ÇİN HALK CUMHURİYETİ-AFRİKA İLİŞKİSİNDE ENERJİ FAKTÖRÜ; SUDAN ÖRNEĞİ BÖLÜM 2
1996 yılında Çinli, Malezyalı ve Sudanlı sirketlerin katılımıyla Great Nile Petroleum Operating Company (GNPOC) sirketler birliği kurulmustur. Bu sirketin ortaklarından Arakis hisselerini baska bir Kanadalı sirket olan Talisman'a, Talisman ise Darfur'da yasananlardan ötürü olusan uluslararası baskı nedeniyle 2002 yılında haklarını Hindistanlı Oil and Natural Gas Corporation (ONGC)'e devretmistir. Bu dönemden itibaren Sudan'da petrol faaliyetlerine yönelik büyük yatırımlar gerçeklestirilmistir. GNPOC'nin petrol sahalarından Port Sudan'a insa edilen petrol boru hattıyla 1999 yılında ilk petrol ihracatına baslamıstır. Çinli sirketler, Sudan’da kurulan enerji sirketlerin ana ortağı olmuslardır. 25
GNPOC'dan sonra Sudan hükümeti tarafından lisans dağıtımlarına devam edilmis basta ÇHC olmak üzere Malezya, Hindistan ve Yemen'e ait petrol sirketleri tarafından petrol arastırma ve üretim faaliyetleri gerçekleştirilmistir.
GNPOC’un toplam bedeli zaman içerisinde gerçeklestirilen yatırımlarla 1,7 milyar doları bulmus, bu rakamın 757 milyon doları ÇHC tarafından karşılanmıstır. Petrol çıkarma faaliyetleri süresince gerekli olan ekipman CNPC tarafından karsılanmıştır.26 Bu konsorsiyum 18 ay gibi kısa bir sürede günlük 10 milyon varil petrol çıkarma kapasitesine ulaşmıstır. Ayrıca CNPC, petrol çıkarılan Muglad Bölgesinden Port Sudan’a ulasan boru hattı insası projesini kazanmıştır. 11 ay gibi bir süre içerisinde yaklasık 1,506 km boru toprak altına dösenerek tamamlanmıstır. Muglad bölgesinden elde edilen petrol 30 Ağustos 1999 yılında tankere yüklenerek Singapura ilk petrol ihracatı gerçekleştirilmistir.27 Grafik-6'dan görüleceğe üzere 1990'lı yılların basında petrol üretimi tüketimini karsılayamayan Sudan, 1999 yılından itibaren petrol ihraç eden bir ülke konumuna yükselmiştir.
Grafik-6 Sudan’ın Petrol Üretim ve Tüketim Oranları (1990-2010)28
ÇHC’nin Enerji Politikası İçerisinde Sudan
Sudan'ın petrol ihraç etmedeki basarısına en büyük katkı ÇHC tarafından sağlanmıstır. Ancak ÇHC'nin Sudan'a sağlamıs olduğu bu katkı tek taraflı Sudan'ın menfaatlerine yönelik olmamıs, ÇHC'nin çıkarları da göz önünde bulundurulmustur. Diğer bir ifade ile Mao döneminde verilen mali ve teknik destekten farklı bir düzlemde gerçeklesmistir. ÇHC ile Sudan'ın 1950'li yıllarının basından itibaren gelistirdiği dostça iliskiler 1990'lı yılların ortalarından itibaren merkantilist politikalar düzleminde gelisme kaydetmistir.
