ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU (ANAYASA ŞİKAYETİ / ANLAMI, KAPSAMI VE OLASI SORUNLAR) BÖLÜM 17
SORU VE CEVAPLARI..
Av. Ahmet GÜREL (Oturum Başkanı)
Son konuşmacımız en genç üyemiz Sayın Alparslan Altan, kısa bir özgeçmişini sunmak istiyorum: 1968 yılında Sarıkamış’ta dünyaya gelen Alparslan Altan,
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1989 yılında mezun olduktan sonra, avukatlık ve hâkimlik stajını tamamladı, yurdun çeşitli yerlerinde savcılık yapan
Altan, 2001 yılında Anayasa Mahkemesi Raportörlüğüne atandı. Yüksek lisansını Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim
Dalında, Doktorasını Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalında tamamladı. Denizcilik Müsteşarlığında Müsteşar Yardımcısı
olarak 26.02.2010 tarihine kadar görev yapan Sayın Altan, Sayın Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından Anayasa Mahkemesi Üyeliğine seçildi. Türkiye Adalet Akademisinde “Anayasa Hukuku ve Anayasa Yargısı, Anayasa Yargısında İtiraz Yolu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları, İnsan Hakları” konularında seminerler veren Altan’ın, Anayasa yargısı ve özel hukuk alanlarında yayınlanmış çeşitli makaleleri bulunmaktadır. Evli ve iki çocuk babası olan Altan İngilizce bilmektedir.
Buyurun Sayın Altan.
Dr. Alparslan ALTAN
Anayasa Mahkemesi Üyesi
Teşekkür ediyorum Sayın Başkan. Ben konuşmamın başında öncelikle hukuka ve avukatlık mesleğine olan katkılarından dolayı önceki Barolar Birliği Başkanı Sayın Özdemir Özok’u rahmetle anıyorum.
Şu anda son konuşmacı olmanın getirdiği dezavantajı yaşıyorum, bir kısım şeyler tekrar edildi, bir kısım konularla ilgili daha geniş açıklamalar yapıldı.
Öncelikle Anayasa şikâyeti ya da Türk Anayasa koyucusunun ve yasa koyucusunun tercih ettiği tabirle bireysel başvuru sistemi artık ülkemiz açısından pozitif hukukumuza dahil edilen ve halen 2012 yılı Eylül ayında yürürlüğe girmeyi bekleyen bir kurum, bir müessese olarak karşımıza çıkıyor.
Mevcut yasal düzenlemeyle ilgili bir kasım eleştiriler ortaya konuldu. Bu eleştirilerin bundan sonra yapılması muhtemel değişiklikler ve Anayasa Mahkemesinin çalışmaları için mutlaka olumlu katkıları olacağını düşünüyorum.
Tabii eleştiri anlamında ve olması gereken açısından çok şey söylenebilir. Herhangi bir yasal düzenleme için olduğu gibi 3.4.2011 günü Resmi Gazetede
yayımlanarak yürürlüğe giren Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunu ele aldığınızda bazı hükümlerin birbiriyle çeliştiği,
bazı hükümlerin daha açık yazılmasının daha doğru olabileceği şeklinde görüşler ileri sürülebilir. Ancak ben sunumumda daha çok mevcut düzenlemeleri
dikkate alarak, bununla ilgili hem genel bir bilgi vermeye çalışacağım hem de Anayasa şikâyeti ya da bireysel başvuru yolunun ülkemiz açısından
önemi üzerinde duracağım.
Öncelikle bireysel başvurunun temeli ve amacı iki şekilde belirtiliyor. Bunlardan birincisi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
içtihatlarıyla ortaya konulan temel insan hakları standardının ülkemiz açısından da bundan sonraki uygulamalarda dikkate alınmasının sağlanması; ikinci pratik
amacı ise, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önüne giden başvuru ve ihlal sayısının azaltılmasıdır. Ben açıkçası bunlardan ilkinin ülkemiz açısından daha
gerekli olduğunu düşünüyorum. Çünkü ülkemizde, buna imkan sağlayan Anayasanın 90. maddesindeki açık düzenlemeye rağmen, gerek genel yargı yerlerinin, gerek kamu gücünü kullanan otoritelerin, gerekse yüksek yargının temel haklar konusunda yeterince Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarının ve evrensel standartları dikkate aldığı kanaatinde değilim. Bu açıdan Anayasa şikâyeti kurumunun ülkemizde kabul edilmesinin önemli bir fırsat ve bu standardın oluşturulması açısından önemli bir imkan olarak görülmesi gerektiğini düşünüyorum.
Ülkemizin Avrupa İnsan Hakları tarafından görünümünü ortaya koyan rakamları tekrarlamak pek hoşumuza gitmiyor, ama Anayasa şikayeti söz konusu olduğunda bu rakamlardan ister istemez bahsetmek durumunda kalıyoruz. 1954’den beri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf olan Türkiye, Rusya’dan sonra hakkında en çok başvuru yapılan devlettir ve 2010 yılı sonu itibariyle Türkiye’ye karşı açılmış olan dava sayısı 19 bin civarındadır ve bu sayı önceki yıla göre yüzde 37 oranında artmış bulunuyor. Türkiye aleyhine açılmış olan bu davaların büyük bir kısmı, yüzde 60 civarı daire önünde görülmesi gereken, önemli davalardandır.
