TÜRKİYE’NİN DOĞU ASYA POLİTİKASI 2009., BÖLÜM 2
Ekonomik İlişkiler
Japonya, bölgede Çin ve Güney Kore’den sonra Türkiye’nin 3. büyük
ticari ortağıdır. Türkiye’nin ihracatının ana kalemlerini sanayi ürünleri (% 57,7), tarım ürünleri (% 34,4) ve madencilik ürünleri (% 7,9) oluştururken, Japonya’dan ithalatının neredeyse tamamını sanayi ürünleri teşkil etmektedir. Ekonomik ilişkilerin yasal çerçevesi Ticaret ve Tediye Anlaşmaları, Yatırımların Karşılıklı Korunması ve Teşviki Anlaşması ile Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasıyla birlikte büyük ölçüde tamamlanmıştır. Japonya Türkiye’de yatırım
yapan yabancı ülkeler arasında 8. sıradadır. Türkiye’de faaliyet gösteren Japon sermayeli ve Japon ortaklı firmaların sayısı 113’dür. Japon sermayesi otomotiv ve yan sanayi, imalat sanayi ve gıda sektörlerinde yoğunlaşmaktadır.
2009 yılında Türkiye’nin Japonya’ya ihracatı 233 milyon dolar, ithalatı
ise 2,7 milyar dolar olmuştur. İkili ticaret hacmi 2008 yılına gore %30 gerileyerek 4,3 milyar dolardan 3 milyar dolara düşmüştür.
Ancak bu gerilemede ikili ticari ilişkilerin olumsuz seyrinden ziyade
2009 yılında yaşanan dünya mali krizi etkili olmuştur.
Türkiye’nin Japonya ile Dış Ticareti 1999-2009 (Milyon $)
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı istatistiklerinden derlenmiştir.
2010 yılının Türkiye’de Japonya yılı ilan edilmesinin, iki ülke ilişkilerinin
özellikle ekonomik ve kültürel alanda gelişmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu çerçevede gerçekleştirilecek etkinliklerde kullanılacak resmi logonun tanıtımı için Mart ayında Japonya Veliaht Prensi Naruhito Kotaishi’nin İstanbul’a gelmesi de bu inancı desteklemiştir.
29 Ekim Cumhuriyet bayramı münasebetiyle Türkiye’nin Tokyo Büyükelçisi Sermet Atacanlı “The Japan Times” gazetesinde yayınlanan yazısında iki ülke ilişkilerinin geliştirilmesinin bir sembolü olarak 2010 yılının Türkiye’de Japonya yılı ilan edildiğini, iki ülke arasındaki kültürel ve ekonomik işbirliğinin gelişeceğine inandığını belirtmiştir.30
Türkiye-Japonya İş Konseyi 17. Toplantısı Ekim ayında Tokyo’da gerçekleştiril miştir. Farklı sektörlerden 20’ye yakın iş adamı Türk heyetinde yer almış, 2010 yılının Türkiye’de Japonya yılı ilan edilmesi münasebetiyle Türkiye’de ekonomik ve ticari faaliyetler yapılması kararlaştırılmıştır. Ayrıca 2010 yılının Türkiye’de Japonya yılı olması nedeniyle Türk Hava Yolları Tokyo ve Osaka’ya seferleri artırmak üzere harekete geçmiştir. Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay, Türkiye-Japonya İş Konseyi çerçevesinde gerçekleştirdiği ziyaret sırasında iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin kültür ve turizm alanındaki gelişmeler ile hızlanacağını ve Japonya’dan ülkemize gelen turist sayısını 160 binlerden en az 300 binlere çıkarmayı hedeflediklerini belirtmiştir.31
2009 yılında da daha önceki yıllarda olduğu gibi iki ülke ekonomik ilişkilerindeki temel sorun dış ticaret açığı olmuştur. 2009 yılı rakamlarına gore iki ülke arasındaki dış ticaret açığı Japonya lehine 2,5 milyar dolardır. Bu doğrultuda Türk-Japon İş Konseyi toplantısındaki temel hedef Türkiye’nin Japonya’ya ihracatının arttırılması ve Japon yatırımlarının Türkiye’ye yönlendirilmesi olmuştur.
