ORSAM SU SÖYLEŞİLERİ 2012 / ORSAM WATER INTERVIEWS 2012 BÖLÜM 4
SÜLEYMAN KODAL: “BİZ SU KONUSUNDA HEM EĞİTİM HEM DE ARAŞTIRMA BOYUTU OLAN BİR ENSTİTÜ OLMAYI HEDEFLİYORUZ.”
29 Mayıs 2012
* Bu röportaj ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı Dr. Tuğba Evrim Maden tarafından 12-17 Mart 2012 tarihleri arasında Fransa’da düzenlenen Marsilya 6. Dünya Su Forumu’nda yapılmıştır.
ORSAM Su Araştırmaları Programı uzmanı Dr. Tuğba Evrim Maden, Marsilya’da Ankara Üniversitesi, Su Yönetimi Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Süleyman Kodal ve Yrd. Doç. Dr. Gökşen Çapar ile Su Yönetimi Enstitüsü hakkında konuştu.
Bu röportaj’da Türkiye’de entegre su kaynakları yönetimi, modern sulama teknikleri ve AB sürecinde Türkiye’nin geliştirmesi gereken su politikaları hakkında ve bu süreçlerde Enstitünün konumu ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır.
ORSAM: İyi günler, kısaca kendinizden bahsedebilir misiniz?
Süleyman KODAL:
İsmim Süleyman Kodal, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü’nde öğretim üyesiyim. Şu anda da yeni kurulan Su Yönetimi
Enstitüsü’nde, Müdür Yardımcısı olarak görev yapıyorum.
Gökşen ÇAPAR:
Benim adım Gökşen Çapar. ODTÜ Çevre Mühendisliği bölümünden lisans, yüksek lisans ve doktora derecelerimi aldım. Şu anda Ankara Üniversitesi Su Yönetimi
Enstitüsü’nde çalışmaktayım.
ORSAM: Enstitünüz ne zaman ve hangi amaçla kuruldu? Su yönetimi başlığı altında hangi konuları ele almayı planlıyorsunuz?
Süleyman KODAL: Enstitütümüz 2010 yılında kurulmuştur. Su ile ilgili her konuda gerek tarımsal, gerek endüstriyel, kentsel ve diğer kullanımları ile ilgili olarak her konuda araştırma ve eğitim amacıyla kurulmuştur.
Gökşen ÇAPAR: Bilindiği gibi dünyada ve ülkemizde giderek artan nüfus karşısında var olan mevcut su kaynaklarının yetersizliği söz konusudur. Gün geçtikçe kullanılabilir su miktarının azalması ve su kalitesinin bozulması
büyük bir sorun haline gelmektedir. Ankara Üniversitesi de, bir üniversite olmanın sorumluluğu ile su konusuyla ilgili çalışmalar yapmak üzere Su Yönetimi Enstitüsü’nü kurmaya karar vermiştir. Bizim, Enstitü olarak amacımız suyun kullanıldığı her alanda, suyun en etkin şekilde kullanılmasını sağlayacak
yöntemlerin, tekniklerin geliştirilmesi ve bu konuda ülkemizde ihtiyaç duyun su yönetimi uzmanlarının yetiştirilmesidir. Biz hem eğitim hem de araştırma boyutu olan bir Enstitü olmayı hedefliyoruz.
ORSAM: Enstitünüzde çalışan kişi sayısı nedir? Yönetim kadrosu hakkında bilgi verebilir misiniz?
Süleyman KODAL: İdari kadro müdür, müdür yardımcısı dışında henüz iki elemanımız var ama önümüzdeki günlerde bu eleman sayımızı artırmayı düşünüyoruz.
ORSAM: Doktora ve yüksek lisans programı açmak da Enstitünün planları arasında yer almakta. Bu programlar disiplinlerarası mı olacak?
Süleyman KODAL: İlk aşamada Entegre Su Yönetimi Anabilim Dalı’nı kurup bu anabilim dalında yüksek lisans ve daha sonrasında doktora eğitimine başlamayı planladık. Şu anda Entegre Su Yönetimi Anabilim Dalı’yla ilişkin çalışmaları mız hemen hemen tamamlandı.
Daha sonra yaklaşık 7 dalda daha su yönetimiyle ilgili anabilim dalı oluşturup bu anabilim dallarında lisansüstü eğitimi yapmayı planlıyoruz. Bununla ilgili her sektörden çok sayıda ders planladık, bu dersleri kimin vereceğini planladık, önerilerimizi yaklaşık 15-20 gün içerisinde de Rektörlüğe yapacağız. Ondan
sonra da izin çıktığı zaman eğitime başlamayı düşünüyoruz.
ORSAM: Yetiştirilecek öğrenci seçimi yapılırken hangi alanlara ağırlık verilecek?
Süleyman KODAL: Her alandan öğrenci alımı olacaktır çünkü su çok boyutlu bir çalışma alanıdır. Örneğin, hukuksal, yönetim, teknik, sosyal ve sağlık vb. birçok boyutu söz konusudur.
ORSAM: Yurtdışında birçok uluslararası örgüt ve kurumlar su ile ilgili çalışmalar
yapmaktadır. Bu kurumlarla işbirliği yapmayı düşünüyor musunuz, bununla ilgili
bir adım atıldı mı?
Gökşen ÇAPAR: İlk olarak Dünya Su Konseyi’ne üyeliğimiz söz konusudur. Dünya Su Forumu’nda olmanın avantajını kullanarak burada bir görüşme yapacağız onlarla. Hem yerel hem de küresel su sorunlarıyla ilgili uluslar arası alanda birlikte çalışacağımız ortaklar bulmak temel hedeflerimiz arasında yer
almaktadır. Başlamak için küçük bir projemiz var. Gölbaşı bölgesinde tarımsal su yönetimi ile ilgili bir pilot projedir. Bu projeye British Council’dan bir miktar destek alarak başlıyoruz, İngiltere’den Imperial College, London ve Newcastle University ve Türkiye’den Orta Doğu Teknik Üniversitesi ile ortak yapacağımız
bir projedir.
Ayrıca, bu proje kapsamında kendi kampüsümüzün de sulama suyu ihtiyacını gidermeye çalışacağız. Biz üniversite kaynaklarından, gerekirse TUBİTAK gibi ulusal kaynaklardan da projenin devamı için destek arayacağız. Şu anda benim bahsettiğim daha ilk aşama ve işbirliği derken iki ülke üniversiteleri ve tarım
sektörü ile işbirliği yapılmasını örnek verebiliriz. Bu işbirliği daha çok çalıştay, seminer ve eğitim düzenleme şeklinde olacak ve iki ülke arasında karşılıklı ziyaretleri kapsayacak.
ORSAM: İşbirliği yapabileceğiniz kurumlar arasında özel sektör de yer alıyor mu?
Süleyman KODAL: Olabilir, bu konuda herhangi bir sınırlama yok. Nitekim bir özel sektörle şu an ismini söylemeyeyim bir planımız var; işbirliği yapmayı düşünüyoruz. Bunun dışında ilk projemizi, kurulduktan hemen sonra GAP Kalkınma İdaresi Başkanlığı’yla yürüttük. GAP’ta etkin su kullanımı konusunda
olan bu projede, biz eğitim boyutunda yer aldık ve çeşitli sektörlere etkin su kullanımı ile ilgili dersler verdik.
ORSAM: GAP’ın sulama boyutuyla ilgili olarak övgülerin yanında özellikle tuzlanma ile ilgili eleştiriler de söz konusu. Bu konu hakkında bilgi verebilir misiniz?
