DOĞUŞUNDAN GÜNÜMÜZE VEHHABİLİK,
BÖLÜM 4
S. Arabistan, Vehhabiliği yaymak için de Sovyet Rusya’nın yıkılışından sonra hemen harekete geçmişti. Ancak Suudi Arabistan, Rusya ve Orta Asya Cumhuriyetleri’yle ilişkilerini geliştirmek için devletler arası görüşmeler yoluna çok az başvurmuştu. Suudilerin Orta Asya Cumhuriyetlerinin başkentlerin de büyükelçilikler açmaları da neredeyse dört yıl alacaktı. Bunun yerine Suudiler, Orta Asya’ya milyonlarca Kur’an göndermeyi, hacca ve umreye gelen Orta Asyalı Müslümanlara kaynak sağlamayı ve Suudi Arabistan’da araştırma yapmak isteyen mollalara (Vehhabiliği yayma özlemiyle) burs vermeyi tercih etmişlerdi.47
Orta Asya ve Kafkasya’daki Türk Cumhuriyet ve topraklarına Vehhabi öğretisi verilirken şüphesiz ki laik Türkiye Cumhuriyeti ve ATATÜRK düşmanlığının da öğretildiği bir gerçektir.
S. Arabistan Müslüman ülkeleri kendi mezhepleri doğrultusunda etkilemek ve dünyanın her tarafında İran ve Şii mezhebine karşı mücadele etmek için elindeki tüm olanakları pervasızca kullandı. Özellikle S. Arabistan, kutsal yerlerin denetiminin kendisine kazandırdığı meşruiyetten güç alarak petrol dolarlar sayesinde siyasal iktidarını sorgulamaktan kaçınan sıkı sıkıya fundamentalist dinsel bir propaganda geliştirmeye girişti. 1962’den beri Rabıta, Kur’an ve din kitapları basar ve bütün dünyada camileri ve İslam Enstitülerini finanse eder. Örneğin; Avrupadaki cami imamlarının çoğunun maaşlarını öder. S. Arabistan böylece yayınlar, burslar, kollokyum ve seminer organizasyonları ile İslamcı üretimi muhafazakâr bir yöne kaydırmaya çalışmaktadır.48
80’li yıllarda Suudilerle Arap Müslüman Kardeşler arasında bir tür ortak yatırım kuruldu. S. Arabistan bu örgüte parasal destek sağlayacak, örgüt de S. Arabistan’da faaliyette bulunmayacaktı.49 Bu ittifak sayesinde Güney Asya’daki “Cemaati İslam” Pakistan’daki “Ehli Hadis” ve Çin’deki “İhvan” gibi kuruluşları Vehhabi çizgiye çekildi. S. Arabistan Afganistan’da savaşan Afgan Arapların Sovyetlere karşı mücadelede Suudi istihbarat Şefi Prens Türkî, Pakistan İstihbarat Teşkilatı ile organize edecekler ve bu savaşta Şiilerin güçlenmemesi için de yoğun olarak Sünni grupları destekleyeceklerdir. Ayrıca Ürdün Müslüman Kardeşler Örgütünü, Cezayir’de FIS’i finanse etti.50 S. Arabistan salt stratejik nedenlerle Yemen’deki reform için toparlanan hareketi de destekleyecetir.
Ayrıca Vehhabi mezhebini benimsemiş ülke ve örgütlerin doktrinel olarak halkı Müslüman olan laik bir ülke ile sıcak ilişkiler kurmasını beklemek doğru değildir. Çünkü mezhebi buna izin vermemektedir.
Vehhabilik Osmanlı Devleti’nin yıkılmasında önemli bir etken olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Yüce ATATÜRK’ün yaptığı devrimler sonucunda; günümüzde, laik ve demokratik düzene sahip, halkı Müslüman olan tek devlettir. Bugün ülkemiz siyasal İslamcılığın tehdidi altındadır. Bu tehditle mücadele etmenin en önemli yolu ilim ve aklı rehber edinerek ATATÜRK ve onun ilke ve inkılaplarını öğrenmek ve yaşamak; ayrıca bu akım hakkında toplumu bilgilendirmektir.