Aralık ayı sonunda Hazine Müsteşarlığı ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı arasında imzalanan uygun koşullu altyapı kredi anlaşması, iki ülke arasındaki mali işbirliğinin canlandırılması olarak görülmüştür. Kredi Anlaşması ile Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı’ndan 26 milyar 826 milyon Japon Yeni (yaklaşık 294
milyon ABD Doları) tutarında sağlanan kredi ile Ankara Su Temini Projesi-Gerede Sistemi’nin finanse edilmesi planlanmaktadır.32 Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı Genel Müdürü Junichi Yamada, Türkiye’nin kalkınmasına destek verdiklerini belirterek, imzalanan kredi anlaşmasının da gelecek yıl yapılacak olan “Türkiye’de Japonya Yılı’’kutlamalarının önemli bir başlangıç işareti olduğunu kaydetmiştir.33
ASEAN Ülkeleri ile İlişkiler
Siyasi İlişkiler
ASEAN (Association of South Asian Nations), Güneydoğu Asya Uluslar Birliği olarak 1967 yılında kurulmuş olup bugün 10 üye ülkeden oluşmaktadır: Filipinler, Malezya, Tayland, Endonezya, Singapur, Brunei, Vietnam, Laos, Myanmar/Burma ve Kamboçya. 4,5 milyon km²’ye yayılan ve yaklaşık 550 milyonluk bir nüfusa sahip olan ASEAN ülkeleri, bölgede hem barış ve istikrar hem de ekonomik büyümenin ivme kazanması için bir araya gelmişlerdir.
Türkiye’nin ASEAN ülkeleriyle ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilecek
siyasi sorunlar bulunmayıp ilişkiler dostane bir şekilde sürdürülmektedir. Türkiye’nin izlediği çok yönlü dış politika çerçevesinde Güneydoğu Asya’nın barış ve istikrar ortamında kalkınmasına önem verilmektedir. Bu çerçevede bölge istikrarı ve kalkınmasında rol oynayan ASEAN üye ülkelerinden Filipinler, Malezya, Singapur, Vietnam ve ASEAN’ın Sekreteryasına ev sahipliği yapan Endonezya ile 2009 yılında üst düzeyde ikili temaslarda bulunulmuş, resmi
ziyaretler gerçekleştirilmiştir.
Endonezya Tarım Bakanı Anton Apriyantono başkanlığındaki heyet, Sağlık Bakanı Mehdi Eker’in daveti üzerine 19–20 Ocak tarihlerinde Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Ziyaret sırasında iki ülke arasında “Tarım Alanında İşbirliği Protokolü” imzalanmıştır.34 Yine 20–25 Ocak tarihlerinde Milli Eğitim Bakanı Hüseyin Çelik, beraberinde bir heyetle, Endonezya Milli Eğitim Bakanı Bambang Sudibyo’nun
daveti üzerine Endonezya’yı ziyaret etmiştir.35 Ziyaret sırasında iki Milli Eğitim Bakanlığı arasında eğitim alanında işbirliğine dair hazırlanan Anlayış Muhtırası imzalanmıştır. Bu ziyaretler, Türkiye’nin İslam Konferansı Örgütü ve D–8 içinde işbirliği yaptığı Endonezya ile dostane ilişkileri arttırmak ve tarım ve eğitim alanındaki işbirliğini geliştirmek adına önemli olmuştur.
