Hegemonyanın Harcı: AKP Döneminde İnşaata Dayalı Birikim Rejimi BÖLÜM 3

Hegemonyanın Harcı: AKP Döneminde İnşaata Dayalı Birikim Rejimi  BÖLÜM 3

HAZIRLAYAN,
Melih Yeşilbağ 


Bu etken, Türkiye’deki muhafazakar/sağ geleneğin ve onun özgün bir temsilcisi olarak AKP’nin kültürel dünyasında bayındırlık faaliyetinin kapladığı özel önemle ilgilidir. Tanıl Bora’nın ifadesiyle AKP’nin “ İnşaat Şehveti ” Kökünü Menderes, Demirel, Özal çizgisinden alan bir siyasal/kültürel biçimin ifadesidir. Buna göre, “muasır medeniyetler” seviyesine ulaşmanın ve tescil etmenin en önemli ve 
“ Görünür ” yollarından biri bayındırlık faaliyetleridir. Bir başka deyişle, “inşaat şehveti” Türkiye sağının genetiğine işlemiş bir ideolojik motiftir (Bora, 2011). Ne var ki, AKP bu alanda muhafazakar/sağ geleneği basitçe devam ettirmekle kalmamış, geniş kitlelerden rıza ve bağlılık devşirmek amacıyla söz konusu motifin olanaklarını sonuna kadar sömürmüştür. Büyük ölçekli projeler ve kentsel dönüşüm süreçleri başta olmak üzere bayındırlık faaliyetleri bir tür “İslami modernleşme” söylemi altında meşrulaştırılmış ve AKP’nin ideolojik 
hegemonya stratejilerinde merkezi bir rol üstlenmiştir.13 AKP döneminde gösterişli törenlerle açılan ve seçim propagandalarının merkezine yerleşen duble yollar, üst geçitler, devasa projeler bir yandan muhafazakar/sağ geleneğin “hizmet aşkını” ve iş bitiriciliğini tescillemekte, bir yandan da AKP seçmeninin partisinin icraatlarıyla övünmesi ve onunla özdeşleşmesinin aracı olarak işlev görmektedir. 
AKP seçmeninin imgeleminde Osmanlı mirası ve “ İmparatorluk Başkenti ” olarak sembolik bir öneme sahip olan İstanbul’un inşaat furyasının merkez üssü haline getirilmesinin ideolojik öneminin ayrıca altı çizilmelidir.14
Bu noktada vurgulanması gereken bir nokta söz konusu ideolojik etkinin basitçe bir illüzyon olmanın ötesinde maddi bir karşılığının da olduğu gerçeğidir. Kamu arazilerinin cömertçe metalaştırılmasına olanak sağlayan hukuki düzenlemelerle birlikte gelişen inşaat hamlesi, gerek sınıf atlama arzusundaki orta sınıfların lüks konutlar ve korunaklı sitelerde cisimleşen statü iştahlarını gerekse alt sınıfların bir bölümünün ev sahipliği hayallerini karşılayarak güçlü bir rıza jeneratörü işlevi görmüş ve AKP’nin kemik bir destekçi kitlesi edinmesinde etkili olmuştur (Çavuşoğlu ve Strutz: 2014). 

Bu noktada özellikle alt sınıflar için tipik olarak uzun vadeli konut kredisiyle mümkün olan ev sahipliğinin ideolojik düzlemde bir taşla iki kuş vurduğunu belirtmek gerekmektedir. Krediyle gerçekleşen ev sahipliği AKP’nin toplumsal tabanını genişletmenin ötesinde, söz konusu tabana dahil olsun olmasın hane halklarının giderek artan bir bölümünün finans boyunduruğu altına girmesine, emekçilerin disipline edilmesine ve “istikrar vaat-şantajı” yoluyla düzene entegre edilmesine vesile olmuştur.15