Süleyman KODAL: Şimdi şöyle; aslında GAP, çok büyük bir proje. Türkiye’nin kendi imkanlarıyla yaptığı bir projedir. Enerji, su yapıları, barajlar hemen hemen tamamlandı sayılır ama sulama boyutuna geldiğinde kanallar ve altyapı çalışmalarına geldiğinde biraz daha yavaş ilerliyor orada bir sıkıntı söz konusu. Yatırım açısından bir sıkıntı var, ama sulamaya açılan alanlarda tuzlanma konusunda söylenenler çok doğru değil çünkü tuzlanma böyle birkaç yılda oluşacak bir olay değildir. GAP bölgesi sıcak bir bölgede, su tüketiminin yüksek olduğu bir bölge, su buharlaşırken toprak açısından tuz birikimi her yıl oluşuyor. Eğer bu biriken tuzlar kış yağışlarıyla yıkanamazsa toprakta tuz birikimi yıldan yıla devam ediyor. GAP bölgesi de yağışlar açısından özellikle Harran Ovası olarak bakarsak oldukça düşük yağış söz konusu dolayısıyla tuzluluk yıldan yıla artıyor daha önce de orada tuzlanan alanlar vardı. Yeraltı suyundan sulama yapılan bölgelerde örneğin Akçakale yöresinde aşırı kullanım sonucunda da benzeri sıkıntılar oluştu ama yeni sulamaya açılan alanlardan söz edersek bu alanlarda aşırı su kullanımından dolayı bir sıkıntıdan söz edilebilir. Ama henüz çok büyük boyutlarda değildir. Taban suyunun yükselmesi problemi var, bazı köylerde taban suyu yükselmesi nedeniyle köy içerisinde bile sorunlar oluşabiliyor. Çiftçilerin sulama yöntemlerini doğru uygulamaması sonucunda salma sulama nedeniyle erozyon sorunu var. Bunun için çiftçilerin eğitilmesi gerekiyor ama şu anda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü tarafından geniş alanlarda drenaj çalışmaları da yürütülüyor. Gerek açık drenaj gerek kapalı drenaj yapma çalışmaları var. Tuzluluğun önlenmesi için yapılan çalışmalar var.
ORSAM: Hocam, eğitim projesin çerçevesinde çiftçilerin modern sulama yöntemlerine karşı tavrı nedir?
Süleyman KODAL: Evet, aslında çiftçi eğitimi çok önemlidir. Türkiye’de bu konuda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı görevli. Çiftçi eğitiminde onun dışında çeşitli kurumlar ilgilenebiliyor ama asıl görev Gıda Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı’nındır. Modern sulama teknikleri çiftçinin yabancı olduğu bir alan değil
ama Türkiye’de bir sıkıntımız var. Bu teknikler ilk uygulanırken doğru yapılmalı, yani çiftçiye sistem oluşturulurken, doğru teknikle doğru bir şekilde oluşturulmalıdır. Şu anda mesela damla sulamaya Ziraat Bankası’nın desteği ve
Tarım Kredi Kooperatiflerinin desteği var. 5 yıl vadeli sıfır faizli bu destek içerisinde damla sulamayla ilgili proje istemiyor, bu durumda sorunlara yol açıyor konuyu bilmeyen kişiler, hatta ziraat mühendisi olmayan kişiler, sulama projesi hazırlayabiliyor sadece fiyat listesi isteniyor ve maliyet hesaplanıyor. Örneğin, yanlış malzeme seçiliyor. O zaman da ilk sistem yanlış kurulmuş oluyor, sorun yaşamaya başlayan çiftçi de vazgeçmek durumunda kalıyor. Tarımda modern sulama teknikleri açısından alınan karara doğru destek
verilmelidir. Türkiye’de sulama projelerinin yapımı Ziraat Mühendisleri Odası tarafından hazırlanan yönetmeliğe göre, Tarımsal Yapılar ve Sulama veya eski adıyla Kültür-Teknik Bölümü mezunu kişiler tarafından yapılmalı ama buna da şu anda uyulmuyor herkes ziraat mühendisi olsun olmasın sulama projesi hazırlayabiliyor. Biz Enstitü olarak da bu alanda da projeler yapmayı amaçlıyoruz.
Gökşen ÇAPAR: Şu anda Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne uyum süreci var, bu konuda yerine getirilmesi gereken sorumluluklar var. Biz de Enstitü olarak entegre su kaynakları yönetimi alanında dersler açacağız, ders programında bunlar olacak, ama bunu Türkiye’deki çeşitli havzalar üzerinde uygulayarak da pekiştirmek istiyoruz. Burada çok defa oturumlarda entegrasyonun öneminden bahsedildi. Biz de Türkiye’de bu işlere Enstitü olarak destek vermek
istiyoruz.
ORSAM: Entegre su havzası yönetimi son 15 yıldır gündemde olan bir terim, bu terimin içerdiği anlam nedir?
Gökşen ÇAPAR: Kısaca planlama anlamına gelmektedir. Bir havzayı ele aldığınız zaman zaten bugüne kadar yapılan uygulamalarda tarımsal su tüketimi, sanayi kullanımı ve kentsel su kullanımı yani aslında suyun paylaşılması söz konusudur. Birden fazla su kullanıcısının olduğu durumlarda gelecek 20-30 yıllık hatta 50 yıllık dönemlerin düşünülerek, suyun kalitesini, miktarını izleyerek bunun nasıl dağıtılacağına karar vermektir. Bu sadece üniversitenin inisiyatifinde olacak bir şey değil. Resmi makamların, kamu kuruluşlarının, bakanlıkların üstlenmesi gereken bir sorumluluk tabi ki, bizler de araştırma boyutunda işin içinde olacağız. Suyun %75 ini tarım sektörü kullanıyor %10’larda endüstri amaçlı
kullanımı var. Bu yüzden belki o alanlara yani tarım sektörüne yoğunlaşılabilir. Tabi su politikası da bu noktada yerini alıyor. Su sıkıntısı yaratmadan gelecek nesillere de suyun bırakılmasına izin vererek suyu nasıl kullanacağız, burada nüfus artısının önemli bir faktör olduğu da göz önünde bulundurulmalıdır.
Türkiye’de kişi başı düşen yıllık su miktarı giderek düşüyor ve bunun için ne yapmamız gerekiyor? Bu durumda politika geliştirerek, karar vericilerin atacağı doğru adımlarla, geleceğe daha iyi gidebiliriz diye düşünüyorum.
Süleyman KODAL: Bizim bir diğer sıkıntımız da havza sınırlarıyla, idari sınırlarının bir olmaması bundan ötürü bir sıkıntı oluşabiliyor. Diğer bir sıkıntı ise havza su yönetimi dediğimiz zaman talepler nedir?
Bu talepleri nasıl dengeleyece ğiz? Ve öncelikler ne olacak?
Acaba o havzada tarım mı öncelik olmalı?
İçme suyu mu öncelik mi olmalı?
Ekonomik açıdan çok önemli modeller geliştirilmeli ki o havzada optimum suyun kullanımı sağlanabilmeli.
Tabi suyun israf edilmemesi önemli, her sektör için de önemli, tarımda bunu önlemeye çalıştık yani damla sulamayla veya diğer yöntemlerle önemli düzeyde su tasarrufu sağlayabiliyoruz. Bir parsel düzeyinde düşündüğümüzde salma sulama yerine yağmurlama sulama kullanmak ortalama %25-30 tasarruf sağlayabilir, damla sulamayla %50-60 düzeyde bir tasarruf sağlayabiliriz. Biz tabi tarımda yoğun su kullandığımız için damla sulamayla önemli düzeyde tasarruf sağlanabilecektir.
