TÜRK SAVUNMA SANAYİNİN GELECEĞİ, BÖLÜM 1
Stratejik Rapor No: 71, 2015
Sürdürülebilirlik ve Güçlü Ihracat Için Strateji Raporu - 1
MILLÎ SAVUNMA VE GÜVENLIK ENSTİTÜSÜ
millisavunmaveguvenlik.org
İÇİNDEKİLER
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE GÜÇLÜ İHRACAT İÇİN STRATEJİ RAPORU -1
1. GİRİŞ .................................................................................. 5
2. DURUM TESPİTİ..................................................................... 7
2.1. Küresel Bakış (Ek-1) ............................................................7
2.1.1. Savunma Harcamaları........................................................7
2.1.2. Savunma Sanayii Sektöründe Kürese Pazar..........................9
2.1.3. Savunma Sanayii Küresel Pazarının İşleyişi ....................... 11
2.1.4. Savunma Sanayii Küresel Pazarının Geleceğine Yönelik Öngörüler... 14
2.2. Türk Savunma Sanayinin Durumu (EK-2) ...................................... 15
2.2.1. Savunma Harcamaları.............................................................. 15
2.2.2. Savunma Sanayiinin Gelişimi ve Yapısı....................................... 17
2.2.3. Türk Savunma Sanayiinin Mevcut ve Muhtemel Problem Sahaları... 20
3. TÜRK SAVUNMA SANAYİNİN DURUMU HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALARDA VE RAPORUN HAZIRLANMASI SAFHASINDA TESPİT EDİLEN HUSUSLAR..... 23
3.1. Yapısal ve Kurumsal Sorunlar Ana Başlığı Altında..............................23
3.2. İşlevsel Sorunlar Ana Başlığı Altında.............................................. 23
3.3. Bilgi Alt Yapısına İlişkin Sorunlar Ana Başlığı Altında........................ 24
4. BATILI DEVLETLERİN SAVUNMA VE GÜVENLİK SANAYİİ SEKTÖRÜ PLANLAMALARINA VE STRATEJİLERİNE GENEL BAKIŞ (Ek-4) .....,........... 25
4.1. Batılı Devletlerde Ulusal Güvenlik Kavramı ve Savunma ve Güvenlik Sanayii Planlaması ........ 25
4.2. Batılı Devletlerde Tedarik Kurumları ve İşletme-İdame Faaliyetleri..... 25
4.3. İngiltere’de Savunma ve Güvenlik Sanayii Yeniden Yapılanma Faaliyetleri .... 26
4.4. Batılı Devletlerin Savunma Sanayii Sektörü Planlama ve Stratejilerine İlişkin Değerlendirme........... 27
5. ÖNERİLEN TEDBİRLER ................................... 29
5.1. Ekonomik Tabanlı Problem Sahalarına Yönelik Öneriler......... 29
5.2. Diğer Problem Sahalarına Yönelik Öneriler........................ 31
5.2.1. Kısa Dönemde Alınacak Tedbirler (1 yıl)......................... 31
5.2.2. Orta Dönemde Alınacak Tedbirler (2 yıl)........................ 32
5.2.3. Uzun Dönemde Alınacak Tedbirler (3 yıl ve daha fazla) ... 34
EK1 : Savunma Harcamalarına ve Pazarına Küresel Bakış......... 37
EK2 : Türk Savunma Sanayinin Durumu ............................... 51
EK2.a : Sektörde Yer Alan Şirketler.....................................,,..................................... 61
EK3 : Türk Savunma Sanayinin Durumu Hakkında Yapılan Çalışmalarda ve Raporun Hazırlanması
Safhasında Tespit Edilen Hususlar.........................................69
EK4 : Batılı Devletlerin Savunma Tedarik Faaliyetlerine Genel Bakış....77
EK5 : Tedarik Sistem ve Sürecinin Geliştirilmesi İçin Ölçütler......... 81
Son Notlar............................................................................... 85
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE GÜÇLÜ İHRACAT İÇİN STRATEJİ RAPORU -1
1. GİRİŞ
Bu rapor, Türk savunma sanayiinin gelişme sürecinin sürdürülebilirliginin ve ihracat potansiyelinin arttırılmasında, şekillendirilecek geleceğe uygun; insan sermayesi, yapı, süreç ve stratejilerin tasarlanmasına ışık tutmak, bu kapsamda alınabilecek tedbirleri saptamak maksadıyla hazırlanmıştır.
