TÜRK AKIMI PROJESİ TÜRK-RUS İLİŞKİLERİNDE YENİ İŞBİRLİKLERİNİN TETİKLEYİCİSİ OLABİLİR Mİ? BÖLÜM 2
Öte yandan, 30 Nisan 2018’de Türk Akımı Gaz Boru Hattı’nın sözcüsü Sander van Rootselaar tarafından projenin mevcut durumu ve geleceği ile ilgili olarak aşağıdaki bilgileri kamuoyu ile paylaşılmıştır: “Birinci hat tamamlanmış olup ikinci hat ise Türkiye Münhasır Ekonomik Sınırı’na kadar 224 kilometre döşenmiş durumdadır. Boru hatları kıyıya ulaştığı noktada kendi şirketlerinin yetki ve sorumluluğundan çıkmaktadır. Kara kısmındaki boru hattının Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) tarafından döşenecektir. BOTAŞ’ın bu kısım için şu an Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) sürecindedir. Projenin Avrupa’ya ilerleyecek kısmı için de BOTAŞ ve Gazprom’un ortak bir şirket kurulacak olup bu şirket için görüşmeler sürmektedir. Toplam maliyeti 7 milyar dolar olarak öngörülen Türk Akımı gerçekten inanılmaz hızlı bir gelişmeye girdi. Açık deniz boru döşeme kısmı sığ sularda 7 Mayıs 2017’de başladı ve artık ilk hattın sonuna gelindi. Açık denizdeki ikinci hat için bütün izinleri aldık. Türkiye’deki kara kısmının inşaatları başladı ve Rusya’daki kara kısmının inşaatı da Aralık 2019’dan önce bitecek. Bu tarih itibarıyla Türkiye’ye doğalgaz aktarımı başlayacak. Türk Akımı doğrudan Türkiye’ye ulaşacak bir hat. Bu gerçekten büyük bir avantaj ve fayda. Batı Hattı Türkiye’ye birkaç ülkeden transit geçip ulaşırken bu proje Türkiye’ye direkt ulaşacak. Projenin kara kısmının geldiği Kıyıköy’de insanların çoğunun gelir kaynağının balıkçılıktır. Balıkçılığın etkilenmemesi için borunun güzergâhı seçilirken mümkün olan en kuzey noktanın tercih edilmiştir”.[15]
Diğer yandan, 7 Ağustos 2018 tarihi itibariyle Türk Akımı’nda gelinen son durum proje sözcüsü Pınar Esen tarafından kamuoyuyla paylaşılmıştır. Sözcü Esen, konu hakkında basın mensuplarıyla yaptığı toplantıda şu ifadeleri kullanmıştır: “Yıllık toplam taşıma kapasitesi 31,5 milyar metreküp olan Türk Akım Projesi’nin iki açık deniz boru hattından oluşmakta ve her hat 930 kilometre uzunluğundadır. Pioneering Spirit Gemisi, 7 Ağustos itibarıyla projenin Avrupa’ya gaz taşınması planlanan ikinci hattında 435 kilometre boru döşemeyi tamamlamıştır. İki hat üzerinden hesaplanınca bin 369 kilometrelik boru döşenmiş oldu. Türkiye’de ayrıca karada inşaat operasyonunun bu yıl başladı ve burada alım terminali yapımı ve kıyı geçişi işlerinin devam etmektedir. Alım terminali Kıyıköy’de inşa ediliyor. Burada doğalgaz depolanmayacak. Ölçümleme ve regülasyon istasyonu olarak düşünebiliriz. Bu terminal şirketimizin sorumlu olduğu açık deniz kesiminin sona erdiği nokta olacak”.[16]
Uluslararası Enerji Ajansı’nın (UEA) verilerine bakıldığında, Türkiye ve Avrupa Birliği’nin 2014 senesindeki gaz gereksinimi 462 milyar metreküptür. Birlik ve Türkiye, mevzubahis ihtiyacın 260 milyar metreküpünü kendi iç kaynaklarından elde ederken, 202 milyar metreküpünü dışarıdan almıştır. Yine UEA’nın istatistikleri irdelediğinde, Birlik ve Türkiye’nin toplam gaz ihtiyaçlarının 2030 senesinde 521 milyar metreküp olacağı tahmin edilmekle beraber öngörülen ek dış alım hacminin 125 milyar metreküp şeklinde gerçekleşeceği düşünülmektedir. Bu noktada vurgulanması gereken husus ise, Birlik ve Türkiye’nin hâlihazırdaki üretiminin 2014-2030 döneminde 260 milyar metreküpten 194 milyar küpe düşeceğine ilaveten, aynı zaman zarfında dış alımın ise 202 milyar metreküpten 327 milyar metreküpe (327 milyar metreküp) yükseleceği tahminidir. Ankara ve Brüksel, enerji gereksinimlerini karşılayabilmek maksadıyla mutlak surette Moskova’dan gelecek gaza ihtiyaçları vardır. Türk Akımı ise, enerji güvenliği çerçevesinde rota farklılaştırılması yönünden çok önemlidir.[17]