25-27 Şubat tarihlerinde Tarım ve Köyişleri Bakanı Mehmet
Mehdi Eker Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur’da düzenlenen D–8
Gıda Güvenliği Konusunda Tarım Bakanları Toplantısına katılmak
üzere Malezya’ya gitmiştir.36 Mart ayında Filipinler Dışişleri Bakanı
Alberto Romulo, Dışişleri Bakanı Ali Babacan’ın daveti üzerine ülkemize
resmi bir ziyarette bulunmuştur. Konuk Bakan, Dış İşleri Bakanımızın
yanı sıra, Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül’le bir araya
gelmiş ve Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile de görüşmelerde bulunmuştur.37
16-17 Eylül tarihlerinde ise Filipinler Devlet Başkanı Arroyo, beraberinde bir heyetle Türkiye’ye bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiş ve Cumhurbaşkanı Gül ile görüşmüştür. Ziyaretin ana gündem maddesini yıllardır Moro Müslümanları ile çatışan Filipinler’in sorunda Türkiye’den aktif rol alması yönünde talebi oluşturmuştur. Devlet Başkanı Arroyo’nun barış görüşmelerinde İslam Konferansı Örgütü’nün arabuluculuğunu talep ettiği, Türkiye’den ise İslam Konferansı Örgütü’nde gözlemci olmak için yardım istediği belirtilmiştir.38
Vietnam Milli Savunma Bakan Yardımcısı Nguyen Huy Hien, Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül’ün daveti üzerine 19–22 Nisan tarihlerinde ülkemize resmi bir ziyarette bulunmuştur.39
25-27 Haziran tarihlerinde ise Vietnam Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Pham Gia Khiem, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Bülent
Arınç’ın davetlisi olarak Türkiye’ye resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş;
Ankara’da ve İstanbul’da temaslarda bulunmuştur.40 Yine Haziran
ayında Singapur Cumhurbaşkanı S.R. Nathan Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün davetlisi olarak ülkemize resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş; Ankara ve İstanbul’da resmi temaslarda bulunmuştur.41
Bu ziyaret, Singapur’dan Türkiye’ye cumhurbaşkanlığı düzeyinde gerçekleştirilen ilk ziyaret olması açısından da tarihi bir nitelik taşımaktadır.
28 Eylül- 2 Ekim tarihlerinde ise Singapur Kıdemli Bakanı ve Ulusal Güvenlik Eşgüdüm Bakanı Prof. S. Jayakumar Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Ziyaret kapsamında Prof. Jayakumar, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek, İçişleri Bakanı Beşir Atalay, Devlet Bakanı Mehmet Aydın, MGK Genel Sekreteri Büyükelçi Tahsin Burcuoğlu, Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Bardakoğlu ve Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) yetkilileriyle çeşitli görüşmelerde bulunmuştur.42 Türkiye’nin bölge ülkeleriyle geliştireceği
yakın siyasi ilişkiler ve çok yönlü dış politikasının ASEAN ülkeleriyle olan ekonomik ilişkilerine de şüphesiz ki olumlu yansıması olacaktır.
Ekonomik İlişkiler
ASEAN ülkeleri ile Türkiye’nin dış ticaret hacmi 2009 yılında yaklaşık 4,9 milyar dolar olmuştur. Küresel mali krizin etkisiyle 2008 yılındaki 6,7 milyar dolarlık ticaret hacminin gerilerinde kalınsa da Türkiye’nin genel dış ticaret hacmiyle oranı neredeyse değişmemiştir. 2008’de ASEAN ülkelerine olan ihracat %1,16 iken 2009’da %1,13’e düşmüş ve 2008’de ithalat %2,60 iken 2009 yılında çok mütevazı bir artışla %2,64’e yükselmiştir. Genel olarak ASEAN ülkeleriyle
ticarette Türkiye aleyhine dış ticaret açıkları 2009 yılında da devam etmiştir. Türkiye’nin hiç ithalatının olmadığı Brunei sayılmazsa, sadece Singapur ile ticarette 202 milyon dolar ithalata karşılık 348 milyon dolar ihracat gerçekleştirilmiş ve dış ticaret fazlası verilmiştir.
Ancak 2008 yılı ile kıyaslandığında Türkiye’nin ithalatında %16 gerilemeye karşın Singapur’a olan ihracatta 793 milyon dolardan 348 milyon dolara düşerek %56 oranında azaldığı görülmektedir. ASEAN bölgesinde ticaret hacminin en fazla olduğu ülkelerle ise ciddi dış ticaret açıkları bulunmaktadır. 2009 yılında ASEAN ülkeleri arasında Türkiye’nin en büyük ticari ortağı konumundaki Endonezya
ile ihracat 251 milyon dolar iken, ithalat 1 milyar doları geçmiştir.
Tayland ve Malezya ile ise benzer şekilde 132 ve 140 milyon dolar ihracat
rakamları, ithalatta 957 ve 961 milyon doları bulmuştur. Vietnam ile de dış ticarette Türkiye, 190 milyon dolar ihracat ve 457 milyon dolar ithalat ile açık vermeye devam etmiştir.
Türkiye’nin ASEAN Ülkeleriyle Dış Ticareti (Milyon $-2009)
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı istatistiklerinden derlenmiştir.
