RUSYA’NIN PETROL VE DOĞAL GAZ REZERVLERİNİN ANALİZİ BÖLÜM 2
2. Rusya Federasyonu’nun Petrol Rezervleri;
Rusya Federasyonu, Orta Doğu devletleri kadar olmasa da önemli bir ölçüde petrol rezervine sahiptir. Rusya’nın kanıtlanmıs 60 milyar varil petrol rezervinin çoğu Batı Sibirya’da Ural Dağları ve Orta Sibirya platosu arasında bulunmaktadır.21 Rusya Federasyonu, petrol üretiminde Suudi Arabistan ve ABD’nin ardından üçüncü sırada yer almaktadır.22
Rusya petrollerini Dick Cheney’in dünya toplam petrol sistemi referansı ile incelediğimizde Rusya’da petrol yatakları baslıca Volga-Ural Bölgesi, Batı Sibirya Bölgesi, Kuzey Kafkasya Bölgesi ve Kuzey Denizi kıyısında Kimmonpasava Bölgesi’nde yer almaktadır.23 Petrol rezervleri bakımından Batı Sibirya havzasının, Rusya için ayrı bir yeri bulunmaktadır. Çünkü bu bölge Rus petrol üretimi açısından büyük bir kaynak noktasını ihtiva etmektedir. Bölgede Sovyetler Birliği döneminden bu yana petrol üretimi yapılmaktadır. Ancak özellikle Sovyet döneminin sonlarına doğru burada petrol üretimi düsmesine rağmen Rusya’nın enerji alanındaki altyapı yatırımları sayesinde bölgedeki petrol üretiminde tekrar artıs sağlanmıstır. Rusya’da, Batı ve Orta Sibirya bölgeleri dısında Doğu Sibirya bölgesinde de petrol rezervlerinin olduğu bilinmektedir. Ancak Doğu Sibirya’daki coğrafi ve fiziksel elverissizlikten dolayı günümüze kadar bu bölgede yoğun bir arastırmanın yapıldığı söylenemez. Bunların yanında Rusya’da son dönemde yoğunlasmaya baslayan arastırmalar neticesinde 4.5 milyar varillik yeni rezerv alanları da bulunmustur. Yeni keşif edilen petrol rezervleriyle birlikte Rusya’nın uluslararası petrol piyasasındaki konumunu pekistirerek daha fazla söz sahibi olması beklenmektedir.24
Rusya, petrol üretiminin yaklasık % 74’ü doğrudan ihracata kanalize edilmistir. Günümüzde, Rus petrol ihracatının % 80’inden fazlası Batı, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerine gitmektedir. Ruslar, Almanya, Polonya, Ukrayna, Belarus, Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti gibi çesitli AB, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinden olusan genis bir müsteri portföyüne sahip bulunmaktadır. Rusya Federasyonu petrol ihracatının % 50’sinden fazlasını ise doğrudan AB bloğu satın almaktadır. Orta Doğu petrolü ile kıyaslanamazsa da toplam tüketimde % 20 civarına ulasan pay ile AB petrol ithalatı açısından kritik önemde kabul edilebilecek Rus petrolü, ABD piyasası için henüz stratejik bir değer tasımamaktadır. Bugün Rus petrolünün ABD toplam ham petrol ithalatı içindeki payı % 1-2 civarında olup, bu rakam, ABD petrol ithalat portföyünde çok küçük bir yer isgal eden Angola’nın payına denk gelmektedir.25 Kuskusuz, günlük petrol tüketimi 21 milyon varile yaklasan ABD pazarından hatırı sayılır bir pay alınamaması, yatırım eksikliği, yüksek vergi oranları gibi diğer etkenlerle birlikte, Rus petrolünü etkin bir dıs politika aracı olarak kullanılmasının önündeki en büyük engellerden biridir.