DİPNOTLAR ;
1 Bülent Baloğlu; İslam ve Demokrasi, s. 237.
2 Josep Kostiner; Tarihte Vehhabi Hareketi ve Etkileri. s. 238.
3 Fulya Atacan; Değişen Toplumlar Değişmeyen Siyaset: Ortadoğu, s. 238.
4 Jerichow Anders; The Saudi Files St. Martins Press, s. 10.
5 a.g.e.; s. 24.
6 İsmail Hakkı Uzunçarşılı; Mekke-i Mükerreme Emirleri, s. 17.
7 Ahmet Vehbi Ecer; Tarihte Vehhabi Hareketi ve Etkileri, s. 115.
8 Ecer; s. 115.
9 (*) Fransız subaylardan ( Fransa’nın Bağdat Konsolosu ) Jean Raymand’un Fransa Dış İlişkiler Bakanına sunulmak üzere hazırladığı Vehhabilerle ilgili 10 Temmuz 1806 tarihli muhtırasında
(A. Ecer S.56) Suud ile Muhammed B. Abdulvehhab arasındaki ilişkilerini açıklamıştır.
‘’Muhammed B. Abdülvehab ve Muhammed B. Suud yeni toplumun başında bulundular. İktidarı aralarında paylaştılar. Muhammed B. Abdülvehab dinî liderliği, ötekide devlet işlerini ele aldılar. Karşılıklı olarak bu görev taksiminin kendilerinden sonra ailelerine geçmesinde ve devamında anlaştılar. Ayrıca Der’iye şehrinin oluşacak imparatorluğun başkenti olmasında da anlaştılar.
(J.Raymand, Les Wahabys, Le Caire 1925, 7-8)
10 R. Hair Dökmeciyan; Islam in Revolution, Fundemantalism in the Arab World, (Türkçesi: Arap Dünyasında Köktencilik).
11 Lee David Cooper; Vehhabi Hareketi.
12 Necdet Sakaoğlu; Bedevilikten Vehhabi – Suudi İmparatorluğu’na Makalesi.
13 Rıfat Uçarol; Harp Akademileri Yayınları Siyasi Tarih. s. 126.
14 Nâci Kâşif Kıcıman; Medine Müdafaası Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı?, s. 135.
15 a.g.e; s. 42.
16 Fulya Atacan; Değişen Toplumlar Değişmeyen Siyaset: Ortadoğu, s. 224.
17 Philby; Arabia Of The Wahhabis London 1928, s. 23, , Mehmet Ali Büyükkara Suudi Arabistan ve Vehhabilik, s. 48.
18 a.g.e.; s. 23-24.
19 Kemal H. Karpat; İslam’ın Siyasallaşması, s. 454.
20 Alexendar Bligh; From Prince Two King.
21 Qystein Noreng; Oil and Islam. England, (Türkçe’si: Petrol ve İslam. Çev. Dilek Başak) s. 302.
22 a.g.e.; s. 302.
23 R. Hair Dökmeciyan; Islam in Revolution, Fundemantalism in the Arab World, 1985 (Türkçesi: Arap Dünyasında Köktencilik.) s. 156.