Raporda, meselenin tanımlanmasını (2’nci ve 3’üncü maddeler) müteakip, Batılı devletlerde bu kapsamdaki gelişmeler özetle ortaya konmuş (4’üncü madde), son bölümde (5’inci madde) ise bir önceki bölümlerde yer alan hususlar çerçevesinde mevcut problem sahalarının aşılmasına yönelik öneriler
sunulmuştur. Bu maksatla:
“Durum Tespiti” başlığı altında, küresel, kıtasal, bölgesel ve devletler düzeyinde savunma harcamaları eğilimleri, savunma sanayii sektöründe uluslararası pazarın koşulları ve işleyişi ile geleceğine ilişkin öngörülere yer verilmiştir. Müteakiben, Türk savunma sanayiinin durumu; temel ekonomik veriler,
sektörün gelişim süreci, mevcut ve muhtemel problem sahaları esas alınarak incelenmiştir.
“Türk Savunma Sanayiinin Durumu Hakkında Yapılan Çalışmalarda ve Raporun Hazırlanması Safhasında Tespit Edilen Hususlar” başlığı altında, sorunlar; yapısal, kurumsal, işlevsel ve bilgi alt yapısına ilişkin yönleriyle tasnif edilmiştir.
Askerî doktrin ve ekonomik düzenin örtüşen özellikleri nedeniyle, Batılı devletlerdeki yapılanma ve işleyiş; “Batılı Devletlerin Savunma ve Güvenlik Sanayii Sektörü Planlamalarına ve Stratejilerine Genel Bakış” başlığı altında, ülkemizde bu kapsamda yapılabilecek düzenlemelere ilişkin yönüyle
tartışılmıştır.
“Önerilen Tedbirler” başlığı altında öncelikle ekonomik tabanlı problem sahalarına yönelik stratejiler ortaya konmuş, müteakiben diğer problem sahalarına yönelik olarak kısa, orta ve uzun erimde yapılması önerilenler sıralanmıştır.
İnceleme düzeyinde, operatif ve stratejik seviye esas alınmakla beraber teknik ve taktik seviyede meseleye tesir eden faktörler de dikkate alınmıştır. İnceleme birimi olarak, savunma sanayiinin resmi ve özel paydaşları araştırmaya dâhil edilmiştir. Bu maksatla, raporun hazırlanmasında araştırma yöntemi1
olarak;
- Bu kapsamda hazırlanmış olan rapor, araştırma ve incelemeler, ilgili kurum ve kuruluşların yıllık faaliyet raporları, strateji belgeleri ve yayınları, ilgili hukuki mevzuat, bilimsel çalışmalar ve tezler, yabancı devletlere ait resmi yayınlar, uluslararası veri tabanları ile
- Güvenlik ve savunma sanayii bürokrasisi ile sektörde yer alan kamu, vakıf ve özel şirketlerle (ana ve alt yükleniciler) yapılan görüşmeler esas alınmıştır.
Raporda, “MSPF (Millî Savunma Planlama Faaliyetleri)nin gözden geçirilmesi”, “Türk savunma [ve güvenlik] sanayiinin uluslararası ticaret, rekabet ve işbirliği stratejileri” ve “Savunma ve güvenlik sanayii diplomasisi” konuları; özel yetkilendirmeyi ve teknik düzeyde tetkik ve incelemeyi gerektiren ayrı ihtisas alanları olmaları nedeniyle, araştırmanın kapsamına giren bölümleriyle incelenmiş olup, bu konularda ayrı araştırmalar yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.
2. DURUM TESPİTİ
2.1. Küresel Bakış (Ek-1)
2.1.1. Savunma Harcamaları
Küresel savunma harcamaları 2013 yılında 1.702 milyar Dolar civarında gerçekleşmiştir. On yıl öncesinin (2004) savunma harcamaları (1.359 milyar Dolar) dikkate alındığında, bu rakam %25’lik bir artışa karşılık gelmektedir. Son on yılda (2002-2013) kaydedilen savunma harcamaları ortalamasıyla
bir önceki on yılın (1994-2003) değerleri mukayese edildiğinde küresel savunma harcamalarının %43 oranında arttığı görülmektedir.2 Bu uzun erimli genel artış eğilimine karşın, son iki yılda (2011-2013) -1998’den beri ilk kez- savunma harcamalarında -%2’lik bir azalma yaşanmıştır.3
Bölgesel bazda, orta erimde (2009-2013 dönemi 5 yıl) kaydedilen savunma harcamaları ortalaması esas alındığında sırasıyla; Amerika (780 milyar Dolar), Avrupa (411 milyar Dolar), Asya ve Pasifik (372 milyar Dolar), Orta Doğu (123 milyar Dolar) ve Afrika (37,1 milyar Dolar) küresel dağılımı oluşturmaktadır.