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA)’nın son raporunda, 2004-2030 döneminde, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi Orta Doğu ülkelerinde ham petrol üretiminin yıllık % 2.6 oranında büyüyeceği; buna karsılık Rusya Federasyonu’nun toplam petrol üretiminin binde 7 civarında çok düsük bir ortalama yıllık artıs hızıyla 2010’da 10.7, 2020’de 10.9 ve 2030’da ancak 11.1 mv/g düzeyine çıkacağı öngörülmektedir. IEA’ya göre, kısa ve orta
vadede meydana gelen üretim artıslarının çoğunu ihracata yönlendirmek mümkün olsa da, 7.3 mv/g’lük ihracat düzeyinin yakalanacağı 2010’dan sonra, Rusya Federasyonu petrol ihracatının dünya petrol ticaretindeki payı da hızla gerilemeye baslayacaktır. OPEC’in % 41 civarında olan dünya petrol üretimin deki mevcut payı 2010’da da kabaca korunacak, ancak 2020’de dünya petrolünün % 45’i ve 2030’da % 50’si OPEC tarafından üretilecektir. Buna
karsılık Rusya’nın % 12 civarında olan global petrol üretimindeki mevcut payı, 2010 yılında % 11.5, 2020’de % 10.4 ve 2030’da % 9.6 seviyelerine düsecektir.26
Rusya Federasyonu’nun, kısa, orta ve uzun vadede sadece OPEC petrol üretimi ve ihracatıyla değil, OPEC petrol rezervleri ile de rekabet etmesi çok zordur. Her ne kadar, Rusya Federasyonu, son bes yılda Suudi Arabistan’ın ardından dünyanın ikinci en büyük petrol üreticisi ve ihracatçısı konumuna yükselmisse de; dünya ispatlanmıs ham petrol rezervlerinin % 75’ine sahip OPEC ülkeleri ile kıyaslandığında global toplamdan aldığı % 6’lık payla bu listenin ancak yedinci sırasına yerleşebilmekte dir. Uluslararası Enerji Ajansı, devasa rezervler sayesinde, dünya petrol üretiminde 2010-2030 yılları arasında yasanacak artısın, temel olarak OPEC’in Orta Doğulu üyelerince sağlanacağını öngörmektedir. Kaldı ki, rezerv ömrü bakımından da OPEC ve Orta Doğu ülkeleri Rusya Federasyonu’na göre çok daha avantajlı bir konuma sahip bulunmakta dırlar. Mevcut üretim düzeylerinin korunması halinde, Rusya Federasyonu petrolüne 21 yıldan biraz fazla ömür biçilmektedir. Oysa, OPEC’in 74 yıl, Orta Doğu’nun ise 82 yıllık petrolü bulunmaktadır.
Tablo 2.1.: En Fazla Petrol Rezervine Sahip Olan Ülkeler (2013)
http://www.eia.gov/countries/cab.cfm?fips=ir, (Erisim 11 Haziran 2014).
Muhtemel rezervler de dikkate alındığında Rusya Federasyonu’nun, OPEC ve özellikle Orta Doğulu üreticiler ile boy ölçüsmesi mümkün değildir.27 Son yıllarda kaydedilen parlak üretim ve ihracat geçmisine rağmen, Rusya Federasyonu, dünya petrol piyasasında OPEC’in, daha doğrusu Orta Doğu’nun yerini hiç bir zaman alamayacaktır. OPEC’in % 41 civarında olan dünya petrol üretimindeki mevcut payı 2010’da da kabaca korunacak, ancak 2020’de dünya petrolünün % 45’i ve 2030’da % 50’si OPEC tarafından üretilecektir. Buna
karsılık Rusya’nın % 12 civarında olan global petrol üretimindeki mevcut payı, 2010 yılında % 11.5, 2020’de % 10.4 ve 2030’da % 9.6 seviyelerine düsecektir.28
Rusya Federasyonu’nun enerji sektöründeki en büyük sorunu yatırım ihtiyacıdır. Uluslararası Enerji Ajansı’na göre, devasa boyutlardaki Rusya Federasyonu enerji kaynakları ve ihracat altyapısının gelistirilmesi için, 2030 yılına kadar 900 milyar dolardan fazla yatırım yapılması gerekmektedir. Ajans, 2001-2030 döneminde Rusya petrol endüstrisi için, yılda ortalama 11 milyar dolar ya da toplam 328 milyar dolar düzeyinde muazzam bir yatırım ihtiyacı öngörmektedir. Bu tutarın % 90’ından fazlası arama ve gelistirme amaçlı kullanılacak; toplamın % 40’ından fazlası sadece OECD piyasalarına arz sağlayacak projelere gidecektir.29
Tablo 2.2. Rusya’nın petrol üretiminde sirket payları (2012)
http://www.eia.gov/countries/cab.cfm?fips=ir, (Erisim 10 Haziran 2014).
