SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ DURUM, BÖLÜM 12
ALTINCI BÖLÜM; TÜRKİYE’NİN SINIRAŞAN SULAR POLİTİKASI
6.1. Türkiye’nin Su Potansiyeli
Dünyanın su problemine mikro ölçekte bakıldığı zaman Orta Doğu en kritik bölgedir. Su kaynaklarının azlığı 40 yıl sonrasının değil, bugün bile bölgede çok
ciddi problem halini aldığını göstermektedir.390 Bu durum ülkemizi bölgenin önemli ülkelerinden biri haline getiriyor. Ülkemizin su kaynakları potansiyeline bakmamız sınıraşan sular politikamızın ne kadar önemli olduğunu bize gösterecektir.
Yarı kurak iklime sahip olan ülkemizde yıllık ortalama yağış miktarı 643 mm olup, yılda ortalama 501 milyar metreküp suya tekabül etmektedir. Bu suyun 274 milyar metreküpü toprak ve su yüzeyleri ile bitkilerden oluşan buharlaşma yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69 milyar metreküpü yeraltı suyunu beslemekte, 158 milyar metreküpü ise akışa geçerek çeşitli büyüklükteki akarsular vasıtasıyla denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boşalmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 69 milyar metreküplük suyun 28 milyar metreküpü pınarlar vasıtasıyla yerüstü suyuna tekrar katılmaktadır. Ayrıca komşu ülkelerden ülkemize gelen yılda ortalama 7 milyar metreküp su bulunmaktadır. Böylece ülkemizin brüt yerüstü su potansiyeli 193 milyar metreküptür. Yeraltı suyunu besleyen 41 milyar metreküpte dikkate alındığında, ülkemizin toplam yenilenebilir su potansiyeli brüt 234 milyar metreküp olarak hesaplanmıştır. Ancak, günümüz teknik ve ekonomik şartlarında, çeşitli amaçlara yönelik tüketilebilecek yerüstü suyu potansiyeli yurtiçindeki akarsulardan 95 milyar metreküp, komşu ülkelerden yurdumuza gelen akarsulardan ise 3 milyar
metreküp olmak üzere yılda 98 milyar metreküp olarak hesaplanmıştır. 14 milyar metreküp olarak yeraltı suyu potansiyeli ile ülkemizin yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli yılda ortalama 112 milyar metreküptür.391 Bu durumla birlikte ülkemizin 2013 yılındaki su tüketimine bakacak olursak,392
1-Tarımsal Sulama:40 Milyar m3(%74)
2-İçme Kullanma Suyu: 7 milyar m3 (%13)
3-Sanayide Kullanılan Su : 7 milyar m3 (%13)
Bu da toplam 54 milyar metreküpe tekabül etmekte ve genel toplamın %48’ini oluşturmaktadır.
Türkiye su kaynakları açısından sanıldığı gibi zengin bir ülke olmayıp gerekli önlemler alınmadığı takdirde yakın gelecekte su sorunları yaşamaya aday bir ülke konumundadır.393 Ülkemizdeki sorunlu coğrafya nedeniyle su kaynaklarını kontrol etme güçlüğü, yağış ve su kaynaklarının dengesiz dağılımı bu durumu
tetiklemektedir. Ülkemizde kişi başına kullanılabilir su miktarı 1480 metreküptür. Diğer ülkeler ve dünya ortalaması kıyaslayarak, Türkiye kişi başına kullanılabilir su miktarı bakımından su azlığı çeken ülkeler arasında görülebilir. Kişi başına 5000 metreküp ve fazla su potansiyeli olan ülkeler “su zengini” kabul edilir.394 Söz konusu değerlendirme ışığında ülkemizin ne kadar kritik bir durumda olduğu karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca 2023 yılı nüfusumuzun 100 milyon olacağı öngörülmekte olup, bu durumda kişi başına düşen su miktarı 1120 metreküpe/yıl olacaktır. Bu tahminler mevcut kaynakların tahrip edilmeden aktarılması durumuna göre hesaplanmıştır.395
Ülkemizin gelecek nesillere sağlıklı ve yeterli su bırakabilmesi için kaynaklarını çok iyi koruyup akılcı kullanması gerekmektedir.
Sınıraşan havzalarımızın Ülkemizin su potansiyeline katkılarına bakacak olursak; Dicle-Fırat Havzası %28,4, Meriç-Ergene Havzası %0,7, Asi Havzası %0,6,
Çoruh Havzası %3,4 ve Aras Havzası %2,5 olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye su kaynaklarının yaklaşık %36’sının sınıraşan su kaynağı niteliği taşıdığını bize göstermektedir. Ayrıca Toplam uzunluğu 2753 km olan Türkiye sınırlarının %22’sini akarsular oluşturmaktadır.396 Her iki durum birlikte düşünüldüğünde sınır aşan sularımızın önemi bir kez daha karşımıza çıkmaktadır. Genel olarak sınır aşan sularımızda ülkemizin konumuna bakacak olursak;397
a) Türkiye’nin sınır oluşturduğu sınıraşan sular nitelikli akarsuları şunlardır:
1- Aras Nehri: Türkiye, Azerbaycan, İran, Ermenistan
2- Arpaçay: Türkiye, Ermenistan
3- Hezil Çayı (Dicle'nin kolu): Türkiye, Irak
4- Meriç: Bulgaristan, Yunanistan, Türkiye
5- Mutlu Deresi (Rezve): Türkiye, Bulgaristan
b) Türkiye’nin akarsu kaynaklarında yukarı, aşağı, yada orta mecra konumundaki sınır aşan akarsuları ise:
1- Afrin Çayı: Türkiye, Suriye, Türkiye
2- Asi nehri: Lübnan, Suriye, Türkiye
3- Balık Suyu: Türkiye, Suriye
4- B.Circop suyu (Fırat'ın kolu): Türkiye, Suriye
5- Culap Deresi (Fırat'ın kolu): Türkiye, Suriye
6- Çoruh Nehri: Türkiye, Gürcistan
7- Dicle Nehri: Türkiye, Suriye (sınır), Irak
8- Drahini D. (Hezil'in kolu): Türkiye, Irak
9- Fırat Nehri: Türkiye, Suriye, Irak
10- Habur Çayı (Res-ul Ayn Pınarı): Türkiye, Suriye
11- Karacurum Çayı: Türkiye, Suriye
12- Kocadere (Veleka): Türkiye, Bulgaristan
13- Kura: Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan
14- Nerduş Çayı: Türkiye, Suriye
15- Nusaybin Çağ (Çağ Pınar): Türkiye, Suriye
16- Sabun suyu (Afrin'in kolu): Türkiye, Suriye, Türkiye
17- Sacir suyu (Fırat'ın kolu): Türkiye, Suriye
18- Sarısu (Gürbulak sınır kapısı): Türkiye, İran
19- Senpas Suyu: Türkiye, Suriye
20- Şemdinen çayı (Zap'ın kolu): Türkiye, Irak
21- Zerkan Suyu: Türkiye, Suriye
22- Zap Suyu (Dicle'nin kolu): Türkiye, Irak
Bu durum ülkemizin hem memba hem de mansap konumunda bulunduğu birçok akarsuyunun olduğunu göstermektedir. Ülkemizin su kaynakları bakımından
zengin bir ülke olmaması ayrıca sınıraşan sularımızın ülkemize katkısı göz önüne alındığında sınıraşan sular politikamızı son derece önemli konuma getirmekte dir.