Bu merkantilist politikanın uygulanmasında ticaret ve yatırım etkin bir araç olarak kullanılmıs olsa da en kritik hususu enerji olusturmaktadır. Nitekim klasik ve yeni merkantilist politikaların esasını olusturan hususlardan biri ham maddenin güvenli bir sekilde temin edilmesidir. Bu durum Sudan'ın ürettiği petrolün %77'lik bir kısmını alan ÇHC'nin Sudan'a yönelik faaliyetlerinde açık bir sekilde görülmektedir. Günlük 337,000 varil petrol üreten Sudan bunun 260,000 varilini ÇHC’ye ihraç etmektedir.29
Grafik-7 Sudan'ın Petrol İhraç Ettiği Ülkeler30
ÇHC’nin Sudan’da enerji alanında gerçeklestirmis olduğu bir diğer merkantilist politika devletin merkeziyetçi, belirleyici ve etkin olmasıdır. Çünkü ÇHC hükümeti tarafından Sudan’daki petrol arastırma faaliyetleri doğrudan yönlendirilmektedir. ÇHC için Sudan'ı enerji hususunda değerli kılan bir diğer husus, Çinli sirketlerin Sudan'daki konsorsiyumların öz sermayelerine ortak olmalarıdır. Bir diğer ifade ile ÇHC’ye ait kamu tesebbüsleri Sudan'daki petrol faaliyetlerinde söz sahibi bir konumda bulunmaktadır. Grafik-8'de görüleceği üzere ÇHC denizasırı özsermaye ortaklıklarının büyük bir kısmını Kazakistan'dan sonra Sudan'da gerçeklestirmektedir.
Grafik-8 ÇHC'nin Petrol İhraç Eden Ülkelerdeki Sermaye Ortaklıklarındaki Payı31
2010 yılı itibariyle ÇHC’ye ait bu sirketlerin petrol üretimi günlük 1,3 milyon varile ulasmıstır. Bu rakam ÇHC'nin ithal ettiği miktarın yaklasık %38'ini olusturmaktadır. Ancak verilerin detaylı bir sekilde paylasılmaması ve derlemesi güç olması sebebiyle Çinli sirketler tarafından üretilen petrolün hangi miktarda ÇHC’ye gönderildiği bilinmemektedir. FACTS Global Energy 2020 yılı itibariyle Çinli Ulusal Petrol sirketlerinin denizasırı petrol üretiminin günlük 2 milyon varili bulacağını tahmin etmektedir. 32
Üretilen bu rakamın yaklasık %49'u Afrika, %32'si Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinden (ağırlıklı olarak Kazakistan) sağlanmaktadır.33 Afrika'da üretilen bu miktarın yaklasık %80'lik kısmı Sudan'daki sirketler tarafından sağlanmaktadır.34
Bu sirketler yalnızca enerji ile iliskili değildir. 2000’li yılların ortalarında Sudan’da faaliyet gösteren en büyük 15 yabancı sirketin 13’ü Çinlilere aittir.35 Merova barajının insası gibi büyük projelerin insa süreçlerinde Sudan’da yaklasık 100 bin Çinli istihdam edilmektedir. Bu Çinlilerin ihtiyaçlarının karsılanması yine Çinli girisimciler tarafından sağlanmaktadır. Ayrıca Afrika’nın genelinde olduğu gibi Sudan’ın birçok sehrinde ucuz Çin mallarının satıldığı mağazalar bulunmaktadır.36 ÇHC’nin Sudan’da belirli zamanlarda açmıs olduğu fuarlar da iki taraf arasındaki ticareti artıran sebepler arasında sayılabilir.
Sonuç
Enerji veya enerji güvenliği ÇHC’nin Afrika’ya yönelik uyguladığı merkantilist politikalarda kritik bir konum teskil etmektedir. Enerji güvenliğinin esasını petrolün temini olarak gören ve petrolün sorunsuz bir sekilde temin edilmesi maksadıyla kaynak çesitliliğini artırmak isteyen ÇHC, Afrika’yı güvenilir bir liman olarak görmektedir. Afrika’da petrol üretme potansiyeline sahip olan 16 Afrika ülkesinden Angola, Sudan, Nijerya, Gine, Güney Afrika, Namibya, Zimbabve basta olmak üzere birçoğunda petrol yatırım faaliyetleri gerçeklestirmektedir. Ayrıca Afrika’da “enerjiyi toprağıyla satın alma” politikasıyla uzun vadeli hedeflerine hizmet edecek girisimlerde bulunmaktadır. Merkantilist politikanın 17. yüzyıldan beri uygulanan önemli prensiplerinden olan ham maddenin ülkeye aktarılması kuralını, bugün ÇHC’nin Afrika’ya yönelik enerji politikalarında tespit etmekteyiz.
