SURİYE SORUNU VE TÜRK DIŞ POLİTİKASINA TOPLUMSAL BAKIŞ, BÖLÜM 1
Anket ve Ölçek Tasarımı: Dr. Salih Akyürek
Danışmanlık ve İstatistiki Destek: Prof. Dr. Cengiz Yılmaz
Raporlama: Dr. Salih Akyürek, M. Ali Yılmaz
Kapak Tasarımı: Kaan Tuğcuoğlu
İSTANBUL İRTİBAT,
Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi
Wise Men Center For Strategic Studies
Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36
Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye
Tel: +90 212 217 65 91 Faks: +90 212 217 65 93
ANKARA İRTİBAT;
Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6
A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye
Tel : +90 312 425 32 90 Faks: +90 312 425 32 90
www.bilgesam.org
bilgesam@bilgesam.org
BİLGESAM TEMMUZ 2012
Bu yayının tüm hakları saklıdır.Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.
Bu araştırmanın alan çalışması 600 bin üyesi ile Türkiye’nin en büyük şikayet platformu olan Sikayetvar.com’un katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.
SUNUŞ
Türkiye-Suriye ilişkileri Cumhuriyet döneminde ve özellikle son 30 yılda iniş çıkışları ve gerginlikleri çok olan bir seyir izlemektedir. Suriye’nin uzun yıllar PKK terör örgütüne ev sahipliği yapmış olması, sonrasında yaşanan geçici bahar dönemi ve son bir yıldır ülkede yaşanan karışıklıklar ve çatışma ortamı Suriye’yi Türk dış politikasında önemli bir yere oturtmuştur.
Yaşanan şiddet olayları ve katliamlar nedeniyle gösterilen tepki ve bugün diplomatik ilişkilerin nerdeyse kesilmiş olması, Türkiye’yi Suriye sorununda doğrudan taraf haline getirmiştir. Türkiye, Suriye halkı ile bağları ve yaşanan yoğun göç nedeniyle, şiddet olaylarından ve sorunun genel seyrinden en çok etkilenen ülkelerden birisi durumundadır.
Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), ifade edilmiş misyonu çerçevesinde Türkiye’de ve dünyada gerçekleştirdiği pek çok alan çalışması ile toplumsal algıları ortaya koymakta, karar alıcılara ışık tutmaya ve destek olmaya çalışmaktadır. Bu çalışma da, yaşanan şiddet olayları ile gündemde olan Suriye sorunu ve genelde bölgeye dönük Türk dış politikası konusundaki toplumsal algıları ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu noktada, Türkiye’de alan çalışmalarına duyulan ihtiyacı ve son yıllarda bu konuda artan çabaları bir umut kaynağı olarak vurgulamak gerekmektedir.
Çalışmanın akademisyenlere ve Türk dış politikasını yöneten bürokratlara faydalı olmasını temenni eder, araştırmanın alan çalışmasını gerçekleştiren Şikayetvar
Firmasına, raporu hazırlayan Prof. Dr. Cengiz Yılmaz, Dr. Salih Akyürek ve katkı sağlayan BİLGESAM personeline teşekkür ederim.
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI
BİLGESAM Başkanı
YÖNETİCİ ÖZETİ;
Hükümetin Suriye Politikasına Bakış
Çalışma bulgularına göre, Türkiye’nin Suriye politikasını doğru bulanların oranı %45 düzeyindedir. Kürtlerin Hükümetin Suriye politikasına bakışı (%48,8) Türklere göre (%44,9) daha olumludur. Bu durum, terör nedeniyle büyük sıkıntılar çeken Kürtlerin Hükümetin politikasını daha barışçıl bulması ve bölgede savaş ve karışıklık istememesi ile açıklanabilir. Sünnilerin Hükümetin Suriye politikasına bakışı (%49,4) Alevilere göre (%14,5) çok daha olumludur. Suriye politikalarına en olumlu bakış %70 ile AKP seçmeninde iken en olumsuz
bakış %7,7 ile BDP seçmeni arasındadır. CHP seçmeninin (%14,4) ve MHP seçmeninin bakışı (%22,1) ise yine oldukça olumsuzdur.
Halkın sadece 40,9’u Türkiye’nin Suriye’deki muhalif gruplara destek olması gerektiği görüşündedir. Bu görüş; Kürtler arasında (%53,7) Türklere göre (%40,5) ve Sünniler arasında (%44,3) Alevilere göre (%17,7) çok daha fazla destek bulmaktadır. Aynı görüş; %60,2 ile AKP seçmeni arasında en yüksek desteği bulurken CHP-BDP ve MHP seçmeni arasında %17-31 aralığında çok daha düşük bir destek bulmaktadır.