Bu sayı, hakkında bizden fazla başvuru olan Rusya’nın iki katını oluşturuyor. 50 yıllık istatistiklere baktığımızda ise Türkiye yüzde 19 ile hakkında en çok ihlal
kararı verilen ülke konumundadır. Yine 2010 yılı itibariyle infaza verilmiş, infaz aşamasında olan kararlara baktığımızda, Bakanlar Komitesi gündeminde 47 devlet aleyhine verilmiş 10 bine yakın, 9 922 dava uygulanmayı beklemektedir. Bu davalardan yüzde 17’sini ise, Türkiye hakkında verilmiş AİHM kararları
oluşturmaktadır, bu rakam da 1 547’dir.
2010 yılında AİHM’in ihlal bulduğu davaların beşte biri, yani yüzde 20’si Türkiye aleyhine verilmiştir. Sadece 2010 yılında Türkiye hakkında verilen ihlal
kararlarında toplam 24 milyon 542 bin Euro tazminata hükmedilmiştir. Görüldüğü gibi tablo pek de iç açıcı değil. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi aslında bireysel başvurudan öncede gözetilmesi, dikkate alınması gereken iç hukukun bir parçasıdır.
Sözleşme diğer Sözleşmeci Devletlere olduğu gibi, Türkiye’ye üç tür yükümlülük yüklemektedir. Bunlardan en çok bilineni hakkı ihlal edilen kişiye tazminat
ödenmesidir. Bireyler açısından somut bir iyileştirme sağlaması ve Devlet açısından açık bir yük getirmesi nedeniyle oldukça etkilidir.
Asıl önemli olan ikincisi ise, başvurucunun ihlale konu mağduriyetinin giderilmesi ve bu ihlallerin tekrar etmemesi için gerekli önlemlerin alınması ülkemiz
açısından bir yükümlülük olarak karşımızda durmaktadır.
Şimdiye kadar bu yükümlülüklerin yerine getirilmesiyle ilgili ülkemiz açısından ortaya konulan yaklaşıma baktığımızda, yine iç açıcı bir tablonun olmadığını
görüyoruz. Başvuru sayıları, ihlal sayıları ve tazminat miktarları artmasına rağmen ülkemizde bu konuda pek olumlu bir adım atılmadığı görülmekteydi.
Ülkemizde bireysel başvuru yolunun açılmış olması bu anlamda olumlu bir adım olarak görülmelidir.
Önceki oturumda da ifade edildiği gibi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ikincil nitelikte bir koruma sistemi sağlamaktadır. Sözleşme gereğince öncelikle taraf
devletlerin ülkelerinde insan haklarının korunması, bireylerin temel haklarının ihlal edilmemesini sağlayacak alternatif tedbirlerin alınması yükümlülüğü
bulunmaktadır.
Dolayısıyla sözleşmeci devletler ve devletlerin içerisinde bireylerin temel haklarıyla ilgili tasarrufta bulunan kişi, kurum ve kuruluşlar ne ölçüde bu haklara riayet ederlerse, sözleşme mekanizması da o ölçüde başarılı olacaktır. Bu açıdan bakıldığında, Anayasa şikâyeti söz konusu sözleşme standartlarına ulaşılması
bakımından önemli bir imkân sağlamaktadır. Şu anda Anayasa şikâyetini başarılı biçimde uygulayan ülkelere baktığımızda sözleşmenin getirdiği korumayı,
kendi ülkelerinde önceden sağladıkları için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önüne daha az başvuruya muhatap oldukları ve kişilere kendi ülkelerinde, bireylerin temel haklarının korunması bakımından daha fazla güvence sağladıklarını görüyoruz.
Ülkemiz açısından düşündüğümüzde, bireysel başvuru temel hakları korumakla aynı zamanda Anayasamızda yer alan hukuk devleti ilkesinin üst düzeyde
gerçekleştirilmesine de hizmet edecektir. Anayasa şikâyetinin Türk hukukunda da kabul edilmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarıyla ortaya konan
standardın ülkemizde de daha dikkatli takip edilmesi için önemli bir fırsat sunuyor. Öncelikle bireysel başvuru yolunu usul kanunlarında yer alan olağan
ve olağanüstü başvuru yollarından ayırmamız gerekiyor. Bireysel başvuru olağandışı kendine özgü bir başvuru yoludur.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde olduğu gibi Anayasa Mahkemesine yapılacak şikâyetler bakımından da bu başvuru yolu ikincil, tali nitelikte bir yoldur. Dolayısıyla temel hak ve özgürlüklerin korunması açısından öncelikle kamu gücünü kullanan otoritelerin, bu otoritelerin yetki verdiği kimselerin
yerel ve genel yargı organlarının öncelikle temel hakların korunması yolundaki görev ve sorumluluklarının bilincinde olmaları gerekiyor.