ÇHC, Afrika’daki yatırım ve alt yapı gelistirme faaliyetlerinde devleti merkezi pozisyona alarak belirleyici ve müdahil olmaktadır. Yatırım ve alt yapı gelistirme
faaliyetlerinde ayrıca ham madde güvenliğinin sağlanması ve ticaret fazlasının elde edilmesi amaçlanmaktadır. Yardım alanlarını dolaylı olarak ticaret, yatırım ve enerji alanlarına hizmet
edecek sekilde tespit etmektedir. Enerji alanında ham madde güvenliğinin sağlanması, enerji ithal ederken ticaret dengesi yaratılması ve enerjiye karsılık ucuz Çin mallarının ihraç edilmesi amaçlanmaktadır.
Afrika, ÇHC için sadece enerji ve doğal kaynak temini sağlayacak önemli bir coğrafya değil aynı zamanda ürettiği ürünleri satabilecek büyük bir pazardır. Böylece dıs ticareti dengede tutmayı basarmaktadır. ÇHC’nin uygulamıs olduğu düsük kur politikası sayesinde ucuz Çin malları alım gücü düsük olan Afrika ülkeleri tarafından yoğun talep görmektedir. Bu durum Afrika’daki endüstrinin ve istihdamın iyice yara almasına sebep olmaktadır.
Yeraltı zenginliğine sahip olan Afrika ülkelerine yönelik etkin bir sekilde uygulanan bu merkantilist politikalar enerjinin ÇHC'ye aktarılmasına hizmet etmektedir. Batılı sirketler tarafından uzun yıllar gerçeklestirilen arastırma ve çıkarma faaliyetleri sonucunda herhangi bir ilerleme kaydedemeyen Sudan enerji sektörü, ÇHC’nin basını çektiği Asya ülkelerinin girisimiyle zirve yapmıstır. Sudan'da petrol ihracatının baslamasıyla birlikte Çinli sirketler ve kamu tesebbüsleri tarafından, petrol boru hatları ve depolama merkezleri gibi büyük projeler gerçeklestirilmistir. ÇHC tarafından Sudan'da gerçeklestirilen büyük petrol projeleri ÇHC'nin enerji güvenliğini sağlamaya yönelik önemli adımları teskil etmektedir.
Enerji toprağıyla satın alma politikasını son dönemlerde uygulayan ÇHC, Kazakistan'dan sonra Sudan'da da enerjiyi toprağıyla satın almaktadır. Bu durum Sudan'ı Çin için ayrıcalıklı kılan bir diğer hususu olusturmaktadır.
Sonuç olarak ÇHC tarafından Sudan özelinde Afrika’ya yönelik etkin bir sekilde merkantilist politikalar uygulanmaktadır. Bu politikalardan dıs ticarette fazla verilmesi, ham madde güvenliğinin sağlanması, mamul ürünlerin ihraç edilmesi hususları iki taraf arasındaki ticaret iliskisinde karsımıza çıkmaktadır.
ÇHC’nin Afika’daki yatırım ve alt yapı gelistirme faaliyetleri kapsamında öncelikli olarak uyguladığı merkantilist politika devletin merkezi pozisyonda, belirleyici ve müdahil olması olarak ilk anda göze çarpmaktadır. Yatırım ve alt yapı gelistirme faaliyetlerinde ayrıca ham madde güvenliğinin sağlanması ve ticaret fazlasının elde edilmesi gibi merkantilist politikalar dolaylı olarak uygulanmaktadır.
