ABD’NİN KÜRESEL REKABETİNDE KAYA GAZININ YERİ: ENGELLER VE AVANTAJLAR BÖLÜM 2
3.Kaya Gazının Elde Edilmesi ve Kullanımında Karsılasılan Avantaj ve Engeller
Kaya gazının elde edilmesi ve kullanımı bir taraftan bazı avantajlar sağlarken diğer taraftan çesitli engellerle de karsılasmaktadır. Bu durumun zamanla avantajlarının artması, engellerinin ise azalması söz konusudur.
3.1.Kaya Gazının Avantajları
Kaya gazı, petrol ve doğalgazın alternatifi olarak gündeme gelmistir. Kayaçların gözeneklerinde bulunan küçük orandaki doğal gazlara kaya gazı denir. Kaya gazı ya da seyl, ince taneli ve konvansiyonel olmayan enerji sınıfına giren bir türdür.27 Kaya gazı olarak bilinen seyl gazı, kil, kuvars ve kirecin karısımından meydana gelen fosil yakıtı ve doğal gazdır. Kaya gazı doğal gazdan farklı olarak daha derinlerde yer alır ve kayanın yüzeyine yapısık halde ya da çatlakların arasında sıkısmıs durumdadır.
Kaya gazının elde edilmesi ile gaz rezerv oranı artar, gaz miktarındaki artıs gaz ücretlerinde düsme meydana getirir, Dthalat ve enerjiye olan bağımlılık azalır, ayrıca birbirleri ile bağlantılı olan pazarlar ve yan sanayileri güçlenirken istihdam oranı artar.28 Bunlar gerçekten de kaya gazı açısından önemli avantajlardır. Çünkü enerjiye olan bağımlılığın azalması tüm ülkelerin istediği bir durumdur.
ABD, Çin, Kanada ve Avustralya kaya gazının çıkarılmasına önem veren ülkeler arasında yer almaktadırlar. Bunların rezerv avantajları ile yeterli teknolojileri kendilerini ön plana çıkarmaktadır. Kaya gazı enerjide dengeleri tamamen değistirebilecek bir kaynak konumunda olup, artan enerji talebini karsılama potansiyeli bakımından bir avantaj tasımaktadır. Kaya gazı sayesinde enerji ihracatında tekel olan ülkelerin tekeli zayıflayarak kırılacaktır. Özellikle Rusya bu durumdan endise duymaktadır. Bazı ülkelerin ise enerjide alıcı konumdan satıcı konuma bile gelebileceği uzmanlar tarafından öngörülmektedir. Bunun en büyük avantajı ise petrol ve doğalgazı bulunmayan ülkelerin avantajına olacaktır, bu
ülkelerden biri de Türkiye’dir.29
Kaya gazı devrimi ABD'ye ucuz yakıt sağladığı ve dısa bağımlılığı çok aza indirdiği için muazzam bir rekabet üstünlüğü ve jeopolitik bakımdan rahatlık sağladı. Kuzey Amerika’daki kaya gazı devrimi, LNG’nin artması nükleer rönesansın darbe yemesi, yenilenebilir enerjinin ağır sübvansiyon ihtiyacı sebebiyle arka plana konulması, temiz yakıt olarak bilinmekte olan doğal gazın durumunu çok iyi duruma getirmektedir. Petrol ve doğal gazda konvansiyonel olmayan yakıtların ortaya çıkarak ticarilesmesi geleneksel denge durumların değistirmeye baslamıstır. İçinde bulunduğumuz, yasadığımız dönemde köklü değisimler yasanmaktadır. Bu köklü değisimler; politika, ekonomi, teknoloji ve finans alanlarında, jeopolitik güç dengesinde ve enerji düzenlerindedir. Yeni dinamikler sebebiyle enerjide kurallar değismektedir. Dünya enerji arz-talep-jeopolitik haritası ve dengeleri yeniden biçimlenmektedir.30
3.2.Kaya Gazı Dle Dlgili Engeller
Kaya gazının elde edilmesi ve kullanılması ile ilgili engeller; teknolojik, ekonomik, çevresel ya da ekolojik, bürokratik ve politik engeller olarak ifade edilebilir. Kaya gazının çıkarılma süreci zorluklarla doludur. Bu zorluk ya da engeller devletlerin kaya gazına yönelmesi kararından dahi vaz geçirebilecek derecededir.