6.2. Sınıraşan Havzalarımız
6.2.1. Meriç Havzası
490 km uzunluğundaki Meriç Nehri, Bulgaristan’ın Rodop Dağları’ndan doğarak, Edirne yakınlarında Batı Trakya’dan gelen Arda ve Bulgaristan’dan gelen
Tunca nehirleriyle birleşmektedir.398 Tunca, Meriç Nehri ile birlesene kadar Türk- Bulgar sınırında 61 km.lik sınırı, Meriç Nehri ise Türkiye ile Yunanistan arasında yaklaşık 200 km.lik sınırı oluşturmaktadır. Meriç Nehri’ne katılan nehirlerden 283 km uzunluğundaki Ergene Nehri, tamamı Türkiye’de olan tek koldur. Havza, 32.700 km2’si Bulgaristan’da, 14.600 km2’si Türkiye’de ve 8.700 km2’si Yunanistan’da olmak üzere toplam 56.000 km2’lik bir alanı kaplamaktadır.399 Meriç Nehri, Bulgaristan’da Maritsa, Yunanistan’da Evros olarak anılmaktadır. Meriç Nehri’nin Yurdumuza girdiği noktadaki su potansiyeli 4 084 hm3/yıl’dır.400 Türkiye, Meriç’te aşağı kıyıdaş konumundadır.
Bulgaristan’ın Rodop Dağlarından doğan Arda Nehrinin toplam uzunluğu 203 km olup, 178 km’si Bulgaristan’da, 30 km’si Yunanistan’da ve 300 m’si (sadece
sağ sahil) Türk topraklarındadır. Arda Nehri’nin Yurdumuza girdiği noktadaki su potansiyeli 1085 hm3/yıl’dır. Bulgaristan’ın Kocabalkan Dağlarından doğan Tunca Nehrinin toplam uzunluğu 280 km olup, 40 km’si Türk topraklarında bulunmaktadır. Tunca Nehri’nin Yurdumuza girdiği noktadaki su potansiyeli 673 hm3/yıl’dır. Meriç, Arda ve Tunca Nehirleri ile Edirne Merkezde birleştikten sonra yıllık su potansiyeli 5 842 hm3 olmaktadır. Bulgaristan’ın Rodop Dağlarından doğan Kızıl Nehrin toplam uzunluğu 89 km olup, 57 km’si Bulgaristan’da, 33 km’si Yunanistan topraklarındadır. Edirne’nin 52 km mansabından Meriç Nehrine birleşmektedir. Kızıl Nehrin Meriç Nehrine birleştiği noktadaki su potansiyeli 1158 hm3/yıl’dır. Yıldız Dağlarından doğan Ergene Nehrinin su potansiyeli 1 330 hm3/yıl’dır. Edirne’nin 109 km altından Meriç Nehrine birleşmektedir. Meriç Nehrinin Kızıl Nehir ve Ergene Nehrini alarak Saroz Körfezinden Ege Denizine döküldüğü yerdeki yıllık su potansiyeli 8 330 hm3 olmaktadır.401
Meriç Nehri’nin Ege Denizi’nde sonlandığı nokta Türkiye ve Yunanistan tarafından korunan alan olarak ilan edilmiştir. Nehrin oluşturduğu Meriç Deltası’nın Yunanistan tarafındaki kısmı Ramsar Alanı olarak ilan edilmiştir. Türkiye tarafında kalan kısmı ise Türkiye’nin uluslararası öneme sahip sulak alanlardan birisidir.402
Türkiye, Yunanistan ve Bulgaristan’ın Meriç Nehri’nin kıyıdaşları olmaları sebebiyle bu nehirle ilgili tüm hususlar üç kıyıdaş devleti de ilgilendirmektedir. Buna rağmen uluslararası hukuk açısından bu üç devletin de taraf olduğu bir antlaşma henüz mevcut değildir. Ancak diğer devletlerle Türkiye arasında bazı hukuksal düzenlemeler yapılmıştır.
Havzada taşkın önleme ve kontrolüne ilişkin birçok eski ve yeni tarihli ikili antlaşma, mutabakat metini ve müzakere süreci bulunmasına karşın, taşkınlar
günümüzde Meriç nehir havzasında en önemli sorun alanını oluşturmaktadır.
6.2.2 Çoruh Havzası
Dünyanın en hızlı akan nehirlerinden biri olan Çoruh Nehri’nin toplam uzunluğu 426 km’dir. 400 km’lik kısmı Ülkemiz sınırları içerisinde, 24 km. lik
kısmı ise Gürcistan sınırları içerisindedir. Nehir 3 km lik kısmında Türkiye-Gürcistan arasında sınır oluşturmaktadır. Erzurum-Kars Platosunun kuzey batısındaki Mescit dağlarından doğup Gürcistan’ın Batum ilinden Karadeniz’e dökülen Çoruh Nehri, yılda 5,8 milyon m3 rusubat taşımaktadır. 21.200 km2 lik Çoruh Havzasının yaklaşık % 90 lık kısmını oluşturan 19.200 km2’lik kısmı Türkiye sınırları içerisinde kalmaktadır.403 Ülkemiz Çoruh Nehri’nde yukarı kıyıdaş konumundadır.
Havzanın tahmini su potansiyeli 6,8 milyar metreküp olup, Ülkemizin bu potansiyele katkısı 6,54 milyar metreküptür.404 Söz konusu nehir Gürcistan
tarafından Batum şehri sahil çizgisinin korunması için önemli bir kaynak olarak görülmektedir. Bu bakımından yapılan ve yapılacak barajlarımızın taşınacak
sediment miktarını etkilemesi ile ilgili ihtilaflar yaşanmaktadır. Söz konusu havzaya ilişkin ülkemizin mevcut kullanımlarını engelleyecek hukuki bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak çalışmamız kapsamında incelenen sözleşmelere taraf olmamız halinde kıyıdaş taraf Gürcistan ile bu sözleşmeler ışığında yeni ikili antlaşmalar yapmamız gerekebilir.
6.2.3. Kura-Aras Havzası
Aras-Kura nehirleri havzasının Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra sınıraşan bir havza haline geldiği sıklıkla dile getirilmektedir. Ancak bu yanıltıcı bir yorumdur. Havzanın kıyıdaş ülkelerinin Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra arttığı bir gerçektir. Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra havza ülkelerinin sayısı üç’ten (Türkiye, İran, Sovyetler Birliği) beş’e (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan Türkiye ve İran) çıkmıştır.
Sovyetler Birliği dağılmadan önce de sonra da havza suları sınıraşan bir özellik göstermektedir.405 Ülkemiz bu havzada yukarı kıyıdaş devlet konumundadır.