Rusya petrol üretim sektörüne de doğal gaz piyasasına benzer biçimde ulusal sirketler hakim konumdadır. SSCB’nin dağılmasının hemen ardından özelleştirme ye açılan petrol endüstrisinde Putin dönemi ile birlikte devlet yeniden kontrolü ele geçirmeye yönelik adımlar atmıstır. Devlet kontrolündeki Rosneft, yıllara yayılan satın alma operasyonları ile Rusya Federasyonu’nun en büyük üreticisi haline gelmistir.30
2.1. Rusya Federasyonu’nun Önemli Petrol Boru Hatları Projeleri ;
Rusya’nın hali hazırda kullanılan birçok boru hattı ile yapım ve planlama asamasında olan birçok petrol boru hattı projesi bulunmaktadır. Ancak bu çalısmada sadece belli baslı petrol boru hatları ana hatları ile ele alınacaktır. Rusya Federasyonu’nun, petrol boru hatlarının kontrolü neredeyse tamamen Transneft’in elindedir. Petrol boru hatları üzerinde tekel konumunda bulunan Transneft, Rusya Federasyonu'nda çıkartılan ham petrolün % 88’ini iç ve dıs pazarlara ulastırmaktadır. Devlet tarafından yönetilen Transneft, genis bir iç dağıtım ve ihracat boru hattına sahiptir.31
Baltık Boru Hattı Sistemi: Samara’yı Finlandiya Körfezindeki Primorsk’ta bulunan Rusya’nın petrol tankeri terminaline bağlayan Baltık Boru Hattı Sistemi (BPS), Transneft tarafından isletilmektedir. Rusya’nın Batı Sibirya Bölgesi’nden ham petrolü hem Kuzey hem de Batı Avrupa pazarlarına tasımaktadır.32 Baltık Boru Hattı Sistemi, Batı Sibirya ve Timan Peçora’dan Finlandiya Körfezi’ndeki Primorsk Limanı’na ham petrol sevkiyatı için kullanılmaktadır. Aralık 2001’de faaliyete geçmis olan Baltık Boru Hattı Sistemi her geçen yıl kapasitesini daha fazla arttırmıstır. Baltık Boru Hattı Sistemi’nin Rusya açısından en önemli özelliği enerji ihracında aracı devletleri ortadan kaldırması ve bunun sonucu olarak Kuzey Avrupa enerji pazarlarına doğrudan inis imkanı sağlamasından meydana gelmektedir. Bu durum da Rusya’nın Kuzey Avrupa’ya ihracatında transit yollarla ve transit ülkelerle uğrasmaması anlamına gelmektedir.
Doğu Sibirya-Pasifik Okyanusu Boru Hattı: Dünya genelinde enerji tüketen sadece ABD, Rusya gibi devletler ve AB değildir. Özellikle Çin ve Hindistan gibi hızlı bir sekilde gelismekte olan ülkeleri de göz önüne almak gerekmektedir. Çünkü Çin ve Hindistan gibi devletler son dönemlerde hızlı gelismelerine paralel olarak yoğun bir enerji talebi içerisindedir. Rusya, gelismekte olan ülkelerin enerji talebindeki artısın da etkisi ile dünyanın en büyük enerji devlerinden birisi haline gelmistir. Devlet Baskanı Putin’in 21 Mart 2006’da Pekin’e yaptığı ziyaret esnasında Rosneft ile Gazprom, Çin Milli Petrol Kurulusu (CNPC) ile anlasmalar imzaladı.33 Bu proje iki asamadan olusmaktadır. Bu proje ile Rusya enerji alanında Asya-Pasifik bölgelerinde de etkin bir enerji politikası yürütmeyi amaçlamaktadır.
Druzhba Boru Hattı: Rusya’nın Avrupa’ya petrol ihracı için kullandığı yollardan birisi de Druzhba Boru Hattıdır. “Druzhba” veya “Dostluk” boru hattı 4000 km ile dünyanın en uzun boru hattıdır. Rus ham petrolünün yaklasık % 70’i seviyesinde Avrupa’ya geçisi için bu boru hattı kullanılmıstır, Avrupa’ya yollanan Rus petrolünün baslıca en genis nakil yoludur.34 Hattın ortalama olarak günlük kapasitesi 1.2-1.3/milyon varil kadardır. Druzhba Boru Hattı Ukrayna, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Macaristan üzerinden Almanya’ya ulasmaktadır. Druzhba hatları genel olarak kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmaktadır. Hattın kuzey kısmı Almanya’ya bağlanmaktadır. Hattın güney kısmında Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya bulunmaktadır.