Türk Uçağının Düşürülmesi
Türk uçağının düşürülmesi olayına tepki olarak Türkiye’nin tavrı sorgulandığında; %53’lük bir kesim Türkiye’nin sergilediği mevcut tavrı doğru bulurken, toplamda %47’lik bir kesim farklışekillerdeki askeri müdahaleyi savunmuştur. Bu noktada bir askeri müdahale seçeneğini destekleyenlerin oranının hiç de küçümsen-meyecek düzeyde olduğunun vurgulanması gerekmektedir.
Genel olarak bakıldığında tüm farklı gruplarda, Suriye’ye karşı bir askeri müdahale seçeneği içinde; “Türkiye’nin Suriye’ye savaş ilan etmesi” %1-8 aralığında bir destek bulurken, “Türkiye’nin Suriye’nin hava savunma sistemlerini vurması” ve “Türkiye’nin NATO desteğini de alarak askeri müdahalede bulunması” görüşlerinden her biri genel olarak %15-26
aralığında destek görmüştür.
Uçak düşürülmesi olayında Türkiye’nin mevcut tavrını destekleme oranı Türkler ve Kürtler arasında aynı düzeyde olmakla birlikte, Türklerin bir askeri müdahaleye Kürtlere göre daha sıcak baktığı söylenebilir. Suriye’ye sınır ve yakın illerde ikamet edenler, Türkiye’nin mevcut tavrını diğer illerde ikamet edenlere göre daha doğru bulmaktadır. Bunun yanında, Sünniler
Türkiye’nin mevcut tavrını Alevilere göre daha olumlu bulmaktadır.
Uçak düşürülmesi olayında Türkiye’nin mevcut tavrı %58 ile AKP seçmeni arasında en yüksek desteği bulurken CHP-BDP ve MHP seçmeni arasında bu destek %33-38 aralığındadır. CHP ve MHP seçmeni arasında; askeri müdahale seçeneğinin -fikri olmayanlar dikkate alınmadığında- %60’lar düzeyinde ve çok daha fazla destek bulduğu ve bu iki partinin bu noktada benzeştiği görülmektedir.
Türk uçağının düşürülmesi olayının Türkiye’nin uluslararası imajına etkisi sorgulandığında; her üç kişiden ikisi (%65,1) bu olayın Türkiye’nin imajını olumsuz etkilediğine inanmaktadır.
“Türk uçağının düşürülmesi olayı Türkiye’nin uluslararası imajını olumsuz etkilemiştir” görüşü en yüksek oranda desteği %70-73 düzeyi ile CHP ve MHP seçmeninden almıştır. Suriye politikalarında AKP’ye en yüksek desteği veren seçmeni de %60 oranında bu olayın Türkiye’nin imajını olumsuz etkilediğini düşünmektedir.
Şiddet Olayları ve Suriye’ye Müdahale
Suriye’deki şiddet olaylarına karşı Türkiye’nin tavrı sorgulandığında; %43,4 ile en büyük kitlenin sorunun görüşmeler yoluyla çözülmesi, örneklemin %32,7’si bu konunun Suriye’nin iç sorunu olduğu ve Türkiye’yi ilgilendirmediği ve 21,8’lik bir kesim ise uluslararası askeri müdahale görüşünü desteklemiştir.
Genelde %32,7’lik bir destek bulan “Suriye’deki şiddet olaylarının ülkenin iç sorunu olduğu ve Türkiye’yi ilgilendirmediği” görüşü en büyük desteği %51,6 ile Alevilerden, %49,6 ile CHP seçmeninden ve %45 ile MHP seçmeninden almaktadır. En az destek ise %17,1 ile Kürtlerden gelmektedir. “Türkiye’nin sorunun görüşmeler yoluyla çözümünü desteklemesi” görüşü ise
en büyük desteği %61,5 ile BDP seçmeninden ve %56,1 ile Kürtlerden bulmaktadır. “Türkiye’nin Suriye’ye uluslararası bir askeri müdahaleyi desteklemesi” görüşü ise en büyük desteği %31 ile AKP seçmeninden alırken bu konudaki en düşük destek %7,7 ile BDP seçmeni arasındadır.