Havzanın iki ana nehri olan Aras ve Kura nehirlerinin her ikisi de Türkiye’den kaynaklanmakta ve toplam su akımının %45’i Aras nehri, kalan %55’i
de Kura nehri tarafından sağlanmaktadır. Kura nehri Türkiye içinde 210 km kadar aktıktan sonra Gürcistan topraklarına giren nehir burada da 390 km’lik bir yol kat etmekte ve Azerbaycan topraklarından Hazar denizine dökülmektedir. 1364 kilometre uzunluğa sahip olan Kura nehri 88.000 km2’lik bir alanı kapsamaktadır.
122.200 km2’lik bir havza büyüklüğüne sahip olan Aras nehri de Türkiye’den kaynaklanmaktadır. Yaklaşık 300 km Türkiye toprakları içinde akan nehir daha sonra birçok ülke arasında sınır oluşturmaktadır. Bunlar membadan mansaba doğru sırayla Türkiye-Ermenistan, Türkiye ile Azerbaycan’a bağlı Nahçivan Özerk Cumhuriyeti, yine Nahçivan ile İran, Ermenistan ile İran ve nihai olarak İran ile Azerbaycan arasındaki sınırlardır. Nehir Azerbaycan ile İran arasında sınır oluşturduktan sonra Azerbaycan topraklarına girer ve Kura nehri ile birleşerek Hazar denizine dökülür.406
Aras Nehrinin bir kolu konumunda olan, Gümrü Çayı adıyla Gürcistan'dan doğan Arpaçay, daha sonra Türkiye ile Ermenistan arasında sınır teşkil etmektedir.
Asıl su toplama havzası Türkiye’de olan bu akarsu üzerinde (sınırda) Türkiye-SSCB işbirliği ile yapılan Arpaçay Barajından her iki ülke eşit şekilde yararlanmaktadır.407
Havza içerisinde bazı küçük sınır asan sular da bulunmaktadır. Bunlardan en önemlilerinden ikisi Sarısu ve Karasu Nehirleridir. Bu nehirlerden Sarısu Nehri
Türkiye’de doğar ve İran tarafına doğru akısın devam ederek Aras ile birleşir. Karasu nehri ise Türkiye- İran arasında doğar sınır boyunca akışına devam eder.408
Havzanın su potansiyeli 24 milyar metreküp olarak tahmin edilmekte olup, Türkiye’nin katkısı ise 5,72 milyar metreküptür.409
Havzada işbirliği Sovyetler Birliği zamanından kalan düzenlemelerin devamı ile sağlanmaktadır. Türkiye ve İran arasında da Sarısu ve Karasu nehirlerine ilişkin
bir takım düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemelerde iki tarafın da nehirlerden sulama amacıyla faydalanabileceği hükme bağlanmıştır.410
6.2.4. Asi Havzası
Arapça da Nehrül –Asi olarak bilinen ve uluslararası literatürde Orontes olarak adlandırılan Asi Nehri, hakkında en çelişkili bilgilere sahip olunan akarsu
olma özelliğini taşımaktadır.411
Asi Nehri Lübnan sınırları içinde Lübnan dağları ve Cebelüşşarki (Anti Lübnan dağları) arasındaki Beka Vadisinde Baalbek kentinin yakınlarında Rasul-Ayn ve
Al-Labwah adlı akarsuların birleşmesinden oluşur. Kuzeye doğru yaklaşık 35 km aktıktan sonra Suriye topraklarına geçer ve buradaki Hama Gölünü besler.
Humus kentinin sulama ihtiyacını da karşılayan nehir, Hama yakınlarında kendisini besleyen diğer ırmaklarla Ghab ovasının sulanmasında kullanılmakta dır.
Bölgede genellikle güneye doğru akan nehirlerin aksine kuzeye doğru aktığı için “Asi” olarak ad adlandırılan ve ulaşıma elverişli olmayan bu nehir,
yatağı boyunca ova ve tekne şekilli geniş vadiler ile dar ve derin boğazlar içinde akar.412
Türkiye-Suriye arasında yaklaşık 22 km’lik bir sınır teşkil ettikten sonra Eşrefli köyü civarında Türk topraklarına girmektedir.413
Amik ovasının güneyinde Küçük Asi ile birleşerek 40 km sonra Samandağ ovasında Akdeniz’e dökülmektedir.
Karasu ve Afrin Nehirleri Asi’nin önemli kollarındandır. İki nehirde Ülkemiz sınırları içerisinde doğar, Karasu Nehri kısa bir süre Suriye ile sınır oluşturduktan sonra Türkiye topraklarına girerek Amik Gölü’ne boşalır. Afrin Nehri ise Ülkemizden kaynaklandıktan sonra Suriye sınırını geçer, tekrar Ülkemiz topraklarına girerek Amik Gölü’nde sonlanır.414
Yan kollarla birlikte 37.900 km2’ lik bir alana sahip olan Asi havzasının % 50’si Türkiye sınırları içerisinde, % 45’i Suriye, % 5’i Lübnan sınırları içerisinde
kalmaktadır. Yaklaşık 2,8 milyar m3/yıl su potansiyeli olan Asi Nehrinin, 0,3 milyar m3/yıl kısmı Lübnan’dan, 1,2 milyar m3/yıl kısmı Suriye’den, 1,3 milyar m3/yıl kısmı ise Türkiye’den kaynaklanmaktadır.415 Ülkemiz Asi nehrinde aşağı kıyıdaş konumundadır.
Söz konusu nehir sınıraşan su niteliğine haizdir. Ancak Suriye önceleri Asi Nehri'nin kendi topraklarından kaynaklandığını ve denize döküldüğünü ve ulusal bir nehir olduğu ileri sürmekteydi. Günümüzde Suriye’nin bu eski tezlerinden vazgeçmiş olduğunu görüyoruz. Asi Nehri’nin kullanımı özellikle geçmişte, Suriye ve Türkiye arasında zaman zaman ciddî sorunların yaşanmasına neden olmuştur.416 Suriye tarafından düzensiz kullanım sonucu Amik Ovası büyük zarar görmüştür.
Asi Nehri’ne ilişkin olarak ülkemiz ile Suriye arasında yaşanan ihtilaflarının tamamını kapsamına alan ve bunlara çözümler getiren nihai bir hukuki belge bulunmamaktadır.
6.2.5. Dicle-Fırat Havzası
Aynı bölge içerisinde doğarak, birbirine çok yakın topraklar üzerinde akan, Basra Körfezi’ne dökülmeden önce birleşerek Satt-ül Arap Nehri adını alan ve
Irak’ın 1980’li yılların ortalarında inşa ettiği Tartar Kanalı ile de birleştirdiği Fırat ve Dicle nehirleri ülkemizin en önemli sınıraşan su kaynaklarıdır.417 Ülkemiz bu
havzada yukarı kıyıdaş konumundadır.