ASEAN ülkeleri arasında serbest ticaret anlaşmaları olması dolayısıyla
üye ülkelerle geliştirilecek ilişkiler diğer ASEAN ülkeleri ile ilişkileri de olumlu etkileyecektir. 2005 yılında Çin ve 2006 yılında Güney Kore ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalayan ASEAN, 2007 yılında ise Japonya ile Ekonomik Ortaklık Anlaşması imzalamıştır. Türkiye ise Malezya, Singapur ve Endonezya gibi ASEAN ülkeleriyle Serbest Ticaret Anlaşmaları imzalamak için girişimlerde bulunmakta dır. Türkiye’nin ekonomik nüfuz alanı ve bölgedeki yatırım ve ticaret
fırsatlarını değerlendirebilmesi için bu anlaşmaların önemi büyüktür.
Nisan ayında TASAM Ankara ofisinde gerçekleştirilen Asya Toplantıları’nın ikincisinde konuşan T.C. Dışişleri Bakanlığı Doğu Asya Genel Müdür Yardımcısı Elçi Serap Atay, Avrupa Birliği’nin Asya’ya yönelik dış politika açılımlarında bulunup büyük bir hızla Asya’ya yöneldiğini ve buna paralel olarak Türkiye’nin de bu bölgeye bakış açısını değiştirmeye başladığını belirtmiştir. Bölge ülkeleri
ile ithalat ve ihracatımızın gelişmesi gerektiğine vurgu yapan Atay, Türkiye’nin ASEAN ülkeleri ile serbest ticaret antlaşmaları yapması gerektiğini belirtmiştir.43
Filipinler Dışişleri Bakanı Alberto Romulo’nun 18 Mart 2009 tarihindeki
ziyareti sırasında, ticari ve ekonomik ilişkiler açısından çok önemli olan Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması imzalanmış, iki ülke arasında daha önce imzalanmış olan Yatırımların Karşılıklı Teşviki Anlaşması’nın yürürlüğe girmesini teminen Filipinler tarafına onay belgesi takdim edilmiştir.44
Singapur Cumhurbaşkanı S.R. Nathan’ın Haziran ayındaki Türkiye ziyareti iki ülke arasındaki ticareti hareketlendirmiştir. İki ülke arasındaki ticaret hacmini artırmayı hedefleyen İşbirliği Anlaşması İstanbul’da imzalanırken Cumhurbaşkanı Gül, Singapur’un Türkiye’deki yatırım ortamının farkında olduğunu ve iki ülkenin birbirini tamamlayan ekonomik avantajları olduğunu belirtmiştir.45
ASEAN bölgesinde Türkiye’nin dış ticaret hacminin en fazla olduğu ülkeler arasında Endonezya, Malezya, Tayland, Singapur ve Vietnam bulunmaktadır.
Sonuç
2009 yılında Türkiye kendi bölgesi dışında da daha aktif ve çok yönlü bir dış politika izleme hedefi ile Doğu Asya ülkeleriyle yakın ilişkiler kurmuştur. Geliştirilen siyasi politikalar ve ekonomik işbirliği yeterli düzeyde olmasa da umut vericidir.
2009 yılında Türkiye-Çin siyasi ilişkilerine iki önemli olay damgasını vurmuştur. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, beraberindeki geniş bir heyetle birlikte Çin’i ziyaret etmiştir. Bu ziyaret 15 yıl aradan sonra cumhurbaşkanlığı düzeyinde Türkiye’den Çin’e gerçekleştirilen ilk ziyaret olmuştur.46 Sincan-Uygur Özerk Bölgesinin başkenti Urumçi’de 5 Temmuz’da meydana gelen olaylar sonucu ise ikili ilişkiler sarsıntıya uğramış ve 2009 yılının son 5 ayı, ilişkilerin yumuşaması
için tahsis edilmiştir. 2009 yılı Türkiye-Çin ekonomik ilişkileri açısından dış ticaret dengesinin Türkiye lehine değiştirilmesi çabasıyla geçmiştir. Bu süreçte Çinli firmalar Türkiye’ye doğrudan yatırıma davet edilmiş ve Türkiye’nin Çin’e olan ihracatının arttırılması için gümrük vergilerinin düşürülmesi gibi ikili ticari ilişkilere ivme kazandıracak birçok girişimde bulunulmuştur.