Gökşen ÇAPAR: Evet aslında endüstriyel kullanımda da su tasarrufu çok önemli. Örneğin, sıfır deşarj yaklaşımıyla suyun geri kazanılması burada yeniden gündeme getirildi.
Sıfır deşarj yaklaşımı ile su endüstriyel tesis içerisinde hiçbir şekilde atıksu olarak atılmaması, üretim süreci içerisinde sürekli geri döndürülerek kullanılması sağlanır. Bu işlemi yaygınlaştırmak ve sanayiciyi bu konuda bilinçlendirmek
gerekir. Sanayici suyu bedava elde ediyorsa hiçbir zaman geri kazanmaya gerek duymayacaktır, o yüzden suyun doğru fiyatlandırılması da önemli bir politikadır.
ORSAM: Bize vakit ayırdığınız için teşekkür ederiz.
...
PROF. DR. HÜSEYİN GÖKÇEKUŞ: “KKTC İÇME SUYU TEMİN PROJESİ ASRIN PROJESİ OLACAK”
05 Haziran 2012
* Bu röportaj, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı Dr. Tuğba Evrim Maden tarafından 1 Mart 2012’de Ankara’da gerçekleştirilmiştir.
ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı Dr. Tuğba Evrim Maden, Yakın Doğu Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Su Genel Koordinatörü Sayın Prof. Dr. Hüseyin Gökçekuş ile 01 Mart 2012 tarihinde KKTC’nin su kaynaklarını, su sorunlarını ve KKTC’nin içme suyu sorununun çözümünde önemli bir proje olan “KKTC İçme Suyu Temin Projesinin” sürecini
ve Doğu Akdeniz için önemini içeren bir görüşme yapmıştır.
ORSAM: Kendinizden kısaca bahsedebilir misiniz?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ:
23 Aralık 1960 yılında Lefkoşa’da doğdum. İlk ve orta eğitimimi Kıbrıs’ta tamamladım. 1982 yılında Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Jeoloji Mühendisliği
Bölümü’nden mezun oldum. Aynı yıl hidrojeoloji konusunda başladığım yüksek lisans eğitimimi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) öğretim üyesi Prof. Dr. Vedat Doyuran danışmanlığında hazırladığım “Konya Ovası’nın Batı Kesiminin Hidrojeolojisi ve Yeraltı Su Düzeyi Değişimlerinin Yorumu” isimli tezle tamamladım. Aralık 1983 tarihinde, ODTÜ’de Araştırma Görevlisi olarak göreve
başladım. Doktora eğitimimi hidrojeoloji anabilim dalında ve yine Prof. Dr. Vedat Doyuran Danışmanlığında 1990 yılının Haziran ayında hazırladığım “Hydrogeological and Hydrogeochemical Evaluation of the Güzelyurt
Groundwater Basin- TRNC” konulu tez ile tamamladım.
Doktora eğitimimi tamamladıktan sonra, 7 yıla yakın Araştırma Görevlisi olarak görev yaptığım ODTÜ’nden, Aralık 1990 tarihinde ayrılarak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne (KKTC) döndüm. Askerlik görevini tamamladığım Mart 1992 tarihinden bugüne kadar, 20 yıldan bu yana, Yakın Doğu Üniversitesi’nde
(YDÜ) öğretim üyesi olarak görev yapmaktayım. Halen, İnşaat Mühendisliği Bölüm Başkanlığı ile Rektör Yardımcılığı görevini birlikte sürdürmekteyim.
Ülkenin başta su sorunu olmak üzere, çevre, deprem, turizm ve eğitim konuların da, çoğu yabancı dilde olmak üzere yayınlanmış 80 makale ve editörlüklerini yaptığım birçok kitabım bulunmaktadır. Başta Türkiye ve KKTC olmak üzere, Güney Kıbrıs, İsveç, Fransa, Yunanistan, Amerika Birleşik Devletleri, İtalya, Avusturya, Fas, Azerbaycan, İngiltere, Norveç, Kırgızistan, Endonezya, Rusya ve Brezilya’da çeşitli bilimsel toplantılarda 120’yi aşkın bildiri sundum. Ayrıca, bilimsel konularda Ulusal ve Uluslararası yayın kuruluşları na 50’den fazla mülakat verdim. Yurtiçi ve yurtdışında muhtelif gazete ve dergilerde Türkçe ve İngilizce olarak, yayınlanmış çok sayıda köşe yazım mevcuttur.
25 Ekim 2010 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Cumhuriyet Meclisi tarafından Yükseköğretim Planlama, Denetleme, Akreditasyon ve Koordinasyon Kurulu (YÖDAK) üyeliğine seçildim ve süresi dört yıl olmak kaydıyla, Cumhuriyet Meclisi’ni temsilen bu göreve atandım. Son olarak 26 Aralık 2011 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı tarafından
Türkiye’den su getirilmesiyle ilgili çalışmalara katılmak ve su sektörü politikaları nı belirlemek, ülkemizde su yönetiminin tasarlanması ve oluşturulmasını yönlendirmek ve su sektörüne ilişkin diğer hedeflerin gerçekleşmesi için gerekli iletişimi sağlamak üzere Su Genel Koordinatörü olarak göreve gelmem uygun
bulunmuştur. Halen suyla ilgili KKTC’deki tüm paydaşlar, Türkiye’den uzmanlar ve AB yetkilileri ile birlikte, bir yandan “Su Yönetimi Yasası” nı son haline getirmeye çalışırken, öte yandan 2014 yılında Türkiye’den boruyla getirilecek 75 milyon metreküp suyu da dikkate alacak biçimde Entegre Su Kaynakları Yönetimi çalışmalarını sürdürmekte, bu arada KKTC’de sürdürülebilir yeni bir su politikası oluşturma çalışmalarını da devam ettirmekteyim.
ORSAM: KKTC’nin su potansiyeli nedir? Kişi başına düşen su miktarı ve kalitesi açısından KKTC’nin su zenginliği durumu nedir?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: KKTC’nin su potansiyeli ile ilgili net bir rakam vermek mümkün değil. Çünkü sağlıklı veriler mevcut değil. Ancak KKTC’nin “su fakiri” bir ülke olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Çünkü her ne kadar kesin rakamlara sahip olmasak da, yıllık kişi başına düşen su miktarının 1000 metre küpün çok çok altında olduğunu söyleyebiliriz.
Bu işin nicelik yönü. KKTC’de mevcut su kaynaklarını bir de su kalitesi yönünden ele alacak olursak, gerek içme gerekse sulama amacıyla ülkede kullanılan suların kalitesinin de her bölge için iyi olduğu söylenemez. Özellikle kıyı akiferlerinden aşırı su çekimlerine bağlı olarak meydana gelen deniz suyu girişimi etkisiyle ciddi anlamda tuzlanmalar meydana gelmiştir. Mevcut su kaynaklarımızın kalitesini bozan diğer etmenler arasında çevresel faktörler (özellikle kurak dönemlerde
kuru dere yatakları ile gölet alanlarına bırakılan çöpler, sıvı ve katı atıklar), akifer alanları üzerinde yer alan foseptik kuyuları, tarım alanlarında bolca kullanılan suni gübreler ve zirai mücadelede kullanılan kimyasalları saymak
mümkündür. Bir de, Jeolojik formasyonlar içerisinde yer alan eriyebilir minerallerin bolluğu, özellikle gölet alanlarındaki suların sertliğini artırıcı yönde rol oynamaktadır.