Suriye’ye karşı bir askeri müdahalede Türkiye’nin rolü sorgulandığında; insanların %36,8’lik bir kesimi “Türkiye’nin hiçbir askeri operasyona katılmaması ve bu operasyonları desteklememesi” görüşünü savunurken, %38’lik bir kesim “Türkiye’nin BM veya NATO şemsiyesi altında düzenlenecek operasyonlara sadece destek vermesi” görüşünü desteklemektedir. Bu durum, insanların yaklaşık %75’lik bir kesiminin Türkiye’nin Suriye’ye karşı bir askeri müdahalenin içinde fiili olarak yer almasını istemediğini göstermektedir.
Türkiye’nin Suriye’ye tek başına bir askeri müdahalede bulunması görüşü ise ancak %3,3 gibi çok düşük bir düzeyde destek bulmaktadır.
“Türkiye’nin hiçbir askeri operasyona katılmaması ve bu operasyonları desteklememesi” görüşü en büyük desteği %76,9 ile BDP seçmeninden, %61,3 ile Alevilerden ve %50,7 ile CHP seçmeninden görmektedir. Türkiye’nin Suriye’ye karşı bir askeri müdahalenin içinde fiili olarak yer alması görüşü ise en büyük desteği %28,8 ile AKP seçmeninden bulurken en düşük desteği %7,7 ile BDP seçmeninden bulmaktadır.
Suriye’deki mevcut çatışma ortamının en çok hangi ülkenin işine yaradığı sorgulandığında: %38,3 ile ABD, %38,1 ile İsrail ve %14,1 ile Rusya bu çatışma ortamından en çok yararlanan ilk üç ülke olarak öne çıkmaktadır. Bu üç ülkeyi işaret edenlerin toplam oranı yaklaşık %90’dır. Mevcut çatışma ortamının en çok hangi ülkenin işine yaradığı sorusunda, CHP, BDP ve MHP seçmeni %50-60 aralığında öncelikle ABD’yi işaret ederken, AKP seçmeni %45,9 ile öncelikle İsrail’i işaret etmektedir.
Suriye’ye yönelik bir askeri müdahalenin en çok hangi ülkenin çıkarına hizmet edeceği, sorulduğunda; insanların %72’si cevap olarak batılı emperyal güçleri işaret etmektedir. Bir uluslararası askeri müdahalenin Suriye halkının menfaatlerine hizmet edeceğine inananlar %27,5’te kalırken, müdahalenin Ortadoğu barışına hizmet edeceğini düşünenler %18,6 ve Türkiye’nin menfaatlerine hizmet edeceğini düşünenler %17,6’da kalmaktadır. “Müdahalenin batılı emperyal devletlerin menfaatlerine hizmet edeceği” görüşü en yüksek desteği %80-88 aralığında Alevilerden ve sırasıyla CHP, BDP ve MHP seçmeninden almaktadır. Aynı görüş AKP seçmeninden ise %63,2 destek bulmaktadır.
Suriye’nin Parçalanması ve Muhtemel Sonuçları
Esad yönetiminin/rejiminin düşmesinin muhtemel sonuçları bu bölümde üç soru ile ölçülmüştür. Esad’ın düşmesi durumunda Suriye’nin parçalanacağına inananların oranı %44,6’dır. Esad’ın düşmesi durumunda Suriye’nin parçalanacağına inananlar BDP seçmeni içinde %69,2 gibi yüksek bir orana çıkarken aynı oran CHP ve MHP seçmeni içinde %56, AKP seçmeni içinde %34,4’tür.
Suriye’nin parçalanması durumunda kuzeyde bir Kürt devletinin kurulacağına inananların oranı %58,1’dir. Bu oran; Kürtler arasında Türklere göre (%61 ve %57,4), Aleviler arasında Sünnilere göre (%75,8-%55,3) ve Suriye’ye sınır illerde yaşayanlarda diğer illere göre daha yüksektir (%65,4-%57,7). Suriye’nin kuzeyinde bir Kürt devletinin kurulacağına inananlar BDP seçmeni içinde %92,3 ile en yüksek düzeyde iken, bu oran CHP seçmeni içinde %73,6, MHP seçmeni içinde ise %65,7’dir. En düşük oran ise %46,8 ile AKP seçmenindedir. Bu çalışmanın alan uygulamasının Suriye güçlerinin ülkenin kuzeyinden henüz çekilmeden ve Kürt gruplar bazı yerleşim yerlerini henüz ele geçirmeden önce 21-23 Temmuz 2012 tarihlerinde gerçekleştirildiğini belirtmekte de fayda var.