Genel kamu gücüyle sağlanamayan, yerel ve genel yargı yollarından geçmesine rağmen telafi edilemeyen ve yüksek yargı organlarının denetiminden de
geçmesine rağmen vatandaşın temel haklarıyla ilgili bir ihlale uğradığı iddiası söz konusu olduğunda Anayasa şikâyeti devreye girmektedir.
Bireysel başvuru Anayasanın 148’inci maddesinde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine doğrudan atıf yapılmak suretiyle Türkiye açısından da kabul edilmiş bulunmaktadır. Önceki oturumda da ifade edildiği gibi, burada bir belirsizlik mevcuttu. Acaba Türkiye’nin taraf olmadığı sözleşme hükümleriyle ilgili durum ne olacak? sorusunun cevabı belli değildi. 6216 sayılı Kanunla yapılan düzenlemede Türkiye’nin taraf olduğu protokoller şeklinde somutlaştırılarak sorun bu açıdan çözülmüş oldu.
6216 sayılı Kanunda bireysel başvuruya ilişkin hükümlerin yürürlük tarihi 23 Eylül 2012 olarak tespit edilmiştir, dolayısıyla bireysel başvurular bu tarihten
itibaren kabul edilmeye başlanacaktır.
Başvurunun koşularına bakmak gerekirse, öncelikle bir temel anayasal hakkın ihlali gerekiyor, güncel ve kişisel bir hakkın doğrudan etkilenmiş olması gerekiyor ve hukuksal başvuru yollarının tüketilmesi gerekiyor. Yasama işlemleriyle düzenleyici işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı yasayla hükme bağlanmış. Tabii bu konularla ilgili biraz önce konuşmacıların da ifade ettiği bazı belirsiz durumlar var. Ancak bunlar Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruları kabul etmesiyle birlikte oluşturacağı içtihatlarla çözülebilecek nitelikte konulardır.
Bireysel başvurunun Türkiye’de başarılı olabilmesi için Türkiye’de bireysel başvurunun etkin bir iç hukuk yolu olduğunu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
tarafından kabul edilmesi büyük bir zorunluluktur. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesince yapılacak bireysel başvuru denetiminin de Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesinin denetimine paralel şekilde seyretmesi gerekir.
Ancak bu koşulladır ki, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türk Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunu etkin bir iç hukuk yolu olarak değerlendirecek ve dolayısıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Anayasa Mahkemesine başvurulmadan doğrudan gelinmesi halinde iç hukuk yollarının tüketilmediği gerekçesiyle başvuruyu geri gönderecektir. Aksi takdirde bireysel başvuru etkin bir yol olarak görülmezse, Anayasa Mahkemesine bireysel başvurunun önemli bir işlevi kalmayacaktır. Bu durumda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Türkiye’de Anayasa Mahkemesine başvurulmadan doğrudan kendisine yapılan başvuruları kabul edecektir. Başka bir anlatımla Türk Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru yönünde verdiği kararları yok sayacaktır.
Bu nedenle, bireysel başvurunun başarılı olabilmesi için Anayasa Mahkemesince yapılacak denetimin etkili bir yol olarak görülmesi gerekir. Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesi bireysel başvurunun etkili bir yol olarak kabul edilebilmesi için üç ölçüt arıyor. Bunlardan birisi ulaşılabilir olmak ölçütü, buna göre ilgili herkes bu
yola doğrudan, bir engelle karşılaşmaksızın başvurabilmelidir. Bu konuda süre ve harçla ilgili koşullar ölçülü olmak kaydıyla getirilebilir.
Diğer iki ölçüt aslında birbiriyle bağlantılıdır. Buna göre, bu yolun etkili ve yeterli olması gerekmektedir. Vatandaşlar bireysel başvuru yoluyla haklarını
somut bir biçimde alabilmeli ve bu yolla ihlal giderilerek bireysel tatminin sağlanabilmelidir.
Hukuki yarar konusunda Türkiye’de Almanya ve İspanya örneği esas alınarak kişisel, doğrudan ve güncel bir hakkın ihlali ölçütü getirilmiştir. İkincil nitelikte
olmasının bir sonucu olarak öncelikle kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının tüketilmiş olması gerekir. Kesinleşmiş
karar ortaya çıkmadığı sürece bu yola başvurulamayacaktır.
Almanya Federal Anayasa Mahkemesinin içtihatlarıyla ortaya koyduğu şöyle bir uygulama vardır: buna göre, eğer başvurucu temel hak ihlali iddiasını ve buna
ilişkin olguları genel mahkemeler önünde ileri sürmemişse, bireysel başvuru yoluyla bunu Anayasa Mahkemesinin önüne getiremiyor. Burada Almanya Anayasa Mahkemesi ikincillik ilkesi gereğince genel mahkemelere, bireysel hak ihlali konusundaki iddiayı araştırma imkanının verilmiş olması gerektiği düşüncesiyle bu içtihadını oluşturmuş durumdadır. Ülkemiz açısından 6216 sayılı Kanunda bu konuda bir açıklık bulunmamaktadır. Anayasa Mahkemesinin bu konudaki uygulamasının nasıl olacağını göreceğiz.