ORSAM: KKTC’de yaşanan su sorunları nelerdir? Nedenlerini kısaca sıralamak
mümkün mü?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: KKTC’de özellikle son 40 yıllık zaman dilimi içerisinde küresel iklim değişikliğinin de etkisiyle ciddi anlamda yaşanan kuraklık, nüfustaki belirgin artış, belli başlı sektörlerin gelişimi karşısında yaşanan çevre kirliliği ve atık su, altyapı eksiklikleri nedeniyle kıt olan, mevcut yüzey ve yeraltı sularının kirletilmesi, aşırı çekimlere bağlı olarak sahil bölgelerindeki yeraltı sularının aşırı tuzlanması, tarım alanlarında kontrolsüz biçimde suni gübre kullanımı bunun yanında zirai mücadelede kullanılan ilaçların bolluğu nedeni ile ülkemizde hem su kıtlığı hem de su kalitesi sorunu ile karşı karşıyayız. KKTC’deki son 100 yıllık yağış ve sıcaklık değerlerini analiz ettiğimiz vakit, yıl içerisinde hemen hemen tüm aylar için sıcaklık değerlerinde sürekli bir artış olduğu gözlenmektedir.
Buna karşın son 96 yıllık yağış değerleri irdelendiğinde, %25,9 oranında bir azalmanın olduğunu gözlemlemekteyiz. Bu durum, son yüzyılda mevcut yağışların dörtte bir oranında azaldığını göstermektedir. Ülkemizde ciddi
boyutlarda yaşanmakta olan, su kıtlığı ve su kalitesi sorunu yanında, en az onlar kadar önem arz eden bir diğer sorun ise su yönetimi sorunudur. Özellikle son yıllarda gerek tarım alanlarında kullanılan sulama suyunun yetersizliği ve kalitesizliği, gerekse içme-kullanma amaçlı sağlanan suyun yeterli miktarda olmayışı yanında suyun kalitesizliği, suyu içilmez kılmakla kalmayıp, duş alırken bile verdiği rahatsızlık yanında, evlerimizde temizlik amaçlı kullandığımız bulaşık ve çamaşır makinelerine de ciddi zarar vermektedir. Bu arada her geçen gün kalitesi ve miktarı bakımından ciddi sorunlar yaşadığımız su kaynaklarımızı sağlıklı biçimde yönettiğimizi de söyleyemeyiz.
Ülkede ciddi bir su politikasının olmayışı yanında, sürdürülebilir bir su yönetimi planının olmayışı da su arz-talep dengesi arasında yaşanan farkın zaman içinde giderek artmasına neden olmuştur. Özetle, bütünleşik su kaynakları yönetiminden uzak bir su yönetimi anlayışı, ülkede yaşanan su kıtlığı ve su kalitesi probleminin hat safhaya ulaşmasına neden olmuştur.
KKTC’deki su problemlerinin nedenlerini kısaca sıralayacak olursak:
1- Mevcut su kaynaklarının büyük oranda, yaklaşık %70’ten fazlasının, halen tarımsal amaçlı kontrolsüz olarak kullanılıyor olması,
2- Yanlış ürün seçiminde ısrar edilerek, ürün çeşidinde değişikliğe gitmeyip, geleneksel metotlarla ürün yetiştirilmesinde ısrar edilmesi.
Zaten kıt olan su kaynaklarımızla en uygun toprakta en az su ile en yüksek verim elde edilmesi prensibini yerine getirememeden kaynaklanan sorunlar. Sonuç olarak kullanılan suyun kalitesindeki düşüşe bağlı olarak tarım ürünlerinde elde edilen ürün kalitesi ve ürün verimliliğinin de çok düştüğünü, ayrıca tarım girdileri maliyetinin; su temini sırasında kullanılan başta elektrik fiyatları ve diğer ürün girdilerinin fiyatlarındaki artışa bağlı olarak üretimden elde edilen kar marjının çok düşük olması veya kar elde edememe durumu ile karşı karşıya kalındığını söyleyebiliriz.
3- Belediyelerin içme-kullanma amacıyla sağladığı suların içme kullanma amaçları dışında kullanılarak, örneğin araba yıkamak, bahçe temizliği ve bahçe sulanması amacıyla kontrolsüz ve aşırı su sarfiyatına gidilmesi buna karşın, evlerde kullanılan bu suların geri dönüşümüne olanak sunacak altyapıların olmayışından kaynaklanan sorunlar.
4- Ülke ölçeğinde de evsel atık suların henüz istenilen oranda arıtılarak tarımsal ve diğer amaçlar için yeteri kadar kullanılmaması,
5- Toplumun büyük bir kesiminin ülkede yaşanan su probleminin boyutu karşısında yeterli bilgiye sahip olmaması. Halen yürürlükteki yasaların yetersizliği yanında, bu yasalara uyulmadığı vakit, yasaların yeterli caydırıcı güce sahip olmaması veya yasaların uygulanmasında gösterilen zaafiyet. Ayrıca, toplumun geniş kesimlerine suyun önemi ve bu değerli metanın tasarruflu kullanılmaması durumunda bir gün bitebileceğini anlatmakta
yetersiz kalışımız, bir diğer deyişle gerekli farkındalığın yaratılamaması. Bu önemli sorunun üstesinden gelebilmek adına tek tek şahısların ve devletin görevlerinin, açıklıkla ortaya koyulamıyor olması. Örneğin, suyu tasarruflu kullanırken, tasarruflu kullanmayı büyük oranda artıracak, evlerdeki mevcut
altyapının daha az su kullanımına imkan verecek yeni enstrümanlarla değiştirilmesi konusunda, gerek bu değişikliği yapacak bireylerin bilinçlen dirilmemesi, gerekse bireylere atılacak olumlu adımlar karşısında devletin
bu adımları atacaklara özendirici mahiyetteki ek imkan (uzun vadeli ve düşük faizli krediler sağlanması) sağlıyor olmayışı.
6- Özellikle denize kıyısı olan akiferlerin aşırı yeraltısuyu çekimi karşısında cidddi anlamda tuzlanmalarına karşın, mevcut tuzluluğu artıracak olan yeni kuyu açmaya (devlet eliyle verilen izinlerle) devam edilmesi, tuzlanmayı had safhaya ulaştırırken, özellikle uzun süreli yaşanan kurak dönemlerde, hemen hemen
tüm ihtiyaçların yeraltı sularından karşılanması zorunluluğundan, akiferlerdeki mevcut su miktarlarının aşırı biçimde azalması veya zaman zaman akiferlerin tamamen kurumasından kaynaklanan sorunlar,
7- Ender de olsa, uzun süreli kuraklığın ardından yağışlı geçen 1-2 yılda meydana gelen taşkınların neden olduğu büyük zararların yanısıra, bu kadar önemli olan suyun yağışlı geçen kış aylarında yüzeyde yeterince depolanama ması veya yeraltını besleyecek biçimde tedbirler ve bilimsel çalışmalar yapılamadığından, suların süratle denize akıp gitmesinden kaynaklanan sorunlar.
8- Çalışmaları halen yürütülen Çağdaş bir Su Yönetimi Yasası’nın henüz tamamlanamamış olmasından kaynaklanan su yönetimiyle ilgili paydaşlar arasındaki iletişim eksikliği ve kordinasyonsuzluk yanında yeterli işbirliğinin olmayışı sonucunda ortaya çıkan kaotik durum.
9- İleriye yönelik olarak ülke su politikalarının sağlıklı biçimde belirlenebilmesi için yapılması gereken bilimsel çalışmaların azlığı yanında bu çalışmaları destekleyecek doğru verilerin olmayışından kaynaklanan sorunlar.
10- Sulu tarım yapılacak en uygun alanların belirlenebilmesine yönelik olarak ülkede başlatılan toprak sınıflama çalışmaları tamamlanmıştır.
