafa Kemal, Ocak 1923’de 1000 TL. maddi yardımda bulundu. 14 Ocak 1923 günü Ankara Türk Ocağı’nı ziyaret etti.

Aralık 1922 Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kuruldu (30 Aralık 1922).

1923

1923 Mustafa Kemal’in annesi Zübeyde Hanım İzmir’de öldü. Karşıyaka’ya gömüldü.

1923 Lozan Barış Antlaşması’nın 20. maddesi gereğince, Türkiye, Kıbrıs’ın İngiltere’ye ilhakını kabul etti.

1923 Ermeni asıllı Münib Boya, Van Milletvekili olarak TBMM’ne girdi (1923).

Ocak 1923 Lozan’da Türkiye ile Yunanistan arasında askeri ve sivil esirler ile din esasına dayalı azınlıkların değişimi konusunda iki sözleşme imzalanması (30 Ocak 1923).

Şubat 1923 Türk karşı tekliflerinin verilmesi. Curzon’un son demeci: “Ümit ederim ki İsmet Paşa, umduğumdan daha çok fedakarlık yaptığımın farkındasınız. Savaş olabilir. Kabul etmenizi istirham ederim. Vatanınızı kurtarmak için İsmet Paşa yarım saatinz var.” Konferans’ın kesintiye uğraması (4 Şubat 1923).

Şubat 1923 Türk Delegasyonu’nun Lozan’dan ayrılışı (7 Şubat 1923).

Şubat 1923 Türk Lozan Delegasyonu Bükreş’e geldi ve İsmet Paşa Hükümete rapor sundu (10 Şubat 1923).

Şubat 1923 Lozan Delegasyonu’nun İstanbul’a dönüşü, General Harington’la İ. Paşa’nın görüşmesi (16 Şubat 1923 Türkiye).

Mart 1923 Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Buhara ve Harezm Halk Cumhûriyetleri I. Konferansı, bu üç cumhûriyetin ekonomik ve idârî birliğini hedefleyen bir Orta Asya Ekonomik Konseyi teşkil etti (Mart 1923).

Nisan-Temmuz 1923 Lozan Konferansı ikinci dönem çalışmalarının başlaması ve imzası (23 Nisan-24 Temmuz 1923 Türkiye).

Haziran 1923 Stalin, “Sultan Galiyevizm”i ve bağımsız bir Türkistan kurulmasını amaçlayan Müslüman Komünist isteklerini kınadı, reddetti (Haziran 1923).

Temmuz 1923 Lozan Mu’âhedesi’nin imzası (23 Ağustos tarihinde de TBMM’de onaylanarak yürülüğe girmiştir) (24 Temmuz 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 II. Devre T.B.M.M.’nin açılması ve çalışmalarına başlaması (11 Ağustos 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 TBMMeclisi’nde yeni İcrâ Vekilleri Heyeti seçimi (İcrâ Vekilleri Heyeti Reisi: İstanbul mebusu Fethi (Okyar) Bey, Adliye Vekili: İzmir mebusu Seyit Bey, Dahiliye Vekili: İstanbul mebusu Fethi (Okyar) Bey,… (14 Ağustos 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 Lozan Barış Antlaşması’nın, TBMM’de onaylanması (23 Ağustos 1923 Türkiye).

Eylül 1923 “Halk Fırkası”nın kuruluşu ve Mustafa Kemal Paşa’nın genel Başkanlığına seçilmesi. Genel Sekreterliğine de Receb (Peker) Bey’in tayin edildiği Fırkanın kuruluş dilekçesi, 23 Ekim 1923 tarihinde Dahiliye Vekâleti’ne verilmiştir (11 Eylül 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Harezm Halk Cumhûriyeti yerine, Harezm Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (Ekim 1923).

Ekim 1923 Ankara Şehri’nin, Türkiye Devleti’nin Hükûmet Merkezi olduğuna dair TBMMeclisi kararı (13 Ekim 1923).

Ekim 1923 “İzâle-i Şekâvet Kanûnu”nun TBMM’de kabulü (18 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Halk Fırkası’nın kuruluş dilekçesinin Genel Başkan Gazi Mustafa Kemal ve Genel Sekreter Receb (Peker) imzâlarıyla Dâhiliye Vekâleti’ne verilmesi (23 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Halk Fırkası Meclis Grubu’nun M. K. Paşa’nın başkanlığında toplanması ve M. K. Paşa’nın bir gün önceki isteği üzerine aldığı İcrâ Vekilleri Heyeti’nin’nin istifâsını bildirmesi. Kararın TBMM’de okunması (27 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Akşam Çankaya’da yemek esnasında Mustafa Kemal Paşa’nın hazır bulunanlara sÖzi: “Yarın Cumhûriyet ilân edeceğiz!”. Gece, M. K. Paşa’nın İsmet Paşa ile T. Esâsiye Kanûnu’nun bazı maddeleri hakkında değişiklik teklifi hazırlamaları ve Kânûna “Türkiye Devleti’nin Şekl-i Hükümeti Cumhûriyettir” kaydının konulması (28 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 TBMM’de Cumhûriyet’in İlânı: Mustafa Kemal Paşa’nın Halk Fırkası toplantısında Hükumet buhranını gidermek için T. Esâsiye Kanûnu’nun bazı maddelerinin tavzîhinin gerektiğini bildirmesi ve Cumhûriyet’in ilânı hususundaki teklifinin kabul edilmesi. Toplanan T.B.M.Meclisi’nde “Teşkîlât-ı Esâsiye Kânûnu’nun bazı maddelerinin değiştirilmesine dair Kanun teklifi”nin derhal müzâkeresinin teklifi ve “Türkiye

