105. YILINDA ÇANAKKALE SAVAŞI VE TÜRK HAVA HAREKÂTI., BÖLÜM 2
18 Nisan’da Çanakkale’de yoğun bir hava faaliyeti olmuş, 1’nci Tayyare Bölük uçakları, Bozcaada’ya uçuş yaparak 3’ncü Filo’nun meydanına 2 bomba atmıştır. Öğleden sonra İtilaf Devletlerinin bombardımanı nedeniyle uçaklar meydandan çekilerek gizlenmiştir. Aynı gün Yzb.Hüseyin Sedat’ın keşif raporunda; Bozcaada’nın batısındaki çok yüklü bir düşman nakliyesinin içerisinde askerlerle beraber Limni’ye doğru seyrettiği, 23 Nisan’da Mondros koyunda yapılan keşifte, İngiliz ve Fransızlar’ın bilinen deniz kuvvetlerinden başka 6’sı Fransız olmak üzere 27 nakliye gemisi koy dolaylarında büyük iaşe ve ikmal depoları ile aynı zamanda birçok kara birliklerinin bulunduğu görülmüş ve bu hazırlıkların çıkarma için olduğu düşünülmüştür. Uçaklar, düşmanın çıkarma bölgesindeki depolarını, kıt’a topluluklarını ve topçu mevzilerini tespit edip nakliye ve harp gemilerini bombalamışlar, ancak Çanakkale’nin karadan zorlanacağı kesin olarak anlaşılmıştır. 25 Nisan’da İtilaf Kuvvetleri; Seddülbahir, Arıburnu ve Kumkale’ye çıkarma yapmaya başlamıştır. Çıkarma harekâtı sırasında Plt.Garber ve Yzb.Hüseyin Sedat, Saroz Körfezi’nden Anadolu sahiline kadar yaptığı 3 saatlik keşifte; 45 nakliye gemisi ve savaş gemilerinin Saroz’a karşı çıkarma yapmakta olduğunu tespit etmiştir. 26, 27, 28 ve 29 Nisan keşif görevlerinde, düşmanın asli kuvvetlerinin Seddülbahir-Arıburnu arasındaki çıkarma bölgesinde durdurulduğu, ayrıca Beşike Limanı, Kumkale ve Bolayır’da gösteri çıkarmaları yapıldığı rapor edilmiştir.
18 Mart hezimeti sonrası ve kara savaşları öncesi hava kuvvetlerinin başarısızlığı nedeniyle İngilizler, Çanakkale’ye 18 uçak daha göndermiş ve 3.Kraliyet Filosu’nu Bozcaada’daki havaalanına taşımıştır. Ayrıca İngilizlerin 3500 tonluk HMS Manica isimli sabit balon gemisi 22 Mart’ta Çanakkale’ye getirilmiştir. İtilaf Devletleri’nin 30’un üzerindeki hava unsurunun görevi, kara savaşı sırasında keşif yapıp taarruzda bulunmak, çıkarmalarda hedef belirlemek ve top atışlarını düzenlemek olmuştur. 1 Şubat 1915’te 6 deniz ve 4 kara uçağıyla Ege’ye açılan İngiliz HMS Ark Royal uçak gemisi, deniz uçaklarıyla İzmir ve Enez yöresinde uzun menzilli keşif görevleri yapmıştır. HMS Ark Royal 17 Şubat’ta Bozcaada’ya gelmiş Alman denizaltılarının sıkıştırması karşısında manevra zorluğu yaşamış ve Selanik’e gönderilmiştir. HMS Manica balon gemisi, Türk topçu birliklerinin yerini tespit etmek için görevlendirilmiş ve önemli bir diğer görevi de HMS Baccante savaş gemisinin topları için hedef belirlemek olmuştur. HMS Manica ve HMS Hector ’un balonları gün boyunca ve her hava şartında yukarıda kalıp istihbarat sağlamıştır. Bu tarihlerde, İtilaf Kuvvetleri; 20 İngiliz kara uçağı, 8 Fransız kara uçağı, 2 İngiliz deniz uçağı ve 12 Fransız deniz uçağı olmak üzere toplamda 42 uçaktan oluşan birleşik hava gücüne sahip olmuştur. Dönem içerisinde, İngiltere'den 22 uçak gönderilmiş ve uçak sayısı 55'e yükselmiştir. Düşman uçaklarının çoğu makineli tüfekle donatılmış ve uzun menzilli yeni modellerden oluşmuştur. Buna karşılık Osmanlı ordusunun bölgede bulundurduğu uçak sayısının en iyi dönemlerde 7 civarında olmuş ve bu süre zarfında cepheye kısıtlı sayıda uçak sevk edilebilmiştir. Türk Hava Gücü, ilk başlarda 1/14’lük bir eşitsizliğe sahip olmuş, dönem içerisinde bu oran İtilaf devletlerinin aleyhine 1/7’lik bir seviyeye düşmüştür. İtilaf Devletleri hava gücü sayı ve nitelik bakımından üstün olmasına rağmen Türk tarafı düşmanla direkt temastan kaçınarak ve fırsatlardan yararlanarak keşif ve bombalama faaliyetlerine devam etmiştir. Gelibolu Yarımadası ve Kumkale’ye çıkarma yapıldığı sırada Yeşilköy’de 1 Deperdussin deniz uçağı, 1 adet R.E.P. ve 3 