Bireysel başvuruyla ilgili Türkiye’de şu andaki beklenti çok büyük miktarda bir başvurunun Anayasa Mahkemesinin önüne geleceği yönündedir. Harç, süre ve
kötüye kullanma tazminatıyla ilgili hükümlerin de Anayasa Mahkemesini bu yoğun iş yükünden bir ölçüde kurtarma düşüncesiyle getirildiği anlaşılmaktadır.
Dolayısıyla burada 30 günlük bir başvuru süresi öngörülmüş, mazereti olanlar 15 gün içerisinde başvurmak ve bu mazeretlerini belgelemek koşuluyla Anayasa
Mahkemesine başvurabileceklerdir. Getirilen harç ödeme zorunluluğu karşısında, bu harcı karşılamaya gücü olmayanların ne yapacakları sorusuyla ilgili olarak
adli yardım kurumundan yararlanma imkânlarının bulunduğu söylenebilir.
Bir önceki oturumda dava ehliyetiyle ilgili konu dile getirildi. Yasayla gerçek kişilerle özel hukuk tüzelkişilerine bireysel başvuru yoluyla Anayasa Mahkemesine başvurma hakları tanınmıştır. Kamu tüzelkişilerine bireysel başvuruda bulunma imkânı verilmemiştir.
Kabul edilebilirlik incelemesinin komisyonlar tarafından yapılması öngörülmüştür. Komisyonlarca kabul edilebilirlik ya da edilemezlik konusunda karar verilmesi şeklinde bir uygulama olacak. Başvuru dilekçesinin gerekli biçimsel koşulları taşımadığı ve mahkeme tarafından verilen ilk sürede bu eksiklikler giderilmediği takdirde, kabul edilemezlik kararları verilecektir.
Yine iş yükü kaygısıyla getirilen bir hükme 48’inci maddede rastlıyoruz. Buna göre Anayasa’nın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan ve başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı başvurular ile açıkça dayanaktan yoksun başvuruların kabuledilemezliğine karar verilebilme imkânı getirilmiştir. Bu hüküm başvurucu açısından da başvuruda bulunurken temel hak ihlaliyle ilgili iddiasını daha somuta indirmesi, daha hassas hale getirmesi ya da daha ciddi bir şekilde bireysel başvuru yoluna başvurması açısından konulmuş bir hüküm olarak görüyoruz.
Komisyonların oyçokluğuyla kabul edilebilirlik kararı alabilmeleri mümkün iken, kabul edilemezlik kararlarını oyçokluğuyla alabilmelerine imkân verilmemiştir.
Bu durumda oybirliğinin sağlanamadığı hallerde başvuru doğrudan bölüme havale edilecek ve bu yöndeki karar bölüm tarafından verilecektir. Komisyonlarca ya da bölümlerce verilen kabul edilemezlik kararları kesin olup, itiraz imkânı bulunmamaktadır. Kural olarak bireysel başvuruyla ilgili incelemeler dosya üzerinden yapılacaktır, ancak mahkeme gerekli gördüğü hallerde duruşma yapılmasına da karar verebilecektir.
Ekranda bireysel başvuruyla ilgili kaba bir şema görüyorsunuz. Burada başvurucu adliyeler veya dış temsilcilikler vasıtasıyla başvuruda bulunacak, kayıt ve
tasnif işleminden sonra komisyonlara başvurular gelecek, komisyonlardan kabul edilemezlik yoluyla geri dönen dosyalar dışındaki kabul edilebilir bulunan
dosyalar bölümlere gönderilecek ve bölümlerde sonuçlandırılarak kararlar verilecektir.
Anayasa Mahkemesinde bireysel başvuru yolunun etkin bir yol olmasını sağlamak amacıyla Anayasa Mahkemesine geçici tedbir kararı alabilme imkanı
getirilmiştir. Bireysel başvuru niteliği itibariyle kesin kararlar aleyhine yapılabildiği için Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru yoluyla ihlal kararı
vermiş olmasına rağmen ihlalin ortadan kalkmaması veya ihlale bir etkisinin olmaması mümkündür. Dolayısıyla böyle bir düzenleme ile Anayasa Mahkemesinin geçici tedbir yoluyla ihlalin ortadan kaldırılmasına karar vermesi yolu açılmıştır.
6216 sayılı Kanunun 49. maddesine göre, tedbir kararı verilmesi halinde esas hakkındaki kararın da en geç altı ay içerisinde verilmesi gerekir. Aksi takdirde
tedbir kararı kendiliğinden kalacaktır. Komisyonlardan geçen başvurular esas inceleme amacıyla bölümlere gönderilecektir. Bölümler yapacakları inceleme
sonucunda bir temel hakkın ihlal edildiği sonucuna varmışlarsa, ihlal kararı vereceklerdir. Varsa bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağına ilişkin bir kararı da ortaya koyacaklardır.