Kaya gazını çıkartabilmek için normal petrol kuyularından farklı bir teknoloji kullanmak gerekmektedir. Bu teknoloji ise günümüzde sadece ABD’nin elinde
bulunmaktadır. Öncelikle dikey değil yatay kuyu delmek, arkasından da bu yatay bağlantı boyunca 30-40 yerde derin delikler açıp, çok yüksek basınçta her kuyu için yaklasık 3 bin ton ile 20 bin ton arasında su vermek suretiyle kayaları çatlatmak gerekmektedir.31 Kaya gazı üretiminde yatırımcılar bakımından kaya gazın üretmenin temel riskleri rezerv hesaplaması yoluyla çıkan hatalar ve bununla iliskili olarak yapılan üretimin istenen düzeylere gelememesidir.32
Kaya gazı konusunda önemli problem mülkiyet hakları meselesidir. ABD’de toprağın altında bulunan her sey arazinin sahibine aittir. Dolayısıyla Arizona’da veya Teksas’ta arazisinde petrol, doğalgaz veya kaya gazı bulunan bir kisi süratli bir biçimde bunu çıkarıp para kazanmak istemektedir. Avrupa, Rusya, Çin ve Türkiye’de ise toprağın altındaki servet devlete ait bulunmaktadır. Bu noktada herhangi bir arazide değerli bir madde saptanması araziye sahip kisinin basını derde sokmaktadır, araziler kamulastırılıyor ve arazinin sahibi bulunanlara pay hakkı verilmeden isletiliyor. Avrupa’da kaya gazının gelisememe nedenlerinden biri de bu durumdur.33
Kaya gazı ile ilgili önemli engellerden biri de ekonomik engellerdir. Enerji fiyatlarındaki farklılık ülkelerin rekabet gücünü derinden etkilemektedir. Sermaye, ticaret ve teknoloji akıs istikametini değistirmekte, küresellesme gerilerken kaynak milliyetçiliği, Batı’daki ekonomik yükselis göstermektedir.34 Kaya gazının önündeki en önemli ekonomik engel bu gazın yüksek maliyetli olusudur. Kaya gazının çıkarılma maliyeti, doğalgaza göre 2 kat fazladır.
Kaya gazı çıkarılması için yapılan her bir çatlatmanın maliyeti üç yüz bin ile bes yüz bin dolar arasındadır. Bunun çıkarılması normal bir petrol kuyusunun yedi ya da sekiz katı maliyete karsılık gelmektedir.35 Maliyetlerin bu kadar yüksek olması ise bazı devletlerin kaya gazını ekonomik kaynak olarak görmemelerine neden olmaktadır.
ABD’deki kaya gazı üretimi öncesinde, ABD ve Avrupa’daki doğal gaz fiyatları birbirine yakın olarak değerlendirilmektedir. ABD’de kaya gazının yaygın hale gelmesiyle AB’deki doğal gaz fiyatları ABD’ye göre yaklasık 5 kat, Japonya’daki doğal gaz fiyatları da 8 kat yüksektir. Bu nedenle özellikle petro-kimya, demir-çelik, çimento, alüminyum üreticilerinin Avrupa’daki tesisleri kapatarak ABD’ye yönelme olasılığı yüksektir. Bu sektörler Avrupa’da yaklasık 4 milyonluk istihdam olusturmaktadır. Bu sektörlerin üretim tesislerini ABD’ye kaydırması durumunda, Avrupa’daki issizlik oranlarında önemli bir artıs olması beklenmektedir.36
Kaya gazı ile ilgili bir diğer önemli engel durumu olarak karsımıza ekolojik ya da çevresel engeller çıkmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynakları, ekonomik sebeplerle, enerji arzında tahmin edildiği kadar yüksek bir paya ulasamayabilir. Fosil yakıtların hala günümüz enerjisine hükmetmesi, görünür gelecekte de öyle kalacak olması basta sera etkisi, asit yağmurları ve hava kirliliği gibi çevre endiselere sebep olmaktadır.37
Kaya gazının çıkarılması ile ilgili endiseler de vardır. Basta İngiltere olmak üzere Avrupa ülkeleri, kaya gazının çıkarılması asamasında kullanılan kimyasal maddelerin yer altı sularına karısma olasılığı bulunduğunu ve bunların insan sağlığına ileri düzeyde zarar vereceği konusunda ısrarcıdır. İklim değisikliği uzmanları da kaya gazının bir fosil yakıt olduğunu ve yüksek oranda karbondioksit içerdiği için endise duymaktadır. 38
