AB 2009 İLERLEME RAPORU TÜRKİYEDEKİ SİYASİ KRİTERLER.. BÖLÜM 1,
Bu bölümde, Türkiye’nin, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını, azınlıklara saygıyı ve azınlıkların korunmasınıgüvence altına alan kurumlarda istikrarın sağlanmasını gerektiren Kopenhag Siyasi Kriterlerinin karşılanması bakımından kaydettiği ilerleme incelenmektedir. Ayrıca, uluslararası yükümlülük lere uyulmasına, bölgesel işbirliğine ve genişleme ülkeleriyle ve üye devletlerle iyi komşuluk ilişkileri kurulmasına verilen önem de izlenmektedir.
Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü.,
Bir suç örgütü olduğu iddia edilen Ergenekon’la ilgili soruşturmalar devam etmiştir. Suçlamalar, Hükümeti devirmeye ve silahlı isyana teşvike teşebbüsü içermektedir. Soruşturmalar sırasında silah ve cephane ele geçirilmiştir. Ekim 2008’de başlayan ilk dava devam etmektedir. Üç emekli generalin ve eski bir jandarma komutanının da içinde bulunduğu 56 şüpheliyi kapsayan ikinci iddianame Mart 2009’da mahkemeye sunulmuştur. 52 şüpheliyle ilgili üçüncü bir iddianame de Temmuz ayında mahkemeye sunulmuştur. Bu iki iddianame de Temmuz 2009’da başlayan ve halen devam etmekte olan tek bir dava altında incelenmektedir.
Bu, Türkiye’de, bir darbe teşebbüsünü derinlemesine inceleyen ilk davadır ve demokratik kurumları istikrarsızlaştırmayı amaçladığı iddia edilen bir suç örgütü hakkında yürütülen en geniş kapsamlı soruşturmadır. Bunun yanısıra eski bir Genelkurmay Başkanı da ilk kez, kendi isteğiyle, tanık sıfatıyla ifade vermiştir. Tüm şüpheliler için, etkili adli güvenceler hakkında kaygılar oluşmuştur (Bkz. Yargı Sistemi).
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından Kasım 2007’de açılan, Demokratik Toplum Partisinin (DTP) kapatılması davası Anayasa Mahkemesinde devam etmektedir. Parti, ülkenin bölünmezliğine ve bütünlüğüne karşı faaliyetlerde bulunmakla suçlanmaktadır. DTP, TBMM’de, Ülkenin Güneydoğu Anadolu Bölgesinden 20 milletvekiliyle temsil edilmektedir. 14 Mart 2009 tarihinde Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu, siyasi partilerin kapatılmasıyla ilgili Türk mevzuatı hakkındaki görüşünü yayımlamıştır. Söz konusu Komisyon, Anayasanın 68’inci ve 69’uncu maddelerinin ve Siyasi Partiler Kanununun ilgili hükümlerinin bir bütün olarak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 11’inci maddesiyle (Toplanma ve Örgütlenme Özgürlüğü) 4 uyumlu olmayan bir sistem oluşturduğu sonucuna varmıştır.
Türk Makamları henüz mevzuatı uygun biçimde değiştirmemişlerdir.
Sonuç olarak, bir suç örgütü olduğu iddia edilen Ergenekon’la ilgili soruşturma, subayların aleyhinde de olmak üzere, ağır suçlamalarda bulunulmasına yol açmıştır. Bu dava, Türkiye için, demokratik kurumlarının düzgün işleyişine ve hukukun üstünlüğüne olan güveni güçlendirmek açısından bir fırsattır. Bu bağlamdaki yargı sürecinde, özellikle sanık hakları bakımından, hukuka uygun usullere saygı gösterilmesi önemlidir.
Türkiye’nin, Siyasi Partilerle ilgili mevzuatını hâlâ Avrupa standartlarına uygun hale getirmesi gerekmektedir.
Anayasa.,
Anayasa reformu konusundaki siyasi ve toplumsal tartışma devam etmiştir. Pek çok alanda daha fazla demokratikleşmeyi mümkün kılmak ve Avrupa standartlarıyla uyumlu temel özgürlükleri daha güçlü biçimde güvence altına almak için, 1980 askeri darbesi sonrasında hazırlanan Anayasanın değiştirilmesi gerektiği konusunda, tüm ülkede, giderek artan bir bilinçlenme söz konusudur.
Anılan temel özgürlükler, örneğin, siyasi partilerle ilgili kuralları, Ombudsmanlık kurumunu, Türkçe dışındaki dillerin kullanılmasını ve sendikal hakların geliştirilmesini içermektedir.