Tüm bu faktörler, AKP döneminde inşaat ve gayrimenkul sektörlerinin yükselişi nin, finansallaşmayla beraber bir artık sermaye soğurma aracı olarak yapılı çevre üretiminin tüm dünyada önem kazanmasının basitçe Türkiye’ye yansıması olarak değerlendirmenin yetersizliğini de göstermektedir. Elbette, bu küresel eğilimler söz konusu seçim için elverişli bir zemin sundukları ve gerekli maddi yapıyı hazırladıkları ölçüde etkili olmuşlardır. Ancak, yukarıda tartışıldığı üzere, Türkiye’de gözlenen inşaat furyası, makro ekonomik rasyonellerle sınırlı basit 
bir öncelikli sektör tercihinden ibaret değildir.

Üretimden yeniden dağıtıma, rant paylaşımından sosyal politika rejimine, sınıf oluşum süreçlerinden sermaye fraksiyonları arasındaki güç dengelerine ve devletin düzenleyici mekanizmalarına bir dizi farklı düzey ve alanla ilintili bir tercihtir. Dolayısıyla, AKP döneminin özgül hegemonya projesi bağlamında değerlendirilmelidir. 
Tüm bu özellikler dolayısıyla, inşaat ve gayrimenkul sektörlerinin AKP döneminde sermaye birikim rejiminin tanımlayıcı öğesi olduğunu iddia ediyoruz. Bir başka deyişle, AKP döneminin ekonomi politiğini “inşaata dayalı birikim rejimi” olarak tanımlamayı öneriyoruz. 

Bu noktada hemen eklemeliyiz ki söz konusu öneriyi tamamlanmış bir sürecin dört başı mamur bir teori zasyonu olarak değil, AKP dönemini her düzeydeki özgünlükleriyle birlikte anlama çabasına katkı olacak bir tartışma açmak amacıyla yapıyoruz. Bu yaklaşımın, bir yandan söz konusu dönemdeki ekonomi politikalarını, iktidarda alelade bir kapitalist hükümet varmış çasına, hayata geçirilen yeni hegemonya projesi ve bu bağlamda yaşanan kırılma ve mücadelelerle ilişkisini kurmadan ele alan apolitik eğilimlerin, bir yandan da AKP iktidarını günümüz kapitalizmin küresel eğilimlerinden ve Türkiye’nin neoliberalizasyon sürecinin bakiyesinden azade bir şekilde ele alan ahistorik eğilimlerin zaaflarını aşabilecek bir araştırma güzergahı sunabileceğini savunuyoruz.

4. Gayrimenkul Piyasalarında Güncel Durum.,

Giriş bölümünde yapılı çevre üretiminin birikim rejiminin odağına yerleştiği durumların yaratabileceği risklerden ve kriz dinamiklerinden söz etmiştik. Son yıllarda gerek dünya piyasalarındaki belirsizlikler, gerek TL’nin dolar karşısında önlenemez bir şekilde değer kaybetmesi, gerek faiz oranı tartışmaları, gerekse siyasal çalkantılar hem AKP hükümetleri nin 2000’li yıllar boyunca sağlar göründüğü istikrarlı büyüme örüntüsünün sonuna gelindiği hem de bir ekonomik krizin yaklaşmakta olduğu yönündeki kanıyı güçlendirdi. Olası bir ekonomik krizin ne şekilde ve nereden patlayabileceği konusundaki tartışmalarda inşaat ve gayrimenkul en yüksek risk taşıyan sektörler olarak öne çıktılar. Türkiye’de bir emlak balonunun şişmekte olduğu ve bunun çok şiddetli bir patlamayla sonlanacağına dair öngörüler yaygınlaştı.16 

Bu meseleye dair spekülasyonun ötesinde kapsamlı ve bilimsel temellere dayanan öngörülerde bulunmak hem zor hem de bu makalenin sınırlarını aşıyor. Öte yandan, inşaat ve gayrimenkul sektörlerindeki güncel verilerden yola çıkarak yapılacak bir analiz, sektörün risk durumuna ve barındırdığı kriz dinamiklerine dair bir kılavuz işlevi görebilir. Bu son bölümde böyle bir analize girişeceğiz.