Tabii Fazıl Hoca da önceki oturumda ifade ettiler, Anayasanın 148. maddesinin dördüncü fıkrasında “bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken
hususlarda inceleme yapılamaz” şeklinde bir hükme yer verilmiştir. Bu hüküm büyük ihtimalle bu konuda özellikle Yüksek Yargı tarafından ileri sürülen süper
temyiz itirazını engellemek amacıyla konulmuştur. Ancak bu hükümde bir paradoks olduğu düşüncesini ben de paylaşıyorum. Yani genel mahkemelerde de temel hak ihlalleri yönünden gözetilmesi gereken birçok husus var. Bu hususların genel mahkemelerde gözetilmemesi halinde tabii ki Anayasa Mahkemesi tarafından da bunların gözetilmesi gerekecektir.
Bireysel başvuru, bireysel bir işlem olarak görüldüğünden feragat mümkün hale getirilmiştir. Başvurucu başvurusundan vazgeçtiği takdirde düşme kararı
verilecektir. Bir anayasal hakkın ihlal edildiği yolunda karar verilmesi halinde Anayasa Mahkemesi daha doğrusu bölümler, öncelikle ihlalin ortadan
kaldırılması için yeni bir yargılamaya ihtiyaç bulunup bulunmadığı konusunu değerlendirecek, eğer yargılamanın yenilenmesine hukuksal açıdan bir yarar
bulunmadığı sonucuna ulaşılmışsa yalnızca tespitle yetinebileceği gibi, doğrudan başvurucu lehine tazminata da hükmedilebilecektir. Örnek vermek gerekirse,
çok uzun süren bir yargılama sonucunda Anayasa Mahkemesi makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verirse, yargılanmanın yenilenmesi için dosyanın geri gönderilmesinin bir anlamı kalmayacaktır. Dolayısıyla bu durumda başvurucu lehine tazminata hükmedilmesi mümkün olabilecektir.
Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde Anayasa Mahkemesi tazminata karar verebileceği gibi genel mahkemelerde dava açılması yolunu da gösterebilecektir.
İhlalin ortadan kaldırılması için yeni bir yargılama yapılması gerekiyorsa, bu durumda dosya ihlale neden olan işlemi yapan mahkemeye yargılamanın
yenilenmesi için gönderilecektir.
Bu karar doğrultusunda yeniden yargılama yapacak mahkemenin ihlal kararının Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında belirtilen sonuçlarının ortadan kaldırılması için gerekli kararı vermesi gerekmektedir. Bu gereğe riayet edilmediği takdirde Anayasa Mahkemesine tekrar aynı yolla başvurulması ve Anayasa Mahkemesinin tekrar bir ihlal kararı vermesi mümkündür.
Kanunda kararların tebliğiyle ilgili hükümlere yer verilmiş, bölümlerin esas hakkındaki kararlarının başvurucuya ve temel hak ihlaline neden olan adli ya da idari
organa tebliğ edileceği hükme bağlanmış, ayrıca, kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına gönderileceği belirtilmiştir.
Yine Kanunda içtihat farklılıklarının giderilmesiyle ilgili bir hükme yer verildiğini görüyoruz. Buna göre komisyonlar arasında bireysel başvuruların
değerlendirilmesiyle ilgili içtihat farklılıkları oluştuğunda bunun bağlı oldukları bölüm; bölümler arasındaki içtihat farklılıklarının da genel kurul tarafından
giderileceği ve karara bağlanacağı belirtilmiştir.
Kanunda bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması, Alman Anayasa Mahkemesinde de olduğu gibi bir kötü niyet tazminatıyla cezalandırılmış, başvurucuya kötü niyetli hareket ettiğinin anlaşılması halinde 2 bin Türk lirasından fazla olmamak üzere disiplin para cezasına hükmedilebileceği kuralı getirilmiştir.
Bireysel başvurunun başarısı ülkemiz açısından büyük önem taşımaktadır. Şayet Anayasa şikâyet kurumu ülkemizde başarılı olursa, evrensel insan hakları
standartlarına ulaşılması, yargı kararlarının ve bu kararlara esas oluşturan takdir ölçülerinin temel hak öncelikle olarak belirlenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine daha az sayıda başvurunun gitmesi ve ülkemizin “hakkında en fazla ihlal kararı verilen ülke” imajının silinmesi gibi olumlu sonuçları
gerçekleşebilecektir.
Ancak bu konudaki tek görevli ve sorumlu makam olarak Anayasa Mahkemesi görülmemelidir. Temel hakları koruma konusunda birinci derecede sorumluluk
sahibi olan idari organlar ve yargı makamlarının bu sorumluluklarını yerine getirme konusunda istekli olmamaları halinde yalnızca Anayasa Mahkemesi nin vereceği ihlal veya tazminat kararlarıyla temel hakların etkin bir şekilde korunması mümkün olmayacaktır.
Beni Sabırla dinlediğiniz için teşekkür ediyorum. (Alkışlar)
Av. Ahmet GÜREL (Oturum Başkanı)
- Biz de Sayın Alparslan Altan’a bu doyurucu açıklamaları nedeniyle teşekkür ediyoruz.
Şimdi sorularınız varsa onları alalım.