Bununla birlikte, anayasa reformuyla ilgili olarak, siyasi partiler arasında bir uzlaşma sağlanamamıştır. Bir grup akademisyen tarafından anayasal reformları içeren bir taslağın 2008 yılında hazırlanması sonrasında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Hükümet, defalarca ifade etmesine rağmen, ne bir anayasa değişikliği taslağı sunmuş ne de bu amaçla istişareye dayalı metodolojik bir yaklaşım önermiştir.
Parlamento.,
Mart 2009’da, TBMM’de, istişari nitelikte Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu kurulmuştur (Bkz. Kadın Hakları).
Bununla birlikte, TBMM İçtüzüğünü geliştirme çalışmaları henüz tamamlanma mıştır. Şubat ayında, İçtüzük Uzlaşma Komisyonu tarafından bir teklif taslağı hazırlanmıştır.
4- Venedik Komisyonu, Türkiye’deki durumun Avrupa’daki ortak uygulamadan aşağıdaki açılardan farklı olduğunu tespit etmiştir:
a) Siyasi partilerin anayasallığına yönelik olarak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Venedik Komisyonu tarafından meşru kabul edilenlerin çok ötesine geçen, uzun bir maddi kriterler listesi bulunmaktadır;
b) Siyasi partilerin yasaklanması ya da kapatılması kararlarının, diğer Avrupa ülkelerindekine kıyasla daha keyfi ve demokratik kontrole daha az tabi olarak alınmasına neden olan bir prosedür bulunmaktadır;
c) Parti kapatmayla ilgili kuralların, başka hiçbir Avrupa ülkesinde benzeri olmayan biçimde uygulanmasına ve bunun olağanüstü bir tedbir olarak değil de, Anayasanın yapısal ve işlevsel bir parçası olarak kabul edilmesine neden olan bir gelenek mevcuttur.
Cumhurbaşkanı.,
Büyük Siyasi Partiler arasındaki ihtilaflı yaklaşımlara rağmen, Cumhurbaşkanı, siyasi partiler ve sivil toplum arasındaki diyaloğun artırılmasını ve devlet kurumlarının sağlıklı biçimde işlemesini teşvik etmek amacıyla çaba sarf etmiştir. Türkiye’nin AB’ye katılım sürecinin önemini tekrar tekrar hatırlatmışve AB ile bağlantılı reformların hızlandırılmasıiçin çağrıda bulunmuştur.
Cumhurbaşkanı, dış politikada etkin bir rol üstlenmeye devam etmişve çok sayıda dışgeziye çıkmıştır.
Bir Türkiye Cumhurbaşkanı tarafından 33 yıl aradan sonra ilk kez gerçekleştirilen Irak seyahati, Kürt meselesiyle ilgili olarak olumlu bir atmosfer oluşmasına katkıda bulunmuştur (Bkz. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki Durum).
Hükümet.,
Mart ayındaki yerel seçimleri müteakip oluşturulan yeni Kabine ile Hükümet, AB katılım sürecinin ve siyasi reformların devam ettirilmesi konusundaki kararlılığını ifade etmiştir. Katılım Ortaklığı Belgesi gereğince, Aralık 2008’de, AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Programı (UP) kabul etmiştir.
Hükümet, Ocak 2009’da, katılım müzakerelerinin başlamasından beri ilk kez Devlet Bakanı statüsünde tam zamanlıbir AB Başmüzakerecisi atamıştır. Başmüzakereci, katılım müzakereleriyle ilgili olarak, hazırlıkların etkinliğini ve bakanlıklar arasındaki koordinasyonu artırmıştır. Ayrıca, sivil toplumu da içeren paydaşlarla toplantılar düzenlemiş, böylelikle müzakere sürecine katılımı ve bu sürecin daha iyi anlaşılmasını teşvik etmiştir.
Türkiye’nin, AB konularıyla ilgili temel koordinasyon kurumu olan Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Başmüzakereciye bağlanmıştır.
Başmüzakereci tarafından hazırlanan ve Haziran ayında kabul edilen Kanunla ABGS’ye daha fazla ve daha açık sorumluluklar verilmiştir.
Personel sayısı önemli ölçüde artırılmış, yeni bir Genel Sekreter atanmıştır. Yeni yapılanmanın, ABGS’nin daha etkin biçimde işlemesini sağlaması beklenmekte dir.
Devlet Bakanı ve Başmüzakereci, Dışişleri Bakanı, Adalet Bakanı ve İçişleri Bakanından oluşan Reform İzleme Grubu, Kabinenin yeniden kurulmasından sonra daha düzenli biçimde her iki ayda bir toplanmıştır.
Grup, Reform sürecine önemli destek sağlamıştır.
Bununla birlikte, bu çabaların daha somut bir ilerlemeye dönüşmesi gerekmektedir. Hükümetin aldığıgüçlü halk desteğine ve TBMM’deki büyük çoğunluğa rağmen, siyasi reformlarla ilgili olarak sağlanan somut ilerleme genel olarak sınırlıdır.