İlk bölümde gayrimenkulün kullanım ihtiyacından bağımsızlaşarak spekülatif bir yatırım aracı haline gelmesinin gayrimenkul fiyatlarında riskli bir yükseliş trendi ve bir balon yaratma ihtimalinden söz etmiştik. Bunu tespit edebilmenin kesin bir yolu olmasa da genel olarak bir konutun toplam değeri ile kirası arasındaki oranın bir risk göstergesi olduğu kabul edilir. Bu gösterge dikkate alındığında, Türkiye’nin durumu oldukça alarm vericidir. IMF’nin Konut Gözlem Raporu’nda 2014 sonu ve 2015 yılında yapılan ölçümlere göre değer/kira oranında Türkiye 131 değeriyle 33 OECD ülkesi arasında açık ara birincidir. Benzer bir gösterge olan konut fiyat endeksi sıralamasında da dünyanın çeşitli bölgelerinden 64 ülke arasında %9,50’lik yıllık fiyat artışıyla beşinci sıradadır (IMF Housing Watch, 2015).

Gayrimenkul ve inşaat sektörlerinin finansal piyasalara aşırı bağımlı oluşu bir diğer risk unsurudur. Doların 2013 Kasım ayından itibaren TL karşısında tırmanışa geçmesi, bunun piyasalarda yarattığı olumsuzluklar ve ardından iktidar ve Merkez Bankası arasında yaşanan ve kamuoyuna yansıyan faiz tartışmaları söz konusu riskin bir göstergesi olarak görülebilir. Zira konut kredilerinin büyük pay sahibi olduğu inşaata dayalı birikim rejiminin devam edebilmesi için faiz oranlarının her ne pahasına olursa olsun düşük tutulması gerekmektedir. 
Doların devam eden önlenemez yükselişi hem inşaat şirketlerinin borç yüklerini arttırdığı için hem de faiz oranlarında yeni bir artışı tetikleyebileceği için inşaata dayalı birikim rejimini tehdit eden bir unsur olarak görülebilir. Bunların yanı sıra, gayrimenkul piyasalarında 2013 sonunda başlayan çalkantıların öncesinde de bir tıkanıklığın olduğunu ve bu tıkanıklığın zorlama ve palyatif çözümlerle aşılmaya 
çalışıldığına dair bir dizi gösterge bulmak mümkündür. Söz gelimi, gayrimenkul şirketleri, uzunca bir süredir mortgage faizlerini yüksek bulan tüketiciyi çekmek için bitmemiş konut satma ve mortgage sistemini baypas ederek senetle konut satma türü yöntemler uygulamaktadır. 

    2013’ün Ekim ayında, yani kur krizinin epey öncesinde dahi, toplam konut satışlarının %50’den fazlası üreticilerin sağladığı senetler yoluyla gerçekleşmiştir (GYODER, 2013). 2015 yılı istatistikleri de inşaat sektörünün bir tür durgunluğa girdiğini tesciller niteliktedir. 
2015’in ilk iki çeyreğinde yapı ruhsat izinleri geçen yılın aynı dönemine oranla yüzölçümü bazında da daire sayısı bazında da %28 düzeyinde azalmıştır.