Şu anda sınıflaması tamamlanan toprakların KKTC’deki dağılımı ve mevcut
su kaynakları da gözönüne alınarak kalite durumları belirlenen topraklar üzerinde üretilecek en uygun bitki türünün seçimine yönelik çalışmalar sürdürülüyor. Son aşamada ele alınması planlanan pazar analizi çalışmalarının
henüz başlatılmamış olmasından kaynaklanan sorunlar. Pazar analizi çalışmaları, 3. Etap olarak değil, bitki türlerinin belirlenmesi çalışmasının sürdürüldüğü bu günlerde, ortak olarak ele alıp değerlendirilmelidir. Aksi taktirde pazarı olmayan, satamayacağımız en iyi ürünün elde edilmesi durumunda bile yapılan tüm çalışmalar ve yatırımlar boşa gidecektir.
ORSAM: KKTC’de su kaynakları yönetiminden kısaca bahsedebilir misiniz?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: Önemli su sorunlarının başında su yönetimi konusu gelmektedir. Halen KKTC’de su kaynakları yönetimi hususunda “Su Yönetimi Yasası” hazırlanması ile ilgili çalışma sürüyor. Oluşturulacak su yönetimi yasası ile birlikte İngiliz sömürge döneminden kalan birçok yasa (O dönemin teknoloji leri ve kullanım stratejileri doğrultusunda hazırlanmış olan) ortadan kaldırılarak
su konusu tek bir yasa altında toplanacaktır.
Halen, Jeoloji Maden Dairesi; yeraltı suları, Su Dairesi ise; yüzey suları ile ilgili çalışmalara yön vermektedir. Belediyeler ise; Su Dairesi tarafından verilen suyun dağıtımından sorumludur. Bölge Kaymakamı ise sulama suyu yönetiminden sorumlu, Bölge Sular Komitesine başkanlık eder. Bölge Sular Komitesi
yapısı içerisinde Su Dairesi, Jeoloji ve Maden Dairesi, Tarım Dairesi ve Kaymakamlık temsilcisi yer alır. Burada önemle üzerinde durulan bir husus da titizlikle hazırlanan su yönetimi yasasının, “AB’nin suyla ilgili yasa ve direktiflerine uyumu” konusudur. Bu konu üzerinde titizlikle durmaktayız.
ORSAM: KKTC’de yeraltısularının dağılımı ve kalite durumu nedir? Tuzlu su girişimi nedeniyle tuzlanan akiferlerle ilgili yapılan çalışmalar var mıdır?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: Jeoloji ve Maden Dairemizin hazırlamış olduğu KKTC- Akifer Haritasında, 11 adet akifer göze çarpmaktadır.
Bunlar sırasıyla; Güzelyurt Akiferi; Yeşilırmak Akiferi; Beşparmak Dağları Akiferleri; Girne Kıyı Şeridi Akiferi; Karpaz Bölgesi Akiferleri: Yeşilköy Akiferi; Yedikonuk-Büyükkonuk Akiferi; Dipkarpaz Akiferi; Akdeniz-Koruçam Akiferi; Orta Mesarya Akiferi; Doğu Mesarya Akiferi ve Güney Doğu Mesarya Akiferi’dir.
KKTC’deki akiferler genel olarak alüvyoner, kalkarenit, kalkerli kumtaşı, katstik özellikte rekristalize dolomitik kireçtaşları ile jips formasyonlarından
oluşmaktadır.
Adanın en büyük akiferi durumundaki Güzelyurt Akiferi; alüvyoner nitelikteki birimlerden oluşur. Özellikle kuraklık nedeniyle duyulan su ihtiyacına bağlı olarak aşırı çekimler sonucunda akifer üzerinde yer alan ve akifer yapısına göre daha gevşek malzemeden oluşan dere yatakları boyunca sahilden içeri doğru
kilometrelerce deniz suyu girişimi olmuştur.
Normalde 600-1200 mhos/cm kondaktivite değerine sahip alüvyonlarda, tuzlanan kuyulardan alınan numunelerin kondaktivite değerlerinin
7000 mhos/cm’nin üzerine çıktığını görmekteyiz.
Karstik kireçtaşları ile dolomitik kireçtaşlarından oluşan ve en kaliteli suların yeraldığı Beşparmak Dağları Akiferi , 500-880 mhos/ cm değerinde kondak tiviteye sahiptir.
Bir de üzerinde durulması gereken CaSO4 içerikli kondaktivite değeri 9000 mhos/cm’ye kadar ulaşan, aşırı tuzlu ve sert su ihtiva eden ve kısıtlı kullanım alanı olan jips akiferleridir.
Tüm akiferlerle ilgili olarak altı çizilmesi gereken husus, özellikle 1970’li yılların başından itibaren yaşanan kuraklık neticesinde yağışların, yeraltından çekilen suyun yerine konulmasında yetersiz kalması, bu nedenle, istinasız ülkedeki tüm akiferlerin yeraltısuyu seviyelerinde ciddi anlamda düşüşler kaydedilmiştir.
Hatta bazı küçük akiferlerin kurak yaz aylarında zaman zaman tamamen kuruduğu durumlar olmuştur.
Tuzlanan kıyı akiferlerinin iyileştirilmesine yönelik yapılan projeler konusuna değinecek olursak, Güzelyurt bölgesinde; Yayla Sulama Projesi ve kısmi olarak da Güzelyurt Derivasyon Projesi’nden bahsetmek mümkündür. Ancak, Güzelyurt Derivasyon Projesi kapsamında yapımı planlanan Güneşköy Göleti’nin yapılmamış olması proje kapsamında gerçekleştirilen Lefke ve Çamlıköy regülatöründen sonra Güzelyurt Göleti’ne derive edilen suların, göletin kapasitesinin yetersizliği karşısında kısa sürede dolup taşarak denize ulaşması.
Bunun yanı sıra, yayla sulama projesinin uygulama safhasındaki eksikler ve yanlışlıklar neticesinde her iki proje bölgede etkili olamamış, aksine zaman içinde bölgedeki tuzlanmanın artarak devam etmesine neden olmuşlardır.
ORSAM: Tüm adanın su kaynakları açısından durumu nedir?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: Akdeniz’in 3. büyük adası olan Kıbrıs, 9251 kilometre karelik bir alana sahip olup, 3355 kilometrekarelik kuzey bölümün de Türkler yaşamaktadır. Ada’nın doğu-batı ucu arasındaki uzunluk 225 kilometre, kuzey-güney bölgeleri arasındaki mesafe ise, 96,5 kilometredir. Ada, jeolojik
ve jeomorfolojik yönden incelendiğinde, ana hatları ile 3 birimden oluştuğunu görürüz.
Adanın kuzeyinde, doğu-batı yönünde uzanan Girne Beşparmak Dağları yer almakta, güney batısında ise Trodos Dağları ile bu iki dağ silsilesi arasında da Mesarya Ovası yeralmaktadır. Güneyde, 1951 metre ile Trodos Dağları zirvesindeki Olimpos Tepesi adanın en yüksek noktası durumunda iken, Beşparmak Dağları’ndaki Selvili Tepe, 1023 metre yüksekliktedir.
Yüksek Tepelik alanlar ile dağlık bölgeler ağırlıklı olarak Güney Kıbrıs’ta yer aldığından, yağış açısından da zengin bölgeler, topografyaya paralellik gösterecek biçimde, güney daha bol yağış almaktadır. Nitekim Girne Beşparmak
Dağlarında, çok sınırlı alanlara 500-550 milimetre yıllık yağış düşerken, Güneyde yer alan Trodos Dağlarının neredeyse tamamı 500 milimetre civarı ve üzerinde yağış almakta, bu yağış değerleri dağın zirvesinde 1000 milimetrenin üzerine çıkmakta zaman zaman bu değerler, 1100 milimetreye ulaşmaktadır. En az yağış alan bölge konumundaki Mesarya Ovası’nın büyük bir kısmı Türk tarafında yer almaktadır. Söz konusu bölgenin tamamında yağış değerlerini 300-350 milimetre arasında değişirken, Lefkoşa’nın kuzey-batı bölgesi ile Güzelyurt bölgesinin neredeyse tamamına 300 milimetrenin de altında yağış düşmektedir.