30 Ağustos 2018 tarihi itibariyle Gazprom Başkanı Aleksey Miller tarafından yapılan açıklamada, hat döşemeden sorumlu şirketin Türk Akımı Gaz Boru Hattı’nın iki hattı boyunca 1500 kilometre boru döşeme işlemi gerçekleştirdiğine işaret edilerek, bunun boru hattının toplam uzunluğunun yüzde seksenine tekabül ettiğine dikkat çekilmiştir.[18] Öte yandan, 28 Ekim 2018 tarihinde Gazprom’un paylaştığı bilgiye göre, boru hattının iki kolunda toplam olarak 2775 kilometre boru döşenmek suretiyle yüzde 95’lik bölümü tamamlanan Türk Akımı, 2019 senesinin sonunda tam anlamıyla faaliyete geçeceği açıklanmıştır. Bu açıklama çerçevesinde iki hattan oluşacak Türk Akımı’nın birinci kolundan Türkiye piyasasının gereksinimlerine, ikinci kolundan ise Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkelerine gaz arzı yapılacağı belirtilmiştir. Nitekim Mayıs 2018’in sonunda Bulgaristan’a kadar uzatılacağı ilan edilen Türk Akımı’nın Budapeşte tarafından yapılan açıklama bağlamında Macaristan’a kadar uzatılmasının beklendiğine işaret edilmiştir.[19]
Bu doğrultuda öne çıkan en önemli gelişmelerden birisi ise, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Moskova’da İtalya Başbakanı Giuseppe Conte’yle görüşmesi esnasında yaptığı “İtalya, Türk Akımı’na bağlanabilir” açıklamasıdır. İlgili açıklama bağlamında Sputnik Haber Ajansı’nca yapılan değerlendirmeye göre, Roma, Belgrad, Sofya ve Budapeşte benzeri başkentler Türk Akımı’ndan doğalgaz alma taleplerini açık bir biçimde Moskova’ya bildirmişlerdir. Sputnik Haber Ajansı’nca yapılan bu analize göre, Avrupa’nın Güney Akım sürecinde yaşananlardan ders alıp Türk Akımı Projesi’ne destek sunmasına öncelikle ABD ve Ukrayna tarafından muhalefet edildiğine dikkat çekilmektedir. Bu noktada Washington’un bütün girişimlerine ve siyasi baskısına rağmen Birleşik Devletler’den Almanya’ya LNG gönderme şansının gittikçe azalmakta olduğu ve de söz konusu bağlamda Alman Dış İşleri Bakanlığı’nca yapılan açıklamada Washington’dan sıvılaştırılmış doğalgaz alımının Moskova’dan doğalgaz alımına kıyasla daha yüksek bir seviyede gerçekleştiğinin altı çizilmiştir. Ukrayna çerçevesinde ise, Türk Akımı ve Kuzey Akım 2’nin inşa edilip devreye alınması halinde geçiş ülkesi pozisyonunu ve senelik üç milyar dolarlık gelirden yoksun olma endişesi ön planda gelmektedir.[20] Bahse konu bağlamda, Moskova’da İtalya Başbakanı Conte ile görüşmesi esnasında, Putin, İtalya’nın Türk Akımı Doğalgaz Boru Hattı Projesi’ne bağlanma seçeneklerinin araştırıldığını ve bu çerçevede altyapı hakkında konuların ele alındığını vurgulamış ve Conte ile yaptığı basın toplantısında şu ifadeleri kullanmıştır: “Bu, Bulgaristan üzerinden olabilir, hatta Sırbistan, Macaristan[21] üzerinden de olabilir, Yunanistan üzerinden de olabilir”. Bu gelişmenin öncesinde Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, AB’nin yanı sıra diğer ülkelerin Türk Akımı Projesi’ne iştirakinin, Güney Akım’da yaşananların yeniden olmayacağı güvencesinin verilmesi halinde gerçekleşebileceğini vurgulaması dikkat çekicidir.[22]