Kaya gazının çıkarılması ve kullanımı ile engelleri; fosil yakıt kullanımına sürekli devam edilmesi, yer altında bulunan suyun kirlenmesine sebep olması, depremin olusma riskleri, konvansiyonel gaza nazaran %3.5-%12 aralığında daha fazla karbon ya da emisyon salınımı, yasam yerlerinin ihlali, çevre kirliliği, habitat dengesini bozma, yer altı dengesini farklılastırması gibi çevresel ve toplumsal tepkilere neden olması olarak da ifade edebiliriz.39
Çevresel zarar olasılığı ile alakalı olarak kaya gazı endüstrisine yöneltilen elestiriler, hidrolik çatlatma isleminde kullanılmakta olan sıvının, yeraltı su kaynaklarını kirletebilecek tehlike içeren kimyasal maddelerden olusması, kuyuların çelik ve beton kaplamalarının düzgün, sağlam yapılmaması ihtimali nedeniyle, yeraltı suyuna gazın karısması sonucunda zararlı bir durum olusması, gazın yeryüzüne çıkartılırken meydana gelebilecek doğalgaz kaçakları, karbondioksitten çok daha fazla sera gazı etkisi içeren metanın atmosfere salınması olasılığı olarak da saymak mümkündür. Hidrolik çatlatma sonrasında yüzeye dönen atık sular, tuz ve radyoaktif maddelerle kirlenmis halde olup, yer üstü su kaynakları ve doğal yasam için zararlı, tehlikeli olmaktadır. Tüketilen büyük oranda su, zaten kıt olan su kaynaklarını da bitirmektedir denilmekte dir.40 Çevresel riskler kaya gazı üretimi arttıkça çoğalmaktadır.
Çatlama islemleri sırasında uygulanan asırı basınçtan ötürü, yeraltında sismolojik etki sebebi ile küçük depremler riski vardır.41
Sonuç
Enerji, bütün ülkeler bakımından ekonomik ve politik yönleriyle büyük önem
tasımaktadır. Enerji kaynakları sahipliği, ülkelerin ekonomik düzeylerini, güç ve politik etki kapasitelerini doğrudan etkilemektedir. Bu sebeple çesitli enerji kaynaklarına düsük maliyetle, kesintisiz ve yeterli erisim olarak tanımlanabilecek enerji güvenliği tüm ülkeler için bir zorunluluk olarak kabul edilmektedir.
Küresel enerji talebinin büyük miktarı fosil yakıtlarla sağlanmaktadır. Önümüzdeki dönemlerde oranlarının azalması tahmin edilmekle beraber, 2035’ten itibaren tüm enerji gereksiniminin %75’inin hidrokarbon enerji kaynaklarından sağlanacağı öngörülmektedir. Bu açılardan kaya gazıyla ilgili yasanan ilerlemeler, jeopolitik denklemde de değisiklikleri gündeme getirebilme potansiyeli tasımaktadır.
ABD’de 10 yıldan beri genis bir biçimde üretilmeye baslanan kaya gazı, benzer
jeolojik özelliklere ve kaya gazı rezervlerine sahip olan diğer bölgelerde de alternatif bir doğalgaz kaynağı olarak gündeme gelmistir. Özellikle mevcut durumda enerjide net ithalatçı durumunda olan ülkeler bakımından bu rezervlerin değerlendirilmeye alınması önemli avantajlara sebep olacaktır. Küresel ölçekte çoğalan kaya gazı üretimi, doğal gaz ve petrol ticaretini de etkileyecektir.
ABD için kaya gazı stratejik ve ekonomik önemi haizdir. Küresel dünyada enerji kaynaklarını kontrol edebilen ülkeler diğer ülkelere karsı büyük bir avantaj elde etmis olacaktır. Kaya gazının yokluğu ekonomik ve politik bir mahrumiyeti, varlığı ise ciddi bir avantajı ve rakiplere üstünlüğü ifade etmektedir. ABD, hegemonyasını sürdürebilmek adına kaya gazını bir kaldıraç olarak kullanmak istemektedir. ABD için kaya gazı üretimi, yüksek maliyetine ve dezavantajlı yönlerine rağmen stratejik, politik ve ekonomik öncelikler arasındadır. Teknolojideki gelismelerle birlikte kaya gazının çıkarılma maliyetinin azalacağı da öngörülmektedir. Ancak çevresel etkileri itibariyle de son derece dikkatli çıkarılması gereken hassas bir enerji kaynağı olduğu anlasılmaktadır.