Hal böyleyken, KKTC’de içme-kullanma, tarım, endüstri ve diğer amaçlar için kullanılan suyun %92’si yeraltı sularından sağlanmakta, geri kalan %5 yüzey sularından (göletlerden) %3’lük bir oran ise deniz suyundan arıtılarak elde edilmektedir. Yapılan çalışmalarda KKTC’de kullanılan toplam suyun 100-110
milyon metreküp olduğu, bu miktarın 30-35 milyon metreküpü içme sulama amacıyla, 50-55 milyon metreküpünün tarımda sulama kullanıldığı ve 10 milyon metreküp suyun ise yeraltı suyu akışı ile denize boşaldığı yönündedir.
Güney Kıbrıs’la ilgili değerlendirme, 2000 yılında yapılan bir araştırma ışığında gerçekleştirilmiştir.
Bu kapsamda tarımsal amaçlı 182.4 milyon metreküp (%69), içme kullanma
amaçlı olarak toplam 67.5 milyon metreküp (%25) su kullanılırken, endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı 3.5 milyon metreküp (%1) ve çevresel amaçlar için kullanılan miktar 12.5 milyon metreküp (%5), genel toplamda ise 265.9 milyon metreküp su kullanıldığı yönündedir.
Yine aynı çalışmaya dayalı olarak, 2000 yılı için kullanılan toplam 265.9 milyon
metreküp suyun; 101.5 milyon metreküpü (%38) göletlerden 127.4 milyon metreküpü (%47.9) yeraltı suyundan, 3.5 milyon metreküpü (%1.3) pınarlardan ve 33.5 milyon metreküpü (%12.6) de deniz suyundan arıtılarak elde edildiği belirtilmektedir. Bu değerler ışığında, tarım amaçlı kullanılan 182.4 milyon
metreküp suyun 82 milyon metreküpü (%43) göletlerden, 100.4 milyon metreküpü (%57) yeraltından sağlandığı belirtilmiştir. Benzer şekilde, içme ve kullanma amaçlı kullanılan suyun ise; 14.5 milyon metreküpü (%21.6) göletlerden arıtılarak, 16 milyon metreküpü (%23.1) yeraltı sularından, 3.5 milyon metreküpü (%5.2) pınarlardan ve 33.5 milyon metreküpü (%50) ise deniz suyundan arıtılarak kullanılmaktadır. Endüstriyel amaçlı kullanılan
3.5 milyon metreküp suyun tamamı yeraltı suyundan, çevresel amaçlı kullanılan suyun 5 milyon metreküpü (%42) göletlerden ve 7.5 milyon metreküpü (%58) ise yeraltı suyundan temin edildiği söyleniyor.
2000 yılındaki bu çalışmada ayrıca 2005, 2010 ve 2020 yılları için projeksiyonlar geliştirilmiş olup, 2000 yılı için hesaplanan tarım amaçlı su ihtiyacı olan 182.4 milyon metreküpün sırayla 2005, 2010 ve 2020 yılları içinde aynı değerde
olacağı belirtilmiştir. Buna karşın, 2000 yılında içme ve kullanma amaçlı olarak kullanılan su miktarı olan 67.5 milyon metreküplük ihtiyacın, 2005’te 76.4 milyon metreküpe, 2010’da 86.1 milyon metreküpe, 2020’de ise 104.3 milyon metreküpe çıkacağı öngörüsünde bulunulmuştur. Burada nüfus artışı yanında,
turist miktarındaki olası artışlar göz önüne alınarak bu rakamlara ulaşılmıştır. Benzer biçimde endüstriyel amaçlı kullanılan su 3.5 milyon metreküp iken bu rakam sırasıyla 5, 6 ve 2020’de de 7 milyon metreküp olması öngörülmüştür.
Son olarak çevresel amaçlı kullanılan 12.5 milyon metreküplük su miktarının
da sırayla 14 milyon metreküp, 16 milyon metreküp ve 20 milyon metreküp olacağı varsayımında bulunulmuştur.
Görüleceği üzere, adada yaşanmakta olan kuraklığa bağlı su sorunu karşısında Güney Kıbrıs’ta tarımda kullanılacak su miktarının sabit tutulması öngörülürken, doğal olarak, tarım dışında tüm sektörlerde kullanılacak su miktarlarında bir artışın kaçınılmaz olduğunun altı çizilmektedir. Nitekim 2000 yılı için hesaplanan 265.9 milyon metreküp toplam su ihtiyacı, 2005’te 277.8 milyon metreküp,
2010’da 290.5 milyon metreküp ve 2020 yılında ise 313.7 milyon metreküp olacağı yönünde tahminlerde bulunulmaktadır. Burada dikkatle üzerinde durulması gereken bir diğer husus, toplam gölet kapasiteleri karşılaştırıldığında
Güney Kıbrıs’taki gölet kapasitesinin (yaklaşık 330 milyon metreküp),
KKTC’deki (33 milyon metreküp) gölet kapasitesine göre on kat daha fazla olmasıdır. Bu yıl itibariyle her iki tarafta göletlerin doluluk oranları %80’i aşmış olsa da, kurak yıllarda bu oran %10-15 değerlerinde kalabilmektedir.
İşte adanın güneyindeki su sorunu, böylesi durumlarda hat safhaya ulaşmaktadır.
Bu sebeptendir ki, yaşanan ve yaşanacak olan kurak yıllar düşünülerek, yüzey sularından en az yararlanabilecekleri yılları göz önüne alarak, 1996-97 yıllarından itibaren, alternatif su kaynaklarının artırılması yönüne gitmişlerdir. Bu amaçla güney’de yıllar itibariyle deniz suyu arıtımına büyük önem verilmiştir. 2000 yılında denizden arıtılarak elde edilmiş su miktarı 33 milyon metreküp iken ve güneydeki başta turistlerin olmak üzere içme suyu ihtiyacının %50’sini karşılayabilen tesislerden günümüzde elde edilen arıtılmış su miktarı 50 milyon
metreküpü aşmıştır. Bu da güneyde son 10 yılda deniz suyu arıtımının %100’e yakın bir artış kaydettiği anlamına gelmektedir. Son yıllarda ise evsel atık suların da arıtılarak tarımsal amaçlar için kullanılmasına başlanmıştır.
Biz ise, adanın kuzeyinde yaşamakta olduğumuz su sorununun çözümünü büyük oranda Türkiye’den boruyla getirilecek 75 milyon metreküplük suya bağlamış bulunmaktayız.