19 Kasım 2018 tarihinde Türk ve Rus üst düzey devlet yetkililerinin iştirak ettiği bir törenle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Türk Akımı Doğalgaz Boru Hattı’nın deniz kısmı için son borunun denize indirilmesiyle bu hattının deniz bölümünün inşası tamamlanmıştır.[23] Bu tören münasebetiyle bir konuşma yapan Erdoğan şu açıklamalarda bulunmuştur: “Türk Akımı, Rus dostlarımızla beraber büyük emek harcadığımız, hem ikili ilişkilerimiz hem de bölgemizdeki enerji jeopolitiği bakımından tarihî nitelikte bir projedir. Rusya kara kesimi, deniz kesimi ve Türkiye kara kesimi olmak üzere üç bölümden teşekkül projenin 2019 yılında yapılacak testlerin ardından faaliyete geçmeye hazır olacaktır. Yılda 31,5 milyar metreküp doğal gaz taşıyacak Türk Akımı Projesi’nin sadece ülkemiz ve milletimiz açısından değil, komşularımız ve çevre açısından da pek çok avantajı bulunuyor. Buradan gelecek doğal gazın en az yarısını Avrupa’ya aktarmayı planlıyoruz. Ülkemiz içinde ise İstanbul, Bursa, Kocaeli, İzmir gibi kritik üretim ve ihracat merkezlerimiz yeni bir tedarik hattına kavuşacaklar. Böylece Türkiye, transit risklere maruz kalmadan, hem kendisinin hem de Avrupa ülkelerinin doğal gaz taleplerini karşılayabilecektir. Teknik açıdan zorlu bir projeyi yüksek güvenilirlik, güvenlik ve sürdürülebilirlik standartlarıyla hayata geçirerek sektörün çıtasını daha yukarı taşıdık. Küresel enerji piyasalarında doğal gazın önemi ve arz güvenliği giderek artmaktadır. Burada önemli olan enerji projelerinin ekonomik olarak hayata geçirilebilir olmasıdır. Ülkelerin kendi şartları doğrultusunda doğal gazı nereden ve nasıl temin edecekleriyle ilgili kararlarına saygı duyulmalıdır. Devletlerin egemenlik haklarını ihlal edecek, kendi vatandaşlarına hizmet vermelerinin önüne geçecek baskıların, hiç kimseye faydası olmayacaktır. Bizim için Rusya Federasyonu, uzun vadeli iş birliği yapabileceğimiz güvenilir bir dost ve bu projedeki gibi önemli bir doğal gaz tedarikçisidir. Türkiye, Rusya’dan 1987 yılından bu yana toplam 387 milyar metreküplük doğal gaz alım gerçekleştirmiştir. Uzun yıllar ve sınamalar neticesinde perçinlenen Türk-Rus dostluğunun, her iki tarafın da menfaatine sonuçlara vesile olmuştur. Rusya ile ikili münasebetlerin çerçevesini hiçbir zaman diğer ülkelerin taleplerine veya dayatmalarına göre belirlemiyoruz. Daima Rusya ile uzun vadeli iş birlikleri kurmanın çabası içinde olduk. Hem bölgemizde hem de küresel alanda hakkın, adaletin, barışın ve istikrarın temini için Rus dostlarımızla birlikte çaba gösterdik. Bu ortak duruşumuzun, özellikle komşumuz Suriye’deki çatışmalardan kaynaklanan insani krizin hafifletilmesinde önemli katkılarını gördük”.[24]
Aynı törende bir konuşma yapan Vladimir Putin ise Türk Akımı’nın önemi konusunda aşağıdaki değerlendirmelerde bulunmuştur: “100 milyar dolarlık ticaret hacmi ile ilgili Çin ile ulaşacağız. Türkiye ile neden olmasın. Türk Akımı projesiyle ilgili anlaşma İstanbul’da 10 Ekim 2016’da yapılmıştı. Bu projeye Sayın Erdoğan isim vermiştir. 2-3 sene sonra projenin en zor kısmı tamamlanmıştır. Pek çok çalışma yaptık birlikte. Türk Akımı Projesi’nin deniz kısmı tamamlanıyor. Özellikle dikkatleri şu hususa çekmek istiyorum. Toprağa delik açmak ve gaz çıkarmak kolay değil. Yüksek teknoloji ile yapılan bir süreçtir. Özellikle doğal gaz çevre dostu olan bir proje. Doğal gazı Doğu ve Güney Avrupa’ya taşıyacak ve bu Türkiye’yi önemli bir noktaya getirecektir. Kara kısmı da deniz kısmında olduğu gibi hızlıca ilerleyecektir. En çevre dostu teknolojiyi kullanıyoruz. Sayın Erdoğan’a derin, içten şükranlarımı sunmak istiyorum, gösterdiği siyasi irade, cesareti için teşekkür etmek istiyorum. İnanıyoruz ki bu projenin tamamı, 2019 yılına kadar tamamlanacaktır. Özellikle Rusya ve Türkiye enerji alanında işbirliği uzun yıllardır gerçekleştiriyoruz. Artan rekabet koşullarında böyle siyasi irade, cesaret olmadan böyle bir proje gerçekleştirmek mümkün olmaz”.[25]