AKP hükümetlerinin bir dizi icraatını da inşaat sektöründe olası bir tıkanma durumunu önlemeye yönelik palyatif çözüm girişimleri olarakdeğerlendirmek mümkündür. Yukarıda tartışılan Erdoğan ve Merkez Bankası arasındaki faiz polemiği bunun en belirgin örneğidir. 2008 krizinde genel olarak ülke ekonomisinde daha belirgin bir şekilde de inşaat sektöründe yaşanan yıkımın ardından kentsel dönüşüm projelerine hız verilmesi aynı yönelimin bir çıktısı olarak görülebilir. Yine 2008 krizi sonrasında ardı ardına dev bütçeli altyapı projelerinin gündeme getirilmesi, İstanbul’un kuzeye doğru genişlemesini sağlama ve muazzam büyüklükte bir Kentsel Rant yaratma amaçlı Üçüncü 
köprü ve üçüncü havalimanı yatırımları inşaata dayalı birikim rejiminin kırılganlığını ve ancak iktidarın zorlamasıyla yoluna devam edebildiğini gösteren birer kanıt olarak okunabilir. Palyatif çözümlere en çarpıcı örnek ise Nisan 2014’te geçen Mega Projelere Hazine Garantisi önlemidir. 

Buna göre, Hazine Müsteşarlığı değeri 1 milyar TL’nin üzerindeki kamu-özel sektör işbirliğiyle yapılan projelerde şirketin çekilmesi durumunda dış borcun %85’inin kamu tarafından üstlenilebileceğini ancak hangi projenin hazine garantisinden yararlandığının kamuya açıklanmayacağını karara bağlamıştır.

Tüm bunlar inşaata dayalı birikim rejiminin kriz dinamiklerine ışık tutan veriler dir.

Sonuç

Son bölümde, bu çalışmada elde edilen bulguları makalenin girişinde yaptığımız kuramsal tartışmalar eşliğinde değerlendireceğiz. 
Çalışmamızın bulguları şöyle özetlenebilir. AKP döneminde inşaat ve gayrimenkul sektörlerinin büyüme performanslarına dair sunduğumuz veriler, Türkiye’de bir tür inşaat patlamasının yaşandığını gözler önüne sermektedir. Bu dönemde AKP iktidarlarının bu sektörlerle ilgili konularda gerçekleştirdiği yasal ve yönetsel düzenlemeler, söz konusu inşaat patlamasının piyasanın kendiliğinden yönelimleri sonucu değil, AKP iktidarlarının sistematik ve stratejik bir tercihi sayesinde vuku bulabildiğini göstermektedir. Bu stratejik tercihin gündeme 
gelmesinde ekonomik, politik ve ideolojik olmak üzere üç ayrı rasyonelin payı olduğu görülmektedir. Ekonomik rasyonel, 2001 krizi sonrası dönemde inşaat sektörünün geri ve ileri bağlantıları sayesinde hızlı bir büyüme sürecini tetikleme ve işsizliği soğurma kapasitesiyle, politik rasyonel inşaat üzerinden bir organik sermaye fraksiyonu oluşturarak sermaye sınıfı içerisindeki güç dengelerine müdahale etme çabasıyla, ideolojik rasyonel ise geniş kitlelerin bayındırlık faaliyetleri ve konut sahipliği üzerinden bir tür İslami Modernleşme ideolojisine içerilme stratejisiyle ilintilidir. Bu değerlendirmeler, AKP’nin inşaat tercihinin günümüz kapitalizminde yapılı çevre üretiminin tüm dünyada önem kazanmasının Türkiye’ye yansımasından ibaret olmadığını, AKP’nin yürürlüğe koyduğu yeni hegemonya projesi bağlamında düşünülmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Bu bulguların gayrimenkul piyasalarının ekonomi politiği konusunda gelişen literatüre şu tür çıktılar sağladığını söyleyebiliriz. 
David Harvey’in kentsel birikimin günümüz kapitalizminde giderek belirgin hale gelen bir kriz dinamiği olarak öne çıktığını tespit eden sermaye çevrimleri eksenli yaklaşımı, inşaat ve gayrimenkul sektörlerini konu edinen çalışmalar için faydalı bir giriş noktası sunmakla beraber, söz konusu kriz dinamiğinin nedenleri, ortaya çıkma ve gelişme örüntüleri ve olası sonuçları, sermaye mantığının işlevsel 
ihtiyaçlarına indirgenerek çözümlenemez. Bu noktada, kentsel birikim meselesinin sermaye oluşum süreçleri, sermaye fraksiyonları arası çelişkiler ve bunların politik ifadeleri ile emeğin kontrol altına alınmasını sağlayan ideolojik süreçlerle birlikte düşünülmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bu gereklilik ise, sermaye mantığı çerçevesinin kalın fırça darbelerinin yanı sıra, inşaat ve gayrimenkul sektörlerinin vaka bazında farklı hegemonya projelerine nasıl eklemlendiğini gösteren ampirik çalışmaların önemine işaret etmektedir. 
Bu sonuç, aynı zamanda kentsel birikimin çeşitli ulusal ve yerel ölçeklerde ne tür farklı örüntülerle geliştiğini haritalandıracak ve bunun günümüz kapitalizminin içinden geçmekte olduğu çok boyutlu kriz açısından ne anlama geldiğini değerlendirecek karşılaştırmalı çalışmalara olan ihtiyacın altını çizmektedir.