ORSAM: Adanın en önemli akiferi olan Güzelyurt akiferinin durumu nedir?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: Sizin de belirttiğiniz gibi 180 kilometrekarelik kısmı Türk tarafında, 100 kilometrekarelik bölümü ise güneyde kalan 280 kilometrekarelik alanı ile Güzelyurt Akiferi Ada’nın en büyük akiferidir. KKTC’nin tarımsal yönüyle en kaliteli topraklarına(mevcut topraklarının %50’den fazlasının 1 ve 2. Sınıf toprak oluşu) sahip olması nedeniyle KKTC tarımının %70-80’ni Güzelyurt akiferi üzerindeki bu verimli topraklarda yapılmaktadır. Her türlü tarımın yapıldığı bu verimli topraklar için ihtiyaç duyulan suyun hemen hemen tamamı özellikle kurak dönemlerde sürekli olarak yeraltından sağlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca, 1950’li yıllardan itibaren Güzelyurt akiferi üzerinde, Kumköy-Gaziveran arasında kalan bölgede çok sayıda kuyu açılarak Lefkoşa ve Mağusa bölgelerine içmesuyu sağlanmıştır. Yıllar itibariyle genişleyen tarım alanları karşısında duyulan su ihtiyacı doğrultusunda akiferden sürekli su çekilmiş bunun yanında içmesuyu
kuyularının da 24 saat kesintisiz çalışması akiferdeki yeraltısuyu seviyelerinin -50 metrelere düşmesine neden olmuştur. Her yıl yağan yağmurlar sonucunda yeraltına süzülenden fazlası çekildiğinden akiferin kıyı bölümünde kilometreler ce tuzlanma etkisi görülmüştür. Halen, mevcut içmesuyu kuyularından elektrik kondaktivite değeri 7000 mhos/cm’ye ulaşmış olmasına karşın ihtiyaç duyulması nedeniyle su pompalanmaya devam edilmektedir.
ORSAM: KKTC’de su sorunun çözümü için bugüne kadar hangi projeler üretilmiştir?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: -Sulama amaçlı ve yeraltı sularını beslemeye yönelik olarak inşa edilen gölet sayısı 41’e ulaşmıştır.
- Güzelyurt Derivasyon Kanalı Projesi eksik de olsa kısmi olarak inşa edilmiştir.
- Modern sulama yöntemlerinin kullanımı büyük oranda tamamlanmıştır (Damla Sulama Yöntemiyle Sulanan Narenciye oranı %98’e ulaşmıştır).
- İçme suyu fiyatları tekrar gözden geçirilerek daha gerçekçi rakamlar belirlenmiştir.
- Kullanıcılara verilen su miktarı ihtiyaç duyulan gerçekçi su miktarına göre yeniden belirlenmiştir.
- Su dağıtım şebekelerinin yenilenmesi ve şebekedeki su kaybının azaltılması çalışmalarına hız verilmiş olup, özellikle son yıllarda çeşitli belediyeler kendi bölgelerindeki kilometrelerce içme suyu şebekesini yenilemiştir.
- En kurak dönemlerde, özellikle uzun ve kurak yaz dönemlerinde başgösteren susuzluk nedeniyle 1990’lı yılların sonunda Türkiye’den balonla su getirilmeye çalışılmış ancak zaman içinde teknik açıdan yaşanan güçlükler nedeniyle istenilen verim alınamayınca bu projeden vazgeçilmiştir.
- Su yönetiminin ve su sorunlarının ülke ölçeğinde bütünlüklü olarak ele alınarak çözümlenmesi gereği gözardı edilerek kısmi, bölgesel çözüm arayışlarına gidilmiş ve bu doğrultuda Güzelyurt Ovası üzerinde kıyıya yakın bir bölgede, Yayla bölgesinde kuyuların tuzlanmasını gidermeye yönelik bir proje gerçekleştirilmek istenmiş, ancak sonuç başarılı olmamıştır. Proje tamamlandığında bölgedeki tuzlanma azalacağı yerde 2-3 kat artmıştır.
ORSAM: 7 Mart 2011 tarihinde “KKTC İçme Suyu Temin” projesinin önemli ayaklarından biri olan Dragon Çayı üzerinde inşa edilecek Alaköprü Barajı’nın temeli atılmıştır. Bu projenin başta KKTC olmak üzere, Doğu Akdeniz bölgesi ve dünya için önemi nedir?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: Evet, bu mega proje, asrın projesi olarak nitelendirdiğimiz proje; Türkiye’den boruyla su getirme projesi, KKTC’de yaşanan su sorununun çözümünü sağlayacak proje, 11 ay önce atılan temel ile birlikte adım adım hayata geçiyor. 1960’lı yıllardan itibaren Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni yöneten hükümetlerin hep gündeminde olan ve adanın su sorununa kalıcı çözüm getirecek olan bu projeyi gerçekleştirmek Sayın Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’a nasip olmuştur. 1960’lı yıllara geri dönecek olursak, dönemin Cumhurbaşkanı Makarios; “Ada’yı bir su borusu veya elektrik kablosu
ile de olsa Türkiye’ye bağlanmasına izin vermem” sözlerinin ardından 50 yıl geçmiştir. Globalleşen dünyamızda inanılmaz değişim ve dönüşümler yaşanmıştır. Yaşanan değişim ve dönüşüm ise baş döndürücü ve artan bir
ivmeyle süregelmektedir. Dün boruyla da olsa adanın Türkiye’ye bağlanmasına şiddetle karşı çıkan zihniyet, bugün 180 derece değişiklik göstererek bir süre önce yaşanan elektrik santrali kazasının ardından, Güney Kıbrıs’ta ortaya çıkan elektrik enerji sıkıntısı ile birlikte, KKTC’den elektrik alır duruma gelmiştir.
Dün Türk suyu ile tarım ve hayvancılık yapmam diyenler, adaya boruyla su getirilmesine başlandığında sağlanacak suyun kalite ve fiyatı karşısında, bu suyu da kullanmak için istekli olacaklarına inanmaktayım. Evet, projeye yeniden dönecek olursak, projenin ilk etabı Mersin’in Anamur ilçesinde bulunan Dragon Çayı üzerinde inşaasına başlanan 88metre yükseklik ve 130,5 milyon metreküp kapasiteli Alaköprü Barajı ve kurulu gücü 32 megawat olan Hidro Elektrik Santrali (HES) ve Göletten sahildeki Anamuryum dengeleme deposuna kadar karada döşenecek 1,5 metre çapındaki 23 kilometrelik boru hattından oluşuyor. Projenin 80 kilometre 151 metrelik deniz geçişi ile KKTC’de inşa edilecek
denizden itibaren sahildeki Güzelyalı pompa istasyonundan Geçitköy Barajına kadar 3 kilometrelik boru hattı ve 26.5 milyon metreküp kapasitesi ve 58 metre yükseklikteki Geçitköy baraj inşaatı ise projenin diğer iki önemli etabını oluşturmakta dır. Bu projeyi dünya indinde önemli kılan; böylesi uzun mesafeli bir geçişin, yaklaşık 80 kilometrelik deniz geçiş mesafesinin dünyada bir ilk oluşu ve bu geçiş sırasında kullanılacak teknolojidir.
Deniz geçişi 1,6 metre çapında polietilen çok özel bir borunun, deniz seviyesin den 250 metre derinde ve her 500 metrede bir borunun deniz tabanına özel halatlarla bağlanarak askıda geçilmesidir. Burada gözardı edilmemesi
gereken bir diğer husus ise Türkiye ile Kıbrıs arasındaki boru hattı boyunca deniz derinliğinin 1434 metreye ulaşmasıdır. Gerek deniz geçişi, gerekse KKTC ayağında yapılacak proje aşaması ile ilgili ihaleler en geç Şubat sonu, Mart başı sonuçlanmış olacaktır.
Böylelikle projenin bu iki önemli safhasına da en geç ilkbahar aylarında başlanmış olacaktır. Deniz geçişi için 1.5 yıl KKTC’de yapılacak proje için ise iki yıla ihtiyaç duyulmaktadır. Kısacası, projenin bitimi için planlanan 2014
Mart hedifine ulaşılması için proje planlandığı biçimde yürüyor. Projenin tamamlanması ile birlikte Türkiye bölgede prestij kazanırken projenin yapımı sırasında elde edeceği tecrübe nedeniyle de benzer projelerde liderlik rolü üstlenecektir. Projenin başarıyla tamamlanmasının KKTC’ne yansıması ise 50 yıllık perspektifte su sorununun tarihe karışması şeklinde olacaktır.