Dicle isminin Sümerce de “Uluırmak” anlamını taşıyan Tig-gal kelimesinden geldiği sanılmaktadır.418 Latincede nehrin adı Tigris olarak geçmektedir. Bu nehir toplam 1900 km uzunluğundadır ve deniz seviyesinin yaklaşık 2000–2500 m üzerinde yer alan Doğu Toroslar’ın batı bölümünden, Hazarbaba Dağı’nın güney eteğinde bulunan Yıldızhan Köyü yakınındaki kaynaktan doğar; Hazar Gölünden beslenir, çeşitli kollar alarak büyük bir akarsu olduktan sonra Irak topraklarında Fırat ile birleşerek Basra Körfezine dökülmektedir.419Bu nehri besleyen başlıca kollar Karasu, Kuruçay, Büyük Zap, Batman, Garzan, Yenice Suyu, Dankıran Çayı ve Botan Çaylarıdır. Nehrin Türkiye topraklarında kalan kısmı 523 km’dir.
Dicle havzasının toplam büyüklüğü 387.000 km2’dir. Bunun 57.600 km2’si (%15) Türkiye’de, 1.000 km2’si (%0,3) Suriye’de, 292.000 km2’si (%75) Irak ve %10’a yakın bir bölümü de İran sınırları içerisinde kalmaktadır.420
Tarihsel olarak ismi Sümerli Buranun'dan türetilen, Latince ve Grekçe'de Evphrates, Arapça'da Furat ve Türkçe'de Fırat olan bu nehir Dicle Nehriyle birlikte Mezopotamya medeniyetinin oluşmasında etkili rol oynamıştır.421 Fırat akarsuyu, Diyadin civarında doğan Murat, Erzurum civarındaki Dumlu Dağlarından doğan Karasu ve yine Erzurum ovasının güneydoğusundaki dağların güney eteklerinden doğan ve mansaba doğru çeşitli kollar alarak Perisuyu adını alan üç ana koldan oluşmaktadır. Büyük ölçüde Dogu Anadolu Bölgesindeki karlarla beslenen Fırat akarsuyuna, Keban Barajı’nın altında iki önemli kol olan Tohma ve Göksu akarsuları karışmaktadır.422 Birecik’ten Suriye topraklarına giren Fırat Nehri Carablus’tan itibaren Meskene’ye kadar olan bölgeyi kuzey-güney istikametinde kat eder. Daha sonra Halebiye mevkiinde güney doğuya, Irak’a yönelen Fırat, Sacur ve Colap adlı kollarını Suriye’den alır. Irak’ta kuzeybatı-güneydoğu yönünde akan Fırat Nehri, Bagdat civarında ovalara erişir ve daha sonra Basra’nın 179 km kuzeyinde Dicle Nehri ile birleşerek Satt-ül Arap adıyla Basra Körfezi’ne dökülür.423 444.000 km2’ lik havza alanının %33’ü Türkiye’de bulunmaktadır.424 Fırat’ın, Dicle nehrine ulaşıncaya kadar ki uzunluğu 2330 km’dir.425
Havzanın toplam potansiyeli 85 milyar metreküp olup, Türkiye’nin katkısı %62, Suriye’nin %4 ve Irak’ın %34’dir.426
Havza’da Suriye ve Irak’ın havzanın mevcut potansiyelinden daha fazla su talepleri bulunmaktadır. Bu durum havza uyuşmazlıklara neden olmaktadır.
3 devlet arasında da havzaya yönelik günümüze değin çeşitli antlaşma ve protokoller yapılmıştır. Ancak bu antlaşma ve protokoller havza da yaşanan sorunları giderememiştir. Kıyıdaş tarafların ön yargıları ve havzanın gerçekleriyle örtüşmeyen istekleri tarafları antlaşma zemininden uzaklaştırmaktadır.
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
390 Somuncuoğlu, s.76
391 Su ve DSİ (Hizmetlerle Dolu 60 Yıl), Ankara 2014, s.18
392 Su ve DSİ (Hizmetlerle Dolu 60 Yıl),s.19
393 Çelik, s.41
394 BM-UNEP’e göre ise yılda kişi basına 10.000 m3 kullanılabilir su düsen ülkeler “su zengini”,
10.000 1.700 m3 arasından su düsen ülkeler “su baskısı olmayan”, 1.700-1.000 m3 arasında “su baskısının başladığı”,
1.000-500 m3 arası “yoğun su baskısı” olan
500 m3 den daha az su olan ülkeler ise “yoğun su sorunlarının yaşanan” ülkeler olarak nitelendirilmektedir., Bkz. HIZLI, Şerif, Türkiye’nin Sınıraşan
Suları ve Bu Suların Kullanımı İle İlgili Politikaları (Uzmanlık Tezi), Haziran 2011, s.37
395 Su ve DSİ (Hizmetlerle Dolu 60 Yıl),s.19
396 Türkiye'nin komşularıyla paylaştığı toplam 2753 km'lik sınırın 615 km'si akarsuların oluşturduğu sınır (wet boundaries) dır. Detaylı bilgi bkz.Toklu,
s.82-83; Bilen, Ortadoğu Su Sorunları ve Türkiye, s.97
397 Ilgar Rüştü- Khalef Salem, s.55
398 Toklu, s.86
399 Toklu, s.86
400 Malkaralı, Saadettin, Korkmaz, Mehmet S.- Sezen,Nurullah,- Meriç Nehri Taşkını Ve Taşkınlar İle İlgili Geliştirilen Uluslararası Projeler,5. Dünya Su Forumu Türkiye Bölgesel Su Toplantıları-Edirne Bildiri Kitabı, 2008, s.12-38, s.15; Havzanın yıllık ortalama su potansiyeli 8.5 milyar m3 olup, kıyıdaş ülkelerin bu potansiyele katkısı;
Türkiye 1.33 milyar m3 ,
Yunanistan 0.5 milyar m3 ve
Bulgaristan 6.67 milyar m3 ‘tür.