Orta erimde son beş yıllık (2009-2013) savunma harcamaları ortalaması bir önceki beş yıllık (20042008) dönemle mukayese edildiğinde, artış eğiliminin Avrupa’da oldukça düşük olduğu (%4), Amerika Kıtası’nda (%16) ve Orta Doğu’da (%20) orta seviyede, Asya ve Pasifik (%33) ile Afrika’da (%41) ise diğer bölgelere oranla yüksek olduğu görülmektedir (Bkz. Şekil 1.).5
Şekil 1. Orta Erimde Savunma Harcamalarının Küresel Dağılımı
Kaynak: SIPRI, Military Expenditure Database (1998-2013), 2014
Aynı esaslar üzerinden kıta içi alt bölgelerin savunma harcamaları analiz edildiğinde, Kuzey Afrika (%74), Orta Amerika ve Karayipler (%46), Doğu Avrupa (%42) ve Doğu Asya (%36) öne çıkmaktadır.6
Küresel ve bölgesel ölçekte genel itibariyle orta erimde savunma harcamalarında genel bir artış eğilimi görülmekle beraber, ülke bazında yapılan incelemeler; güvenlik sorunu yaşayan ve çoğunluğunu gelişmekte olan devletlerin oluşturduğu grubun aksine Batılı devletlerin savunma harcamalarını sabitlendirme veya azaltma yoluna gittiğini, bu kapsamdaki bütçenin büyük ölçüde zorunlu idame giderlerine ve daha düşük maliyetli modernizasyon projelerine harcandığını göstermektedir.
Küresel ve kıtasal bazda beş yıl öncenin savunma harcamalarındaki değişim (2009 ve 2013) irdelendiğinde ise; Afrika’nın %34 (10,9 milyar Dolar artış), Orta Doğu’nun %23 (25 milyar Dolar artış) ve Asya ve Pasifik %15 (51 milyar Dolar artış)’lik artış eğilimine karşın, Avrupa’da -%3,3 (-14 milyar Dolar
azalma) ve Amerika’da -%9,5 (-76 milyar Dolar azalma) oranında azalmanın gerçekleştiği görülmektedir.
Bu durum 2009 ve 2013 yılları arasında toplam -3,1 miyar Dolarlık azalmaya karşılık gelmektedir.
7 Görüldüğü üzere inceleme ölçeği yeteri kadar daraltıldığında savunma harcamalarında esasen net bir artıştan söz etmenin mümkün olmadığı görülmektedir (Bkz. Şekil 2.).
Şekil 2. Orta Erimde (2009 ve 2013) Savunma Harcamalarının Değişimi
Kaynak: SIPRI, Military Expenditure Database (1998-2013), 2014
2013 yılı itibariyle, savunma harcamalarında birinci sırayı 640,221 milyar Dolar ile ABD almıştır.
Bunu Çin Halk Cumhuriyeti (188,460 milyar Dolar), Rusya Federasyonu (87,836 milyar Dolar), Suudi Arabistan (66,996 miyar Dolar), Fransa (61,228 milyar Dolar), İngiltere (57,891 milyar Dolar), Almanya (48,790 milyar Dolar) ve Hindistan (47,398 milyar Dolar) takip etmiştir. Türkiye ise 19,085 milyar Dolar ile sırasıyla Kanada (18,460 miyar Dolar), İsrail (16,032 miyar Dolar), Kolombiya (13,003 miyar Dolar) ve İspanya (12,765 miyar Dolar)’nın önünde yer almıştır.8
Küresel, bölgesel ya da devletler bazında savunma bütçelerine ilişkin veriler, silahlanma harcamalarına ilişkin eğilimler hakkında sadece genel bir fikir verebilmektedir. Önemli olan savunma harcamalarından sanayiinin payına düşen miktardır. Bu ise kabaca, ülkelere göre değişiklik göstermekle beraber, savunma bütçelerinin %20-30’una karşılık gelmektedir.9 Örneğin 2009-2013 arasındaki beş yıllık savunma bakanlığı bütçesi ortalaması 659,053 milyar Dolar (nükleer silahlar ve savunma ilişkili harcamalar hariç) ABD’nin, bu harcamalarının %24’ü personel, %43’ü harekât ve idame, %19’u tedarik, %11’i Ar-Ge, %3’ü inşaat, %0,7’si barınma ve diğer harcamalara tahsis edilmiştir.10
Türkiye’de savunma sanayiinin (tedarik ve modernizasyon) kullanabileceği rakam yaklaşık olarak savunma bütçesinin %19’u kadardır.
2.1.2. Savunma Sanayii Sektöründe Küresel Pazar
2013 yılı itibariyle savunma sanayii bütçesinin 625-656 milyar Dolar olduğu kıymetlendirilmektedir.