Türkiye-Güney Kore ilişkileri geçmiş yıllarda olduğu gibi Türkiye’nin 1950 Kore Savaşı’na asker göndermesi çerçevesinde duygusal bir havada gerçekleşmiştir. Bununla birlikte Türkiye’nin artık Kuzey Kore’yi de dikkate alan daha bağımsız bir Kore politikası izlemesi gerektiği tartışmaları da gündeme gelmiştir.47
Bu çerçevede Kanada ve Avustralya gibi Türkiye’nin de Güney Kore ile iyi ilişkilerini koruyarak Kuzey Kore ile yapıcı bir ilişki başlatması sözkonusu olabilir. Güney Kore ile ekonomik ilişkilerde ise olumlu siyasi ilişkilerin iktisadi işbirliğine katkıda bulunması için girişimlerde bulunulmuştur.
Türkiye’de nükleer enerji santrallerinin kurulması için aday olan KEPCO ile iki ülkenin enerji sektöründeki işbirliğinin gelişeceği umulmaktadır.
2010 yılının Türkiye’de Japonya yılı ilan edilmesiyle artan kültürel ve ekonomik işbirliğinin Japon firmalarının Türkiye’ye yatırım yapması ve Türkiye’nin Japonya ’ya gerçekleştirdiği ihracatın arttırılması gibi somut adımlara dönüşeceği beklenmektedir. İki ülke ilişkilerinin karşılıklı sempatiden öteye geçerek stratejik işbirliğine dönüşmesi öncelikli bir beklenti haline gelmiştir.
ASEAN ülkeleri bölgede giderek artan siyasi ve ekonomik güce dönüşmektedir. Bu çerçevede üye ülkelerle geliştirilecek işbirliğinin tüm ASEAN ülkeleriyle olan ilişkilere de olumlu yansıyacağı politikasıyla hareket eden Türkiye, bölge devletleriyle serbest ticaret anlaşmaları imzalamak için girişimlerde bulunmakta dır. Filipinler’in Moro Müslümanlarıyla ilgili sorunda Türkiye’nin aktif bir rol üstlenmesini istemesi, Ankara’nın çok yönlü dış politika anlayışı açısından
çok ilginç ve olumlu bir gösterge olmuştur.
Türkiye’nin Doğu Asya Politikası 2009 Kronoloji
19-20 Ocak Endonezya Tarım Bakanı Anton Apriyantono başkanlığındaki heyetin ülkemizi ziyareti sırasında iki ülke arasında “Tarım Alanında İşbirliği Protokolü” imzalandı.
20-25 Ocak Milli Eğitim Bakanı Doç. Dr. Hüseyin Çelik, beraberinde bir heyetle, Endonezya’yı ziyaret etti. Ziyaret sırasında iki Milli Eğitim Bakanlığı arasında eğitim alanında işbirliğine dair hazırlanan Anlayış Muhtırası imzalandı.
25-27 Şubat Tarım ve Köyişleri Bakanı Mehmet Mehdi Eker, Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur’da düzenlenen D-8 Gıda Güvenliği Konusunda Tarım Bakanları Toplantısına katıldı.
15 - 19 Mart Filipinler Dışişleri Bakanı Alberto Romulo, ülkemize resmi bir ziyarette bulundu. Ziyaret sırasında, Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması imzalandı ve iki ülke arasında daha önce imzalanmış olan Yatırımların Karşılıklı Teşviki Anlaşması’nın yürürlüğe girmesini teminen Filipinler tarafına onay belgesi tevdi edildi.
15-17 Nisan Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül, Güney Kore’ye resmi bir ziyarette bulundu.
19-22 Nisan Vietnam Milli Savunma Bakan Yardımcısı Nguyen Huy Hien, ülkemize resmi bir ziyarette bulundu.
20-25 Nisan Sağlık Bakanı Recep Akdağ’ın Çin’i ziyareti kapsamında iki ülke arasında sağlık alanında işbirliği olanakları ele alındı ve Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması imzalandı.
8-14 Haziran Singapur Cumhurbaşkanı S.R. Nathan ülkemize resmi bir ziyaret gerçekleştirdi.