Fakıoğlu, Salim, Su Hukuku ve Politikası Dairesi Sunum Notları, Kasım 2012
401 Malkaralı vd.,s.15
402 Hızlı,s.43
403 Kibaroğlu,Aysegül-Axel Klaphake -Annika Kramer -Waltina Scheumann -Alexander Carius Cooperation on Turkey's Transboundary Waters, The German Federal
Ministry Of Environment, Nature Conservaiton and Nuclear Safety, 2005,Berlin, s.47-48
404 Fakıoğlu, Salim, Su Hukuku ve Politikası Dairesi Sunum Notları
405 Kılıç, Seyfi, Aras-Kura Nehri Havzasında Sınıraşan ve Sınır Oluşturan Sulara İlişkin Sorunlar,
http://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4340 ( En son erişim:
01/04/2014)
406 Kılıç, Seyfi, Aras-Kura Nehri Havzasında Sınıraşan ve Sınır Oluşturan Sulara İlişkin Sorunlar
407 Cirit,Hakan, Sınıraşan Sular ve Türkiye, Dicle Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2007,s.35
408 Hızlı,s.45
409 Fakıoğlu,Salim, Sunum Notları
410 Kılıç, Seyfi, Aras-Kura Nehri Havzasında Sınıraşan ve Sınır Oluşturan Sulara İlişkin Sorunlar
411 Kesik, s.90
412Dalar, Mehmet ,Asi Nehri’nin Türkiye-Suriye İlişkileri Üzerindeki Etkisi Ve Geleceği, Ortadoğu Analiz , C. 2, S. 15, Mart 2010, s.106-113, s.107-110
413 Bilen, Ortadoğu Su Sorunu, s.103
414 Hızlı, s.46
415 Özis, Ünal - Baran, Türkay - Özdemir, Yalçın, Sınır Asan Asi Havzası Su Potansiyeli ve Yararlanılması, TMMOB Su Politikaları Kongresi, Mart 2006, Ankara,
s. 571-581,s.576
416 Kapan, s.115
417 Dursun, s.89
418 Acabey,s.282
419 Cirit, s.99
420 Kibaroğlu, Cooperation on Turkey's Transboundary Waters ,s.57
421 Dalar,s.106
422 Cirit, s.46
423 Demir, Abdullah, Türkiye-Suriye-Irak Arasındaki Sınıraşan Sular Sorunu Çerçevesinde Türkiye’nin Su Politikası (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Sakarya Üniversitesi, Mayıs 2006, s.31(ÇETİNKAYA, Devran, Türkiye’deki Su Kaynaklarının Gelecekte Türkiye–Suriye İlişkilerini Nasıl Etkileyeceğini
İnceleyiniz, HAK Yayınları, İstanbul, 2002, s.4-14 naklen)
424 Kibaroğlu, Cooperation on Turkey's Transboundary Waters ,s.56
425 Bilen, Ortadoğu Su Sorunu, s.45
426 Fakıoğlu,Salim, Sunum Notları
KAYNAKÇA
Makaleler
Aaron T.Wolf , Conflict and Cooperation Along International Waterways, Water Policy, Vol.1, No.2, 1998
Aaron T.Wolf, Middle East Water Conflicts and Directions for Conflict Resolution, , Washington D. C., International Food Policy Research Institute, March, USA, 1996
Abay, Onur – Baykan, N.Orhan, Büyük Ortadoğu Projesi Su Politikaları ( TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi C.2, Ankara 2008, s.459-470)
Acar, Eray, Avrupa Birliği’nin Gap ve Su Sorununa Yaklaşımı Çerçevesinde Fırat ve Dicle Nehirlerinin Yönetimi Üzerine Tartışmalar, Güvenlik Stratejileri
Dergisi, S. 4, Aralık 2006, s.67-104
Aydın , Hakkı, Devletler ve İslam Hukuka Göre Milletlerarası Akarsular, Göller ve Kanallar, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.5, S.2, 2001, s.1-63
Aras, Maruf- Fındık, Satuk Buğra- Sıonneau, Philippe , Avrupa Birliği Taşkın Direktifi ve Ülkemizde Taşkın Direktifi Hususunda Yapılan Çalışmalar, 3.
Ulusal Taşkın Sempozyumu Bildirisi
Bilen, Özden “AB Su Politikalarının Hidropolitik Değerlendirmesi”, Stratejik Analiz Dergisi, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM), S. 80, Ankara 2006
Can, Hasan Hüseyin, Türkiye'nin Sınır Aşan Suları, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi C. 12, S. 2, s.62-64
Çetinkaya, Neşe, Sınır Aşan Akiferlerin Kapsamı ve Gelişimi,TMMOB Su Politikaları Kongresi Bildirileri Kitabı,C.2, 2006, s.640-650, s.641-643
Çoşkun, Aynur Aydın, AARHUS Sözleşmesinin İdare Hukuku Açısından İncelenmesi, İnsan Hakları Yıllığı, C. 23-24, 2001-2002
Dalar, Mehmet ,Asi Nehri’nin Türkiye-Suriye İlişkileri Üzerindeki Etkisi Ve Geleceği, Ortadoğu Analiz , C. 2, S. 15, Mart 2010, s.106-113
Erdem, Mete, Kitap İncelemesi Akmandor N., Pazarcı H. Ve Koni H., Ortadoğu Ülkelerinde Su Sorunu, MHB Yıl 13 Sayı 1-2, s.50-53
Fakıoğlu, Salim, Su Hukuku ve Politikası Dairesi Sunum Notları, Kasım 2012
Göknel, M. Mete, Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Su Kaynakları ve Politikalar, Odtülüler Bülteni- Eylül 2006 , s.12-15
Güneş, Ahmet Mithat, Avrupa Birliği Su Çerçeve Yönergesi ve Türk Su Hukuku, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 2, İstanbul 2010,s. 167-191
Güneş, Ahmet Mithat, Avrupa Birliği Yönergelerinin Doğrudan Etkisi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AÜHFD), C. 58, S. 2, Ankara 2009, s. 281-318
Güneş, Ahmet Mithat, AARHUS Sözleşmesi Üzerine Bir İnceleme, Gazi
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XIV, S. 1, Ankara 2010
Günveren, Güzide Burcu, Roma Hukukunda Su Hakları-Çeviri, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, s.309-312
Ilgar, Rüştü- Khalef, Salem, Türkiye’nin Sınıraşan Akarsu Anlaşmalarına Coğrafi Açıdan Bir Bakış, Marmara Coğrafya Dergisi, S. 10, İstanbul Temmuz 2004,s.53-72
İnan, Yüksel, Sınır Aşan Suların Hukuksal Boyutları, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 49, Ocak-Haziran 1994
Kaya, İbrahim, AB Su Çerçeve Direktifi, Sınıraşan Akarsular ve Türkiye, Karpuzcu, Mehmet- Gürol, Mirat D.- Bayar, Sanem, DSİ Matbaası, Sınıraşan Sular ve
Türkiye, Şubat 2009
Kılıç, Seyfi, Sınıraşan Sulardan Faydalanmalara İlişkin Temel Yaklaşımlar-Ortadoğu Analiz, C.5, S.53, Mayıs 2013, s.14-22
Kılıç, Seyfi, Uluslararası Suyollarının Ulaşım–Dışı Kullanımına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ve 2012 Değerlendirmesi, Ortadoğu Analiz, C.5, S. 49, Ocak 2013
Kır, Tayfun- İstanbulluoğlu Hakan Türkiye’nin Su Politikaları -TAF Prev Med Bull 2011; 10(3),s. 327-338,
Kibaroğlu, Aysegül, Meriç Nehir Havzası Sınıraşan Su Politikaları, 5. Dünya Su Forumu Türkiye Bölgesel Su Toplantıları-Edirne Bildiri Kitabı, 2008, s.1-12
Kibaroğlu, Ayşegül, Küresel İklim Değişikliğinin Sınıraşan Su Kaynakları Politikasına Etkileri,TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, C.1, Ankara 2008, s. 347-355