ABD kaya gazı sahipliğini, bir taraftan kendi enerji bağımlılığını azaltmak diğer taraftan, büyük güçlere karsı üstün ya da avantajlı konumunu sürdürmek bakımından jeo-ekonomik ve jeo-politik hegemonyanın sürdürülebilirlik sartı olarak algılamaktadır. Kaya gazının ABD’nin ekonomik avantajları göz önüne alındığında söz konusu hedefe hizmet edeceği öngörüsü yapılabilir.
Hegemon güç hegemonyasını sürdürmek için bir taraftan ekonomik ve politik bakımdan güçlü hale gelmeye yönelik stratejiler izler, diğer taraftan rakiplerinin aldığı pozisyonu da gözetir ve onları sınırlamaya, engellemeye ya da kontrol etmeye çalısır. ABD için de benzer bir durum söz konusudur.
ABD kaya gazını benzer amaçlara ulasmada bir ekonomik ve politik araç olarak düsünmektedir. Çünkü ABD, kaya gazı ile bir taraftan en önemli rakipleri olan Rusya, Çin ve AB ülkeleri gibi aktörlere karşılaştırmalı üstünlük sağlamış olmakta, diğer taraftan enerji kaynakları için diğer rakiplerine ekonomik kaynak aktarmamış kendi olanaklarına kavuşmaktadır. Özellikle 1970’lerden beri ABD’nin güç kapasitesinin düşmeye başladığına dair yapılan analizler de nazara alınırsa, kaya gazının ABD’ye hegemonik üstünlüğünü sürdürmede bir araç olarak katkı yapabileceği sonucu çıkarılabilir.
DİPNOTLAR;
1 Doç.Dr. Zafer AKBAS, Düzce Üniversitesi Uluslararası Dliskiler Bölümü, zaferakbas@duzce.edu.tr
2 Esra PALA, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, esrapala1@hotmail.com
3 Doğan Üçok, “Jeopolitik Enerji ve Amerika içi/dısı Kaya Gazı”, http://cumartesiokulu.sabanciuniv.edu/jeopolitik-enerji-ve-amerika-icidisi-kaya-gazi Erisim:02.10.2014 s.1.
4 Abdullah Ural, “ABD’nin Enerji Hakimiyeti Teorisi ve Büyük Ortadoğu Projesi”Akademik Orta Doğu, Cilt 3, Sayı 2, 2009, s.131.
5 Diplomatik Gözlem, “Dünya Siyaseti Yeniden Biçimleniyor”, http://www.diplomatikgozlem.com/TR/belge/18180/dunya-siyaseti-yeniden-bicimleniyor.htm, Erisim:12.05.2014.
6 Pınar Akçalı, “Dünya Siyasetinde Orta Asya”, http://akademikperspektif.com/2014/03/31/doc-dr-pinar-akcali-roportaji-dunya-siyasetinde-orta-asya, Erisim:12.05.2014
7 Deniz Tören, “Enerji Güvenliği ve NATO Bağlamında Büyük Ortadoğu Projesi”, http://www.tuicakademi.Org/Dndex.Php/Kategoriler/Diğer/1017-Enerji-Guvenliği-ve-Nato-Baglamında-Buyuk-Ortadoğu Projesi, Erisim:11.05.2014 s.1
8 Armağan Kuloğlu, “ ABD’nin Enerji Hakimiyeti Teorisi ve Orta Doğu Projesi NATO’nun Doğu’ya Doğru Genislemesi, Değisen NATO ve Bu Değisimde Enerjinin Rolü”, Stratejik Analiz, Cilt 5, No.54, Ekim 2004 s.138
Erisim:11.05.2014
9 Zbigniew Brzezinski,”ABD’nin Enerji Hakimiyeti Teorisi ve Orta Doğu Projesi Büyük Satranç Tahtası:
Amerika’nın Önceliği ve Bunun Jeostratejik Gerekleri”, Ertuğrul Dikbas ve Ergun Kocabıyık(Çev.), Sabah Kitapçılık, Dstanbul 1998, s.139 10 Abdullah Ural, s.141.