adet Bleriot kara uçağından teşkil edilmiş olan 1’nci Tayyare Bölüğü, Müstahkem Mevki Komutanlığı emrinde verilen görevleri üstlenmiştir. Ancak 5’nci Ordu emrinde uçak olmadığı ve iki komutanlık arasında uçakların kullanılması konusunda bir anlaşma sağlanamadığı için çıkarmada uçaklardan yeterince yararlanılamamıştır. Türk havacılığının 2 önemli zafiyet alanı, telsiz sistemi ve makineli tüfeklerinin bulunmaması olmuştur. Telsiz sistemlerine kısa sürede sahip olan Türk hava havacılığı, sonuçları ilgililere daha seri iletebilecek kabiliyete ulaşmıştır. Savaşın başlarında tüfekler uçaklarda henüz kullanılmadığından düşman uçaklarının pilotlarına karşı şahsi tabancalar ile ateş edilmiştir. Ancak, İtilaf güçlerinin uçakları, savaşın başından itibaren makineli tüfekle teçhiz edilmiştir. Harekat sürerken tek kişilik Fokker E-III uçaklarının makineli tüfekle teçhizi ve cepheye gelmesi Türk tarafına büyük avantaj sağlamıştır.
2 Mayıs 1915’te ilk hava savaşı Seddülbahir üzerinde gerçekleşmiştir. Yzb.Serno ve Rasıt Yzb.Hüseyin Sedat keşif görevinde, 2 düşman uçağıyla karşılaşınca Parabellum otomatik tabancalarıyla düşman uçağına ateş açmış ve uçağı püskürtmeyi başarmışlardır. 3 Mayıs’ta Plt.Yzb.Fevzi ve Rasıt Tğm.Sami, Rumeli-Kilyos bölgesindeki keşif görevini icra ederken Uskumru köyü üzerinde Jandarma tarafından Rus uçağı sanılarak tüfekle yapılan atış sonucu düşürülerek şehit olmuşlar ve ilk Türk hava şehitleri olarak havacılık tarihinde yer almışlardır. 4 Mayıs’ta 1’nci Tayyare Bölüğü’ne ait 2 uçak Seddülbahir önlerindeki düşman nakliye gemileri ve karaya çıkarılmakta olan askerlere bomba taarruzu yapmış, ancak bir sonuç elde edememiştir. Mayıs 1915’te keşif görevlerine devam edilmiş, Arıburnu önünde yer alan İngiliz balon gemisi Manica ciddi tehdit olması nedeniyle düzenlenen taarruzlar ile atılan bombalar küçük çapta olduğu için etkili olmamıştır. 14 Mayıs’ta Seddülbahir’deki düşman ordugahı ve 19 Mayıs’ta 2 uçak ile güney cephesindeki taarruza destek olmak amacıyla düşman çıkarma gemileri ve ordugahı bombalanmıştır. 23 ve 27 Mayıs’ta hava keşifleri, düşman taşıt ve savaş gemilerinin durumunu öğrenmek açısından faydalı olmuştur. 27 ve 28 Mayıs’ta Mehmet Ali ve Yzb. Hüseyin Sedat, İmroz ve Bozcaada üzerinde 4 saat süren keşifler yapmış ve düşman gemilerinin Mondros limanında ağ içinde muhafaza edildiği tespit edilmiştir. 30 Kasım 1915’de Plt.Yzb.Ali Rıza ve Rasıt Tğm.İbrahim Orhan, AK-I Nu.lı Albatros C-I uçağı, Fransız uçağı ile hava muharebesinde çatışmaya girmiştir. Çatışma sırasında attıkları kurşun, Fransız uçağının benzin deposunu delmiş ve uçak yanarak İntepe-Helles arasında düşmüştür. Pilotlar, ilk Türk hava zaferini kazanan subay olarak ikinci kez Türk havacılık tarihine geçmişler ve kıdem zammı para mükâfatıyla taltif edilmiştir. 28 Mayıs’ta yapılan keşif uçuşunda, bir gün önce Alman U-2 denizaltısı tarafından batırılan Majestic zırhlısının Seddülbahir feneri dolaylarında ters dönmüş olarak su altında yatmakta olduğu belirtilmiştir. 31 Mayıs 1915’te yapılan 4 saatlik keşifte; İmroz, Limni, Seddülbahir ve Anafartalar çevresinde birçok gemi tespit edilmiştir. Yine; Kefalo Limanı’nda 1 muharebe gemisi, ufak 1 kruvazör, 2 torpido, 9 nakliye, 1 kurtarma ve 1 balon gemisi; İmroz adası ağzında 2 taburluk ordugâh, Mondros Limanı’nda; 1 gemi, Majestik, Triumpth, Prince of Wales, Russel, Ocean sınıfından Hanri IV Fransız muharebe gemisi ile İngiliz Kress, Juno, Hingflier kruvazörleri, Fransız Julferry, 3 gambot, 4 hastane ve 60 nakliye gemisi, 4 Fransız torpido muhribi, Mondros Limanı önünde orta gemiler için bir mayın hattı geçidi, Limni Adası doğusunda 1 tümeni barındıracak 15 bin kişilik ordugah görüldüğü bildirilmiş ve limana 2 bomba atılmıştır.