23-29 Haziran Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, beraberinde İçişleri Bakanı Beşir Atalay, Devlet Bakanı Zafer Çağlayan, milletvekilleri, bürokratlar, iş adamları ve basın mensupları ile Çin Halk Cumhuriyetine resmi ziyarette bulundu.
25-27 Haziran Vietnam Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Pham Gia Khiem ülkemize resmi bir ziyaret gerçekleştirdi.
25 Haziran “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Çin Halk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Kültür Varlığının Çalınmasının, Kaçak Kazı ve Yasadışı İthali ve İhracının Önlenmesine İlişkin Anlaşma” Pekin’de imzalanmıştır.
29 Ağustos–1 Eylül Devlet Bakanı Zafer Çağlayan Çin Halk Cumhuriyeti’ni ziyaret etti ve. Urumçi Dış Ekonomik İlişkiler ve Ticaret Fuarının açılışına katıldı.
14-18 Eylül Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Çin Halk Cumhuriyeti’ne resmi bir ziyaret gerçekleştirdi.
16-17 Eylül Filipinler Devlet Başkanı Arroyo, beraberinde bir heyetle ülkemize bir çalışma ziyareti gerçekleştirdi.
27 Eylül Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti Karma Ekonomik ve Ticaret Komitesi 16. Dönem Toplantısı Pekin’de düzenlendi. Toplantı Protokolü ile “Türkiye ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında Altyapı, İnşaat ve Teknik Danışmanlık İşbirliği Protokolü” imzalandı, “İkili Ticari ve Ekonomik İşbirliğinin Genişletilmesi ve Derinleştirilmesine İlişkin Çerçeve Anlaşması” ise parafe edildi.
28 Eylül-2 Ekim Singapur Kıdemli Bakan ve Ulusal Güvenlik Eşgüdüm Bakanı Prof. S. Jayakumar ülkemizi ziyaret etti.
28 Ekim Türkiye-Japonya İş Konseyi 17. Toplantısı Tokyo’da gerçekleştirildi.
DİPNOTLAR;
1 Selçuk Çolakoğlu, “Cumhurbaşkanı Gül’ün Çin Ziyaretinden İzlenimler”, USAK Gündem, 1 Temmuz 2009, http://www.usakgundem.com … (12 Haziran 2010)
2 “Sincan’da Dehşet Fotoğrafları”, Hürriyet, 07 Temmuz 2009.
3 T.C. Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ayın Tarihi, 8 Temmuz 2009.
4 “Çinli Müsteşar Çok Şaşırmış”, Hürriyet, 08 Temmuz 2009.
5 “Ankara Sincan İçin Diplomasi Atağı Başlatıyor”, Zaman, 09 Temmuz 2009.
6 “Çin, Türkiye’nin Sincan olaylarını BM Güvenlik Konseyi’ne taşımasına karşı çıktı”, Gazete Gerçek, 9 Temmuz 2009.
7 “Çin’den Özel Temsilci”, Hürriyet, 13 Temmuz 2009.
8 “İnternette Türk-Çin Savaşı Resmen Başladı”, Haber Vitrini, 15 Temmuz 2009.
9 “Çin: Vize Vermeyin”, Taraf, 24 Temmuz 2009.
10 “Türkiye’deki Çinlilere Uyarı”, Hürriyet, 03 Ağustos 2009.
11 “Çin’den Türkiye’ye Hızlı Geri Dönüş”, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, 7 Temmuz 2009, http://www.deik.org.tr/Pages/TR/DEIK_HaberlerDetay.aspx?hDetId=149&IKID=10 (10 Haziran 2010)
12 “Cumhurbaşkanı Gül’ün Çin Ziyareti”, Hürriyet, 28 Haziran 2009.
13 “Türkiye ile Çin dış ticaret hacminde büyük dengesizlik mevcut”, Dünya, 07 Temmuz 2009.
14 “Gül, Çin’de”, Cumhuriyet, 25 Haziran 2009.
15 .....Merve Erdil, “Çağlayan da ‘Çin Açılımı’ yaptı, Urumçi olaylarının yarasını Pekin’de saracak”, Hürriyet, 30 Ağustos 2009.
16 “Büyük projeler Çin’de Görücüye Çıktı”, Hürriyet, 17 Eylül 2009.