Suriye’de kurulacak bir Kürt devletinin Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi ile birleşeceğine inananların oranı %61,8’dir. Bu oran; Kürtler ve Türklerde %61 ile aynı düzeyde iken, Alevilerde Sünnilere göre çok daha yüksektir (%66,1 ve %60,4). Aynı oran; BDP seçmeni içinde %76,9 ile en yüksek düzeyde iken, CHP seçmeni içinde %72,1 ve MHP seçmeni içinde %68,6 ve AKP seçmeni içinde %53,7’dir.
Ortadoğu’da Barış ve İran’ın Nükleer Teknolojisi
Ortadoğu’da barışı en çok tehdit eden ülke sorgulandığında: %66,3 ile İsrail ve %19,6 ile ABD en çok öne çıkan iki ülke konumundadır. İran’ı barış için tehdit olarak görenlerin oranı ise %3,5’te kalmaktadır. Ortadoğu barışı için İsrail’i öncelikli tehdit olarak görenlerin oranı, %78,4 ile AKP seçmeni ve %69,7 ile Sünni inanca sahip kişiler arasında en yüksek düzeydedir. Bu konudaki en düşük oran ise %30,8 ile BDP seçmeni arasındadır. Ortadoğu barışı için ABD’yi tehdit olarak görenler ise en yüksek oranda %38,5 ile BDP seçmeni, %34,8 ile CHP
seçmeni ve %35,5 ile Aleviler arasındadır. İlginç bir bulgu ise, BDP seçmeninin Ortadoğu barışı için %15,4 oranında Türkiye’yi tehdit olarak görmesidir.
İran’ın nükleer teknolojisi sorgulandığında; İran’ın sahip olduğu nükleer enerjiyi gelecekte silaha dönüştüreceğine inananlar %78,8 gibi yüksek bir orandadır. Bu konuda farklı demografik gruplarda birbirine çok yakın görüşlerin olduğunu vurgulamak gerekmektedir.
Toplumun %59,4’ü nükleer silahlara sahip bir İran’ı Türkiye için tehdit olarak görmektedir. Bu konudaki tehdit algısı en yüksek grup ise %68,9 ile CHP seçmenidir.
Türkiye’nin Etki Sahası ve Muhtemel Çatışma Alanları
Türkiye için en muhtemel çatışma/savaş tehlikesi sorgulandığında: %41,9 ile Türk-Kürt iç savaşı, %14,5 ile Türkiye-Suriye çatışması, %9,6 ile Türkiye-İsrail çatışması ve %9 ile Türkiye-Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi çatışması öne çıkmaktadır. Türk–Kürt iç savaşı Alevilerle birlikte, CHP-MHP ve BDP seçmenince %46-56 aralığında daha fazla öne çıkarılırken, bu çatışmaya en az ihtimal veren parti seçmeni %34,1 ile AKP’lilerdir. Türkiye-Suriye çatışması ise Suriye’ye sınır illerde yaşayanlar ve BDP seçmenince diğer gruplara göre daha fazla öne çıkarılmaktadır (%30,8 ve %26,9).
Çalışmada “Türkiye etki ve ilgi alanındaki hangi ülkelere ve sorunlarına müdahil olmalıdır?” sorusu da yöneltilerek, Türkiye’nin algılanan muhtemel etki ve ilgi alanları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kişiler tarafından, Kıbrıs (%72,9) ve müteakiben Kuzey Irak (%62,6) Türkiye’nin müdahil olması gereken en önemli etki alanı içinde tanımlanmaktadır. Ege Adaları (%48,3) ve Suriye (42,3) bu iki alanı takiben gelmektedir. Bunun yanında Balkanlar, Gürcistan ve Afganistan Türkiye’nin müdahil olması gereken ülke ve bölgeler arasında en gerilerde
kalmaktadır.
ÇALIŞMA METODOLOJİSİ VE ÖRNEKLEM
BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ,
Suriye sorununun ana başlıkları ve bölgeye dönük Türk dış politikası ve bu konudaki temel tartışma alanları tespit edilerek Ek’te nihai şekli bulunan 23 soruluk anket formu hazırlanmıştır. Uzman görüşlerinin alınması ve 30 kişilik bir pilot uygulamayı müteakip anket formuna son şekli verilmiştir.
600 bin Şikayetvar üyesi içinde, sosyal sorumluluk çerçevesinde anket doldurmaya istekli olduğunu beyan eden 33 bin kişi aşağıdaki sebep ve sınırlılıklarla araştırma evreni olarak belirlenmiştir:
. Kitlenin Sosyal sorumluluğunun ve toplumsal sorunlara duyarlılığının daha yüksek olması
. Güncel politikaları ve sorunları takip eden daha eğitimli bir kitle olması
. Çalışmanın zaman ve maliyet konusundaki sınırlılıkları
Anket doldurmaya istekli 33 bin Şikayetvar üyesine, hazırlanan anketin uygulama linki e-posta yoluyla gönderilmiş ve üç günlük bir online uygulama sonrasında ankete cevap veren 1547 kişi yeterli görülerek uygulama sonlandırılmıştır.