Haziran 1915’te, 1’nci Tayyare Bölüğü harekâtta kullanılacak mevcut uçak sayısı 3 olmuştur. Gayrı faal olan Deperdüssen, REP ve 3 Bleriot XI-2 uçağından 2’si faal hale getirilmiştir. 4–5 Haziran’da başlayan 3’ncü Kirte Savaşı sonrasında, 12 Haziran’da Kerevizdere’de yoğun çatışmalar başlamıştır. Bu süreçte Türk uçaklarının yaptığı keşiflerde, İngilizlerin 2 yeni tümen sevki ile takviye edildikleri görülmüştür. Güney grubu komutanı Vehip Paşa, Türk birliklerine çok kayıp verdiren Kanlıdere ve Seddülbahir’deki top bataryalarının yerlerinin mutlaka saptanmasını istemiştir. 4 Haziran’da görevlendirilen 1’nci Tayyare Bölüğü’ne ait 1 uçak, görülebilen bataryaların yerlerini haritaya işaretlemiştir. 6 Haziran’da Türk uçakları düşman mevzilerini bombalamış, bombardımanın sonrasında uçaklar bakıma alındığı için 13 Haziran’a kadar herhangi bir hava harekâtı gerçekleştirilememiştir. Bu tarihten sonra yapılan keşif uçuşlarında; Limni Adası’nın Mondros koyunda o zamana kadar keşfedilenlerden daha büyük bir çadır ve barakalar topluluğu ile 18 düşman gemisinin bulunduğu; koyun doğusunda ordugâh kurulduğu, Bozcaada’nın kuzeyinde 1 muharebe gemisi ile 5 muhribin, İmroz Kefalo Limanında 2 muhrip ile 2 muharebe gemisinin, ada güneyinde 3 mayın tarama gemisinin, Suvla, Arıburnu ve Seddülbahir’de ise muhtelif muhrip ve arama tarama gemilerinin bulunduğu tespit edilmiştir. 15 Haziran’da düşmanın Seddülbahir’de kurduğu 4 uçaklı havaalanı, Türk topçusu tarafından bombalanması ile 3 düşman uçağı havalanarak alanı terk etmek zorunda kalmıştır. 18-19 Haziran’da yapılan keşiflerde yeni bir faaliyet görülmemiştir. 20 Haziran’da ilk kez Midilli adasına bir keşif yapılmış, denizaltı devriye ve karakol uçuşları için kullanıldıkları sanılan birkaç deniz uçağı görülmüştür. Aynı gün Bozcaada, İmroz ve Limni Adalarına uçuş yapılarak Limni Adası’nın Mondros körfezinde demirli bulunan nakliye gemilerinin güvertelerine nakliye botları yerleştirildiği belirlenmiştir. Böylece yakında Gelibolu Yarımadası’na yeni birliklerin çıkarılacağı ve taarruz yapılacağı sonucuna varılmıştır. Limni ve Bozcaada dolaylarında karargâh ve gemilerin artması hakkında hava keşifleriyle elde edilen bilgiler, düşmanın Seddülbahir veya Arıburnu’na yeniden taarruza geçeceğine dair hazırlık yaptığı tespit edilmiştir. 21 Haziran’da topçu atışı ile denize 2 uçak düşürmeyi başarmıştır. 22 Haziran’da güney cephesi bombalanırken hava muharebesi gerçekleşmiş, 1 İngiliz rasıdı vurulmuş, görev uçuşunda olan 2 uçağımızdan biri Alçıtepe üzerinde karşılaştığı düşman uçağı ile giriştiği hava muharebesinde motorundan isabet alarak Alibey Çiftliği yakınına inmek zorunda kalmış ve düşmanın yoğun topçu ateşine rağmen civardaki erlerin yardımı ile kurtarılmıştır. 23–25 Haziran’da uzun mesafe keşifleri devam etmiş ve bölgede 100 gemi tespit edilmiştir. 25 Haziran’da Arıburnu bölgesindeki düşman karargâhı üzerine havadan propaganda amacıyla 300 adet İngilizce yazılı propaganda bildiri atılmış, böylece uçaklardan propaganda amaçlı yararlanılmasının ilk örneğini teşkil etmiştir. 29 Haziran’da 1’nci Bölük, 2 uçakla Seddülbahir’i keşif için görevlendirilmiş, biri kalkış sırasında kazaya uğrayarak kırım yapmış, diğer uçak görevini tamamlayarak geri dönmüştür. Bölük uçakları bombardıman ve yakın keşif uçuşunu en fazla 600–800 metreden yaptığı için yerden açılan piyade ateşinden etkilenmiş, hatta kendi birliklerimizin ateşine de maruz kalmıştır. Bu sorunu ortadan kaldırmak amacıyla Türk uçakları savaşın başından beri dikey stabilize ve dümende kırmızı zemin üzerinde beyaz ay yıldızın olduğu ve kanat altlarında da dıştan içe kırmızı beyaz kırmızı renkli üç daireden oluşan bir tanıtma işaretini kullanmıştır.