17 “Çağlayan’dan Çin’e ‘Pansuman’ Ziyareti”, Radikal, 30 Ağustos 2009.
18 “3. Köprüye Çinliler Talip”, Hürriyet, 01 Eylül 2009.
19 “2.1 trilyon dolarlık rezervi var, Çin’e özel tahvil satalım”, Hürriyet, 27 Eylül 2009.
20 “Türkiye-Çin Arasındaki Ticaret Hacmi Daralıyor”, Hürriyet, 18 Mart 2009.
21 “Güney Kore Başbakanı Seung Soo Türkiye’de”, Hürriyet, 15 Mart 2009.
22 T.C. Dışişleleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/nisan.tr.mfa.
23 “Kore Şehitleri Ankara’da Anıldı”, Hürriyet, 27 Ocak 2009.
24 “45 Kore Gazisi LG İftarında Buluştu”, Hürriyet, 13 Eylül 2009.
25 “Güney Kore’li KEPCO’nun Gözü Nükleer Projelerinde”, Taraf, 29 Aralık 2009.
26 Selçuk Çolakoğlu, “2010 Japonya Yılı ve Türk-Japon İlişkilerini Yeniden Kurgulamak”, USAK Gündem, 11 Ocak 2010, http://www.usakgundem.com … (12 Haziran 2010)
27 2010 Türkiye’de Japonya Yılı, http://www.tr.emb-japan.go.jp/Japonya2010/index.html.
28 Selçuk Çolakoğlu, “2010 Japonya Yılı ve Türk-Japon İlişkilerini Yeniden Kurgulamak”, USAK Gündem, 11 Ocak 2010, http://www.usakgundem.com … (12 Haziran 2010)
29 “Sympathy without knowledge can pose a problem: The Japan-Turkey case”, Today’s Zaman, 01 Aralık 2009.
30 “Turkey, Japan: natural allies, reliable partners”, The Japan Times, 29 Ekim 2009.
31 “THY Japonya Uçuşlarını Arttırıyor”, Hürriyet, 18 Kasım 2009.
32 “Ankara’nın Suyunu Japonlar Finanse Edecek”, Hürriyet, 28 Aralık 2009.
33 “Ankara Su Temini Projesini Japonlar Finanse Edecek”, Zaman, 29 Aralık 2009.
34 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/ocak2009.tr.mfa
35 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/ocak2009.tr.mfa
36 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/subat2009.tr.mfa
37 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/mart2009.tr.mfa
38 Hayrettin Turan, “İki Önemli Zirve”, Türkiye, 17 Eylül 2009.
39 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/nisan2009.tr.mfa
40 “Vietnam Dışişleri Bakanı Türkiye’ye Geliyor, Star Kıbrıs, 25 Haziran 2009.
41 T.C. Cumhurbaşkanlığı, “Cumhurbaşkanı Gül: Türkiye ve Singapur, Batı ile Doğu’nun Kültürel Zenginliklerini Harmanlıyor”, http://www.tccb.gov.tr/common/iframes/Haberler/HaberArsiv/HaberDetay.aspx?id=538.
42 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/mart2009.tr.mfa
43 “Asya Toplantıları’nın İkincisi Ankara’da Yapıldı”, TASAM, 16 Nisan 2009, http://www.tasam.org/index.php?altid=2857 (10 Haziran 2010)
44 .......T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Dışişleri Bakanı Sayın Ali Babacan’ın Filipinler Dışişleri Bakanı Alberto Romulo ile Yaptıkları Ortak Basın Toplantısı, Ankara, 18 Mart 2009”, http://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-ali-babacan_in-filipinler-disisleri-bakani-alberto-romulo-ile-yaptiklari-ortak-basin-toplantisi_-ankara_.tr.mfa.
45 T.C. Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ayın Tarihi, 11 Haziran 2009.
46 “Gül’le Çin’e Giden İşadamları 2 Milyar Euroluk İmza Atacak”, Hürriyet, 25 Haziran 2009.
47 Selçuk Çolakoğlu, “Türkiye’nin Kore Politikası Açılımı”, 3 Eylül 2009, http://www.sde.org.tr/tr/haberler/66/turkiyenin-kore-politikasi-acilimi.aspx (12 Haziran 2010)
***