Kibaroğlu, Ayşegül, Türk Dış Politikası ve Su, Ortadoğu Analiz, C.5, S.53, Mayıs 2013, s.50-59
Kibaroğlu,Aysegül-Axel Klaphake -Annika Kramer -Waltina Scheumann -Alexander Carius Cooperation on Turkey's Transboundary Waters, The German
Federal Ministry Of Environment, Nature Conservaiton and Nuclear Safety, Berlin 2005
Kibaroğlu, Ayşegül, Fırat-Dicle Havzası Sınıraşan Su Politikalarının Evrimi: İşbirliği için Fırsatlar ve Tehditler, Orta Doğu Analiz, C. 4, S. 4, , Temmuz 2011
Malkaralı, Saadettin, Korkmaz, Mehmet S.- Sezen, Nurullah,- Meriç Nehri Taşkını Ve Taşkınlar İle İlgili Geliştirilen Uluslararası Projeler,5. Dünya Su Forumu
Türkiye Bölgesel Su Toplantıları-Edirne Bildiri Kitabı, 2008,s.12-38
M.A. Salman, The United Nations Watercourses Convention Ten Years Later: Why Has its Entry into Force Proven Difficult?, s.1-15
Maden, Tuğba Evrim, Sınıraşan Su Havzalarında İşbirliği Sorunu, Ortadoğu Analiz, C.5, S.53, Mayıs 2013, s.23-31
Öziş, Ünal- Türkman, Ferhat – Baran, Türkay- Özdemir, Yalçın - Dalkılıç, Yıldırım,
GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ, TÜRKİYE MÜHENDİSLİK HABERLERİ, S.420-421-422 / 2002/4-5-6, s.35-45
Özis, Ünal - Baran, Türkay - Özdemir, Yalçın, Sınır Asan Asi Havzası Su Potansiyeli ve Yararlanılması, TMMOB Su Politikaları Kongresi, Mart 2006, Ankara, s. 571-581
Öztürk,Ahmet,Türkiye’nin Dış Politikası ve Sınıraşan Sular, Çakmak, Cenap- Doğan,Nejat- Öztürk, Ahmet, Uluslararası İlişkilerde Güncel konular ve Türkiye,
Eskişehir-2012, s.315-341
Patricia Wouters- Sergei Vinogradov (2003), ‘Analysing the ECE Water Convention: What Lessons for the Regional Management of Transboudary Water
Resources’, in Olav Schram Stokke and Øystein B. Thommessen (eds.),
Yearbook of International Co-operation on Environment and Development 2003/2004 (London: Earthscan Publications), s. 55–63
Pazarcı, Hüseyin, “Su Sorununun Hukuksal Boyutları”, Pazarcı, Hüseyin-Akmandor,Neşet-Köni,Hasan, Orta Doğu Ülkelerinde Su Sorunu, Toplumsal, Ekonomik, Siyasal Araştırmalar Vakfı, 1994
Pazarcı, Hüseyin, A.T. Su Politikası Çerçeve Yönergesi Ve Uluslar Arası Açıdan Türkiye'ye Olası Bazı Etkileri, MHB Yıl 25-26, 2005-2006,s.301-314
Salman L.A. Salman, “The Helsinki Rules, the UN Watercourses Convention and the Berlin Rules: Perspectives on International Water Law”, Water Resources
Development, C. 23, No. 4, Aralık 2007, s. 625–640
Saltürk, Metin, Orta Doğu’da Su Sorunu ve Türkiye Açısından İncelenmesiGüvenlik Stratejileri Dergisi, S.3, Haziran 2006, s.21-40
SERT, Mahmut- OPAN, Mücahit, Sınıraşan Sularda İşbirliğini Artıracak Koşullar, TMMOB Su Politikaları Kongresi, Ankara 2006, s.550-557
Tapan, Ruhi, Avrupa Birliği Hukukun Kaynakları, Sayıştay Dergisi, S.32, Ankara 1999, s.89-122
Ünsal, Veli, Eskiçağda Anadolu Su Kaynakları (Orta ve Doğu Anadolu)Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.28, 2012, s.209-224
ÜSTE, A. Nazmi Uluslararası Politika Ve Türk Dış Politikası Açısından Sınıraşan Sularımız, D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, C.13, S.1, 1998
Yakış, Yaşar -Röportaj: Maden,Tuğba Evrim- Kılıç ,Seyfi, Ortadoğu Analiz C.3, S. 33, Şubat 2011, s.69-73
Yıldız, Dursun -Röportaj: Maden, Tuğba Evrim, Kılıç, Seyfi, Ortadoğu Analiz, C.3, S. 26, Şubat 2011 , s.82-90
İnternet Kaynakları
Avrupa Birliği Sürecinde Çevre Faslı,
http://www.abgs.gov.tr/files/SEPB/yayinlarveraporlar/cevrekitap.pdf (en son erişim:03/04/2014)
AARHUS Convention,
http://www.unece.org/environmental-policy/treaties/public-participation/aarhus-convention.html, (en son erişim18/04/2014)
Bağış, Ali İhsan, Ortadoğu Su Meselesinde Türkiye Ve Gerçekler,,
http://www.dunyasugunu.org/gecmis-22-martlar/2004-ortadoguda-su-meselesi-veturkiye/ (En son erişim:9 Mayıs 2014)
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE),
http://did.ormansu.gov.tr/did/AnaSayfa/birimler/uluslararasiKuruluslar.aspx?sflang=tr (en son erişim: 05/04/2014)
Bozçağa, Özgür- Erzi, İpek- Saatçi, Ahmet Mete, Türkiye ve Sınıraşan Sular ,
Türkiye ve Sınıraşan Sular: Bir İşbirliği Alanını Çok Boyutlu Düşünmek, 5. Dünya Su Forumu Genel
Sekreterliği,http://vizyon21yy.com/documan/Genel_Konular/Milli%20Guvenlik/Dogal_Kaynaklar_Enerji/Turkiye_ve_Sinir_Asan_Sular.pdf ( en son erişim:05/04/2014)
Convention on the Protection and Use of Transboundary Watercourses and International Lakes
http://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/documents/2013/wat/ECE_MP.WAT_41.pdf (en son erişim: 05/02/2014)
Convention on the Law of the Non-Navigational Uses of International Watercourses
http://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/8_3_1997.pdf (en son erişim:05/04/2014)
Dışişleri Bakanlığı-Avrupa Birliği ile Su Konusu,
http://www.mfa.gov.tr/avrupa-birligi-ile-su-konusu-.tr.mfa (en son erişim:06/05/2014)
Dışişleri Bakanlığı-Türkiye´nin Sınır Aşan Sular Politikasının Ana Hatları, Dışişleri
Bakanlığı http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-sinir-asan-sular-politikasinin-ana-hatlari-.tr.mfa (en son erişim:05/03/2014)
Draft articles on the Law of Transboundary Aquifers
http://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft%20articles/8_5_2008.pdf (En son erişim:05/04/2014)
Espoo Convention, http://www.unece.org/env/eia/about/eia_text.html (en son erişim:09/03/2014)
Flood Directive, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007L0060&from=EN
Hukuk Sözlüğü, http://www.duhaime.org/LegalDictionary/S/SicUteraTuoUtAlienamNonLaedas.aspx
(En son erişim: 20/04/2014)
ILA, “The Helsinki Rules on the Uses of the Waters of International Rivers”
http://www.internationalwaterlaw.org/documents/intldocs/helsinki_rules.html (en son erişim : 05/02/2014)
Kaya, İbrahim, uluslararası akarsular ve hukuk,
http://www.usakgundem.com/yazar/530/uluslararasi-akarsular-ve-hukuk.html, (en son erişim:05/02/2014)