5 Temmuz 1915’te İngiliz ve Fransız uçaklarının taarruzu ile 2 Türk uçağı yerde tahrip edilmiş ve kullanılamaz hale gelmiştir. Türk uçak bölüğünün aylardan beri devam eden uçuşları, kısa bir süre için durdurulmuştur. Bölük, Başkomutan vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından 5’nci Ordu’nun emrine verilmiştir. Yzb.Serno, Mayıs 1915’te kesilen ikmal ve uçak temini konularını görüşmek üzere Almanya’ya gönderilmiştir. Bunun üzerine Almanya, Türkiye’ye 20 uçak daha vermeyi kararlaştırmıştır. 5 Temmuz 1915’de Almanya’dan uçak birliğine takviye amacıyla gelen 2 Gotha WD-I tipi deniz uçağı ve Alman pilotlar Çanakkale’ye gelmiş, Çanakkale’nin kuzeyinde Köse ve Nara burunları arasındaki istasyonda konuşlandırılmıştır. Bu uçaklar ve İstanbul’da görevli 1 uçak ile Alman Donanması Özel Müfrezesi Deniz Tayyare Grubu, Türkiye Özel Komutanlığı “Deniz Uçak Birliği”ni oluşturmuş ve Mevkii Müstahkem emrine verilmiş, 5–6 Temmuz’da keşif görevlerine başlamıştır. Boğaz dışında adalara keşif ve bombardıman yapmak, müttefiklerin Boğaz önündeki faaliyetlerini takip etmek amacıyla görevlendirilmiştir. 1’nci Tayyare Bölüğü’ne 13 Temmuz’da, 4 Rumpler BI tipi silahsız keşif uçakları gönderilmiştir. Almanya’da eğitimini tamamlayan Plt.Ütğm.Hasan Tahsin, Bölük Komutanlığı görevini Alman Plt.Tğm.Pressner’den devralmıştır. 18 Temmuz’da düşmanın son durumunu öğrenmek için keşfe çıkan 1 Türk uçağı, Kefalo koyunda rastladığı Çanakkale İtilaf Kuvvetleri Komutanı Hamilton’un yatına taarruz etmiş, ancak yat isabet almamıştır. Temmuz ayı ortalarında 5’nci Ordu Komutanı Sanders, 1’nci Tayyare Bölüğü’nün kendi karargâhının olduğu Gelibolu civarına konuşlandırılmasını istemiştir. Gelibolu-Galata Köyü güneyinde bugünkü adı Cumalıdere olan bir dere tabanı seçilmiş, düzeltilerek uçakların iniş kalkış yapabilecekleri bir hale getirilmiş ve 21 Temmuz’da Gelibolu’dan Galata’ya nakledilmiştir. 27 Temmuz 1915’de Anafartalar Bölgesi Cephe Grup Komutanı Mustafa Kemal Atatürk, Conkbayırı’na geldiği gün 11 düşman uçağı bölgeyi ve karargâhı havadan bombalamıştır. İngiliz Plt.Yb.Samson, Eylül ayının 2‘inci haftasında Gelibolu’ya dönüş yolunda 1 Nieuport uçağı ile Atatürk’ün otomobilini taramıştır. Mermiler, arabanın önünde ve arkasında patlamış, ön cama düşen mermi şoförü yaralamış, ve kendisi şans eseri yara almadan kurtulmuştur.