Sonuç
Rusya dünyanın en büyük enerji tedarikçisi devletler arasında ön sıralarda yer almaktadır. Hem petrol, hem de doğalgaz alanında gerek rezervleri bakımından, gerek üretim kapasitesi bakımından, gerekse de enerji ihracatı açısından dünyanın önde gelen devletleri arasındadır. Rusya Federasyonu’nun ekonomik büyümesi doğal gaz ve petrol ihracatına ile fiyatlarındaki değisimlere dayanmaktadır. Rusya’nın 2012 yılındaki ihracatının yüzde 70’ini doğal gaz ve petrol olustururken, federal bütçe gelirlerinin % 52’si de doğal gaz ve petrol gelirinden olusmaktadır.35
Rusya Federasyonu, dünya doğal gaz rezervlerinin yaklasık % 20’sine sahip bir dünya devidir. Rusya’nın dünyada doğal gaz alanındaki bu hegemonyası, doğal gazı ithal eden ve Rusya’nın bu doğal gazı ihraç edebilmesi için kullandığı transit ülkeler açısından olumsuzluklar doğurmustur. Çünkü Rusya dünya enerji piyasalarında tekel durumunda bulunan doğal gazını diğer devletler ve özellikle de kendi bölgesinde bulunan devletler üzerinde bir baskı aracı olarak kullanmaktadır. Hatta bu baskıyı sadece ekonomik alanda değil, yeri geldiği zaman değisik platformlarda siyasi baskı aracı olarak da kullanmaktadır.
Rusya, Orta Asya ve Kafkasya Bölgesi’ndeki devletlerden ucuza aldığı doğal gazı yüksek fiyatlardan AB üyesi devletlere satmaktadır. AB üyesi devletlerin Rus doğal gazına %45 gibi bir oranda bağımlı olduğunu düsünürsek, Rusya’nın doğal gaz üzerinden elde ettiği gelirin de boyutlarını daha iyi bir sekilde anlamak mümkündür.36
Rusya Federasyonu’nun enerji alanında ihracatçı konumunun yanı sıra enerji nakil güzergahını da kontrol altında tutmak isteme sebebinin, enerji diplomasisini kullanarak tekrar süper güç konumuna ulasmak olduğu hakkında görüsler mevcuttur. Rusya Federasyonu petrol ve doğal gaz ihraç yollarını elinde tutarak, dünya petrol arzını etkilemeyi ve petrol ve doğal gaz ithal eden ülkeleri hem ekonomik hem de siyasi açıdan kontrol etmeyi amaçlamaktadır.37
Rusya Federasyonu’nun enerjiyi dıs politikada kullanmasına destek olan bir durum da Rusya’ya olan bağımlılıktır. Özellikle Avrupa ülkelerinin enerji konusunda Rusya Federasyonu’na olan bağımlılıkları, pek çok krizde görüldüğü gibi Rusya’ya bu ülkelerin iç islerine bile karısma yetkisi verebilmektedir.38
Rusya Federasyonu bugün, AB’nin en basta gelen petrol, doğal gaz ve kömür tedarikçisidir ve bu durumdan olusan iliski her iki taraf için de vazgeçilmez olmakta; Rusya’nın sahip olduğu enerji kaynaklarından gelir olusturması için AB, AB’nin enerji ihtiyacını karsılaması için de Rusya Federasyonu hayati önem tasımaktadır.39
Rusya Federasyonu’nun, Avrupa’ya petrol ve doğal gazda ana sağlayıcı olması, global enerji pazarında Rusya’nın çok önemli bir oyuncu olmasına neden olmaktadır.40 Fakat Rusya Federasyonu dünya pazarlarında, özellikle de Avrupa’da, çok önemli bir oyuncu olarak bulunsa da, uzun vadede Orta Doğu ve OPEC ülkeleri ile isbirliği içinde olması gerekebilmekte, çünkü global enerji tüketimi gün geçtikçe değismekte ve kaynaklar için alternatif olusturma çabası giderek artmaktadır.41
Rusya Federasyonu zengin doğal kaynaklarını kullanarak bir yandan kendisine bağlı bıraktığı ülkelerde etkinliğini artırırken, diğer yandan da kendisine enerji kaynakları açısından alternatif olabilecek Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan gibi ülkelerle de ikili antlasmalar yaparak onları da kendisine bağlamıstır. Rusya Federasyonu için Orta Asya ve Hazar Bölgesi’ni “yakın çevre” veya “arka bahçe” olarak adlandırılmıs ve stratejik açıdan büyük önem tasır hale gelmistir. SSCB’nin yıkılmasından sonra Rusya Federasyonu, enerji kozunu kullanarak bölge üzerindeki hakimiyetini yeniden kurmayı amaçlamıstır. Bu ülkelerle yapmıs olduğu antlasmalar sonucunda hiçbir ülke Moskova’yı devre dısı bırakarak söz konusu ülkelerden ucuz gaz satın alamayacak hale gelmistir. Antlasmaya katılan bu ülkelerin de Rusya Federasyonu karsısındaki olumlu tutumlarının sebebi büyük oranda Rusya’ya bağlı olmaları ve enerji projeleri konusunda istikrarlı politikalar izleyemiyor oluslarındandır.42 SSCB sonrasında bağımsızlığını kazanan bu devletlerin kendi etki alanından çıkıp, Batı ile
yakınlasmasını istememis ve gelistirdiği enerji kozunu bu devletlere karsı uygulamıstır.