Kılıç, Seyfi, Aras-Kura Nehri Havzasında Sınıraşan ve Sınır Oluşturan Sulara İlişkin Sorunlar,
http://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4340 ( En son erişim: 01/04/2014)
Kılıç, Seyfi, Su Kirliliğinin Sınıraşan Boyutları ve Uluslararası Teamül Hukuku,
http://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4525 (En son eşim:01/04/2014)
Kılıç, Seyfi, Uluslararası Hukuk Derneği’nin Sınıraşan Sular Konusuna İlişkin Yaptığı Çalışmalar,
http://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4004(en son erişim :01/04/2014)
Kılıç, Seyfi, Uluslararası Hukuk Açısından Mısır ve Nil Sorunu,
http://www.orsam.org.tr/tr/sukaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4947 (En son erişim:01/04/2014)
Kılıç, Seyfi, Türk Dış Politikasında Suyun Değişen Konumu,
http://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4304, en son erişim:01/04/2014)
MADEN, TUĞBA EVRİM, Su Savaşı Senaryoları Birgün Gerçekleşebilir mi?,
http://www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=2139 ( en son erişim :04/03/2014)
Maden, Tuğba Evrim, Fildişi Sahilleri 1997 BM Çerçeve Sözleşmesini Onaylayan 34. Devlet Oldu,
http://www.orsam.org.tr/tr/sukaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4958 (En son erişim: 10/03/2014)
Maden, Tuğba Evrim, Avrupa’nın Su Kaynaklarının Korunmasına Yönelik
“Blueprint” Planı,
http://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4507, (en sonerişim:01/04/2014)
Maden, Tuğba Evrim, AB’nin sınıraşan sular mevzuatı ve Türkiye’de uygulaması,
http://www.orsam.org.tr/tr/sukaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=4652 (en son erişim:03/04/2014)
Özbay, Özdemir, AB Taşkın Direktifi ve Meriç Nehri Havzası
http://www.hidropolitikakademi.org/tr/ab-taskin-direktifi-ve-meric-nehri-
havzasi.html (05/08/2014)
Salman, S.M. The United Nations Watercourses Convention Ten Years Later: Why Has its Entry into Force Proven Difficult? Water International, , s.1-15.,
2007,http://www.salmanmasalman.org/wp content/uploads/2012/12/UNWatercoursesConventionTenYearsFinal2.pdf, (en son erişim: 03/02/2014)
Su Hukuku,http://www.volkanderinbay.com/tarimnet/sukaynaklari.asp?konuno=6 (en son erişim :10/04/2014)
Su Kanunu Tasarısı Taslağı,
http://suyonetimi.ormansu.gov.tr/AnaSayfa/su_kanunu_taslagi.aspx?sflang=tr (en son erişim:25/02/2014)
Suyun Stratejik Dalgaları,
http://www.altinicizdiklerim.com/ozetler/SuyunStratejikDalgalari.pdf (en son erişim: 27/01/2014)
Sümer, Vakur, Orta Doğu ve Sınıraşan Sular: İslam Hukuku Ne Diyor,
http://www.fatihaktuel.com/yorum-analiz-orta-dogu-ve-sinirasan-sular-islam-hukuku-ne-diyor-53176.html (en son erişim:04/04/2014)
Tacar, Pulat, Atatürk’ümüz” Paneli Türkiye’nin Sınır Aşan Sularla İlgili Sorunları,
http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-42/ataturkumuz-panelinde-yaptigi-konusma-turkiyenin-sinir-asan-sularla-ilgili-sorunlari (En Son Erişim :27/01/2014)
The Seoul Rules On International Grounwaters
http://www.internationalwaterlaw.org/documents/intldocs/seoul_rules.html (en son erişim:01/03/2014)
The Protocol on Civil Liability and Compensation for Damage Caused by the
Transboundary Effects of Industrial Accidents on Transboundary Waters,
https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-16&chapter=27&lang=en (en son erişim: 05/05/2014)
The Protocol on Water and Health to the 1992 Convention on the Protection and Use of Transboundary Watercourses and International Lakes
https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-5-a&chapter=27&lang=en (en son erişim: 04/05/2014)
The United Nations Today, http://www.unicankara.org.tr/today/6.html ( en son erişim: 03/05/2014)
Türkiye-AB İlişkilerinin Tarihçesi, http://www.ab.gov.tr/index.php?p=111&l=1 (en son erişim:05/03/2014)
Uluslararası Hukuk Enstitütüsü,
http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Johann_Kaspar_Bluntschli&action=edit&redlink=1 (En son erişim :03/04/2014)
UNECE Water Convention
https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-5&chapter=27&lang=en (en son erişim:05/05/2014)
United Naitons Treaty Collection,
https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXVII12&chapter=27&lang=en (En son erişim: 05/06/2014)
Utilisation of Non-maritime International Waters, Session of Salzburg – 1961,
http://www.idi-iil.org/idiE/resolutionsE/1961_salz_01_en.pdf ( En son erişim: 15/01/2014)
Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi(VAHS),
http://www.unicankara.org.tr/doc_pdf/Viyana_69.pdf (en son erişim:05/04/2014)
Water Framework Directive,
http://eur-lex.europa.eu/legal content/EN/TXT/?uri=CELEX:32000L0060 ( En son erişim:04/03/2014)
Yakış, Yaşar, Sınıraşan Suların Hukuki Rejimi, Dış Politikası Dergisi , Cilt 6, Sayı: 1, Ankara, 1995 ,
http://www.yasaryakis.com.tr/TR/belge/1-413/bsinirasan-sularin-hukuki-rejimib-idis-politika-dergisi-.html (en son erişim:02/02/2014)
20 years unece water convention, http://www.icpdr.org/main/20-years-unece-water-convention (en son erişim :08/03/2014)
Kitaplar
Akmandor, Neşet, ‘Su Sorununun Fiziksel Boyutları’, Ortadoğu Ülkelerinde Su Sorunu, TESAV, Ankara 1994
Aktaş Acabey, Münevver, Sınıraşan Sular: Hukuki Rejim,Dicle-Fırat ve Türkiye’nin Diğer Sınıraşan Suları, Beta Yayınları, İstanbul 2006
Bilen, Özden, Ortadoğu Su Sorunları ve Türkiye, TESAV Yayınları, Ankara 2000
Bilen, Özden, Türkiye’nin Su Gündemi: Su Yönetimi ve AB Su Politikaları, DSİ İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı, Ankara 2009
Bozkurt, Enver- Özcan, Mehmet - Köktaş, Arif, Avrupa Birliği Hukuku, Ankara 2008
BURAK, Selmin, Su Gündemi, Su Kaynakları, Yönetimi, Sınır Asan Sular, Beta, İstanbul 2009
Bir, Mustafa, Akarsulardan Faydalanma ve Türkiye’nin Uluslararası Hukuku İlgilendiren Akarsuları (Yayınlanmamış Doktora tezi), Ankara Üniversitesi
Hukuk Fakültesi, 1986