Yerel yönetimler konusunda, tüm Türkiye’de belediye, il özel idaresi ve köy ve mahalle meclisleri seçimleri 29 Mart 2009 tarihinde yapılmıştır. Seçimler, seçmenin seçim sürecine güvenini ortaya koyan % 85’lik katılım oranıyla, özgür ve adil biçimde gerçekleştirilmiştir.
Bununla birlikte, seçim öncesi dönemde, Yüksek Seçim Kurulu, oy kullanabilmek için gerekli belgeler, engellilerin oy vermesi ve sandık görevlilerinin başörtüsü takma yasağıyla ilgili bir dizi tartışmalı karar almıştır. Belediye başkanı seçilen kadın sayısı çok düşüktür 1 (Bkz. Kadın Hakları).
Özellikle, halkın yerel yönetime katılımınıartırmak için bir platform olarak görülen işlevsel kent konseyleri oluşturulmasıyla ve yine halkın katılımını artırmak amacıyla demokratik yönetişim mekanizmalarının geliştirilmesiyle ilgili olarak, yerel yönetimlere yetki devri konusunda ilerleme kaydedilmemiştir.
Başta yerel yönetimlerin iç ve dış denetimleri olmak üzere şeffaflık, hesap verebilirliğin artırılmasıaçısından büyük önem taşımaktadır.
Bazı belediyeler, belediye kararlarını, özellikle imar planlarıyla ilgili olanları, halkın erişimine açmak konusunda isteksiz davranmaktadır.
Bu bağlamda, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu, bilgi edinme taleplerini yerine getirmemesi nedeniyle Ankara Büyükşehir Belediyesi hakkında Aralık 2008’de savcılığa suç duyurusunda bulunmuştur.
Sonuç olarak, tüm ülkede özgür ve adil bir yerel seçim yapılmıştır. AB ile bağlantılı reformlarla ilgili olarak, tam zamanlı bir Başmüzakereci atanması kararı ve Ulusal Programın kabulü olumlu gelişmelerdir. Ancak, siyasi ve anayasal reformların etkin biçimde uygulanması konusunda ilerlemenin az olduğu söylenebilir.
Partiler arasında diyaloğun ve uzlaşmacıanlayışın bulunmamasının bu konuda olumsuz etkileri olmaktadır. Yerel yönetimlerle ilgili olarak, yetki devri ve yerel yönetişim mekanizmalarının güçlendirilmesi de dâhil olmak üzere çok sayıda konu henüz ele alınmamıştır.
Kamu yönetimi.,
Kamu yönetimi reformu konusunda, Bakanlar Kurulu Temmuz 2009’da, idarenin vatandaşlara daha iyi kamu hizmeti sunmasına yönelik esas ve usulleri belirleyen bir Yönetmelik yayımlamıştır. Bu esas ve usuller, e-hizmet ve bilgi sunumunun geliştirilmesi, hizmet standartları oluşturulması ve engellilere yönelik tedbirler alınması konularına odaklanmaktadır. 170 yönetmelik basitleştirilmiş ve 421 idari düzenleme yürürlükten kaldırılmıştır.
Bununla birlikte, bürokratik işlemlerin azaltılması, düzenleyici etki analizleri yapılması, idari usuller oluşturulması, Şeffaflığın artırılması ve politika oluşturma ve koordinasyon sistemlerinin geliştirilmesi gibi bir dizi önemli sorun devam etmektedir.
Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununun uygulanmasıyla ilgili kaygılar bulunmaktadır. Tüm kamu kurumlarında özerk birimler hâlinde etkili ve işlevsel bir iç denetim sistemi kurulması tamamlanamamıştır.
Bu bağlamda, mali yönetimin ve politika oluşturmanın temel unsurları olan strateji geliştirme birimlerinin güçlendirilmesi gerekmektedir.
Kamu hizmeti sistemi konusunda çok sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. İnsan kaynakları yönetimini modernize etmek ve ayrıca şeffaflığa, hesap verebilirliğe ve liyakate dayalı kariyer perspektiflerine dayanan tutarlı bir personel politikası çerçevesi oluşturmak için bir kamu yönetimi reformu yapılması gereklidir.
Kamu yönetimi reformu, gerektiğinde, atama ve terfi sisteminin siyasileşmesini engelleyecek yasal güvenceleri de içermelidir.
Aralık 2008’de, Anayasa Mahkemesi, devletin idari birimleriyle vatandaşlar arasında bir köprü görevi görecek olan Ombudsmanlık sisteminin kurulmasına ilişkin Kanunu iptal etmiştir (Bkz. İnsan Haklarının İyileştirilmesi).