DİPNOTLAR;
1 World Energy Outlook 2011, IEA, www.worldenergyoutlook.org/media/weowebsite/2011/es_turkish.pdf/ (Erisim 24 Haziran 2013).
2 Olcott, Martha Brill, “The Energy Dimension in Russian Global Strategy: Vladimir Putin and the Geopolitics of Oil”, Ekim 2004, http://www.rice.edu/energy/publications/docs/PEC_Olcott_10_2004.pdf (Erisim 13 Haziran 2014).
3 Özel, Merve Suna, “Putin’in Ülkesi: Güçlü Ordu Güçlü Rusya”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 12.08.2012,
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/rusya-slav-arastirmalari-merkezi/2012/08/14/6710/putinin-ulkesi-guclu-orduguclu-rusya (Erisim 17 Haziran 2014).
4“Türkiye'nin Enerji Stratejisi”, T.C. Dısisleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerjistratejisi.tr.mfa (Erisim 13 Haziran 2014).
5 Oğan, Sinan, “Enerji Stratejisinden Mahrum Bir Ülke”, http://www.turksam.org/tr/a1314.html (Erisim 05 Haziran 2014).
6 Russia, U.S. Energy Information Administration, http://www.eia.gov/countries/analysisbriefs/Russia/russia.pdf (Erisim 05 Haziran 2014).
7 A.e.
8 Hill, Fiona, “Moscow Discovers Soft Power”,
http://www.brookings.edu/~/media/research/files/articles/2006/10/russia%20hill/20061001.pdf(Erisim 18 Haziran 2014).
9 World Energy Outlook 2011, IEA, www.worldenergyoutlook.org/media/weowebsite/2011/es_turkish.pdf/ (Erisim 24 Haziran 2013).
10 Russia, U.S. Energy Information Administration,
http://www.eia.gov/countries/analysisbriefs/Russia/russia.pdf (Erisim 05 Haziran 2014).
11 Davies, Peter, BP Quentifying Energy BP Statistical Rewiew of World Energy, London, BP, 2006.
12 Gas and oil production, Gazprom, http://www.gazprom.com/about/production/extraction/Gazprom, (Erisim 15 Mayıs 2014).
13 Sahin, Kenan, “Rusya Federasyonu Enerji Sektörünün Yapısı, Sektörde Yasanan Gelismeler ve Rusya Federasyonu’nun G-8 Baskanlığı”, T.C. Dısisleri Bakanlığı Yayınları Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, Sayı XX,
http://www.mfa.gov.tr/rusya-federasyonu-enerji-sektorunun-yapisi_-sektorde-yasanan-gelismeler-verusya-federasyonu_nun-g-8-baskanligi-.tr.mfa (Erisim 16 Haziran 2014).
14 Energy Strategy of Russia For The Period Up To 2030, Ministry of Energy of The Russian Federation, Moscow, Institute of Energy Strategy, 2010, s. 23.
15 Pala, Cenk, “Ayı Dle Dans: Kutsal Gazprom İmparatorluğu ve Türkiye”, Süha Tanyeri (ed.), Dördüncü Uluslararası Sempozyum Bildirileri Güvenliğin Yeni Boyutları ve Uluslararası Örgütler, Ankara, Genelkurmay
Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baskanlığı Yayınları, 2007, s. 25.
16 Ihanus, Juhani, “Putin and Medvedev: double leadership in Russia”, The Journal of Psychohistory, Volume 38, Number: 3, 01/2011, s. 255.