11 Deniz Ülke Arıboğan, Büyük Resmi Görmek, Dstanbul, 2013, Timas Yayınları, s.62 -63.
12 Gültekin Sümer, “Amerikan Dıs Politikasının Kökenleri ve Amerikan Dıs Politik Kültürü”, Uluslararası İliskiler, Cilt 5, Sayı 19 (Güz 2008), s. 121.
13 Muharrem Yılmaz, “Enerji Politikaları ve Jeo Strateji”
http://www.tusiad.org/__rsc/shared/file/Muharrem-Yilmaz-Makalesi-Gorus-82.pdf, Erisim:03.05.2014 s.1
14 Kemal Pehlivanoğlu, “İki Dev Ekonomi Geleceği " Kaya " da Buldu! ”, Aktüel Dergi,
http://www.aktuel.com.tr/dergi/2013/09/26/iki-dev-ekonomi-gelecegi-kaya-da-buldu, Erisim:12.05.2014.
15 U.S. Government Accuntability Office, http://www.fms.treas.gov/fr/13frusg/GAO-Statement-2013.pdf, Erisim Tarihi: 23.10.2014, s.26.
16 OECD Economic Outlook, “General Assessment Of The Macroeconomic Situation”,
http://www.oecd.org/eco/outlook/general-assessment.pdf, s.11, Erisim Tarihi: 23.10.2014.
17 United Nations, “World Economic Situation and Prospects 2014”,
http://www.un.org/en/development/desa/policy/wesp/wesp_current/WESP2014_mid-year_update.pdf, Erisim Tarihi: 23.10.2014, s.5.
18 Baha Erbas, “Enerji Devrimi ve Kaya Gazı” 19 Aralık 2013 Persembe
"http://www.usasabah.com/rss/Yazarlar.xml"Erisim:07.06.2014
19 Kemal Pehlivanoğlu, Erisim:12.05.2014.
20 Seyit Arslan, “Küresel Dengeleri Sarsmaya Aday Enerji: Kaya Gazı” 3 Haziran 2013
"http://medya.aksiyon.com.tr/aksiyon//images/favicon.gif"
21 Mehmet Öğütçü, “Küresel Enerji Ekonomisinde Yeni Dinamikler: Türkiye Nasıl Konumlanmalı?”,
http://esiad.org.tr/wp-content/uploads/2014/02/Mehmet.pdf, Erisim: 12.05.2014.
22 Cenk Sevim, “Kaya Gazının Uluslararası Enerji Politikalarına
Etkileri”,http://www.diplomatikgozlem.com/TR/belge/1-9576/kaya-gazinin-uluslararasi-enerji-politikalarinaetkiler-.html, Erisim:13.05.2014.
23 Namık Yalçın, “Kaya Gazı (Shale Gas)” http://www.dogalgaz.com.tr/yayin/219/kaya-gazi-shalegas_6551.html#.U3e44dJ_sXs, Erisim:12.05.2014
24Ahmet Cangüzel Taner, “Amerika Birlesik Devletleri Petrollü Kaya Gazı Üretimi, Petrollü
Seyl Gazı Sanayi ve Küresel Doğalgaz Fiyatları”, http://www.fmo.org.tr/wp-content/uploads/2011/07/Amerika, Erisim:12.05.2014.
25The British Petroleum, “BP Energy Outlook 2030”, http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/statisticalreview/
BP_World_Energy_Outlook_booklet_2013.pdf, p.75. Erisim:12.05.2014.
26 Hazar Enerji Enstitüsü, Caspian Tv, “AB Komisyonu 3 Ay Dçinde Enerjide Bağımlılığı Azaltacak Öneriler
Hazırlayacak”, http://www.caspiantv.net/contentJx.aspx?cID=2447&t=ab-komisyonu , Erisim:02.10.2014.
27 Seyit Arslan, “Küresel Dengeleri Sarsmaya Aday Enerji: Kaya Gazı”
http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/rss_rssMainPage.action", Erisim:12.05.2014
28 Emine Filoğlu, “Dünya’da ve Türkiye’de Doğal Gaz ve Shale Gas (Kaya Gazı) Teknolojileri ve
Ticareti”, http://www.icci.com.tr/2013/sunumlar/OT13_Emine_Filoglu.pdf Erisim:07.05.2014. s.20.