Çalışmanın bu noktasında Türk Akımı Doğalgaz Boru Hattı Projesi’nde gelinen en son durumla ilgili yapılan birkaç analize yer vermek faydalı olacaktır.[26] Bu konuyla ilgili ilk değerlendirme Rus Enerji ve Finans Enstitüsü Başkanı Vladimir Feygin tarafından yapılmıştır. Feygin, yaptığı değerlendirmede şu hususların altını çizmiştir: “Bu, uzun zamandır beklenen bir olaydı. Projenin ilk hattı, doğalgazın Türkiye’ye arzıyla ilgili. Bu noktada, her iki ülkenin güvenli doğrudan sevki sağlamaya olan ilgisi ortada. Ayrıca Türkiye, gaz terminali olmak istiyor ve ne kadar çok doğalgaz boru hattı olursa, ne kadar çok altyapı geçerse bu hedefe o kadar yakın olur. Ama aslında Türk Akımı’nın deniz kısmının yapımının bitmesi iki ülkenin ortak başarısıdır. Zira hazırlık aşamasında bazı zorluklar oluşmuştu ama tüm zorluklar aşılmıştı. Daha ilk hattının kara kısmı ve ikinci hat var. Birçok ülke, ikinci hattın onların topraklarından geçmesini istiyor. Bu noktada rekabet oluştu. Yani seçenekler var ve ikinci hattın nerden geçeceği sorunu henüz çözüme kavuşturulmuş değil ve görünüşe bakılırsa şimdi bu konuyla ilgili görüşmeler başlayacak. Genel olarak Avrupa Birliği ile de görüşmeler bekleniyor. Çünkü karşılıklı anlayış, en azından anlaşma olmadan tüm bunların hayata geçirilmesi oldukça zor olacak, çünkü AB’nin uyguladığı bazı kurallar var. Net olarak sadece şunu söyleyebiliriz, şu an için biten aşama açık bir şekilde olumlu”.[27]
Öte yandan, Türk Akımı Doğal Gaz Boru Hattı Projesi, Ukrayna’da endişeyle karşılanmaktadır. Söz konusu çerçevedeki kaygıları Ukrayna Gaz Endüstrisi ve Doğalgaz Pazarı Konseyi Başkanı Leonid Unigovskiy’nin açıklamalarında görmek mümkündür. Unigovskiy, konu hakkında aşağıdaki hususların altını çizmiştir: “Ukrayna’nın Türk Akımı’nın ikinci hattının inşasının başlatılmaması için elinden geleni yapması gerek. Zira böyle bir durumda Ukrayna üzerinden Avrupa’ya yapılacak gaz sevkiyatı daha da azalacak. Proje, Ukrayna üzerinden sevkiyatı yılda 12-13 milyar metreküp azaltacaktır. belirten Kiev’in Avrupa ülkelerini kendi gaz sevkiyat sistemlerine çekmesi gereklidir. Kiev öncelikle her yıl Ukrayna’dan 23 milyar metreküp gaz alan İtalya’yı yanına çekmeli. Sevkiyatın azalmasıyla yılda 500 milyon dolar kayıp yaşanacaktır. Sevkiyat hacmini 70-90 milyar metreküpte tutma şansımız az. Eğer yabancı partnerlerimizle sorunu çözersek 40-60 milyarda tutulabilir”.[28]
Buna karşılık olarak Rusya tarafından konu hakkında çeşitli analizler yapılmaktadır. Mevzu ile ilgili olarak bir analiz Sivastopol Devlet Üniversitesi Sosyal Bilimler ve Uluslararası İlişkiler Enstitüsü Müdürü Siyaset Bilimci Dr. İvan Çiharev tarafından yapılmıştır. Çiharev’in değerlendirmeleri şu şekildedir: “Ukrayna’nın Türk Akımı’na yönelik bir etki aracı yok. Projenin iki kolu da Karadeniz’den geçiyor, Kırım’ı kapsamıyor ve gerçekleştirilmesi Rusya ve Türkiye ilişkilerine dair bir mesele. Ayrıca bildiğimiz gibi ABD ile ilişkilerde bir gerginlik söz konusu, bu nedenle bu konuda Washington’ın yardımına güvenmenin de gereği yok. Bu koşullarda Kiev, Rus gazının Avrupa’ya sevkiyatına yönelik bir başka doğalgaz boru hattı projesi olan Kuzey Akımı-2’yi engellemek için maksimum düzeyde çaba sarf edecek. Kuzey Akımı-2’nin gerçekleştirilme alanında bir dizi aktör var, Ukrayna projeye engel olmak için bu aktörleri etkileyebilir. Ancak yine de şimdilik gelecek tahminleri Rusya için daha olumlu. Genel anlamda konuşacak olursak, Ukrayna’nın Rusya ve Avrupa için faydalı projeleri engelleme şeklindeki pozisyonu kusurlu. Bu nedenle uzun vadede bu tür yaklaşım Ukrayna’nın itibarını daha da zedeleyecek”.[29]