Sonuç olarak, kamu yönetimi reformu konusunda çok sınırlı bir ilerleme kaydedilmiştir. Özellikle, kamu hizmetinin modernleştirilmesi konusunda önemli çalışmaların yapılmasıgerekmektedir. Öncelikler arasında, bürokratik işlemlerin azaltılması ve yönetimin sadeleştirilmesinin teşvik edilmesinin yanı sıra profesyonel, bağımsız, hesap verebilir, şeffaf ve liyakate dayalı bir kamu hizmetinin daha fazla geliştirilmesi bulunmaktadır.
Güvenlik Güçlerinin Sivil Denetimi.,
Haziran 2009’da, TBMM, askeri personelin barış zamanında, askeri darbe teşebbüsü, milli güvenlikle ilgili suçlar ve organize suçlar da dâhil olmak üzere, Ceza Muhakemesi Kanununun 250’nci maddesine göre ağır ceza mahkemelerinin yargı yetkisindeki suçlardan, sivil mahkemelerce yargılanmasını öngören bir Kanun çıkarmıştır. Bunun yanında, yeni Kanun, askeri mahkemelerin barış zamanında sivilleri yargılayabilmesine yönelik kalan yetkilerini de kaldırmak suretiyle Türkiye’deki uygulamayı AB’dekiyle uyumlu hale getirmiştir. Ana Muhalefet Partisi CHP, yeni Kanunun iptali için Anayasa Mahkemesine başvurmuştur. Dava devam etmektedir.
Hükümet, Mart 2009’da Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliğini değiştirmiştir. Yeni Yönetmelik, jandarma ve polisin kentsel ve kırsal alanlardaki yetkilerini açıkça düzenlemektedir. Yönetmelik, hâlihazırda valilerin sorumluluğu altında uygulanmaktadır.
Bununla birlikte, Silahlı Kuvvetlerin bazı kıdemli mensuplarının, Hükümet aleyhine faaliyetlere katıldıkları iddia edilmiştir.
Beş generalin de içinde bulunduğu 19 Emekli subay ve Beş Muvazzaf subay, Ergenekon davasında askeri darbe teşebbüsü de dâhil olmak üzere çeşitli suçlarla itham edilmişlerdir (Yukarı bkz.).
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 1990’larda yapılan yargısız infazlarla ilgili olarak gerçekleştirilen soruşturma sonucunda bir jandarma albay,altı kişiyle birlikte tutuklanmıştır.
Askeri mahkemelerin yargılama yetkileriyle ilgili adli uygulamanın, AB’deki uygulamayla uyumlu olması gerekmektedir. Şemdinli davasında 2 İki astsubayın ve bir PKK muhbirinin yargılanmasına, Yargıtayın, ilk derece mahkemesinin 39 yıl hapis cezası kararını bozması ve davayı askeri mahkemeye göndermesi sonrasında devam edilmektedir. Sanıklar, Van Askeri Mahkemesinin kararının ardından, dava devam ederken serbest bırakılmıştır (Bkz. Yargı Sistemi).
Silahlı Kuvvetler, resmi ve gayri resmi mekanizmalar yoluyla, uygun olmayan şekilde siyasi nüfuz kullanmaya devam etmiştir.
Silahlı Kuvvetlerin kıdemli mensupları, çeşitli vesilelerle Kıbrıs, etnik köken, Güneydoğu meselesi, laiklik, siyasi partiler ve diğer askeri olmayan konular dâhil olmak üzere yetki alanları dışında kalan iç ve dış politika konularında görüşlerini açıklamışlardır.
Genelkurmay, siyasi partilere ve medyada çıkan haberlere kamuoyu önünde defalarca tepki göstermiştir.
Nisan ayındaki bir basın açıklaması sırasında Genelkurmay Başkanı, Ergenekon davası ve iddianamesi hakkında yorumda bulunmuş, dolayısıyla yargıyı baskı altında bırakmıştır. Silahlı Kuvvetlerin bazı kıdemli mensupları, yargılanmakta olan askeri personeli desteklemişlerdir.
Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanununda ya da Milli Güvenlik Kurulu Kanununda hiçbir değişiklik yapılmamıştır.
Bu Kanunlar, Türk Silahlı Kuvvetlerinin görev ve yetkilerini belirlemekte ve milli güvenlik kavramını geniş biçimde tanımlayarak Silahlı Kuvvetlere büyük bir hareket alanı vermektedir. Emniyet, asayiş ve destek birimleriyle ilgili olarak imzalanan 1997 EMASYA gizli protokolü hâlâ yürürlüktedir.3
Yasamanın, Silahlı Kuvvetler bütçesi ve harcamaları üzerindeki denetiminin güçlendirilmesiyle ilgili olarak hiçbir ilerleme kaydedilmemiştir.