11 Savunma sektöründe Çin Halk Cumhuriyeti hariç olmak üzere, faaliyet gösteren ilk 100 firmanın silah satışı cirosu, 45512 milyar Dolar olup,13 bu miktar küresel cironun %70’ine karşılık gelmektedir.
İlk 100 şirketin devletlere göre yüzde cinsinden dağılımı sırasıyla; %54 ABD (245,26 milyar Dolar), %8 Rusya (37,29 milyar Dolar), %31 Avrupa (141,06 milyar Dolar) [İngiltere (44,04 milyar Dolar), Fransa (34,7 milyar Dolar), Avrupalı Ortaklıklar (27,03 milyar Dolar), İtalya (19,78 milyar Dolar), Almanya (6,87 milyar Dolar), İsveç (2,95 milyar Dolar), İsviçre (1,6 milyar Dolar), Türkiye (1,11 milyar Dolar), Norveç (1,08 milyar Dolar), Finlandiya (1 milyar Dolar), İspanya (0,9 milyar Dolar)], %2 İsrail (7,4 milyar Dolar),
%1 Japonya (6,1 milyar Dolar), %1 Güney Kore (5,2 milyar Dolar), %1 Hindistan (5,11 milyar Dolar) ve %2 diğer devletler [Singapur (2,02 milyar Dolar), Avustralya (1,92 milyar Dolar),Ukrayna (1,68 milyar Dolar), Brezilya (1,21 milyar Dolar), Kanada (0,8 milyar Dolar)] şeklinde oluşmaktadır (Bkz. Şekil 3.).
Kaynak: http://www.sipri.org/research/armaments/production/recent-trends-in-arms-industry, 2014
Bu şirketlerden 69’u, Kuzey Amerika ve Batı Avrupalı kaynaklı olup, toplam cironun %84,2’sini karşılamaktadır.
2013 ve 2002 yılları mukayese edildiğinde, ilk 100 şirketin toplam cirosunda %45,5’lik artış kaydedilmiş olmasına karşın, son üç yılda satışlarda -%2’lik azalma meydana gelmiştir. İlk 39 sırada yer alan Kuzey Amerika şirketlerinin (38’i ABD, 1’i Kanada şirketi) 2013 yılı cirolarında %4,5’lik azalma, ilk 30 sırada yer alan Avrupa şirketlerinin cirolarında ise %2’lik bir azalma gerçekleşmiştir. Bu azalmada 2008’den itibaren devam eden küresel ekonomik daralmanın ve Afganistan ve Irak operasyonlarının son bulmuş olmasının etkisi olduğu görülmektedir.15
Bu şirketler arasında 2012’de 0,86 milyar Dolar ciro ile 87’nci sırada yer alan ASELSAN, 2013 yılı sıralamasıyla 1,11 milyar Dolar ile 65’inci sıraya ilerlemiştir. Nitekim bu özelliği ile Türkiye, Brezilya, Hindistan, Güney Kore, Singapur ile birlikte ilk 100 şirketin toplam cirosunun %3,6’sını karşılayan “yükselen üreticiler” kategorisinde yer almıştır.16
Bu şirketler, 2010-2013 yılları arasında savunma sektörüne ilave olarak faaliyet alanlarını büyük çoğunlukla çeşitlendirmişlerdir.17 2013’te toplam kârı, 76,70 milyar Dolar olan ilk 100 şirketin 2010 yılına göre kârı, 9,242; 2011’e göre, 11,32; 2012 yılına göre ise -7,25 milyar Dolardır. Bu firmalarda istihdam edilenlerde 2010’yılından itibaren -126.358 azaltmaya gidilmiştir. 2013 itibariyle çalışan sayısı, 4.217.652’dir.18
Gelişmekte olan devletler, sektörün başlıca müşterisi olup, 2011 yılı itibariyle, toplam üretimin %83,9’unu talep etmişlerdir. Bu devletler, 2011 yılında 71,5 milyar Dolar tutarında silahlanma anlaşması ve 28 milyar Dolar tutarında silah alımı yapmışlardı.19 Bu rakamlar 2004’ten bu zamana kadar gerçekleştirilen en yüksek meblağdır.20 2008-2011 döneminde yapılan satış anlaşmalarının %54,5’i (113 milyar Dolar) ABD, %15’i (31,1 milyar Dolar) Rusya tarafından gerçekleştirilmiştir.21 2008-2011 döneminde, bu ülkelerle yapılan silah satış anlaşmalarının silah sağlayan ülkelerin ihracatındaki yeri Tablo 1’de sunulmuştur.
2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..
***