Ekim 1923 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı, Mustafa Kemal Atatürk oldu (29 Ekim1923) . Görevini vefat ettiği 10 Kasım 1938’e kadar sürdürdü.

29 Ekim 1923 İlk Cumhuriyet Hükumeti kuruldu: Cumhûrreisi Mustafa Kemal Paşa tarafından Başvekâlete Malatya mebusu İsmet Paşa (İnönü) nın atanması. Arkasından İsmet Paşa başkanlığında yeni kabine kurulmuş (Başvekil: İsmet Paşa, Adliye Vekili: İzmir mebusu Seyit Bey, Dahiliye Vekili: Kütahya mebusu Ferit Bey, Genelkurmay Vekili: İstanbul mebusu Fevzi Paşa, Hariciye Vekili: Malatya mebusu İsmet Paşa, İktisad Vekili: Trabzon mebusu Hasan (Saka) Bey, Maarif Vekili: Adana Mebusu İsmâil Safâ Bey, Maliye Vekili: Gümüşane mebusu Hasan Fehmi Bey, Mübâdele, İmâr ve İskân Vekili: İzmir mebusu Mustafa Necati Bey, Millî Müdâfaa Vekili: Karesi mebusu Kâzım (Özalp) Paşa, Nâfia Vekili: Trabzon mebusu Muhtar Bey, Sıhhiye Vekili: İstanbul mebusu Dr. Refik (Saydam) Bey, Şeriye ve Evkâf Vekili: Manisa mebusu Mustafa Fevzi Efendi) ve TBMM’den güvenoyu almıştır. Güvenoyu üzerine İsmet Paşa bir konuşma yapmıştır (30 Ekim 1923 Türkiye).

Kasım 1923 Fethi (Okyar) Bey’in TBMMeclisi Başkanlığı’na seçilmesi (1 Kasım 1923 Türkiye).

Kasım 1923 Mustafa Kemal Paşa’nın “Halk Fırkası Reisliğine vekâlet etmesi için” İsmet Paşa’ya yazısı: “Halk Fırkası Genel Başkanlığı ile fiilen uğraşmağa bugünkü vazifem müsait olmadığından zât­ı devletlerini vekil tayin ediyorum” (19 Kasım 1923 Türkiye).

1922- 1933 Basmacı Hareketi’nin ikinci safhası: Türkistan’da Sovyetler’e karşı, aralıklı olarak Basmacı baskınları devam etti.

1924

1924 Moğolistan Halk Cumhuriyeti kuruldu.

1924 Türkiye’de Türkçülüğün, Türk Milliyetçiliği’nin idoloğu Ziya Gökalp (1876-1924) öldü.

Ocak 1924 “Hafta Tatili hakkında Kânûn”un TBMMeclisi’nde kabulü (2 Ocak 1924 Türkiye).

Nisan 1924 1924 Anayasası kabul edildi (20 Nisan 1924 Türkiye).

Mayıs 1924 Yunus Nadi Abalıoğlu “Cumhuriyet” gazetesini çıkarmaya başladı (7 Mayıs 1924).

Temmuz 1923 Lozan Antlaşması imzalandı (24 Temmuz 1923, Türkiye).

Ağustos 1924 Hakkari Valisi ile Jandarma Komutanının bir jandarma müfrezesi ile denetime çıkması. Silahlı Nasturîler’in Saldırısı. Jandarma Binbaşısı ve 3 jandarma eri şehit edilmiş, 5 jandarma yaralanmış ve Vali esir edilmiştir (8 Ağustos 1924 Türkiye).

Eylül 1924 Buhara Halk Cumhuriyeti yerine, Buhara Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (Eylül 1924).

Eylül 1924 İngilizler’in statukodan anladığı Türkler’in Musul ve Hakkari bölgesini boşaltması olarak algıladığı idi. Bunun için 2 defa Türkiye’ye Nota vermiştir (5 Eylül 1924).

11 Eylül 1924 İngiliz uçaklarının Hakkari bölgesinde Türk kuvvetlerinin üzerinde uçması (9-11 Eylül 1924).

Eylül 1924 İngiliz uçaklarının bomba ve makinalı tüfeklerle saldırarak üç eri şehit etmesi ve 12 eri de yaralaması. Türkiye, İngiliz Hükümetine Nota vermiştir (16 Eylül 1924).