Aynışekilde, ihale projelerinin çoğunun finansmanınısağlayan Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF), hâlâ TBMM’nin kontrolünün dışında olan bütçe dışı bir fondur.
TBMM’nin, güvenlik ve savunma politikalarıoluşturma yetkisi bulunmamaktadır.
Askeri harcamaların denetimi konusunda, harcama sonrasıdış denetim, Anayasaya göre, Sayıştay tarafından yapılabilmektedir.
Ancak, bu denetim, muhasebe kayıtlarına dayanmaktadır ve masa başı incelemeleri şeklindedir.
Denetçilerin, yerinde inceleme yapmasına izin verilmemektedir. Ayrıca, Sayıştay Kanunu Tasarısı kabul edilene kadar, Sayıştay, Silahlı Kuvvetlere ait taşınır malların denetimini yapamayacaktır.
Geçen sene, Sayıştay, SSDF’yi denetleme yetkisine sahip olduğu yönünde bir karar almıştır. Ancak uygulama henüz başlamamıştır.
İç denetimle ilgili olarak, güvenlik kurumlarının iç denetime tabi olmasını öngören 2003 tarihli Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu henüz uygulanmamıştır.
Sonuç olarak, özellikle askeri mahkemelerin yargı yetkisinin sınırlanması konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Ancak, Silahlı Kuvvetlerin bazı Kıdemli mensupları yetki alanları dışında kalan konularda açıklamalar yapmışlardır ve savunma harcamaları üzerinde TBMM’nin tam denetiminin temin edilmesi gerekmektedir. Askeri personelin, Ergenekon soruşturmasıyla ortaya çıkan Hükümet karşıtı eylemlere katılmış olduğu iddiası ciddi kaygı uyandırmaktadır.
Yargı sistemi.,
Hükümet, Ağustos 2009’da Yargı Reformu Stratejisini kabul etmiştir. Bu, onaylanmasıöncesindeki istişare süreci 4 açısından olduğu kadar, içerdiği reformlar için izlenmesi gereken doğru yolu açıkça gösterdiği için de olumlu bir adımdır. Strateji, geniş kapsamlıdır ve yargının bağımsızlığına, tarafsızlığına, verimliliği ve etkililiğine, yönetim sistemine ve yargı mensuplarının mesleki yetkinliğinin artırılmasına ilişkin konuların yanısıra, yargıya duyulan güveni artırmak, yargıya erişimi kolaylaştırmak ve ceza infaz sistemini geliştirmek için alınması gereken tedbirleri içermektedir. Ayrıca, Stratejinin uygulanmasına yönelik bir Eylem Planıda kabul edilmiştir.
Yargı personelinin işe alınmasıyla ilgili bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. 1 Mayıs 2009 tarihi itibarıyla toplam hâkim sayısı 7.081 (1 Mayıs 2008 tarihinde 6.914), toplam savcı sayısı 4.040’tır (1 Mayıs 2008 tarihinde 3.917).
Bununla birlikte, 1 Mayıs 2009 tarihi itibarıyla toplam 3.875 olan (1 Mayıs 2008 tarihinde 4.166) hâkim ve savcıaçığı hâlâ önemli boyuttadır.
Yargının bağımsızlığı, tarafsızlığıve verimliliği konusundaki kaygılar devam etmektedir. Bağımsızlıkla ilgili olarak, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısına5 ya da adalet müfettişlerinin raporlama biçimlerine 6 ilişkin ilerleme kaydedilmemiştir. 2007’de çıkan bir yönetmeliğe göre, adalet müfettişleri, mahkemeden, yargı mensuplarının telefon konuşmalarının dinlenmesine yetki veren bir karar talep edebilmektedir. Şemdinli davası devam etmektedir (Bkz. Güvenlik Güçlerinin Sivil Denetimi). Davanın bugüne kadarki ele alınış biçimi ve
daha önce davadan sorumlu olan sivil savcının görevden alınması, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun bağımsızlığıkonusunda şüphe doğurmuştur.7
Yargının, Silahlı Kuvvetlerin ve hâkim ve savcı derneklerinin kıdemli üyeleri, yargının önemli davalardaki tarafsızlığını tehlikeye sokabilecek açıklamalar yapmışlardır. Yargının verimliliğiyle ilgili olarak, Kanun gereğince Haziran 2007 itibarıyla kurulmuş olması gereken, bölge adliye mahkemeleri henüz kurulmamıştır.
Bölge adliye mahkemelerinin sayısı, yeri ve çalışmaya başlayabilmeleri için ekipman ve insan kaynaklarının zamanında temini konusunda nihai kararın alınması gerekmektedir.