2014 yılı yaz aylarına su sorunundan kurtulmuş olarak girecek olan KKTC’ne bu projeyle birlikte döşenecek 1.6 metre çapındaki borulardan saniyede 2.38 metreküp su akacak, bu da yılda toplam 75 milyon metreküp su anlamına
gelecektir. KKTC’ne sağlanacak olan bu sürekli su kaynağı sadece içme-kullanma suyu olmanın ötesinde, ilk etapta yarısı bu amaçla kullanılırken, diğer yarısı ise tarımda kullanabilecektir. Bu ise başlı başına 4824 hektar yani 48240 dekar ya da kısaca 36053 dönüm ek tarım alanı demektir.
26.5 milyon metreküp kapasiteye ulaştırılacak Geçitköy Göleti’nde biriktirilecek olan su, basit bir arıtma işleminin ardından, yılda 36-37 milyon metreküp bölümü içme suyu amacına yönelik kullanılacaktır. İçme kullanma suyu olarak yararlanacak suyun, KKTC’nin tamamını içine alacak biçimde dağıtım şebekesi planlanmıştır. Özetle ilk çalışmalar ışığında, kesin olmamakla beraber, tarım amaçlı kullanılacak suyun öncelikle; tuzlanma durumu incelendikten sonra, akiferin rehabilitasyonunu da sağlayacağı düşüncesinden hareketle Güzelyurt
Bölgesine verilmesi düşünülmektedir. Bölgede konuyla ilgili çalışmalar son halini
aldıktan sonra, Güzelyurt Bölgesi’nde tuzlanan kuyuların iptali ile bu suyun doğrudan tarımda kullanılmasına imkan verilecektir. Eğer hala elimizde tarımsal amaçlı kullanılabilecek su kalırsa, kalan su ana kaynak olan Geçitköy Barajına en yakın alanlardan başlayarak, tabi ki toprak analiz sonuçları gözönünde bulun durularak buralara verilecektir.
Sonuç olarak, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 2014 Mart ayı itibariyle gerçekleşecek bu proje sayesinde, 20 Temmuz 1974 tarihinde Barış
Harekatı sayesinde kazandığı siyasi özgürlüğünü ekonomik özgürlüğüyle taçlandırarak gerçek özgürlüğe kavuşmuş olacaktır.
ORSAM: KKTC İçme Suyu Temin Projesinin Türkiye’nin su politikalarına etkisi ne olacaktır?
Hüseyin GÖKÇEKUŞ: Bilimsel bulgular, küresel iklim değişikliğinin, dünyanın belirli bölgelerindeki su kaynakları üzerindeki etkilerinin, özellikle önümüzdeki 10 yıllar boyunca daha ciddi ve olumsuz biçimde artarak hissedileceği yönündedir. Yarının bugünden daha iyi olmayacağı düşüncesinden hareketle, özellikle bölgemizdeki ülkelerin su ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için yeni su kaynakları
arayışına yönelmeleri kaçınılmazdır. Yaşamın vazgeçilmezi ve sürdürülebilir kalkınmanın temel taşı olan suyun çok kısa bir zaman dilimi içerisinde giderek artan önemi ve enerji kaynaklarında olduğu gibi yerine konulabilecek bir alternatifinin olmayışı nedeniyle, dünya ülkeleri arasında daha çok alınıp satılır bir hal alacaktır. Şuan dünyayı saran petrol ve doğalgaz boru hatları gibi, suyu olan ülkelerin olmayanlara su sağlamak amacıyla oluşturacakları su dağıtım hatlarının inşası artık kaçınılmaz olmuştur. Tüm bu gelişmelere paralel
olarak haliyle Wall Street’de petrol, doğal gaz ve altın fiyatları gibi kısa bir süre sonra “su borsası” oluşacaktır. Dünya piyasaları için önemli olan her şey gibi bu denli kıt ve değerli, değerli olduğu kadar da yaşam kaynağı olan böylesi önemli bir meta durumundaki “su”, önümüzdeki günlerde küresel güçler arasında en önemli mücadele unsurlarından birisi, belki de en önemlisi olmaya adaydır. Önemli olan mevcut su kaynaklarının, paylaşımı yönünde mücadele verilirken ülkeler arasında kaos ve savaş değil, dostluk ve barışın inşasında kullanabilmeyi
başarmak ve suyu dünya halkları arasında adil biçimde ve ihtiyaçları oranında
paylaşımını sağlayarak bolluk ve berekete dönüştürmeyi başarabilmektir. Yoksa su yüzünden dünyanın herhangi bir noktasında çıkacak bir savaşın sıcaklığı kısa sürede dünyayı yakmaya yetecektir. Savaş bir kere çıktıktan sonra da dünyanın dörtte üçünü kaplayan dünyadaki tüm sular kullanılsa bile bu savaşı söndürmede yetersiz kalacaktır.
Bu projenin başarıyla tamamlanmasının ardından “dünyada su taşımacılığında” önemli bir kilometre taşı aşılmış olacaktır. Dünyanın ciddi su kıtlığı ile karşı karşıya olan bölgemizde; Akdeniz Bölgesinde özellikle de, Körfez ülkeleri ve Ortadoğu ülkelerinin de içinde yer aldığı Doğu Akdeniz’deki ülkelere, Türkiye’nin önümüzdeki 10 yıl içinde ciddi biçimde su temin etmesi hayal olmaktan çıkmıştır. Bu da bölgede bir süper güç olma yolunda emin adımlarla ilerleyen Türkiye’nin bölge ve dünya üzerindeki nüfusunun bir o kadar daha artması anlamına geliyor. 21. yy, suyu olan ve suyu doğru yönetebilen ülkelerin yüzyılı olacaktır. Halen Kıbrıs sorununun çözümü amacıyla sürdürdüğü görüşmeler
sırasında masada olduğu söylenen su konusu, belkide 40 yıldır çözülemeyen Kıbrıs sorununun çözümü için önemli bir fırsat teşkil edebilecektir. Neden adanın kuzeyinde halen arama sondaj çalışmalarının sürdürüldüğü, Kıbrıs Türk halkının da Rumlar kadar hak sahibi olduğu, çıkarılacak doğalgaz ve petrol’ün dağıtımı Kuzey Kıbrıs üzerinden İskenderun limanına, oradan da Avrupa’ya dağıtılmasın!
Neden ilk etapta KKTC’nin su sorununu çözecek olan 1. borunun inşaasının ardından en az KKTC kadar su sıkıntısı yaşayan Güney Kıbrıs’a 2. boru döşenmesin! İlerleyen yıllarda 3. ve 4. borular neden Körfez ve Ortadoğu ülkelerine su taşımasın.
Biliyoruz ki Türkiye su zengini bir ülke değil. Ancak Türkiye’nin güneyinden denize akıp giden çok ciddi miktarlarda milyarlarca metreküp suyu bulunuyor. Nitekim yılda sadece
75 milyon metreküp su sağlayacak Dragon Çayı’nın kapasitesinin 750 milyon metreküp olduğu göz önüne alındığında Türkiye’nin istemesi halinde sadece bu nehirden döşenecek boru sayısı ona kadar çıkabilecektir. Ümit ederim ki, hayalden gerçeğe dönüşen asrın projesi, Türkiye’den Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti’ne borularla su getirilmesi projesi, Kıbrıs’a ve bölge barışına çok büyük katkılar sağlar.
5 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR
***