Kiev tarafından Türk Akımı Projesi’nde kaydedilen en son aşama ve kendi durumlarıyla ilgili yapılan açıklamalara Rus enerji şirketi Gazprom tarafından sert tepki gösterilmiştir. Şirket sözcüsü Sergey Kupriyanov şu mülahazalarda bulunmuştur: “Ukrayna, Kuzey Akım 2’yle mücadeleyle o kadar meşguldü ki, yılda 31,5 milyar metreküp gaz taşıma kapasitesine sahip Türk Akımı’nı Karadeniz’in dibinde ne kadar hızlı inşa ettiğimizin farkına bile varmadı. Kiev yönetimi, bu durumun farkına vardı ve Türk Akımı 2’yle mücadele edilmesi için çağrı yapılmaya başlandı”.[30]
Türk Akımı Projesi’nin deniz hattı bölümünün tamamlanmasıyla ilgili olarak konunun uzmanlarından birisi olan İstinye Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mesut Hakkı Caşın tarafından aşağıda değerlendirmeler yapılmak suretiyle mevzunun öneminin altı bir kez daha çizilmiştir: “Yaklaşık 900 kilometresi toprak altında olmak üzere bin 100 kilometrelik çok önemli bir proje. Bana göre Türkiye-Rusya enerji iş birliğinin stratejik ve somut bir projesidir. Rus gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya pazarlanması tarihi bir adımdır. Proje, 2019 yılının sonunda tamamlanacaktır. Türk Akımı’nın aktaracağı doğalgazın yarısı Türkiye tarafından kullanılacak, yarısı Avrupa’ya aktarılacak. Dün, Rus yetkililer, Türk ekonomisine katkısı olacak bir proje olduğunu vurguladı. Ben de öyle düşünüyorum çünkü tarihi bir projedir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bu projeyle hem Ukrayna’yı hem de Bulgaristan’ı cezalandırdı. Bundan sonra hattın Sırbistan ve Macaristan üzerinden Avusturya’ya geçmesi söz konusu. Türk Akımı aracılığıyla aktarılacak yıllık toplam 31,5 milyar metreküp doğalgazın yarısının Türkiye’de kullanılırken, diğer yarısının da Avrupa’ya aktarılacaktır. Türkiye bir taşla iki kuş vurdu. İlki yeni bir enerji hattı elde ettik. Harcamanın büyük bir kısmı Rus Gazprom tarafından yapılacak. İkincisi Türkiye’nin ortaya çıkışı enerji üssü olması söz konusu. Dün hem Putin hem de yabancı enerji uzmanları Türkiye’nin enerji üssü olduğunu söyledi ve kabul ediyorlar. Dün Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ‘biz kimsenin söylediği ile hareket etmeyiz’ sözü ile burada ABD’ye önemli mesaj gönderdi. ABD Başkanı Trump, Almanya’ya ‘siz Rusları zengin ediyorsunuz’ diye çıkış yapmıştı. Şimdi aynı çıkışı Türkiye’ye de yapıyorlar. Almanya’da Türkiye gibi gazın büyük kısmını Rusya’dan alıyor. Avrupa Birliği de (AB) gazın yüzde 70’ini Rusya’dan alıyor. Rusya’nın Türkiye ile yaşadığı krizlerde gazı kesmemiştir. Türkiye Mavi Akım’dan sonra ikinci projeyi aldı ve bu projede daha yüksek bir teknoloji kullanıldı. Türkiye, Rusya ile birtakım sorunlar yaşadı ama Rusya gazı kesmedi, Ukrayna ile yaşanan siyasi krizde ise gaz kesildi. Rusya ve Türkiye dün İsrail ve ABD’ye önemli mesajlar gönderdi. Başka bir hedefte Yunanistan’dır. Yunanistan bu tavırlarına devam ederse belki de gaz verilmeyecektir. Türkiye transit ülke, baskı yaparsa bu olur”.[31]
Kaynak: https://www.yenisafak.com/ekonomi/turkakimda-tarihi-gun-denizdeki-insaati-sona-erdi-3409723.