1547 kişilik örneklem içinden Türkiye profilinin özelliklerini daha iyi yansıtmak üzere siyasi parti oy verme davranışları temelinde tabakalı rassal elimininasyon yöntemiyle 1033 kişilik bir örneklem seçilerek analizler yapılmış, grafik ve tablolar bu veri üzerinden oluşturulmuştur. Görüş ve algılardaki ana kırılmanın özellikle siyasi eğilimler temelinde olması nedeniyle, Türkiye profilinin oluşturulmasında öncelikle çalışmaya katılanların oy verdiği siyasi parti ve 2011 genel seçimlerindeki oy dağılımı dikkate alınmıştır. Bu uygulamaya
rağmen 1033 kişilik örneklemin interneti daha aktif kullanan ve sosyal sorumluluğu daha yüksek bir kitlenin görüşlerini daha fazla ortaya koyduğu ifade edilebilir.
Çalışmadaki toplumsal algı ve görüşlerin; eğitim durumu, etnisite, mezhep, oy verilen siyasi parti ve ikamet edilen bölge temelinde analiz edilerek tablolara yansıtılması, farklı toplum kesimlerinin görüşlerinin ortaya konulması ile birlikte, yukarıda açıklanan örneklem temelindeki sınırlılığın da analizlerde önemli oranda aşılmasını sağlamıştır.
Anketlerin herhangi bir aracı olmaksızın doğrudan bu konudaki gönüllü kişilerce doldurulmuş olması da, alan çalışması aşamasında ortaya çıkabilen pek çok hatayı ortadan kaldırmış ve çalışma verilerinin geçerliliği ve güvenirliğini artırmıştır.
Anket formlarından elde edilen veriler SPSS istatistik programı marifetiyle değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yapılan analizlerinden elde edilen bilgiler en anlaşılır ve kısa şekilde kamuoyu ile nasıl paylaşılır düşüncesi ile değerlendirilerek rapor haline dönüştürülmüştür.
Analiz ve raporlamada cevapların frekans dağılımları yanında, öğrenim durumu, etnisite, mezhep, oy verilen siyasi parti ve ikamet edilen bölge temelindeki farklılaşmalar da tablolara yansıtılmıştır. Türkiye’nin Suriye sınırında yer alan illerde Kürt nüfusun da yoğun olarak yaşıyor olması ve Suriye’nin kuzeyinde önemli sayıda bir Kürt nüfusun yaşıyor olması nedenleriyle analizlerde Kürtlerin farklılaşan görüşleri ayrıca incelenmiştir. Suriye halkının ağırlıklı olarak Sünni ve Esad yönetiminin Nusayri ağırlıklı olması nedeniyle Türkiye’deki Alevi ve Sünnilerin olaylara bakışındaki farklılaşma analizlere yansıtılmıştır. Görüş ve algıların Suriye’ye komşu illerde ikamet edilen bölge temelinde diğer illerden farklılaşabileceği değerlendirilerek; sınırda veya ikinci kuşak bölgede yer alan Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Batman, Hatay, Mardin, Şırnak, Siirt, Hakkari, Diyarbakır illeri ayrı bir grup yapılarak diğer illerle kıyaslamaya tabi tutulmuştur.
Yukarıda verilen beş farklı demografik ayrımdaki görüş ve algılar, çalışma amacına uygun olarak sadece ana gruplar (Türk-Kürt ve Sünni-Alevi gibi) temelinde tablolara yansıtılmış diğer alt grupların görüşleri sadece Türkiye ortalamasının verildiği genel grafiklerde dikkate alınmıştır.
Raporun teknik bir rapor olması nedeniyle, tablo değerlerinin istatistiki okuması ve kısa yorumları ile yetinilmiş ve analizlere ait istatistiki anlamlılık değerleri verilmemiştir. Algı ve görüşlerde yaşa göre anlamlı farklılaşmalar gözlenmediği için bu değerler tablolara konmamıştır.
Anketin alan uygulaması Suriye Ordusunun ülkenin kuzeyinden henüz çekilmediği 21-23 Temmuz 2012 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.
Doğru Buluyorum;
45,0
Yanlış Buluyorum;
55,0
2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR
***