DİPNOTLAR;

1 Bu yaklaşımın tipik bir örneği için bkz. Quigley, 1997.
602  Ankara Üniversitesi SBF Dergisi  71 (2)
2 2008 krizinin ortodoks neoliberal çevrelerde yarattığı büyük sarsıntıya dair bir analiz için bkz. Brenner vd., 2010.
3 Tipik bir örnek için bkz. Nakajima, 2010. 

4 Bu yaklaşımın ayrıntılı bir eleştirisi için bkz. Akçay ve Güngen, 2014: 21-23.
5 Bu konuda ufuk açıcı bir analiz için bkz. Peck vd., 2010.
604 ? Ankara Üniversitesi SBF Dergisi ? 71 (2)
6 Bu literatürde öne çıkan bazı çalışmalar için bkz. Castells, 1983; Smith, 1989; Tabb 1984; Katznelson, 1992. 

7 Bu konudaki önemli çalışmalar için bkz. Epstein, 2005; Boyer 2000; McNally, 2010; McDonough vd., 2010; Lapavitsas, 2009. 
606 ? 
Ankara Üniversitesi SBF Dergisi ? 71 (2)
8 Örneğin bkz. Sönmez, 2015; Çavuşoğlu ve Stultz, 2014; Ergüder, 2015; Birikim Dergisi 270 (2011).

9 Türkiye’de tüketici kredilerine dair ayrıntılı bir analiz için bkz. Karaçimen, 2015.
10 TOKİ’yle ilintili yasal değişikliklerin daha ayrıntılı dökümleri için bkz. Ergüder,
11 Jessop’ın İngiltere’de Thatcher iktidarının özgün politikalarını tanımlamak için ortaya arttığı iki-ulus hegemonyası, nüfusun bütün 
kesimlerini ulusal-halkçı bir ajanda etrafında kaynaştırmayı amaçlayan tek-ulus hegemonyasının aksine, nüfusun bazı stratejik kesimlerini 
içerip ödüllendirirken, diğer kesimlerini bilinçli bir şekilde dışarıda bırakan, karşısına alan ve damgalayan bir stratejiyi ifade eder. 
Bkz. Jessop, 2005: 176-178.
12 Bu konuda ayrıntılı tartışmalar için bkz. Balkan vd., 2014; Buğra ve Savaşkan, 2015.      
13 AKP’nin inşaatla ilintili hegemonya stratejilerinin ayrıntılı bir analizi için bkz. Çavuşoğlu ve Strutz, 2014.
14 Bu noktada, İstanbul’a yapılacak “ Mega Projelerin ” 2011 seçimlerinde AKP’nin en önemli propaganda aracı olduğunu hatırlamakta fayda var.
15 Hanehalkı borçlanmasının emeği disipline edici etkisi için bkz. Lapavitsas, 2009; Karaçimen, 2014.