İngilizler, Gelibolu çıkarmalarının başarısızlığı sonrasında, Türk Kuvvetlerini kuzeyden kuşatarak, boğaz için çok önemli olan Kocaçimen ve Conk Tepelerini ele geçirip, Tuzla gölü güneyinde karaya çıkıp, Anafartalar üzerinden Kilya Limanı istikametinde kuşatma yapmayı planlamıştır. İtilaf Devletlerinin yeni bir çıkarma harekâtına girişeceği haberinin alınması ile beraber 28 Temmuz sabahı Anafartalar Hava Harekâtı bir deniz uçağı keşfi ile başlamıştır. Öncelikle Limni Adası ve Mondros Körfezi hava keşfinde, Mondros Koyu’nda 13’ü savaş gemisi olmak üzere 87 gemi tespit edildiği ve bombalandığı belirtilmiş, gemi sayısında eskiye oranla bir azalma ve ordugâhlarda da küçülme gözlemlenmiştir. Uçak ordugâh bölgesine bir bomba attıktan sonra Bozcaada’ya yönelmiş, burada da sadece Fransız uçak birliğinin olduğu görülmüştür. 31 Temmuz gece yarısından sonra 1’nci Tayyare Bölüğü ve Alman Deniz Uçak Birliği’nden 2 uçak keşfe çıkmış, Bozcaada’da bir değişiklik olmadığı gözlenmiştir. Bu arada Bozcaada havaalanına taarruz yapılmış, 5 bomba ve 500 çivi atılmıştır. Bu taarruz dönüşü, uçaklardan biri hava devriyesine çıkan düşman uçaklarının saldırısına uğramış, ancak Alman Deniz Uçak Birliği’ne ait uçak isabet almasına rağmen üsse geri dönmüştür. Ağustos ayı başında yapılacak büyük taarruza destek amacıyla İngiliz Krallık Donanma Hava Servisi’ne bağlı 2’nci uçak grubu harekât alanına gelmiştir. Düşman uçaklarının çoğu makineli tüfekle donatılmış uzun menzilli yeni modellerden oluşmuş ve düşmanın harekât imkânı büyük ilerleme kaydetmiştir. 1’nci Tayyare Bölüğü, Türk hava harekât ve faaliyetlerini devam ettirmek için Almanya’dan makineli tüfeklerle donatılmış av ve bombardıman görevi yapabilen zamanın en üstün uçaklarından olan 5 Albatros-C ve 5 Gotha tipi deniz uçağı ile takviye edilmiştir. Deniz uçaklarının 3’ü Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın emrine, 2’si İstanbul’daki hava istasyonuna verilmiştir.
İngilizlerin 3 SS tipi hava gemisi, 2 Ağustos 1915’te Gökçeada’ya intikal etmiştir. Ancak hava şartları nedeniyle hava gemilerinin sadece denizaltı gözetleme devriyesiyle sınırlı görevleri yapmıştır. 2 Ağustos’ta, İtilaf Devletleri’nin Arıburnu’na başlattığı çıkarma harekatına 6 uçak ile destek vermiş ve çıkarma sırasında düşmanın hava üstünlüğünden dolayı uçaklarımız keşif uçuşu yapamamıştır. 3 Ağustos gecesi deniz uçakları İmroz’u keşfedip bombalamış, düşmanın saldırısı karşısında 1 uçak isabet almıştır. Arıburnu Cephesi’ni tutmuş olan Kuzey grubunun sağ yanını Suvla Koyu’ndan kuşatmak ve bu grubun gerisinden Marmara’ya ulaşmak amacıyla yapılan ilk İngiliz takviye çıkarması, 6/7 Ağustos’ta Suvla Limanı’na yapılmıştır. Gerçekleşen bu çıkarma sırasında uçaklarımız keşif yapmadığından, düşmanın çıkarma yaptığı ancak harekât sonrasında anlaşılabilmiştir. Deniz uçaklarının denizaltılarla ilk teması 6 Ağustos’ta olmuş, Marmara Adası’nın batı kıyısı açıklarında bulunan bir düşman denizaltısına bomba taarruzu yapılmış, ancak bir sonuç alınamamıştır.
7 Ağustos 1915’te Arıburnu ve Anafartalar çıkarmaları için İtilaf güçleri filosu yeni uçaklarla desteklenmiştir. 4 Bristol, 6 Caudron, 6 BE 2C ve 6 Morane Parasolünü uçakları ile filonun kapasitesi 48 uçağa ulaşmıştır. Buna karşılık Osmanlı’nın 1’inci Tayyare Bölüğü’nde yalnızca 8 uçak bulunmuştur. 7 Ağustos 1915’te Anafartalar Muharebeleri başlamış, denizaltı tehlikesine karşı deniz uçaklarımıza Marmara’da keşif görevi verilmiştir. Bu uçakların seyir sahasını arttırmak için Tekirdağ’da ve Marmara’da Ekinlik adasına yardımcı iniş yeri hazırlanmış, benzin ikmal depoları kurulmuştur. 6-10 Ağustos sürecinde, İngiliz ve Anzak güçlerinin katıldığı harekâtta 5’nci Ordusu’na bağlı hava birlikleri harekat boyunca keşif yapmanın yanı sıra, düşman hattının bombardıman saldırılarını da gerçekleştirmiştir. 1’nci Bölük, 5’nci Ordu’ya yoğun destek sağlamış, attığı bombalarla 1 düşman gemisini batırmış ve 4 uçakla 4 gün devam eden muharebelerde 51 saat muharebe uçuşu gerçekleştirmiştir. 