17 Pala, Cenk, “Boru Hatları Oyununda Büyük Güçler ve Türkiye”,
http://kurumsal.data.atilim.edu.tr/pdfs/121227p.pdf (Erisim 02 Haziran 2016.
18 International Energy Outlook 2013, U.S. Energy Information Agency,
http://www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/pdf/nat_gas.pdf (Erisim 23 Mayıs 2014).
19 Demirmen, Ferruh, “Blue Stream: A Project That Turkey Could Do Without”, Turkish Daily News, 23.04.2001,
http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=blue-stream-a-project-turkey-could-do-without-2001-04-23 (Erisim 16 Haziran 2014).
20 “Yamal-Avrupa-2 hattı 2019'da açılacak”,
http://www.rsfmradio.com/2013_04_04/Yamal-Avrupa-2-hatti-2019-da-acilacak/(Erisim 11 Haziran 2014).
21 Gleb, Bernard A., “Russian Oil and Gas Challenges”, CRS Report for Congress, 2006,
http://fpc.state.gov/documents/organization/58988.pdf (Erisim 10 Haziran 2014) , s. 4.
22 Xu, Conglin and Bell, Laura, “Worldwide reserves, oil production post modest rise”, Oil&Gas Journal, 12
Subat 2013, http://www.ogj.com/articles/print/volume-111/issue-12/special-report-worldwide-report/worldwidereserves-
oil-production-post-modest-rise.html (Erisim 05 Haziran 2014).
23 Üsümezsoy, Sener, “Rus Avrasyacılığı mı Tatar Petrollerinin Rus Petrollerine Dönüstürülme Stratejisi mi?”,
Türksolu Dergisi, Yıl: 2006, Sayı: 113, http://www.turksolu.org/113/usumezsoy113.htm (Erişim 08 Haziran 2014), s. 1.
24 Erbil, Yazgan, Rusya-Ukrayna Doğal Gaz Krizi ve Enerji Güvenliği, Yayınlanmamıs Yüksek Lisans Tezi
Kadir Has Üniversitesi SBE, 2010, http://sites.khas.edu.tr/tez/YazganErbil_izinli.pdf (Erisim Tarihi: 15.06.2014), s. 104.
25 Sahin, Kenan, “Rusya Federasyonu Enerji Sektörünün Yapısı, Sektörde Yasanan Gelismeler ve Rusya
Federasyonu’nun G-8 Baskanlığı”, T.C. Dısisleri Bakanlığı Yayınları Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi,
Sayı: XX, http://www.mfa.gov.tr/rusya-federasyonu-enerji-sektorunun-yapisi_-sektorde-yasanan-gelismeler-verusya-
federasyonu_nun-g-8-baskanligi-.tr.mfa (Erisim 16 Haziran 2014).
26 Energy Outlook 2013, International Energy Agency, http://www.worldenergyoutlook.org/publications/weo2013/ (Erisim 19 Mayıs 2014).
27 Erbil, Yazgan, Rusya-Ukrayna Doğal Gaz Krizi ve Enerji Güvenliği, Yayınlanmamıs Yüksek Lisans Tezi
Kadir Has Üniversitesi SBE, 2010, http://sites.khas.edu.tr/tez/YazganErbil_izinli.pdf (Erisim 15 Haziran 2014), s. 104-105.
28 World Energy Outlook 2011, International Energy Agency,
http://www.oecd-ilibrary.org/energy/worldenergy-outlook-2011_weo-2011-en (Erisim 15 Haziran 2014).
29 Energy Outlook 2013, International Energy Agency, http://www.worldenergyoutlook.org/publications/weo2013/ (Erisim 19 Mayıs 2014).
30 Russia, U.S. Energy Information Administration,
http://www.eia.gov/countries/analysisbriefs/Russia/russia.pdf (Erisim 05 Haziran 2014).
31 A.e.
32 Chossudovsky, Michel, “Avrasya Koridoru: Boru Hattı Jeopolitiği ve Yeni Soğuk Savas”, 2008,
http://www.koxuz.org/anasayfa/node/1921 (Erisim 18 Mayıs 2014).
33 Nadir Devlet, Enerji Güvenliğinde Ülkelerin İstikrar Sorunları, Ankara, Konrad Adenauer Stiftung Yayını,
2007, http://www.konrad.org.tr/Enerji/10DEVLET.pdf (Erisim 20 Mayıs 2014).