16 Örneğin bkz. Sönmez, 2015: 87-90; Landon, 2015; Tarhan, 2015.



Kaynakça


Aalbers, Manuel (2012), “The Real Estate/Financial Complex”, 
https://ees.kuleuven.be/geography/projects/index.html?project_id=499&category=0&select_name=Aalbers%20Manuel&title=
&dsyyyy=2011&deyyyy=2017 (09.09.2015).
Akçay, Ümit (2013), “Hükümet-Cemaat kavgası, İnşaat Odaklı Birikim ve 17 Aralık Krizi: Bir Dönemin Sonu Mu?”, 
http://baslangicdergi.org/hukumet-cemaat-kavgasi-insaat-odaklibirikim-ve-17-aralik-krizi-bir-donemin-sonu-mu-umit-akcay/
(09.09.2015).
Akçay, Ümit ve Ali Rıza Güngen (2014), Finansallaşma, Borç Krizi ve Çöküş: Küresel Kapitalizmin Geleceği (İstanbul: NotaBene Yayınları).
Balaban, Osman (2011), “İnşaat Neyin Lokomotifi?”, Birikim, 270: 19-26.
Bora, Tanıl (2011), “Türk Muhafazakarlığı ve İnşaat Şehveti - Büyük Olsun Bizim Olsun”, Birikim, 270: 15-18.
Balkan, Neşecan, Erol Balkan ve Ahmet Öncü (Der.) (2014), Neoliberalizm, İslamcı Sermayenin Yükselişi ve AKP (İstanbul: Yordam Kitap).
Boyer, Robert (1990), The Regulation School: A Critical Introduction (New York: Columbia University Press).
Boyer, Robert (2000), “Is a Finance-Led Growth Regime a Viable Alternative to Fordism? A Preliminary Analysis”, Economy and Society, 29 (1): 111-145.
Brenner, Neil, Jamie Peck ve Nik Theodore (2010), “Variegated Neoliberalization: Geographies, Modalities, Pathways”, Global Networks, 10 (2): 182-222.
Buğra, Ayşe ve Osman Savaşkan (2015), Türkiye’de Yeni Kapitalizm (İstanbul: İletişim Yayınları). Castells, Manuel (1983), The City and The Grassroots: A Cross-Cultural Theory Of Urban Social
Movements (Oakland: University of California Press).
624  Ankara Üniversitesi SBF Dergisi  71 (2)
Cavuşoğlu, Erbatur ve Julia Strutz (2014), “Producing Force and Consent: Urban Transformation and Corporatism in Turkey”, City, 18 (2): 134-148.
Demyanyk, Yuliya ve Otto Van Hemert (2011), “Understanding the Subprime Mortgage Crisis”, Review of Financial Studies, 24 (6): 1848-1880.
Doğuş GYO, “GYO Şirketlerinin Gelişimi”,
http://www.dogusgyo.com/Articles.aspx?path=/gyolarin_gelisimi (09.09.2015)
Dumenil Gerard ve Dominique Levy (2011), The Crisis of Neoliberalism (Ann Harbor: Harvard University Press).
Dymski, Gary A. (2012), “Irka Dayalı Dışlama ve İkinci Kalite İpotek Kredileri Krizinin Ekonomi Politiği”, Lapavitsas, Costas (Der.), Finansallaşma ve Kapitalizmin Krizi (İstanbul:
Yordam) (Çev. Tuncel Öncel): 75-120.
Epstein, Gerald A. (Der.) (2005), Financialization and the World Economy (Northampton: Edward Elgar Publishing).
Engels, Friedrich (1992), Konut Sorunu (İstanbul: Sol Yayınları).
Ergüder, Başak (2015), “2000’li Yıllarda Türkiye’de Hanehalkı Borçlanması: Konut Kredileri ve Toplumsal Refah”, Praksis, 37: 99-127.
Garcia, Marisol (2010), “The Breakdown of the Spanish Urban Growth Model: Social and Territorial Effects of the Global Crisis”, International Journal of Urban and Regional Research, 34 (4): 967-980.
Gramsci, Antonio (1971), Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci (New York: International Publishers).
Gürkaynak Refet S. ve Selin Sayek Böke (2013), “AKP Döneminde Türkiye Ekonomisi”, Birikim 296: 64-69. GYODER, (2014), “Gayrimenkul Sektörü Araştırma Raporu”, 
http://www.gyoder.org.tr/img/mccontent/20141209154141_25912014_yili_3_ceyrek_verileri_ile_gayrimenkul_sektoru.pdf (09.09.2015).
Halkbank (2015), “Türkiye’nin Mega Projeleri 130 Ülkenin Gelirini Aştı”,
http://www.halkbankkobi.com.tr/NewsDetail/Turkiye-nin-mega-projeleri-130-ulkeningelirini-asti/486 (09.09.2015).
Harvey, David (2001), “Globalization and the Spatial Fix”, Geographische Revue, 2 (3): 23-31.
Harvey, David (2005), A Brief History of Neoliberalism (New York: Oxford University Press).
Harvey, David (2010), The Enigma of Capital and the Crisis of Capitalism (New York: Oxford University Press).
Harvey, David (2013), Asi Şehirler: Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. Ayşe Deniz Temiz).
IMF (2015), “Global Housing Watch”, http://www.imf.org/external/research/housing/ (09.09.2015).
Jessop Bob (1990), “Regulation Theories in Retrospect and Prospects”, Economy and Society, 19 (2): 153-216.
Jessop, Bob (1997), “A Neo-Gramscian Approach to the Regulation of Urban Regimes: Accumulation Strategies, Hegemonic Projects, 
and Governance”, Lauria, Mickey (Der.), Reconstructing Urban Regime Theory (London: Sage): 51-73.
Jessop, Bob (2005), Hegemonya, Post-Fordizm ve Küreselleşme Ekseninde Kapitalist Devlet,Yaral,  Betül ve Alev Özkazanç (Der.), (İstanbul: İletişim Yayınları).