Kamuoyunca takip edilen önemli davalar, soruşturmaların kalitesi konusunda kaygılar oluşmasına yol açmıştır. Ayrıca, polisin bir yandan jandarmayla diğer yandan da yargıyla çalışma ilişkisinin geliştirilmesi gerekmektedir. Özellikle bir suç örgütü olduğu iddia edilen Ergenekon, Malatya’da üç Protestanın öldürülmesi ve Ermeni asıllı Türk gazeteci Hrant Dink’in öldürülmesi davaları olmak üzere, sivil toplum kuruluşlarının raporları ve tanıkların ifadeleri, belirli davalarda bu kaygıları daha fazla artırmaktadır. Özellikle sonuncu davayla ilgili olarak,
Başbakanlık Teftiş Kurulunun bir raporunda, güvenlik güçlerinin cinayet öncesindeki rolü sorgulanmıştır. Rapora göre, güvenlik güçlerinin,
Dink’e yönelik ölüm tehditleriyle ilgili güvenilir bilgiler elde ettikten sonra harekete geçmekten imtina ettikleri anlaşılmaktadır.
Bu cinayetle ilgili olarak, İstanbul, Samsun ve Trabzon’daki davalar devam etmektedir. Ancak, bu davalar Dink ailesinin avukatlarının talebine rağmen birleştirilmemiştir.
Suç örgütü olduğu iddia edilen Ergenekon’la ilgili duruşmalarda sanıkların usule ilişkin haklarının ihlal edildiği bildirilmiştir. Bu dava kapsamında toplanan bilgilerin önemli bir bölümü sızdırılmış olup, bu konuda davalar açılmıştır (Bkz. İfade Özgürlüğü).
Yargı mensuplarının, yargılama öncesi tutukluluk hâlini kamu yararıiçin kesinlikle gerekli olduğu durumlarla sınırlı tutmadıkları yönünde duyumlar bulunmaktadır. Bu da, içinde bulunanların yarısından fazlasının yargılanmayı beklediği hapishanelerin aşırı kalabalıklaşmasına yol açmaktadır. Şartlı tahliye edilen kişilerin etkili biçimde izlenmesi konusunda sorunlar bulunduğundan, hâkimler şartlı tahliyeyi hapse alternatif olarak tercih etmekte tereddüt etmektedirler. Çocuk mahkemeleriyle ilgili de kaygılar bulunmaktadır (Bkz. Çocuk Hakları).
Sonuç olarak, yargı alanında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Yargı Reformu Stratejisinin, tüm paydaşlarla birlikte yürütülen istişare sürecinin ardından Hükümet tarafından kabul edilmesi olumlu bir adımdır. Personel sayısının ve finansmanın artırılması amacıyla alınan tedbirler de olumludur. Ancak, bu çabaların devam ettirilmesi gerekmektedir. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısı ve bölge adliye mahkemelerinin kurulması gibi konularda, yargının bağımsızlığı, tarafsızlığıve etkililiğiyle ilgili kaygılar devam etmektedir.
Yolsuzlukla Mücadele Politikası.,
Yolsuzlukla mücadele konusunda sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. Haziran ayında, Türk Ceza Kanununda ve Kabahatler Kanununda değişiklik yapan bir Kanun TBMM’de kabul edilmiştir. Bu değişiklikler, Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubunun (GRECO) tavsiyelerini dikkate almak, uluslararası sözleşmelere uymak, OECD Rüşvet Sözleşmesi hükümlerini ve Mali Eylem Görev Gücünün kara paranın aklanmasının önlenmesiyle ilgili önerilerini uygulamak amacıyla yapılmıştır. Kanun, tüzel kişilerin yükümlülükleri, kara paranın aklanmasının önlenmesi ve yabancıkamu görevlilerine rüşvet verilmesiyle ilgili yasal çerçeveyi güçlendirmektedir.
Hükümet, ulusal bir yolsuzlukla mücadele stratejisi oluşturmak amacıyla, Başbakanlık Teftiş Kurulunun koordinasyonunda kamu kurumlarının katılımıyla, STK’lar da dâhil olmak üzere, paydaşlarla geniş kapsamlı istişarelerde bulunmuştur.
İyi yönetişim ve şeffaflığı artırmak amacıyla kurulan Bakanlık Komisyonu, yolsuzlukla mücadele konularında hemen hemen hiçbir siyasi girişimde bulunmamıştır.
Deniz Feneri adlı Yardım derneği aleyhine geçen yıl Almanya’da açılan dolandırıcı lık davası bağlamında, Türk savcılık makamı Türkiye’deki soruşturmayı devam ettirmiştir. Türkiye’de başlıca şüphelilerin mal varlıkları dondurulmuştur. Ancak, mahkemeye bir iddianame sunulmamıştır.
İlk kez, Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2009 yılında, kamu görevlilerinin etik kurallara uymadıkları konusunda seçilmiş bir belediye başkanını ve kamuya ait şirket yöneticilerini de kapsayan dört karar yayımlamıştır.