Sonuç
19 Kasım 2018 tarihi, Türk-Rus ilişkilerinde çok önemli bir dönüm noktası olarak tarih sayfalarındaki yeri almıştır. Nitekim bu tarihte Ankara-Moskova arasındaki stratejik ilişkilerin en dikkat çekici ve önde gelen unsurlarından birisi olan enerji işbirliğinde Türk Akımı Doğalgaz Boru Hattı Projesi’nin deniz bölümünün tamamlanmıştır. Türkiye ve Rusya Federasyonu Devlet Başkanları tarafından yapılan açıklamalara bakıldığında söz konusu projenin içerdiği ehemmiyet daha iyi anlaşılabilecektir. Suriye Meselesi’nden özellikle 2010 senesinden sonra çok ciddi krizler yaşayan ancak 2016 senesinden sonra ilişkilerini yeniden eski “Altın Çağ Dönemi”ne döndürme konusundaki güçlü kararlılıklarını ortaya koyan Ankara ve Moskova arasındaki ilişkilerin bu noktaya gelmesi herkes tarafından yakından takip edilmektedir. Putin ve Erdoğan tarafından yapılan açıklamalara yakından bakıldığında ilişkilerin kapsamını genişletme ve güçlendirme vurgusunun başat unsur olduğu görülmektedir.
Türk Akımı Projesi, özellikle Ukrayna ve AB ülkelerinden gelen eleştirilere rağmen 2019 senesinin sonunda faaliyete geçirilecek olması konu hakkında hem Türkiye hem de Rusya’nın kararlılıklarını göstermesi bakımından çok hayati önemdedir. Ayrıca söz konusu projeye son dönemlerde Sırbistan, Macaristan ve Bulgaristan’ın yakın ilgi göstermesi projenin özellikle Güney Doğu Avrupa ülkeleri açısından stratejik önemini açıkça gösteren bir gelişme olarak kıymetlendirilmelidir. Nitekim söz konusu projenin üzerinde çalışan uzmanlarca paylaşılan görüşler irdelendiğinde bu husus kolaylıkla anlaşılabilmektedir. Son tahlilde bu projeye karşıt olarak sürülen bütün argümanlara rağmen Türkiye ve Rusya’nın ilgili proje hususundaki sağlam duruşları mevzubahis projenin 2019 senesinin sonunda devreye alınabileceğini ve ikili ilişkilerde Türk Akımı’nın tetikleyicisi olacağı yeni işbirliklerinin geliştirilebileceğini açıkça göstermektedir. Söz konusu çerçevede kapsamı her gün genişleyen / genişleyecek olan Türk-Rus ilişkileri önümüzdeki yıllarda dünya kamuoyu tarafından çok yakın bir biçimde dikkatle izlenecek bir konu olmayı sürdürecektir.
Dr. Sina KISACIK
DİPNOTLAR
[1] Rusya’nın Avrupa’ya yönelik enerji politikaları hakkında lütfen bakınız; Tim Gosling, “Russia Has the Edge in the High-Stakes Scramble for European Energy Markets”, World Politics Review, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: https://www.worldpoliticsreview.com/articles/26784/russia-has-the-edge-in-the-high-stakes-scramble-for-european-energy-markets, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[2] Çağla Gül Yesevi, “Considering Pipeline Politics in Eurasia: South Stream, Turk Stream and TANAP / Avrasya’da Boru Hatları Politikası: Güney Akımı, Türk Akımı ve TANAP”, Bilge Strateji, Cilt 10, Sayı 18, Bahar 2018, ss. 11-52.
[3] Özgür Tüfekçi, “İş Birliği ve Kriz İkileminde Türkiye-Rusya İlişkileri”, içinde AK Parti’nin 15 Yılı: Dış Politika, Kemal İnat, Ali Aslan ve Burhanettin Duran (ed.), (İstanbul: SETA Kitapları, Aralık 2017), s. 137.