34 Ksenia, Borisocheva, “Analysis of the Oil-and Gas-Pipeline-Links between EU and Russia – An Account of
Intrinsic Interests”, CERE-Centre For Russia And Eurasia, 2007,
http://www.energiasportal.com/biblioteca/?dl_t=5&dl_page=7 (Erisim 20 Mayıs 2014), s. 5.
35 Russia, U.S. Energy Information Administration, http://www.eia.gov/countries/analysisbriefs/Russia/russia.pdf (Erisim 05 Haziran 2014).
36 Pala, Cenk, “Ayı İle Dans: Kutsal Gazprom Dmparatorluğu ve Türkiye”, Süha Tanyeri (ed.), Dördüncü Uluslararası Sempozyum Bildirileri Güvenliğin Yeni Boyutları ve Uluslararası Örgütler, Ankara, Genelkurmay
Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baskanlığı Yayınları, 2007, s. 27.
37 Karakaya, D., Koray, F.,“Enerji Bağlamında Türkiye-Rusya Dliskileri”, http://wwwturksam.org/tr/a411.html (Erisim 12 Haziran 2014).
38 Goldthau, Andreas,“Resurgent Russia? Rethinking Energy Inc.”, Policy Review, 147, February and March 2008, s. 57.
39 Cleutinx, C., Piper, J., The EU-Russia Energy Relations, Centre for European Reform, 2008, s. 25-34.
40 Broache, M., “Re-examining Russian Energy Power” Journal of International Affairs, 63 (2), 2010, s. 233.
41 Hill, F., “The 21st Century's Energy Superpower?”, The Brooking Review, 20 (2), s. 30.
42 Ulutas, M., “Küresel Enerji Savasları ve Türkiye'nin Konumu” Cumhuriyet Enerji, 1, Ocak 2008, s. 11.
KAYNAKÇA;
A. M. Mastepanov, “Energy Strategy of The Russian Federation to The Year 2020”, 2009, pp.1-23.
http://ec.europa.eu/energy/russia/presentations/ (Erisim Tarihi: 16.06.2013).
Adem Kuzu, Putin Dönemi Rus Enerji Politikasının Türkiye’nin Enerji Politikalarına Etkileri, Yayınlanmamıs Yüksek Lisans Tezi, Ufuk Üniversitesi SBE, 2008.
Ahmet Sapmaz, Rusya’nın Transkafkasya Politikası ve Türkiye’ye Etkileri, Dstanbul, Ötüken Yayıncılık, 2008.
Aleksandr Dugin, Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklasım, (çev.) V. Dmanov, Dstanbul, Küre Yayınları, 2006.
Aleksandr Kovacevic, The Impact of the Russia–Ukraine Gas Crisis in South Eastern Europe, Oxford Institute for Energy Studies, 2009.
Ali Tekin and Paul A. Williams, “EU–Russian Relations and Turkey’s Role as an Energy Corridor”, Europe-Asia Studies, Volume 61, No 2, 2009, s. 337-356.
Andreas Goldthau,“Resurgent Russia? Rethinking Energy Inc.”, Policy Review, 147, February and March 2008, s. 53-63.
Anita Orban, Power, Energy, and the New Russian Imperialism, London, Praeger, 2008.
Anna Politkovskaya, Putin’in Rusyası, Dstanbul, Agora, 2006.
Bircan Dokuzlar, Dünya Güç Dengesinde Yeni Silah Doğal Gaz, Dstanbul, IQ Yayınları, 2006.
BP Statistical Review of World Energy 2011, BP, 2011,
www.bp.com/statisticalreview/ , (15.03.2013).
Brian Crozier, The Rise And Fall of The Soviet Empire, An Imprint Of Prima Publishing, California, National Review, 2000.
Broache M. , “Re-examining Russian Energy Power” Journal of International Affairs, 63 (2), 2010, s. 233-245.
C. Cleutinx and J. Piper, The EU-Russia Energy Relations, Centre for European Reform, 2008.
Cenk Pala, “21. Yüzyıl Dünya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğal Gazın Yeri ve Önemi” , Avrasya Dosyası, Cilt 9, Sayı 1, Bahar 2003, s. 5-38.
Cenk Pala, “Ayı İle Dans: Kutsal Gazprom İmparatorluğu ve Türkiye”, Süha Tanyeri (Ed.). Dördüncü Uluslararası Sempozyum Bildirileri Güvenliğin Yeni Boyutları ve
Uluslararası Örgütler içinde (9-42), Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baskanlığı Yayınları, 2007.