29 Yunus Emre Sarıbuğa, “Enerjide Dengeleri Değistirecek Bir Kaynak: Kaya Gazı”,
http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/enerjide dengeleri degistirecek bir kaynak kaya-gazı/8046#adimage-0, Erisim:05.05.2014
30 Mehmet Öğütçü, s.1-2.
31 Sabiha Kötek, “ Seyl Gazı Ne Kadar Çevreci?”, 02.09.2013, http://www.enerjigunlugu.net/seyl-gazi-ne-kadarcevreci_4749.html#.VEjNPiKsV1Y, Erisim:12.05.2014.
32 Özgür Demirtas, “Enerji Piyasasındaki Son Gelismeler ve Kaya(Seyl)Gazı” İktisadi Arastırmalar Bölümü
Haziran 2013 ,http://ekonomi.isbank.com.tr Erisim:12.05.2014 s.18
33 Seyit Arslan.
34 Mehmet Ögütçü,s.4.
35 Sabiha Kötek, Erisim:12.05.2014.
36 Diplomatik Gözlem, “ Kaya Gazının Uluslararası Enerji Politikalarına Etkileri ”,
http://www.diplomaticobserver.com" 12. 03.2014
37 Mehmet.Öğütçü,s.3.
38 Berivan Tapan, “Kaya Gazı Enerjide Devrim mi?”, www.aktuel.com.tr/gundem/2013/27.11.2013, Erisim:
08.05.2014
39 Emine Filoğlu, s.20.
40 Özgür Demirtas,s.18.
41Sabiha Kötek, Erisim: 12.05.2014
KAYNAKÇA;
Abdullah Ural, “ABD’nin Enerji Hakimiyeti Teorisi ve Büyük Ortadoğu Projesi”Akademik Orta Doğu, Cilt 3, Sayı 2. 2009, ss.131-147.
Ahmet Cangüzel, “Amerika Birlesik Devletleri Petrollü Kaya Gazı Üretimi, Petrollü Seyl Gazı Sanayi ve Küresel Doğalgaz Fiyatları”, 2012, www.fmo.org.tr/..Amerika-Birlesik-Devletleri-Petrollü-Kaya-Gazı-Üretimi
Armağan Kuloğlu, “ ABD’nin Enerji Hakimiyeti Teorisi ve Büyük Orta Doğu Projesi NATO’nun Doğu’ya Doğru Genislemesi,Değisen NATO ve Bu Değisimde Enerjinin Rolü”, Stratejik Analiz, Cilt 5, No.54, Ekim 2004, ss.137-138.
Baha Erbas,“Enerji Devrimi ve Kaya Gazı”, "http://www.usasabah.com/rss/Yazarlar.xml"Erisim:07.06.2014
Berivan Tapan, “Kaya Gazı Enerjide Devrim mi?” www.aktuel.com.tr/gundem/2013/27.11.2013 15:46 Erisim:08.05.2014
Cenk Sevim, “Kaya Gazının Uluslararası Enerji Politikalarına Etkileri”,
http://www.diplomatikgozlem.com/TR/belge/1-9576/kaya-gazinin-uluslararasi-enerji-politikalarina-etkiler-.html, Erisim:13.05.2014.
Deniz Tören, “Enerji Güvenliği ve NATO Bağlamında Büyük Ortadoğu Projesi”,
http://www.tuicakademi.Org/Dndex.Php/Kategoriler/Diğer/1017-Enerji-Guvenliği-ve-Nato-Baglamında-Buyuk-Ortadoğu Projesi, Erisim:11.05.2014.
Deniz Ülke Arıboğan, Büyük Resmi Görmek, Dstanbul, Timas Yayınları, 2013
Diplomatik Gözlem “Dünya Siyaseti Yeniden Biçimleniyor”,
http://www.diplomatikgozlem.com/TR/belge/1-8180/dunya-siyaseti-yeniden-bicimleniyor.htm, Erisim:12.05.2014.