9 Ağustos’ta, Bolayır önlerinde bulunan 1 düşman denizaltısına taarruz yapılmış ve 1 bomba isabet ettirilmiş, bunun sonucu deniz yüzeyinde yağ lekeleri oluştuğu gözlenmiş ve denizaltının batırıldığı tespit edilmiştir. 12 Ağustos’ta 2 Short deniz uçağı, Gelibolu’nun kuzeyinde bir buharlı gemi keşfetmiştir. Bnb.Edmons, 1 Short uçağı ile yaklaşık 700 metre mesafeden ve suya 5 metre yüksekten torpidoyu salmış, torpidonun hedef istikametini gördükten sonra ana gemisi Ben My Chree’ye geri dönmüştür. Bu olay dünya havacılık tarihinde ilk havadan torpido saldırısı olarak yerini almıştır. Bnb.Edmons, torpido taarruzlarına devam etmiş ve 19 Ağustos’ta Akbaş iskelesine doğru seyretmekte olan 3 gemiden birine taarruz ederek bir gemide yangın çıkarmıştır. Aynı gün Tğm.GB Dacre, Short uçağı ile bir gemiye taarruz ederek torpido bırakmış ve gemi batırılmıştır. Anafartalar muharebeleri tüm şiddetiyle devam ederken Türk tarafının en kısa deniz yolu Gelibolu Yarımadası, İstanbul ve Marmara limanları arasında olduğu için 5’nci Ordu’nun tüm ihtiyaçlarının buradan karşılanmasına çalışılmış, düşman denizaltılarıyla mücadele etmek amacıyla Müstahkem Mevki Komutanlığı’na destek verilmesi istenmiştir. Ancak Komutanlık, 2 deniz uçağı olduğunu, bunlardan birinin kalenin deniz keşifleri için kullanıldığını, diğerinin de uçamaz durumda olduğu gerekçesiyle isteği reddetmiştir. Bu konunun öneminin anlaşılmasıyla Mevki Komutanlığı kalan tek uçağı Marmara’da düşman denizaltılarını keşif, gözetleme ve bombalama için tahsis etmiştir. 1’nci Bölüğe takviye olarak Eylül 1915’de 1, Aralık 1915’de 3 Alman Fokker uçağı katılmış ve Çanakkale Cephesinde harekâta iştirak etmiştir. 5 Eylül’de 1’nci Tayyare Bölük uçakları cephe üzerinde keşfe çıkmış, Tuz Gölü civarında 70 çadırlık bir Ordugâhı keşfedilmiş, yeni bir harekât için 50 bin kişilik kuvvet hazırladığı ve kuvvetin sevk yönünün Midilli olduğu belirtilmiştir. Bu nedenle Midilli’ye yapılacak keşif önem kazanmıştır. 6 Eylül’de yapılan keşifte; Bozcaada ve Midilli’de bir değişim görülmemiştir. Aynı gün İmroz ve 10-11 Eylül’de Bozcaada ve Midilli’ye yapılan keşif uçuşunda bölgede yeni bir durum değişikliğine rastlanmamıştır.
18 Eylül’de Marmara’ya ve Midilli’ye keşif uçuşları gerçekleştirilmiştir. Bölük Komutanı Yzb.Körner yaptığı keşifte, Gelibolu’daki kuvvetlerde bir azalma olduğunu rapor etmiştir. 27 Eylül 1915’te Alman Ütğm.Karl Kettembeil ve Tğm.Pressner ilk kez bir düşman uçağını hava muharebesinde düşürmüş ve düşman uçağını düşüren ilk rasıt olmuştur. Böylece ilk kez bir Türk uçağı, düşman uçağını Çanakkale Cephesi’nde düşürmüştür. 16 Eylül sabah saatlerinde Hamilton’un bulunduğu karargâha 4 bomba isabet ettirilmiş, bu eylem 19 Eylül, 27 Eylül ve 28 Eylül gecelerinde tekrarlanmıştır. 20 Eylül’de Limni, Bozcaada, Midilli, İmroz ve Saroz Körfezi üzerinde gerçekleştirilen hava keşiflerinde adalarda düşman kuvvetlerinin azaldığı tespit edilmiştir. Keşifler sırasında taarruz görevi de yürütülmüş, özellikle sabit balonun etkisiz hale getirilmesi amacıyla 27 Eylül’de 1’nci Tayyare Bölüğü’ne ait av uçaklarıyla balon tesisine bomba isabet ettirilmiş, hasarın ne ölçüde olduğu tespit edilememiştir. 20 Aralık’ta 1’nci Tayyare Bölüğüne 6 uçak takviye gönderilmiş, İmroz’a keşif ve bombardıman için görevlendirilmiştir. 24–30 Aralık tarihlerinde 3 uçaklık filolar halinde güney grubunda uçuşlar yapılmış ve 2 sortide; 12 bomba, 150 el bombası ve 1200 fleşet (küçük ok) atılmıştır. Deniz birliği 3 uçak ile Bozcaada, Limni ve Gelibolu bölgesinde keşif görevleri icra etmiştir. 6 Ocak 1916’da, Alman pilotuyla birlikte 1 uçak Seddülbahir’de, İtilaf güçlerine ait bir Farman uçağı tarafından düşürülmüştür. Buna karşın Alman Tğm.Buddecke, Fokker uçağı ile 4 düşman uçağını, ayrıca 3 Alman pilot, 5 düşman uçağı daha düşürmüştür. Böylece Fokker’ler 1 uçak kayba karşılık 9 düşman uçağı düşürmüştür.