Buyurun Sayın Hocam
Prof. Dr. Fazıl SAĞLAM (Anayasa Mahkemesi Onursal Üyesi)
- Önce çok teşekkür etmek istiyorum, bu ikili oturumun bir şekilde düzenlenmesinin çok anlamlı olduğu ortaya çıktı.
Yani bizlerde çok şey öğrenme durumunda hissettik kendimizi. Özellikle Yargıtay ve Danıştay’dan gelen temsilciler çok daha eleştirel yaklaşımlar sergilediler,
onlar bizim için çok önemli, öğreti için çok önemli. Alparslan Beyin daha deskriptif bir anlatımda bulunmasını anlıyorum, çünkü bazı konular önüne gelebilir.
Yani bizim rahatlıkla söylediğimiz, mesela Anayasaya aykırı bulduğumuz şeyleri o rahatlıkla söyleyemez, ama ben kendisine bu genel girişten sonra, kendi
söyledikleriyle bağlantılı olarak yeniden sormak istiyorum, gerçi kısaca değindiler ona ama. Şimdi doğru olarak Anayasa Mahkemesinin buradaki, Anayasa
şikâyetleriyle ilgili fonksiyonu ikincil bir fonksiyon olduğunun altını çizdi. Öyleyse o zaman bu fıkranın ne anlama geldiği konusunda kendisinin de bir şey
söyleyebileceğini düşünüyorum, çünkü kendisi de onda bir paradoks gördü.
“Bireysel başvurularda kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.” Şimdi ben bunu sözcük anlamıyla aldığım zaman olay bitmiş oluyor,
yani Anayasa şikâyetinin konusu kalmıyor âdeta. Çünkü bunlar önce Yargıtay’da Danıştay’da diğer yüksek mahkemelerde ele alınacak, hatta Alman uygulama sında öyle ki bunu şart koşuyor, siz dava yollarını tüketirken bu konulara değindiniz mi, hangi gerekçeleri kullandınız, yani bunları şekil şartı olarak arıyor, bunun anlamı ne? Anayasa Mahkemesine gelmeden diğer yargı yerlerinde sorunun çözülmesi. Şimdi bu onunla tamamen çelişiyor, o zaman siz bir
Anayasa yargıcı olarak bundan ne anlıyorsunuz, bu absürt fıkradan ne anlıyorsunuz?
Sorum bu.
Av. Alparslan ALTAN (Anayasa Mahkemesi Üyesi)
- Hocam, yani bu konuda sizin anladığınız şeyi anlıyorum, dolayısıyla zaten yazılışta öyle bir sıkıntı var. Tabii bu sıkıntı şundan kaynaklanıyor, bizde maalesef yasa yapım süreçleri çok sağlıklı değil. Yani bir bütünlük içerisinde ele alınıp, bu bütünlükle ortaya konulan bir yasal düzenleme olsa bu tür sıkıntılar
yaşanmayabilir.
Tabii bu işin yasama boyutu var, alt komisyon boyutu var, esas komisyon boyutu var, genel kurul boyutu var. Bazen Selin Hanım da bahsettiler, Anayasa yargısı veya Anayasa şikâyeti açısından olumlu olabilecek birçok konu yasama sürecinde kısıtlanabiliyor, farklı bir hüküm getirilebiliyor, değiştirilebiliyor, dolayısıyla sıkıntının ben buradan kaynaklandığını düşünüyorum.
Prof. Dr. Fazıl SAĞLAM (Anayasa Mahkemesi Onursal Üyesi)
- Ece Hanım da bahsetti, biz İzmir’de bir çalıştay yaptık, sonra bir hafta veya 10 gün, hatta 15 günde sürmüş olabilir, karşılıklı mail yoluyla bir metin geliştirdik
ve bu metin komisyonlara ulaştırıldı Türkiye Büyük Millet Meclisine. Bu mesela orada vardı, ama önerilen yani uyarılan hiçbir şeye neredeyse değinilmedi.
Bu kadar duyarsız nasıl olabiliyor bir Türkiye Büyük Millet Meclisi, yani hata yapmamak, kendini bu kadar hatadan arî mi görüyor; benim anlayamadığım nokta o.
O bakımdan sizin söylediğiniz şeyler tam varit değil, çünkü bu uyarılar yapıldı, yani Meclise yapıldı bunlar, bunu eklemek istedim, teşekkür ederim.
Av. Ahmet GÜREL (Oturum Başkanı)
- Teşekkürler Hocam.
Buyurun efendim, kendinizi tanıtır mısınız?
Av. Mahmut KAMACI (Yargıtay 2’inci Hukuk Dairesi Üyesi)
- Teşekkür ediyorum Sayın Başkan.
Bireysel başvuru hakkının öncelikle şunu söyleyeyim: Birey olarak bana tanınmış olan bir hak olduğu için çok önemsiyorum bu işi, ama birtakım kaygılarımda var, onu da burada belirtmeden geçemeyeceğim. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bir başvuruyu kabul edilebilir bulduktan sonra işin esasını incelerken
dört ölçüyü ele alıyor, bunu kararlarından görüyoruz.