[4] Toğrul İsmayıl, “Türkiye-Rusya İlişkileri: “Soğuk Kış” “Sıcak Bahar’a Nasıl Dönüştü?”, içinde Türkiye’de Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Alanında Güncel Tartışmalar: Yeni Anayasa, Arap Baharı, Güvenlik ve Terör, Osman Ağır (ed.), (Ankara: Seçkin Yayıncılık, Haziran 2017), s. 383.
[5] Volkan Özdemir, Doğalgaz Piyasaları: Türkiye’nin Enerji Güveliği Üzerine Tezler, (İstanbul: Kaynak Yayınları, Ocak 2017), s. 129.
[6] Sina Kısacık ve Şeniz Denizelli, “21. Yüzyılda Karadeniz Jeopolitiği Bağlamında Jeostratejik Bir Yapılanma Olarak Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), içinde Karadeniz Jeopolitiği, Hasret Çomak, Caner Sancaktar, Volkan Tatar ve Burak Şakir Şeker (ed.), (İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, Ocak 2018), s. 871.
[7] Ozan Örmeci ve Sina Kısacık, Rusya Siyaseti ve Rus Dış Politikası: Teorik Çerçeve-Tarihsel Arka Plan-Örnek Olaylar, (Ankara: Seçkin Yayıncılık, Haziran 2018), ss. 435-436.
[8] U.S. Department of State, “Ukraine and Russia Sanctions”, Erişim Adresi: https://www.state.gov/e/eb/tfs/spi/ukrainerussia/, (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2018) ve U.S. Department of Treasury, “Ukraine-/Russia-related Sanctions”, Erişim Adresi: https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Pages/ukraine.aspx, (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2018).
[9] Mesut Hakkı Caşın ve Sina Kısacık, Avrupa Birliği Enerji Hukuku ve Güvenlik Algılamaları, (İstanbul: Çağlayan Kitap & Yayıncılık & Eğitim, 2018), ss. 235-236.
[10] Caşın ve Kısacık, Avrupa Birliği Enerji Hukuku ve Güvenlik Algılamaları, s. 236.
[11] Örmeci ve Kısacık, Rusya Siyaseti ve Rus Dış Politikası: Teorik Çerçeve-Tarihsel Arka Plan-Örnek Olaylar, ss. 309-338; Caşın ve Kısacık, Avrupa Birliği Enerji Hukuku ve Güvenlik Algılamaları, ss. 207-257.
[12] Volkan Özdemir, Rusya’nın Kodları: Türkiye’de Rusya’yı Ararken, Rusya’da Türkiye’yi Bulmak, (İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, Nisan 2018), s. 270.
[13] Caşın ve Kısacık, Avrupa Birliği Enerji Hukuku ve Güvenlik Algılamaları, ss. 239-241.
[14] Caşın ve Kısacık, Avrupa Birliği Enerji Hukuku ve Güvenlik Algılamaları, s. 241.
[15] Caşın ve Kısacık, Avrupa Birliği Enerji Hukuku ve Güvenlik Algılamaları, ss. 241-242.
[16] Şahin Akman, “Türk Akım’da 435 Kilometre Boru Döşendi”, Enerji Portalı: Home/Haberler/Doğalgaz, 8 Ağustos 2018, Erişim Adresi: https://www.enerjiportali.com/turkakimda-435-kilometre-boru-dosendi/, (Erişim Tarihi: 10 Ağustos 2018).
[17] Mustafa Özalp, Küresel Enerji Denkleminde Merkez Ülke: Türkiye – Enerji Sektörü, Enerji Güvenliği, Bağımlılığı, Nükleer Enerji, Enerji Koridoru/Merkezi, (Ankara: Seçkin Yayıncılık, Haziran 2018), ss. 156-157 ve Turk Stream, “Proje – Sağlayacağı Yararlar”, Erişim Adresi: http://turkstream.info/tr/project/benefits/, (Erişim Tarihi: 20 Ağustos 2018).
[18] Hale Türkeş, “80 percent of TurkStream project complete: Gazprom”, Anatolian Agency Energy News Terminal: Home/Natural Gas/Turkey/Europe, 30 Ağustos 2018, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/en/energy/general/80-percent-of-turkstream-project-complete-gazprom-/21428, (Erişim Tarihi: 6 Eylül 2018).
[19]“Türk Akımı’nın kullanıma açılacağı tarih belirlendi”, Sputnik Türkiye: Rusya, 28 Ekim 2018, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/rusya/201810281035869797-turk-akimi-kullanima-acilacagi-tarih-belirlendi/, (Erişim Tarihi: 30 Ekim 2018).
[20] “Avrupa, Türk Akımı için sıraya girdi”, Sputnik Türkiye: Ekonomi, 29 Ekim 2018, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/ekonomi/201810291035892695-avrupa-turk-akimi-icin-siraya-girdi/, (Erişim Tarihi: 30 Ekim 2018).