24 Ecer; s. 3.
25 Al-Azmeh Aziz; Islams and Modernities. (Türkçe’si: İslamlar ve Moderniteler. Çev. Elçin Gen.) s. 224.
26 Fazlul RAHMAN; İslam. s. 252.
27 Karpat; s. 29.
28 Ecer; s. 247.
29 Mehmet Ali Büyükkara; Suudi Arabistan ve Vehhabilik. s. 12.
30 Muhammed Esed; The Road to Mecca. (Türkçesi: Mekke’ye Giden Yol. Çev. Cahit Koytak.) s. 230.
31 Dökmeciyan; s. 166.
32 Pakistanlı gazeteci. Evsaf gazetesi yazarı Hamid Mir’in yaptığı bir röportajda (7 Kasım 2001)
33 Atacan; s. 243.
34 Stratejik Araştırma Analiz Formu İnternet Sitesi; 03.12.2006.
35 Golberg; Saudi Arabia, s. 159
36 İsmail Zengin; İran Devrimi ve Ortadoğu’ya Etkileri. Milliyet Yayınları, s.97
37 Stratejik Araştırma Analiz Formu İnternet Sitesi; El-Cezire Televizyonu.
38 Selim Dilek Bahadır; Cumhuriyet Strateji s. 112.
39 Peter Mansfield; The Successors of the Ottoman Empire. (Türkçe’si: Osmanlı Sonrası Türkiye Ve Arap Dünyası Çev. Nuran Ülke.) s. 59.
40 Türkiye’nin Parçalanması ve İngiliz Politikası (1900- 1920); İngiliz Devlet Arşivi Gizli Belgeleri, Belge nu. 278 s. 228
41 a.g.e. s. 93.
42 Suud İmparatorluğu’nun muhalifi olan son bölgeler de Birinci Dünya Savaşı’nı izleyen birkaç yıl içinde İmparatorluğa ilhak edilmişti.
Daha sonra, 1922 yılında İngiliz Yüksek Temsilcisi İbni Suud Kuvvet Emiri yüzünden çıkan anlaşmazlıklara öfkelenerek eline kırmızı bir kalem alıp bizzat kendisi
harita üzerinde bu iki ülke arasındaki hudutları çizip ediyordu. Ayrıca İbni Suud’un hudutları boyunca biri Kuveyt’le diğeri de Irak’la paylaşılan iki ayrı
“Tarafsız Bölge” tayin etti. (Yergin; Petrol, s. 328.)
43 Ecer; s. 247.
44 Bernard Levis; The Crisis Of Islam. Toronto, 2003. (Türkçe’si: İslam’ın Krizi. Çev. Abdullah Yılmaz.) s. 113.
45 a.g.e. s. 113.
46 Gözde Kılıç Yaşin; Makedonya Terör Kıskacında, Ulusal Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi, Balkan Araştırmaları Masası.
47 Ahmed. Taliban Raşid; Islam, Oil and the New Great Game in Central Asia. s. 333.
48 Olivier Roy; L’Echec de İslam politique Editions du Seuil, 1992. (Türkçesi: Siyasal İslam’ın İflası. Çev. Cüneyt Akalın s. 156.
49 a.g.e. s. 157.
50 Roy; s. 161.
Kaynaklar
Akademik Orta Doğu; C. 1, Sayı 1.
AKYOL, Taha. Medine’den Lozan’a 8. Baskı. İstanbul, 2004.
ARI, Tayyar; Basra Körfezi ve Orta Doğu’da Güç Dengesi 1978-1996. 3. Baskı. İstanbul, 1998.
ATACAN, Fulya; Değişen Toplumlar Değişmeyen Siyaset: Ortadoğu 1. Baskı, İstanbul, 2004.
Avrasya Dosyası Arap Dünyası Özel; c. 6, Sayı 1.
AZİZ, Al-Azmeh; Islams and Modernities. (Türkçesi: İslamlar ve Moderniteler. Çev. Elçin Gen, 1. Baskı. İstanbul, 2003)
BADİP, Sait; Suudi Arabistan İran İlişkileri 1926 – 1982 İran ve Arabistan Araştırma Merkezi London.
BALOĞLU, Bülent; İslam ve Demokrasi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. 1999.
BLİGH, Alexendar; From Prince Two King, Newyork University Press, 1984
BOZDAĞ, İsmet; Abdülhamit’in Hatıra Defteri, 2. Baskı, İstanbul, 1975.
BULUT, Faik; Tarikat Sermayesinin Yükselişi. 2. Baskı, Ankara, 1997.
BULUT Faik ve Mehmet FARAÇ; Kod Adı: Hizbullah, 2. Baskı, İstanbul, 1999.
BURKE, Jason; El Qaeda Casting a Shadow of Terror, 2003 (Türkçesi: El Kaide Terörün Gölgesi. Çev. Ebru Kılıç, 1. Baskı, İstanbul, 2004).