Birincisi sözleşmede ya da ek protokollerde öngörülen hakka bir müdahale var mıdır, bu bir. Müdahale var ise, buna olumlu yanıt veriyor ise, bu müdahale yasal mıdır? Buradan da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihatlarından anladığımız kadarıyla yasallığı müdahalenin iç hukukta bir yasaya dayanıyor olmasıyla sınırlı tutmuyor, bu iç hukukta bir yasaya dayanıyor olmasının yanında iç hukukta öngörülen bu yasanın kişiler için sonuçları önceden öngörülebilir, kesin ve ulaşılabilir bir yasa olmasını da, buna da olumlu yanıt verdikten sonra müdahale ölçülülük ilkesine ya da orantısallık ilkesine uygun mudur, değil midir buna bakıyor. Buna da olumlu yanıt verecek olursa, dördüncü ölçü olarak benim anladığım kadarıyla, lütfen yanlış biliyor isem arkadaşlarım düzeltsinler, müdahale demokratik bir toplum düzeni için gerekli midir değil midir?
İşte benim asıl endişem dördüncü ölçüyü Anayasa Mahkemesinin ne şekilde uygulayacağıdır. Demokratik toplum düzenini batı standartlarında bir demokratik toplum düzeni olarak mı algılayacaktır, yoksa Türkiye’ye özgü bir demokrasi anlayışı mı geliştirecektir. Benim birey olarak endişem buradadır, bu bir. Bunu paylaşır mısınız, Sayın Anayasa Mahkemesi Üyesi bu düşüncelerime ne der onu merak ediyorum.
Asıl sorum şudur: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına baktığınız zaman bir ihlal kararı varsa, ihlal nereden kaynaklanıyor, burada kararın gerekçesinden
öğrenebilirsiniz.
İç hukuktaki bir yasal düzenleme mi ihlale yol açmıştır, yasal düzenlemenin ulusal yargı makamları tarafından uygulanış biçimi mi ihlale yol açmıştır, yoksa
uygulama mı ihlale yol açmıştır.
Şimdi ihlal kararını gereklerini ortadan kaldırmak istediğin zaman Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin gerekçesine bu şekilde bakmanız lazım. Eğer ihlal iç
hukukta bir yasal düzenlemeden kaynaklanıyor ise ihlalin gereklerini siz o yasayı değiştirerek kaldırabilirsiniz. Ulusal yargı makamlarının ulusal yasayı yorum
biçiminden kaynaklanıyor ise bu takdirde ulusal yargı makamları Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarını geliştirmek suretiyle içtihatlarını değiştirme
olanağına sahiplerdir. Ama uygulamadan kaynaklanıyorsa, örneğin kolluğun uygulamasından kaynaklanıyorsa bu ihlal ne şekilde giderilecektir.
Teşekkür ediyorum.
Av. Ahmet GÜREL (Oturum Başkanı)
- Herhalde bu soru size.
Av. Alparslan ALTAN (Anayasa Mahkemesi Üyesi)- Öncelikle aslında sunumumun ana fikri buydu. Yani Anayasa Mahkemesinin eskiden de öyle olması gerekirken,
Anayasa şikâyeti kabul edildikten sonra, artık Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesiyle oluşturulan standartlardan ayrılmaması gerekir, onunla senkronize şekilde hareket etmesi gerekir. Tabii yani Anayasa Mahkemesi bundan sonra nasıl davranır? Bununla ilgili ben şöyle davranır diyemem. Çünkü Anayasa Mahkemesi birçok farklı üyeden oluşuyor, ama Anayasa Mahkemesinin bundan sonra Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesiyle ortaya konan ve şu anda gelişen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarıyla somutlaşan standartları ölçü alması gerekir ve o standartlara ülkenin hukukunu çıkartabilmek için kendisine düşen görevleri yerine getirmesi gerekir. Tabii bu sadece sunumumda da belirttiğim gibi Anayasa Mahkemesinin görevi değil, buna kamu gücünü kullanan kişilerin, temsilcilerin, yerel mahkemelerin, genel mahkemelerin, yüksek mahkemelerin dikkat etmesi gerekir, bu ölçüleri esas alması gerekir. Sorunu ancak böyle çözebiliriz, aksi takdirde diğer kurumlarda veya diğer yargı mercilerinde bu konuda olumsuz tutum olursa, Anayasa Mahkemesinin yapacağı açılımlarda çok fazla bir şey ifade etmeyebilir. Dolayısıyla burada sorumluluk herkese düşüyor.
Teşekkürler.
Av. Tolga ŞİRİN (Marmara Üniversitesi Araştırma Görevlisi)- Ben Alparslan Altan’a bir soru soracağım, tabii yargıç olması durumunu gözeterek biraz objektif bir soru sormaya çalışacağım. Anayasa Mahkemesinin internet sitesinde şöyle bir ibare var, şöyle bir duyuru var: Diyor ki “ Yurttaşlar tarafından ya da kişiler
tarafından hâlihazırda Anayasa Mahkemesine bireysel başvurular yapılmakta, ancak ilgili yasalar çıkıncaya kadar bizim bunu incelememiz mümkün değildir”
şeklinde bir ilan var. Benim sormak istediğim soru şu: Bu başvurular Anayasada verilmiş olan bir hakka dayanarak yapılmış olan bu başvurulara, Anayasa
Mahkemesi kabul edilemez mi bulmuştur hâlihazırda yasa olmadığı için yoksa 23 Eylül 2012 tarihinde yani görüşmek üzere şimdilik ertelemiş midir?