Doğan Üçok, “Jeopolitik Enerji ve Amerika içi/dısı Kaya Gazı”,
http://cumartesiokulu.sabanciuniv.edu/jeopolitik-enerji-ve-amerika-icidisi-kaya-gazi Erisim:02.10.2014
Emine Filoğlu, “Dünya’da ve Türkiye’de Doğal Gaz ve Shale Gas (Kaya Gazı) Teknolojileri ve Ticareti”,
http://www.icci.com.tr/2013/sunumlar/OT13_Emine_Filoglu.pdf Erisim:07.05.2014
Gültekin Sümer, “Amerikan Dıs Politikasının Kökenleri ve Amerikan Dıs Politik Kültürü”, Uluslararası Dliskiler, Cilt 5, Sayı 19 (Güz 2008), ss. 119-144.
Kemal Pehlivanoğlu, “Dki Dev Ekonomi Geleceği "Kaya" da Buldu!”, Aktüel Dergi,
http://www.aktuel.com.tr/dergi/2013/09/26/iki-dev-ekonomi-gelecegi-kaya-da-buldu, Erisim:12.05.2014.
M.Namık Yalçın, “Kaya Gazı (Shale Gas)”, 13 Subat 2013
http://www.dogalgaz.com.tr/yayin/219/kaya-gazi-shale-gas_6551.html#.U3e44dJ_sXs, Erisim:13.07.2014
Mehmet Öğütçü, “Küresel Enerji Ekonomisinde Yeni Dinamikler: Türkiye Nasıl
Konumlanmalı?”, http://esiad.org.tr/wp-content/uploads/2014/02/Mehmet.pdf, Erisim: 12.05.2014.
Muharrem Yılmaz, “Enerji Politikaları ve Jeo Strateji”
http://www.tusiad.org/__rsc/shared/file/Muharrem-Yilmaz-Makalesi-Gorus-82.pdf, Erisim:03.05.2014.
Özgür Demirtas “Enerji Piyasasındaki Son Gelismeler ve Kaya (Seyl) Gazı”,, http://ekonomi.isbank.com.tr Erisim:12.05.2014 ss.1-18.
Pınar Akçalı, “Dünya Siyasetinde Orta Asya”,
http://akademikperspektif.com/2014/03/31/doc-dr-pinar-akcali-roportaji-dunya-siyasetinde-orta-asya, Erisim:12.05.2014
Sabiha Kötek, “ Seyl Gazı Ne Kadar Çevreci?” 02.09.2013,
http://www.enerjigunlugu.net/seyl-gazi-ne-kadar-cevreci_4749.html#.VEjNPiKsV1Y, Erisim:12.06.2014.
Seyit Arslan, “Küresel Dengeleri Sarsmaya Aday Enerji: Kaya Gazı”,
"http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/rss_rssMainPage.action"Erisim:12.05.2014
The British Petroleum,“BP Energy Outlook 2030”,
http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/statistical-review/BP_World_Energy_Outlook_booklet_2013.pdf, Erisim:19.10.2014.
Yunus Emre Sarıbuğa, “Enerjide Dengeleri Değistirecek Bir Kaynak: Kaya Gazı”,
http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/enerjidedengeleridegistirecekbirkaynakkaya-gazı/8046#ad-image-0,Erisim:05.05.2014
Zbigniew Brzezinski, “ABD’nin Enerji Hakimiyet Teorisi ve Büyük Orta Doğu Projesi, Büyük Satranç Tahtası: Amerika’nın Önceliği ve Bunun Jeostratejik Gerekleri”, Ertuğrul Dikbas ve Ergun Kocabıyık(Çev.), Sabah Kitapçılık, Dstanbul 1998, ss.138-139. U.S. Government Accuntability Office,
http://www.fms.treas.gov/fr/13frusg/GAO-Statement-2013.pdf, Erisim Tarihi: 23.10.2014.
OECD Economic Outlook, “General Assessment Of The Macroeconomic Situation”,
http://www.oecd.org/eco/outlook/general-assessment.pdf, Erisim Tarihi: 23.10.2014.
US Government Spending,
http://www.usgovernmentspending.com/download_multi_year_2000_2020USb_G0f#copypas
te, Erisim Tarihi: 23.10.2014.
United Nations, “World Economic Situation and Prospects 2014”,
http://www.un.org/en/development/desa/policy/wesp/wesp_current/WESP2014_mid-year_update.pdf, Erisim Tarihi: 23.10.2014.
***