BÜYÜKKARA, Mehmet Ali; Suudi Arabistan ve Vehhabilik. İstanbul, 2004.
COOPER, Lee David; Vehhabi Hareketi, 1991, İslami İmam Muhammet Bin Suud Üniversitesi.
DAVİŞA, Adid; Arab Nationalism In The Twentieth Century, 2003 (Türkçesi: Arap Milliyetçiliği-Zaferden Umutsuzluğa. Çev. Lütfi Yalçın, 1. Baskı, 2004).
DÖKMECİYAN, R. Hair; Islam in Revolution, Fundemantalism in the Arab World, 1985 (Türkçe’si: Arap Dünyasında Köktencilik. 1.Baskı. İstanbul, 1992).
EARLE, Edward Mead; Bağdat Demir ve Petrol Yolu Savaşı (1903- 1923) (Türkçesi K. Yargıcı ve N. Uğurlu, 1. Baskı. İstanbul, 2003).
ECER, Ahmet Vehbi; Tarihte Vehhabi Hareketi ve Etkileri, Ankara, 2001.
ESED, Muhammed; The Road to Mecca (Türkçesi: Mekke’ye Giden Yol. Çev. Cahit Koytak. 9. Baskı. İstanbul, 2003).
ER-REYYİS, Riyad N.; Osmanlı’nın Çöküş Döneminde Arap Casusları, İstanbul, 2006.
Eyüb Sabri Paşa; Tarih-i Vehhabiyan (Vehhâbîler Tarihi), İstanbul, 1992.
FAROQHİ, Suraiya; Herrscher über Mekka. Münih, 1994 (Türkçesi Hacılar ve Sultanlar 1517-1638, Çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1995).
FELDMAN, Noah; Cihat’tan Sonra Amerika ve İslami Demokrasi Mücadelesi.
GÜLSOY, Ufuk; Hicaz Demir Yolu, İstanbul, 1994.
GÜNALTAY, Şemseddin; İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, 1. Baskı, Ankara, 1997.
İBRAHİM Ferhad ve Heidi WEDEL; Probleme der Zivilgesellschaft im Vorderen Orient
(Türkçesi Orta Doğu’da Sivil Toplumun Sorunları, Çev. Erol Özbek, 1. Baskı, İstanbul, 1997 ).
JERİCHOW, Anders; The Saudi File, New York, 1998.
KOSTİNER, Josep; Tarihte Vehhabi Hareketi ve Etkileri.
KARPAT, Kemal H; İslam’ın Siyasallaşması, 1. Baskı, İstanbul, 2004.
KICIMAN, Nâci Kâşif; Medine Müdafaası Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı? 3. Baskı, İstanbul, 1994.
Kral Abdullah; Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik, Tercüme Halit Özkan, 1. Baskı, İstanbul, 2006.
LEVİS, Bernard; The Crisis Of Islam, Toronto, 2003 (Türkçesi İslam’ın Krizi. Çev. Abdullah Yılmaz, 2. Baskı İstanbul, 2003).
MACİT, Nadim; Küresel Güç Politikaları Türkiye ve İslam, 1. Baskı, Ankara, 2006.
MANAZ, Abdullah; Siyasal İslamcılık, 1. Baskı, Ankara, 2005.
MANSFİELD, Peter; The Successors of the Ottoman Empire (Türkçesi Osmanlı Sonrası Türkiye ve Arap Dünyası Çev. Nuran Ülken, 1. Baskı, İstanbul, 1975).
NEBHÂNÎ, Yûsüf; Şevâhidü’l - Hakk’dan Vehhâbîlere Cevaplar.
NORENG, Qystein; Oil and Islam, England, 1997 (Türkçesi Petrol ve İslam. Çev. Dilek Başak, Sabah Yayınları, İstanbul, 1998).
ÖKE Mim Kemal, M. Lütfullah KARAMAN, Emir TURAM, Mithat BAYDUR ve Orhan KOLOĞLU; Kutsal Topraklarda Casuslar Savaşı, İstanbul, 1995.