Eylül 1924 İngilizler küstahça statukoyu bozanın Türkler olduğunu yazmışlardır. Devam eden günlerde İngiliz saldırıları devam etmiş ve Türk kuvvetleri kayıplara uğratılmıştır. Türkiye’nin verdiği notayı da reddetmişlerdir (17 Eylül 1924).

Eylül 1924 Samsun-Çarşamba Demiryolu’nun temeli Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından atıldı. Gazi Mustafa Kemal, törende yaptığı konuşmada ‘Bu memlekete iki şey gerek: Yol ve okul.’ dedi (21 Eylül 1924).

Eylül 1924 Musul Meselesi için Türkiye’ye İngiliz Notası. İngilizler Türkiye’den, eşkiyayı bastırmak için girilen yerlerden çıkılmasını istemiştir (25-29 Eylül 1924).

Eylül 1924 Musul Meselesi için Cenevre’deki BM toplantıları devam ederken bu mesele görüşülmüş ve her iki taraf statukoya bağlılık sÖzi vermiştir (30 Eylül 1924).

Ekim 1924 Sovyet Orta Asyası’nın Millî Hudûdunun tayini, Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti’yle Buhara ve Harezm Sovyet Sosyalist Cumhûriyetleri’nin ilgası ile sonuçlandı (Ekim

1923) . İlga edilen Buhara ve Harezm SSC’nin topraklarında ise Türkmen Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti, Özbek Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu. Ayrıca Özbek SSC içinde bir de Tacik Otonom Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu.

Ekim 1924 Türkiye’ye İngiliz Notası ve Türkiye’nin İngiliz Notasına cevabı (5-10 Ekim 1924).

Ekim 1924 Musul Meselesi için Nota’ya karşılık verilen cevapta İngiliz isteklerinin haksızlığı dile getirilmiştir (10 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Vatan’ın: “Halk Partisi’nin kendine parti adını vererek en önemli meseleleri gizlice görüşmesi, muhaliflerin ve bağımsızların görüşünü her ilde hiçe sayması yanlış bir gidiştir” eleştirisi. (Vatan: 19.09.1924 tarihli Vatan’da ise Gazi’nin Halk Partisi ve başkanlığını muhafaza edeceği yolundaki konuşması tenkid edilmekte idi.) (11 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Mustafa Kemal’in Timese gazetesi muhabirine verdiği demeç ve Cumhuriyet Halk Partisinden yana tavır koyması (11 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Mustafa Kemal Paşa’nın Kayseri’den hareketle gece Yozgat’a gelişi (15 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Mustafa Kemal Paşa’nın Yozgat’ta Hükûmet Konağı ve Belediye’yi ziyaretleri, incelemeleri ve şereflerine gece fener alayı düzenlenmesi (16 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Mustafa Kemal Paşa’nın Yozgat’tan hareketle Kırşehir’e gelişi (17 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 İsmet Paşa’nın sıkıyönetim isteğinin parti grup toplantısında reddi. İsmet Paşa istifa etti, Fethi (Okyar) Hükümeti kuruldu (20 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Gazi’nin hasta Ziya Gökalp’e şifa telgrafı. Ziya Gökalp ölümü üzerine çektiği telgrafta “Bütün Türk Alemi için Büyük Kayıp” demiştir (21 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Kazım Karabekir Paşa’nın telgrafı ve I. Ordu Komutanlığı’ndan istifası. [Gazi’nin, Paşaları 2 meslekten birini tercihe zorlaması üzerine] (26 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Paşaların İstifâsı (26-30 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Türkmen Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti ve Özbek Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti kuruldu (27 Ekim 1924).

Ekim 1924 Milletler Cemiyeti, “Bürüksel Hattı”nı geçici sınır olarak tesbit etti. Musul Komisyonuna Rehber ve Tercüman: Kerküklü Fettah ve Nazım Beyler (29 Ekim 1924 Türkiye).

Ekim 1924 Ali Fuat Paşa’nın Konya’dan Ankara’ya gelerek II. Ordu Komutanlığı’ndan istıfası. Refet (Bele) Bey istifadan vaz geçti. Vatan, Tanin, Tevhid-i Efkar, Son Telgraf muhalefeti destekleyen gazeteler. Muhalefeti ve Paşalar meselesini Atatürk’ün değerlendirmesi için Nutuk’a bakın (30 Ekim 1924 Türkiye).

Kasım 1924 518 sayılı kanunla Ziya Gökalp’in ailesine maaş bağlandı (8 Kasım 1924 Türkiye).

Aralık 1924 Türk Ocağı’na Menâfi’-i Umûmiye’ye Hâdim Dernek statüsünün verilmesi (2 Aralık 1924 Türkiye).

Aralık 1924 Bahriye Vekaleti Teşkili Hakkında Kanun, kabul edildi (29 Aralık 1924 Türkiye).


http://turkelidergisi.com/turk-tarihi-zaman-dizini-20-yuzyil-bolum-1/

.