Jessop Bob (2006), “Spatial Fixes, Temporal Fixes and Spatio-Temporal Fixes”, Castree, Noel ve Derek Gregory (Der.), David Harvey: A Critical Reader (Oxford: Blackwell): 142-166.
Johnson, Simon (2013), “The Greenspan Temptation,” 
http://www.project-syndicate.org/commentary/the-federal-reserve-s-leadership-question-by-simon-johnson     (25.11.2015).
Karaçimen, Elif (2015), Türkiye’de Finansallaşma: Borç Kıskacında Emek (İstanbul: SAV Yayınları).
Kelly, Morgan (2009), “The Irish Credit Bubble”, 
https://www.ucd.ie/t4cms/wp09.32.pdf  (09.09.2015).
Katznelson, Ira (1992), Marxism and the City (New York: Oxford University Press).
Kliman, Andrew (2011), The Failure of Capitalist Production: Underlying Causes of the Great Recession (New York: Pluto Press).
Landon, Thomas Jr. (2014), “Alarm over Istanbul’s Building Boom”,
http://www.nytimes.com/2014/05/21/realestate/commercial/after-istanbuls-building-boomcome-worries-of-a-bust.html
(09.09.2015).
Lapavitsas, Costas (2009), “Financialised Capitalism: Crisis and Financial Expropriation”, Historical Materialism, 17 (2): 114-148.
Lefebvre, Henri (2014), Mekânın Üretimi (İstanbul: Sel Yayınları) (Çev. Işık Ergüden).
Leung, Charles (2004), “Macroeconomics and Housing: A Review of the Literature”, Journal of Housing Economics, 13 (4): 249-267.
Lippit, Victor D. (2014), “The Neoliberal Era and the Financial Crisis in the Light of SSA Theory”, Review of Radical Political Economics, 46 (2): 141-161.
McDonough, Terrence, Michael Reich ve David M. Kotz (2010), Contemporary Capitalism and its Crises: Social Structure of Accumulation Theory for the 21st Century (Cambridge:
Cambridge University Press).
McNally, David (2011), Global Slump: The Economics and Politics of Crisis and Resistance (Oakland: PM Press).
Mera, Koichi ve Bertrand Renaud (2000), Asia’s Financial Crisis and the Role of Real Estate (Armong: M. E. Sharpe).
Nakajima, Chizu (2010), “Greed’s the Sole Cause of Every Financial Crisis”,
http://www.dailymail.co.uk/money/article-1288160/MONDAY-VIEW-Greeds-sole-causefinancial-crisis.html
(25.11.2015).
Peck, Jamie, Nik Theodore ve Neil Brenner (2010), “ Postneoliberalism and its Malcontents”, Antipode, 41 (1): 94-116.
Penbecioğlu, Mehmet (2011), “Kapitalist Kentleşme Dinamiklerinin Türkiye’deki Son 10 yılı: Yapılı Çevre Üretimi, Devlet ve Büyük Ölçekli Kentsel Projeler”, Birikim, 270: 62-73.
Purkis, Semra (2014), “Hukuka Aykırı Yasalar Yoluyla Mekan Üzerinden Pervasız Birikim”, Eğitim Bilim Toplum, 12 (46): 136-163.
Quigley, John M. (1997), The Economics of Housing Volumes I and II (Northampton: Elgar).
Robinson, Jennifer (2002), “Global and World Cities: A View from off the Map”, International Journal of Urban and Regional Research, 26 (3): 531-554.
Saraçoğlu, Cenk ve Melih Yeşilbağ (2015), “Minare ile İnşaat Gölgesinde”, Atılgan, Gökhan, Cenk Saraçoğlu ve Ateş Uslu (Der.),  Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (İstanbul: Yordam Yayınları): 871-957.
Saseen, Saskia (1991), The Global City: Readings in Urban Theory (Oxford: Blackwell).