Bununla birlikte, etik kuralların, akademisyenleri, askeri personeli ve yargıyı da kapsayacak hâle getirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemiştir.
Milletvekili dokunulmazlıklarının, yolsuzluklara ilişkin davalarda sınırlandırılması konusunda ilerleme kaydedilmemiştir. Muhalefet bu konuda tedbir alınmasını desteklemektedir.
TBMM’nin, şikâyet ve iddiaları ele almak amacıyla bir daimi etik komisyonu kurması gerekmektedir. Milletvekillerine yönelik davranış kuralları bulunmamakta dır. Ayrıca, dokunulmazlıkların hangi şartlar altında kaldırılabileceği konusunda nesnel ölçütler oluşturulmalıdır. Mal beyanlarının kontrol edilmemesi ve doğrulanmaması, TBMM ve Hükümette dürüstlük ilkesinin korunması açısından zayıf nokta teşkil etmeyi sürdürmektedir.
Siyasi partilerin ve seçim kampanyalarının finansmanı konusunda, şeffaflığı artırmaya yönelik bir yasal düzenleme henüz kabul edilmemiştir.Seçim kampanyalarının finansmanının denetlenmesinden sorumlu herhangi bir kamu kuruluşu bulunmamaktadır.
Sayıştayın yeniden yapılandırılması ve güçlendirilmesini amaçlayan yeni yasal düzenlemenin kabul edilmesinde ilerleme kaydedilmemiştir.
Sonuç olarak, yolsuzluğun önlenmesine yönelik yasal çerçeve iyileştirilmiştir. Ancak, yolsuzluk pek çok alanda halen yaygındır.
Türkiye’nin yolsuzlukla mücadele stratejisini tamamlaması ve soruşturmalar, iddianameler, kovuşturmalar ve mahkûmiyetlere ilişkin izleme mekanizması oluşturması gerekmektedir.
İnsan Hakları ve Azınlıkların korunması Uluslararası insan hakları hukukuna Riayet.,
İnsan haklarına ilişkin belgelerin onaylanması konusunda, TBMM 18 Aralık 2008 tarihinde yürürlüğe giren BM Engelliler Sözleşmesini onaylamıştır. Bu Sözleşme nin İhtiyari Protokolü Eylül 2009’da imzalanmıştır.
Eylül 2009’da Hükümetin kararını takiben, BM İşkenceyle Mücadele Sözleşmesi İhtiyari Protokolünün (OPCAT) onaylanması TBMM gündemindedir.
Bu Protokol, tarafların, gözaltı merkezlerinin denetlenmesi için bağımsız bir ulusal önleme mekanizması belirlemesini veya oluşturmasını gerektirmektedir.
Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine (AİHS) ilişkin Üç Ek Protokolü 8 onaylamamıştır.
Rapor döneminde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), toplam 381 kararında Türkiye’nin AİHS’yi ihlal ettiği sonucuna varmıştır.
Mahkeme, söz konusu davaların yaklaşık üçte birinde adil yargılanma hakkı ve/veya özgürlük ve güvenlik hakkı ihlali olduğuna hükmetmiştir. Kararların dayandığı olayların çoğu 1990’larda ya da yeni Türk Ceza Kanunu veya Ceza Muhakemesi Kanunu kabul edilmeden önce gerçekleşmiştir. AİHM’ye yapılan yeni başvuruların büyük bölümü adil yargılanma hakkı ve mülkiyet haklarının
korunmasıyla ilgilidir.
Başvuruların % 11’i ifade özgürlüğü konusunda, % 5’i ise işkencenin yasaklanması konusundadır.
Sonuç olarak, Türkiye aleyhinde AİHM’ye yapılan başvuruların sayısı artmıştır.
Türkiye AİHM kararlarının uygulanmasında ilerleme sağlamaya devam etmiştir. 2008 yılında toplam 5,2 milyon avro’yu bulan para cezalarının tümü zamanında ödenmiştir.
Bununla birlikte, bazı durumlarda, yasal tedbirlerin alınmasını gerektiren AİHM kararlarının uygulanması yıllarca gecikmiştir.
Hulki Güneş, Göçmen ve Söylemez davalarında, kararların uygulanmaması, sanıkların yargılama usulüne aykırı olarak özgürlüklerinden yıllarca yoksun kalmalarına yol açmıştır. Bu durumun düzeltilmesi için yasal düzenleme yapılması gerekmektedir.
Ayrıca, Türkiye vicdani nedenlerle askerlik hizmetini yerine getirmeyi reddedenlerin tekrar eden kovuşturmalara tabi tutulması ve tekrar
cezalandırılmasını önleyen yasal tedbirleri almamıştır.