Ç. Kürsat Yüce, Kafkasya ve Orta Asya Enerji Kaynakları Üzerinde Mücadele, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
Energy Strategy of Russia For The Period Up To 2030, Ministry of Energy of The Russian Federation, Moscow, Institute of Energy Strategy, 2010.
Evrim Eken, Rusya Federasyonu’nun Orta Asya’daki Doğal Gaz Politikası ve Gazprom, Yayınlanmamıs Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, 2006.
Fırat Gazel, “Petrodolarlar Kıskacında Rusya”, http://www.emo.org.tr/ekler/b5040a8a5baf3e0_ek.pdf (Erisim Tarihi: 15.06.2014).
Fiona Hill, “The 21st Century's Energy Superpower?”, The Brooking Review, 20 (2), s. 28-31.
Gareth M. Winrow, “Energy Security in the Black Sea: Caspian Region”, Perceptions, Güz 2005, s. 85 – 98.
Hongjian Yu, Gas Resupply of Russia to Ukraine and Europe, 3rd edition, People’s Daily, 2009.
International Energy Outlook 2011, U.S. Energy Information Administration, 2011, www.eia.gov/forecasts/ieo/pdf/0484%282011%29.pdf/ (Erisim Tarihi: 03.05.2013).
John Lough, Russia’s Energy Diplomacy, London, Chatham House, May 2011.
Juhani Ihanus, “Putin and Medvedev: double leadership in Russia”, The Journal of Psychohistory, Volume 38, Number: 3, 01/2011, s. 251-84.
Ksenia Borisocheva, “Analysis of the Oil-and Gas-Pipeline-Links between EU and Russia – An Account of Intrinsic Interests”, CERE-Centre For Russıa And Eurasia, Athens,
Greece, 2007, http://www.energiasportal.com/biblioteca/?dl_t=5&dl_page=7, (20 Haziran 2010).
Mahir Ulutas, “Küresel Enerji Savasları ve Türkiye'nin Konumu”, Cumhuriyet Enerji, 1, Ocak 2008, s. 10-12.
Marshall I. Goldman, PETROSTATE Putin, Power, and the New Russia, Oxford, Oxford University Press, 2008.
Mert Bilgin, “Geopolitics of European Natural Gas Demand: Supplies from Russia, Caspian and the Middle East”, Energy Policy, 37, 2009, s. 4482–4492.
Mert Bilgin, Avrasya Enerji Savasları, I. Baskı, Dstanbul, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2005.
Mesut Hakkı Casin, Novgorod Knezliği’nden XXI. Yüzyıla Rus Dmparatorluk Stratejisi, I. Basım, İstanbul, Okumus Adam Yayınları, 2006.
Michael T. Klare, Rising powers, shrinking planet: the new geopolitics of energy, New York,
Metropolitan Books, 2008, s. 15.
Mitat Çelikpala, “Rusya Enerji Stratejisi”, Stratejik Analiz, Subat 2008, s. 55-62.
Natural Gas Market Review 2012, International Energy Agency, OECD Publishing, 2013.
Outlook for Energy: A View to 2030, Exxon Mobile, 2010,
http://www.exxonmobil.com/Corporate/Files/news_pub_eo_2009.pdf, (18.04.2013).
Peter Davies, BP Quentifying Energy BP Statistical Rewiew of World Energy, London,BP, 2006.
Robert Gilpin, Uluslararası İliskilerin Ekonomi Politiği, Ankara, Kripto, 2011.
Tayyar Arı, Uluslararası İliskiler Teorileri, Çatısma, Hegemonya, İsbirliği, Bursa, MKM Yayıncılık, 2010.
Timur Sarısoy , “Rusya’da Petrolün Tarihçesi”, Rusya’nın Dlk Türkçe Gazetesi-GAZETEM,
http://www.gazetem.ru/yazar/124/timur-sarisoy/rusyada-petrolun-tarihcesi.html (Erisim Tarihi: 15.06.2014).
Volkan S. Ediger, “Yeni Yüzyılın Enerji Güvenliğinde Karsılıklı Bağımlılık Bir Zaruret”, Doğalgaz Dergisi, 132, 2008,
http://www.v-energy.net/makaleler/dgd2.pdf (Erisim Tarihi: 16.05.2014).
W. Raymond Duncan et al., World Politics in the 21st Century, New York, Pearson Longman, 2006.
World Energy Outlook 2030, London, British Petroleum, 2012.
***