Smith, Neil (2008), Uneven Development: Nature, Capital, and the Production of Space (Athens: University of Georgia Press).
Sönmez, Mustafa (2015), AK Faşizmin İnşaat İskelesi (İstanbul: NotaBene Yayınları). SPK (2015), “Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarına İlişkin İstatistikler”, 
http://www.spk.gov.tr/apps/aylikbulten/index. aspx?submenuheader=0 (09.09.2015).
Tabb, Wiliam K. (1984), Marxism and the Metropolis: New Perspectives in Urban Political Economy (New York: Oxford University Press).
Tarhan, Vefa (2015), “ Türkiye’de Bir Konut Balonu Var mı? ”, 
http://t24.com.tr/yazarlar/vefatarhan/turkiyede-bir-konut-balonu-var-mi,11143 (09.09.2015).
Taylor, John B. (2009), Getting off Track: How Government Actions and Interventions Caused,Prolonged, and Worsened the Financial Crisis (Stanford: Hoover Press).
Uzgel, İlhan (2009), “AKP: Neoliberal Dönüşümün Yeni Aktörü”, Uzgel, İlhan ve Bülent Duru (Der.), AKP Kitabı (Ankara: Phoenix Yayınevi):11-39.
Yaşlı, Fatih (2012), AKP ve Yeni Rejim ( Ankara: Tan Kitabevi Yayınları ).

HAZIRLAYAN,
Melih Yeşilbağ  
Hegemonyanın Harcı: AKP Döneminde İnşaata Dayalı Birikim Rejimi.,

http://www.politics.ankara.edu.tr/dergi/pdf/71/2/SBF-DERGISI-71-2-Tum-Kitap.pdf


****