İtilaf Devletleri’nin Çanakkale Boğazı'nı savaş gemileriyle geçmek ve böylece İstanbul'a kavuşma isteklerini gerçekleştirmek amacıyla başlattıkları Çanakkale Savaşı, tarafların karada ve denizde olduğu gibi havada da karşılaşmaları nedeniyle dünya havacılık tarihinin önemli savaşlarından biri olmuştur. İtilaf Devletlerinin kesin yenilgisi ile sonuçlanan Çanakkale Savaşları’nda Türk havacıları; zaferin kazanılmasında önemli görevler üstlenmişler, az sayıda uçak ve yetersiz ekipman ile gerçekleştirdikleri keşif, taarruz ve muhabere görevlerinde büyük başarılar sağlamışlardır. Savaş süresince bomba yapma ve el aletlerini temin etmek için Bakırköy’de bir depo kurulmuş, İstanbul’daki sanatkârlar pervane ve jig yapmak için görevlendirilmiş ve sorun çözülmüştür. Bu dönemde, 1’nci Tayyare Bölüğü’nde 5 pilot, 10 rasıt olmak üzere toplam 15 Türk havacı ve 23 Alman havacı görev yapmıştır. Savaş süresince, İtilaf Devletleri’nin uçaklarından 17’si Osmanlı topçusunun yerden açtığı ateş sonucunda olmak üzere toplam 60 uçağı düşürülmüştür. Uçakların düşürülüşü hava-hava muharebeleri, topçu atışları ve piyade atışlarını neticesinde gerçekleştirilmiştir. Türk havacılığı, kendisine verilen her türlü görevi büyük bir cesaret içerisinde yapmış ve bu gücü etkili bir şekilde kullanmış ve yapılan uçuş görevleri ile Türk zaferine büyük katkı sağlamıştır. Harekâta, 8 adet hava ve 1 adet deniz uçağı aktif olarak katılmıştır. Çanakkale Savaşı’nın başından I.Dünya Savaşı sonuna kadar Türk havacılığı 4 uçak kaybetmiş ve havacılık tarihi bakımından önemli bir yer teşkil etmiştir. Türk havacılardan hiçbiri hayatını kaybetmemiştir.
Çanakkale Savaşı’nda Türk askeri havacılık tarihi açısından birçok harekât prensipleri bakımından da ilkler yaşanmıştır. İlk kez uçaklar ile denizaltıların işbirliğinin görülmesi ve İngiliz uçaklarının torpido atarak bir Türk muhribine yaptığı saldırı ile torpido uçaklarının doğması ve gelişmesine zemin hazırlaması da hava savaşlarının önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Ayrıca ilk uçak gemisi HMS Ark Royal ve ilk balon gemisi HMS Manica İngilizler tarafından kullanılmıştır. Türk havacılarının imza attıkları en önemli başarı çağımızda vazgeçilmez olan Elektronik Harp uygulaması, 1915’de ilk kez İngilizlerin en önemli savaş gemisi “Queen Elizabeth”e uygulanmıştır. Queen Elizabeth dretnotunun toplarının atışını tanzim etmek için kullanılan telsiz sisteminin 1 Türk savaş uçağı, havadan elektronik karıştırma ile işlevsiz hale getirilmiştir. İngilizler, Helles burnundaki hava meydanını emniyetsiz bularak Bozcaada’ya taşındıklarında meydanda sahte uçak bırakarak Türklerin bu hedefe taarruz ile mühimmat sarf ettirmiş ve bir harp hilesi uygulamışlardır.
Bu savaşta Türk havacıları, ilk kez hava muharebesinde Fransız uçağını makineli tüfek atışıyla düşürmeyi başarmış, ilk hava zaferini kazanan Türk pilotu olarak tarihe geçmiştir. Türk havacılarının buluşlarını daha sonra Almanlar kendi uçaklarında uygulamış ve uçaklara rasıt yerine makineli tüfek yerleştirmişlerdir. Manica balon gemisine taarruzlar yapılarak, geminin balonunu toplayıp görev yerinden ayrılması sağlanmış, bu görev ile Çanakkale semalarında Yakın Hava Desteğinin basit bir uygulama ilk örneği yaşanmıştır. Hava harekâtında yaşanan havacılık deneyimleri, tarafların sonraki yıllarda modern askeri havacılık alanında gerçekleştirdikleri ilerlemelere ve gelişmelere temel teşkil etmiştir. Türk havacılığı açısından önemli sonuçları olmuş ve yeni bir kuvvet çarpanını oluşturmuş, yeni silahın gereksinimi olan strateji ve taktiklerin oluşturulmasına öncülük etmiştir. Teknolojik ve yenileştirme alanında önemli gelişmelerin harp sahasında uygulandığı bir cephe olmuştur. Harekâtın her safhası Türk havacılığı tarafından önceden keşfedilmiş, deniz ve kara kuvvetlerine savaş öncesi hazır olma fırsatı sunmuş, İtilaf güçlerinin çekilme emareleri havadan tespit edilmiştir.