Budak, Sevim, Avrupa Birliği ve Türk Çevre Politikası, Büke Yayınları, İstanbul 2000
Çakmak, Cenap, Uluslararası Hukuk, Ekin Yayınevi, Ankara 2014
Çelebi, Onur, Türkiye’nin Suriye ve Irak İle Olan İlişkilerinde Sınıraşan Suların Etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, 2009
Çelik, Soner, Sınıraşan Sular Kapsamında Dicle ve Fırat Nehirlerinin Türkiye – Suriye İlişkilerine Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ufuk
Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, Ankara 2013
Cirit,Hakan, Sınıraşan Sular ve Türkiye, Dicle Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2007
Dalar, Mehmet, Uluslararası Hukuk Açısından Uluslararası Nehirler Ve Fırat-Dicle Nehirlerinin Hukuksal Statüsü(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uluda
Üniversitesi, Bursa 2004
Demir, Abdullah, Türkiye-Suriye-Irak Arasındaki Sınıraşan Sular Sorunu Çerçevesinde Türkiye’nin Su Politikası (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Sakarya Üniversitesi, Mayıs 2006
Durmazuçar, Vedat, Ortadoğu’da Suyun Artan Stratejik Değeri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2003
Dursun, Abdulkadir, Sınıraşan Sular Fırat ve Dicle Nehirleri’nin, Türkiye, Suriye Ve Irak İlişkileri Üzerine Etkileri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2006
HIZLI, Şerif, Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Bu Suların Kullanımı İle İlgili Politikaları (Uzmanlık Tezi), Haziran 2011
Höbek, Tufan Türk Hukukunda Antlaşmaların Yapılması Ve Yargısal Denetim (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Çankaya Üniversitesi, Ankara
Kapan, İsmail, Türkiye İle Suriye ve Irak Arasında Su Anlaşmazlığı Ve Türkiye’nin Çözüm İçin Sunduğu “Üç Aşamalı Plan”In Su Hukuku Çerçevesinde
İncelenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi),İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2006
Kapan, İsmail, Dünyayı Su Savaşları mı Bekliyor?: Suyun Stratejik Dalgaları, Babıalî Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2007
Kesik, Ünal, Ortadoğu’da Su Sorunu ve Türkiye’nin Sınıraşan Suları(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu 2009
Konuralp, Pamukçu, Su Politikası, Bağlam Yayınları, İstanbul 2000
Maden, Tuğba Evrim , Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi ve Meriç Nehri Örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Sosyal Çevre Bilimleri Anabilim Dalı
McCaffrey, Stephen, Water Scarcity: Institutional and Legal Responses, The Scarcity of VVater Emerging Legal and Policy Responses, Ed. Edward H.P.Brans,
Esther J. De Haan, Andre Nolkaemper and Jan Rinzema, London 1997
McCaffrey, Stephen C., The law of international watercourses , Oxford ; New York : Oxford University Press, 2007
Mengiler, Özgür, Birleşmiş Milletler Çerçevesinde Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçı Çözümü, Platin Yayınları, Ankara 2005
Meredith A. Giordano and Aaron T.Wolf, “The World’s Freshwater Agreements: Historical Developments and Future Opportunities “, Atlas of International
Freshwater Agreements, New York, UNEP, 2002
Öngör, Sami, Coğrafya Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1980
Özkan, Işıl, Avrupa Birliği Kamu Hukuku, Ankara 2011
Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri, II. Kitap, Ankara 2003
Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, 3. Baskı, Ankara 2005
Sar, Cem, Uluslararası Nehirlerden Endüstriyel ve Tarımsal Amaçlarla Faydalanma Hakkı, Ankara, 1970
Somuncuoğlu, Ecehan, Orta Doğu’da Su Meseleleri ve Türkiye (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara 2007
Şimşek, Tacettin, Sınıraşan Suların Hakça ve Makul Kullanımı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara 1997
Su ve DSİ (Hizmetlerle Dolu 60 Yıl), Ankara 2014
Tahiroğlu, Bülent, Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Sınırları, İstanbul 1981
Tiryaki, Orhan, Sınıraşan Sular ve Ortadoğu'da Su Sorunu: 21 nci Yüzyılın Gündemi: Su, Cem Ofset Matbaacılık, 2003
Tityaki, Mutullah, Sınıraşan Sular ve Fırat ve Dicle Nehirlerinin Durumu
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara 2008
Toklu, Vefa, Su Sorunu Uluslar arası Hukuk ve Türkiye,Turhan Kitabevi, Ankara 1999
Toluner, Sevin, Milletlerarası Hukuk Açısından Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları, Beta Yayınları, 2004
Turgut, Nükhet, Çevre Hukuku, Savaş Yayınevi, Ankara 2001
Ünal Şeref, Uluslararası Hukuk, Yetkin Yayıncılık, Ankara 2005
Yavuz, Mustafa Yahya, Cumhuriyet Döneminde Türkiye, Irak ve Suriye Arasındaki Sınıraşan Suların Yönetimi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi, Malatya 2009
Yılmaz,Ejder, Hukuk Sözlüğü,Yetkin Yayınları, Ankara 2003
Zehir, Cemal, Türkiye ve Ortadoğu’da Su Meselesi, Marifet Yayınları, İstanbul 1998
Raporlar
9-10 Haziran 2014 tarihinde Londra’da Chatman House ve ESCWA tarafından gerçekleştirilen toplantıya ilişkin Dışişleri Bakanlığı Toplantı Raporu
Havza Yönetimi ve Su Bilgi Sistemi Çalışma Grubu Raporu, Ormancılık ve Su Şurası 21-23 Mart 2013, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ankara, 2013, s.33-
34.; Türkiye´nin Sınır Aşan Sular Politikasının Ana Hatları
Kılıç, Seyfi, Sınıraşan Akiferler Hukuku Taslak Maddeleri Üzerine Bir Değerlendirme, ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor, No: 12, Şubat
2012, s.1-16
Kimençe,Taner, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) Sınır Aşan Su Yollarının ve Uluslararası Göllerin Korunması ve Kullanılması
Sözleşmesi (Helsinki Sözleşmesi) 6. Taraflar Toplantısı Görev Raporu
Tuğaç, Çiğdem, Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi Kapsamında Sınıraşan Sular, Orsam Su Araştırmaları Programı Rapor No: 19, Mayıs 2013
UN-Water, Water Security and the Global Water Agenda, United Nations University, Canada, 2013,
UNESCO, Water, A Shared Responsibility: The United Nations World Development Report II, Paris, Berghahn Books, 2006
***