Bu önemli bir şey, şunun için önemli: Bu iki yıllık süreçte Anayasa şikâyetine başvurabilecek olan kişilerin beklemesi veya beklememesi gibi bir pozitif
sonucu var, bu birinci sorum.
İkinci sorum, biliyorsunuz Anayasanın 149’uncu maddesinde şöyle bir ifade var: Komisyon ve bölümlerin oluşumu ve bunlar arasındaki işbölümü yine
mahkemenin çalışma esasları, mahkemenin kendi belirleyeceği içtüzükle ortaya konur. Şimdi mevcut yasa mahkemenin özel tüzük yapma alanına ne kadar
müdahale etmiştir, yani ne düşünüyorsunuz bu konuda. Bir de bu içtüzük ne zamana kadar çıkması düşünülüyor, kural olarak tabii, bağlayıcı bir cevap vermek durumunda değilsiniz.
Bu iki soruya cevap istiyorum.
Av. Alparslan ALTAN (Anayasa Mahkemesi Üyesi)-
İki soru da aslında çok tehlikeli sorular değil, o yüzden rahatlıkla cevap verebilirim. Bireysel başvurular referandumun yapıldığı gün, sonuçlar belli olduğu geceden itibaren gelmeye başladı, yani onlar belli bir sayıya ulaştı. Ancak bu başvurularla ilgili hiçbir işlem yapılmadı, yalnızca mahkemenin resmi sitesine
öyle bir yazı konulmakla yetinildi. Dolayısıyla bu bireysel başvurularla ilgili resmi bir işlem yapılmadı, bir değerlendirme yapılmadı.
Tabii yürürlük tarihiyle ilgili belirtilen süreden sonra yapılacak başvurular kabul edilebilecek. Bu başvurularda da yasanın öngördüğü süreyle ilgili koşul çok
önemli bir koşul. Dolayısıyla şu anda ya da geçmişte yapılan başvurular bireysel başvuruların kabulünden sonra tekrar Anayasa Mahkemesine gelirse bunlar
muhtemelen süreden dolayı reddedilecek.
İçtüzük konusuyla ilgili soruya gelince, Anayasa Mahkemesinin İçtüzüğü, Anayasa Mahkemesi heyetince kararlaştırılarak içtüzük haline getiriliyor.
Şu anda içtüzükle ilgili ön çalışmalar başlamış durumda. Bu ön çalışmalar tamamlandıktan sonra heyet halinde çalışmalara başlanacak ve bu heyet
halinde çalışmalardan sonra son hali verilerek, Anayasa Mahkemesinin üyeleriyle, heyetiyle oluşturulacak içtüzük yürürlüğe konulacak. Büyük ihtimalle içtüzük de yeterli olmayabilir, bir de bu konuyla ilgili bir ya da birden fazla yönetmeliğin de çıkarılması gerekebilir. Tabii bununla ilgili süreç çok hızlı bir
şekilde işliyor, benim şahsi kanaatim bir an önce bu içtüzüğün yürürlüğe konulması yönündedir.
Av. Ahmet GÜREL (Oturum Başkanı)- Evet başka soru görmüyorum. Bütün katılımcılara konuşmacılara özellikle bu tatil gününde bu saate kadar ilgiyle bu
toplantıyı izleyen sizlere ayrı ayrı teşekkür ediyor saygılar sunuyorum.
Sunucu- Değerli katılımcılar, İkinci Oturum Başkanı ve katılımcılarımıza plaket takdim etmek üzere Türkiye Barolar Birliği Sayın Başkan Yardımcısı
Av. Berra Besler’i davet ediyorum.
Av. Berra BESLER (Türkiye Barolar Birliği Başkan Yardımcısı)
- Değerli konuklar bu anlamlı günü bizlerle paylaştınız ve unutamayacağımız Başkanımız Özdemir Özok’u birlikte andık, onun anısına düzenlenen ve hukukumuza yeni girmiş olan “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” konulu panelin ilk oturumunda bizleri aydınlatan değerli hocalarımıza, akademisyen lerimize ve ikinci oturumunda bizlere yeniden bilgilendiren ve çok önemli katkıları olan yüksek mahkemelerimizin üyelerine teşekkürlerimizi ve saygılarımızı sunuyorum ve kendilerine bugünün anısı olarak takdim edeceğimiz plaketleri lütfen kabul etmelerini rica ediyorum.
(Plaket töreni yapıldı)
KAYNAK ; TÜRKİYE BAROLAR BİRLİĞİ WEB SAYFASINDAN ALINMIŞTIR.
http://tbbyayinlari.barobirlik.org.tr/TBBBooks/ambb-2011-382.pdf
***