Çanakkale Savaşı, bilinen yönü ile deniz ve kara olmak üzere 2 safhadan oluşmuştur. Ancak, değişen taktik ve strateji açısından hava harekâtı ana aktör olmasa da savaşın gidişatında önemli bir rol oynamıştır. Uçaklar, daha çok keşif ve gözlem amaçlı ve aynı zamanda bir propaganda unsuru olarak kullanılmıştır. Uçakları bertaraf edecek savunma sisteminin olmayışı ise onları bir anlamda dokunulmaz kılmıştır. 1’nci Tayyare Bölüğü’nün uçaklarında görülen büyük arızalar bölük meydanında gidermek mümkün olmadığı için gemi ile İstanbul’a gönderilmiş ve yaklaşık 10 gün yararlanılamamıştır. Ayrıca Çanakkale Meydanı’nın çok taşlı olması ve taşların dönen pervanelere çarpması hasar ve kırıma yol açmıştır. Bu nedenlerden dolayı sadece 3 uçaktan oluşan bölük, bazen uçuşa tek uçak bile çıkartamamış, bölgeye bu süre zarfında kısıtlı uçak sevk edebilmiştir. İtilaf güçleri; yeni sistem uçaklar, balonlar, ana uçak gemileri ile ekonomik olarak yeterliliğin bir sonucuyken, Türk havacılığı Almanlardan aldıkları ve savaşın henüz başlarında envanterinde bulunan uçaklar ile hava harekâtını sürdürmüş, bölgeye hava gücü göndermesinde ekonomik sıkıntılar her zaman önemli olmuştur. Türk ve Alman havacı personel birlikte görev yapmışlar, farklı kültürlerden gelen ve farklı değerleri olan bu insanların karmasından oluşan bölüklerin başarıları ile aynı millete ait insanlardan oluşan bölüğün ahenk ve başarısı şüphesiz aynı olmamış ve sorunlar yaşanmıştır.
Çanakkale Zaferi’nin 105’nci yılında şüphesiz çıkarılacak çok dersler bulunmaktadır. Havacılığın gücü ve savaşın seyrine etkisi burada tecrübe edildiğinden Cumhuriyet döneminde havacılığın gelişmesine önemli katkılar yaratılmıştır. Hava harekâtının kesintisiz sürdürülebilmesi ve bağımsız hareket edebilmesi için Hava Harp Sanayi’nin barış şartlarında kurulması zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Çanakkale Savaşı’nın en önemli özelliği, Türkiye’nin geleceğine etkili olacağı, bağımsızlığını, kurtuluşunu ve kuruluşu sağlayacağı 100.Yılın lideri Mustafa Kemal Atatürk’ün ortaya çıkması olmuştur. Cumhuriyet döneminde her alanda yaptığı devrimleri ile ülke savunmasında havacılık alanında gerçekleştirdiği ilerlemelere temel teşkil etmiş, uçak ve motor fabrikaları ile Hava Harp Sanayi’nin kurulmasında ve havacılığın gelişmesinde önderlik ederek önemli katkı sağlamıştır.
Mustafa Kemal Atatürk; "Çanakkale Zaferi, Türk askerinin ruh kudretini gösteren şayanı hayret ve tebrik bir misaldir. Emin olmalısınız ki, Çanakkale Muharebelerini kazandıran bu yüksek ruhtur." Çanakkale Zaferi; vatanseverlik, fedakârlık, cesaret gibi yüksek faziletlerin kahramanca sergilendiği büyük Türk Milleti’nin dirilişinin destanlaştırdığı bir büyük günün aynı zamanda ismidir. Çanakkale Zaferi’nin 105’nci yıl dönümünde, zaferin verdiği gururla kahramanlık destanını tarihe altın harflerle kazıyan ve bugünlere gelmemizi sağlayan başta Ebedi Başkomutan Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları olmak üzere vatanın bölünmez bütünlüğü, birlik ve beraberliği, bağımsızlığı, vatan, bayrak için seve seve hayatı feda eden tüm şehitlerimizi ve kahramanlarımızı sevgi, saygı, rahmetle ve minnetle anıyoruz. Ruhları şad olsun. Türk Milleti’nin Tarihi Destanı Çanakkale’yi Unutmadık, Unutmayacağız, Unutturmayacağız.
KAYNAKÇA:
TATAR, Cengiz, Türk Havacılık Tarihi (1909-1954) Milli Mücadele Dönemi Öncesi ve Sonrası Türk Havacılığı, Doktora Tezi.
ORAN, Soner, Çanakkale Savaşı’nda Türk Hava Harekatı (Mart 1915-Ocak 1916), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S-51, Bahar 2013, ss. 653-678.
YALÇIN, Osman, Çanakkale Cephesi Hava Harekâtının SWOT ve PEST Analizi Yöntemi ile İncelenmesi, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl: 12, Güz 2014, Sayı: 17, ss. 1-32.
https://www.21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/politik-sosyal-kulturel-arastirmalar-merkezi/105-yilinda-canakkale-savasi-ve-turk-hava-harekati
***