Türkiye’nin yasal tedbir almasını bekleyen diğer davalar, güvenlik güçlerinin faaliyetlerinin kontrol edilmesi, suistimale karşı etkili çözüm
yolları ve ifade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamalar ile ilgilidir.
Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin Türkiye aleyhine açtığı davada, kayıp kişiler konusu ve Kıbrıs’ın kuzeyinde devamlı olarak yaşayan Kıbrıslı Rumların mülkiyet haklarına ilişkin kısıtlamalar konusu sonuçlanmamıştır. Yerinden olmuş kişilerin mülkiyet haklarını karşılamak üzere kurulan tazminat mekanizması, ilke olarak, AİHM kararlarının gereklerini sağlamaktadır ve tazminat taleplerini almaya devam etmektedir. Mahkeme, 28 Temmuz 2009 tarihli kararında, Kıbrıs Türk Taşınmaz Mal Komisyonu aracılığıyla Alexandrou davasına ilişkin sağlanan
dostane çözüme dikkat çekmiş ve Sözleşme veya Protokollerinde tanımlandığı şekilde insan haklarına saygı zemininde çözüm bulunmasından dolayı memnuniyetini belirtmiştir. Bununla birlikte, AİHM, söz konusu çözümün benzeri tüm davalar için etkili olup olmayacağı konusunu değerlendirmemiştir.
Türkiye, Loizidou ve Xenides-Arestis davalarına ilişkin AİHM kararlarını henüz tam olarak uygulamamıştır.
Çeşitli kamu kuruluşları insan haklarının geliştirilmesi ve uygulanması görevini paylaşmaktadır. Bunlara, Başbakanlığa bağlı İnsan Hakları Başkanlığı ile İnsan Hakları Kurulları dâhildir (toplam 931 adet). Bu kuruluşlar, gözaltı merkezlerinin (kamu tarafından desteklenen sosyal hizmetler de dâhil olmak üzere) ziyaret edilmesinden ve insan hakları ihlalleriyle ilgili iddiaların değerlendirilmesinden sorumludur. Genel olarak, bu kuruluşlara yapılan başvurular ciddi oranda artmıştır. Kamu çalışanlarına, hâkimlere, savcılara ve polis memurlarına yönelik
insan hakları eğitimine devam edilmiştir. Jandarmaya yönelik olarak verilen hizmet içi ve işbaşı eğitimi insan hakları eğitimini de kapsamaktadır ve insan hakları ihlallerine yönelik iddiaların incelenmesine ilişkin teknikler konusunda uzmanlık eğitimiyle desteklenmiştir.
TBMM düzeyinde, İnsan Hakları İnceleme Komisyonu aşağıdaki konulara ilişkin dört alt komisyon kurmuştur: İşkence, kötü muamele ve cezaevleri; düşünce, ifade, din ve vicdan özgürlüğü; ekonomik ve sosyal haklar (çocuk hakları da dâhil olmak üzere) ve mevzuatın AB müktesebatıyla uyumlaştırılması. Ayrıca, Komisyon belirli insan hakları vakalarına ilişkin çeşitli raporlar yayımlamıştır.
Bununla birlikte, bazı insan hakları savunucuları, yaptıkları çalışmalar nedeniyle cezai takibata uğramaya devam etmişlerdir.
Kaynakların, bağımsızlığın ve kamu bilincinin eksikliği, insan hakları kurumlarının düzgün işleyişini engellemektedir.
Bu yetersizliklere çözüm bulunması amacıyla yeni bir Ulusal İnsan Hakları Kurumu oluşturulmasına yönelik tartışmalar henüz sonuçlanmamıştır. Hükümet, bu sürece ilişkin kararlılığını sürdüreceğine dair sinyaller vermiştir.
2006 yılında kabul edilen Ombudsmanlık Kanunu Anayasa Mahkemesi tarafından, Anayasanın bu tür bir kurumun TBMM ile ilişkilendirilmesine izin vermediği gerekçesiyle iptal edilmiştir.
Dolayısıyla, Ombudsmanlık sisteminin oluşturulması için Anayasada değişiklik yapılması gerekmektedir.
Ancak bunun için gerekli mutabakat TBMM’de sağlanamamıştır.
Sonuç olarak, uluslararası insan hakları hukukuna riayet edilmesi konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Ancak, yasal değişiklikler gerektiren bazı AİHM kararlarının uygulanması yıllardır bekletilmektedir. Özellikle bağımsız bir insan hakları kurumunun ve Ombudsmanlık kurumunun kurulması bağlamında, insan haklarına ilişkin kurumsal çerçevenin güçlendirilmesi için daha çok çaba gösterilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. İşkenceye Karşı BM Sözleşmesinin İhtiyari Protokolünün (OPCAT) onaylanması gecikmiştir.
2. Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.
..