RAŞİD, Ahmed Taliban; Islam, Oil and the New Great Game in Central Asia, Londra, 2000 (Türkçesi Taliban: İslamiyet, Petrol ve Orta
Asya’da Yeni Büyük Oyun, Çev. Osman Akınhay, 1. Baskı. İstanbul, 2001).
ROY, Olivier. L’Echec de I’İslam politique Editions du Seuil, 1992. (Türkçesi Siyasal İslam’ın İflası. Çev. Cüneyt AKALIN, 2. Baskı, İstanbul, 1995).
SAKAOĞLU, Necdet; Bedevilikten Vehhabi Suudi İmparatorluğuna Makalesi.
SIRMA, İhsan Süreyya; Osmanlı Devletinin Yıkılışında Yemen İsyanları, 3. Baskı. İstanbul, 1996.
ŞİMŞEK, Erdal; Türkiye’nin Orta Doğu Politikası, İstanbul, 2005.
TURAN, Ömer; İslam ve Demokrasi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1999.
Türkiye’nin Parçalanması ve İngiliz Politikası (1900- 1920); İngiliz Devlet Arşivi Gizli Belgeleri, 1. Baskı, İstanbul, 2005.
UÇAROL, Rıfat; Harp Akademileri Yayınları, Siyasi Tarih, İstanbul.
ULUĞBAY, Hikmet; İmparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik, 1. Baskı, Ankara, 2003.
USAMEN, Abdurrahman Salih; Suudi Arabistan Krallığı Tarihi c. 1 Melik Kral Suud Üniversitesi 1997.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Mekke-i Mükerreme Emirleri, 2. Baskı, Ankara, 1984.
WİNSTONE, H. V. F; The Illicit Adventure (Türkçesi Orta Doğu’nun Serüveni, Tercüme Fuad Davudoğlu, İstanbul, 1999).
YERGİN, Daniel; Petrol (Türkçesi Petrol Çev. Kamuran Tuncay, 2. Baskı, Kültür Yayınları, İstanbul, 1999).
ZENGİN, İsmail; İran Devrimi ve Orta Doğu’ya Etkileri, Milliyet Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1991.
Terimler Sözlüğü:
aşura: Şiilerce kutsal yas günü, Hüseyin’in şehadet yıl dönümü (10 Muharrem).
ayetullah: “Allah’ın işareti”, Şii dinî payesi.
bid’at: Kabul edilmiş inançlara aykırı doktrin ya da uygulama.
davet: İnancın duyurulması; dinî propaganda.
ehlibeyt: Peygamberin ailesi.
ehlikitab: Kitab ehli Hristiyanlar ve Yahudiler, ayrıca zımmi de der.
hadis: Peygamberin söz ve davranışı.
halife: Peygamberin takipçisi.
harici: Havaric; Peygamberin kabilesinin hilafeti zaptetmelerine
muhalefet eden ve herhangi bir dindar Müslüman’ın halife olma hakkına
sahip olduğunu savunan, Ali’nin katilleri.
hurafe: Batıl inanç.
ibadi: Umman’da egemen Harici mezhep; Abadiyye olarak da bilinir.
ihvan: Dinî cemiyet kardeşliği.
Kureyş: Peygamberin kabilesi.
küffar: İnanmayanlar, kâfirler.
küfr: İnançsızlık, inkâr.
meclis’üş şüra: Danışma meclisi.
mezhep: Fıkhi düşünce okulu.
müvahhidin: Birleyeciler; Abdulvahhab’ın takipçileri, Vehhabi olarak da biliniyorlar.
selef: Dindar atalar.
selefiyye: Abduh ve Rıza önderliğinde bir İslami diriliş hareketi.
sünnet: Peygamber’in sonradan gelenler için bağlayıcı söz ve
uygulamaları; Ortodoks Müslümanların töreleri.
tevhit: Allah’ın birliğine inanma, Allah’a ortak koşmama, şirkin karşıtı.
ulema: İslam bilginleri.
zahir: Açık.
Not: Terimler; R. Hrair Dökmeciyan, Arap Dünyasında Köktencilik kitabından alınmıştır.