[21] “Serbia, Hungary want TurkStream gas”, Energy Reporters, 27 Ekim 2018, Erişim Adresi: https://www.energy-reporters.com/production/serbia-hungary-want-turkstream-gas/, (Erişim Tarihi: 02.11.2018).
[22] “Putin: Türk Akımı’na İtalya da bağlanabilir”, Sputnik Türkiye: Dünya, 25 Ekim 2018, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/dunya/201810251035824970-putin-turk-akimi-italya/, (Erişim Tarihi: 30 Ekim 2018).
[23] “TurkStream gas pipeline’s offshore section completed”, Gazprom: Media / News-Events, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: http://www.gazprom.com/press/news/2018/november/article467765/, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[24] Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, “Türk Akım, bölgemiz enerji jeopolitiği bakımından tarihî nitelikte bir projedir”, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/99694/-turkakim-bolgemiz-enerji-jeopolitigi-bakimindan-tarih-nitelikte-bir-projedir-, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018). Ayrıca bakınız, “Dayatmalara boyun eğmedik”, Medya Günlüğü, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: http://www.medyagunlugu.com/Haber-5522-dayatmalara-boyun-egmedik.html, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[25] “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin TürkAkım Projesi Deniz Bölümünün Tamamlanması Töreni”nde açıklamalarda bulundu”, Rusya Araştırmaları Enstitüsü – RUSEN, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: http://www.rusen.org/cumhurbaskani-recep-tayyip-erdogan-rusya-devlet-baskani-vladimir-putin-turkakim-projesi-deniz-bolumunun-tamamlanmasi-toreninde-aciklamalarda-bulundu/?fbclid=IwAR2O_8cotpwbdXzaW1_m98O18NvauhdkBSx_05MOtDcUZMyGP6Gd7xHUfog, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018), https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/99694/-turkakim-bolgemiz-enerji-jeopolitigi-bakimindan-tarih-nitelikte-bir-projedir- ve President of Russia, “Ceremony marking the completion of TurkStream gas pipeline’s offshore section”, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: http://en.kremlin.ru/events/president/news/59152, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[26] Bu konu hakkında ayrıca bakınız, “Türk Akımı zirvesinin ardından: Türkiye-Rusya Araştırmaları Merkezi (TÜRAM) Başkanı ve Medya Günlüğü yazarı enerji uzmanı Aydın Sezer, Türk Akımı Doğal Gaz Boru Hattı Projesi ile ilgili gelişmeleri Medyascope.tv’ye değerlendirdi”, Medya Günlüğü, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: http://www.medyagunlugu.com/Haber-5523-turk-akimi-zirvesinin-ardindan.html?fbclid=IwAR13-V2ZL5trLPWWV4UlLToh7IKQFoAGU-gvRmGNmJE-B7o0P2Qa_Ry0Zmw, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[27] “Rus uzman, Türk Akımı’nın deniz bölümünün tamamlanmasını değerlendirdi”, Sputnik Türkiye: Rusya, 19 Kasım 2018, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/rusya/201811191036225496-rusya-turkiye-turk-akimi-feygin/, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[28] “Ukrayna: Türk Akımı’nın ikinci kolunu engellemek için elimizden geleni yapmalıyız”, Sputnik Türkiye: Türkiye, 20 Kasım 2018, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/turkiye/201811201036231313-ukrayna-turk-akimini-engellemek-icin-calisiyor/, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[29] “Rus uzman: Ukrayna Türk Akımı’nı etkileyemez, ama Kuzey Akımı-2’yi engellemeye çalışabilir”, Sputnik Türkiye: Rusya, 20 Kasım 2018, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/rusya/201811201036238678-rus-uzmanukrayna-turk-akimini-etkileyemez/, (Erişim Tarihi: 2, 1 Kasım 2018).
[30] “Gazprom: Ukrayna, Türk Akımı’nın farkına bile varmadı”, Sputnik Türkiye: Rusya, 20 Kasım 2018, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/rusya/201811201036245075-gazprom-ukrayna-turk-akimi-farkina-bile-varmadi/, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
[31] “Prof. Dr. Mesut Hakkı Caşın: Türkiye bir taşla iki kuş vurdu”, Hürriyet: Merkez Haberleri – İstanbul Haberleri, 20 Kasım 2018, Erişim Adresi: http://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/merkez/prof-dr-mesut-hakki-casin-turkiye-bir-tasla-41025346, (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018).
***