Enerji alanında uygulanan merkantilist politika ise ham madde güvenliğinin sağlanması ve devletin merkezi pozisyonda, belirleyici ve müdahil olmasıdır. Yardım alanlarında diğer alanlarda olduğu gibi doğrudan merkantilist politikalar uygulanmamakta, dolaylı olarak ticaret, yatırım ve enerji alanlarına hizmet edecek sekilde faaliyet icra edilmektedir. Bu durum da bölgede diğer güçlerden daha fazla etkin olmaya yol açmaktadır.
DİPNOTLAR;
1 Dani Rodrik, “Merkantilizm tekrar düsünülüyor”, Radikal, 20 Temmuz 2009.
2 Jonathan Holslag, “China’s New Mercantilism in Central Africa”, African and Asian Studies, 2006, 5/2, 133169, p. 136.
3 Kent Hughes Butts and Brent Bankus, “China’s Pursuit of Africa’s Natural Resources”, Center for Strategic Leadership, US Army College, Pennsylvania, 2009, 1/09, 1-14, p.3.
4 Hu Jintao, “Open Up New Prospects for A New Type of China-Africa Strategic Partnership”, Forum on China
Africa Cooperation (FOCAC), http://www.focac.org/eng/ltda/dwjbzjjhys/zyjh/t953172.htm (Erisim Tarihi: 19
Temmuz 2014)
5 Deborah Brautigam, “Looking East: Africa’s Newest Investment Partners”, Global Journal of Emerging
Market Economies, 2010, 2, 173-188, p.174.
6 United Nations Conference on Trade and Development, http://unctad.org/en/Pages/Statistics.aspx, (Erisim
Tarihi: 21 Temmuz 2014)
7 Trade Policies and Regional Integration in Africa, The African Economic Outlook, AfDB, Moulineaux,
2014, p.76. http://www.africaneconomicoutlook.org/en/outlook/trade_policies/
8 “Nigeria records US$5.48b trade deficit with China”, African Manager
http://www.africanmanager.com/site_eng/detail_article.php?art_id=15147, (Erisim Tarihi: 21 Temmuz 2014)
9 Tola Akinmutimi, “Nigeria records N648.16bn trade deficit with China” , National Mirror, 21 October 2013,
http://nationalmirroronline.net/new/nigeria-records-n648-16bn-trade-deficit-with-china/, (Erisim Tarihi: 21 Temmuz 2014)
10 Standard Chartered Bank, “China-Africa trade – Setting the scene for the future”, 2011, p.3.
https://research.standardchartered.com/configuration/ROW%20Documents/China-
Africa%20trade%20%E2%80%93%20Setting%20the%20scene%20for%20the%20future_01_04_11_17_31.pdf,
(Erisim Tarihi: 11 Temmuz 2014)
11 China Customs, http://english.customs.gov.cn/tabid/47800/Default.aspx, (Erisim Tarihi: 11 Temmuz 2014)
12 Ian Taylor, China’s oil diplomacy in Africa, International Affairs, Vol.:82, 2006, 937–959, p.938.
13 Ibid, p. 941-942.
14 “Regional Economic Outlook—Sub-Saharan Africa—Sustaining the Expansion,” International Monetary Fund, Washington DC, 2011, p. 53.
15 David E. Brown, “Hidden Dragon, Crouching Lion: How China’s Advance in Africa is Underestimated and Africa’s Potential Underappreciated”, US Army War College Strategic Studies Institute, Pennsylvania, 2012, p.65.
16 Jing Gu, “China's Private Enterprises in Africa and the Implications for African Development”, European
Journal of Development Research, 2009, 570–587, p. 577-579
17 Ministry Of Commerce People’s Republic Of China, http://english.mofcom.gov.cn/article/statistic/, (Erisim Tarihi: 20 Temmuz 2014)
18 China-Africa Trade and Economic Relationship Annual Report 2010, Chinese Academy of International
Trade and Economic Cooperation, Beijing, 2011, p.4.
19 Ministry Of Commerce People’s Republic Of China, http://english.mofcom.gov.cn/article/statistic/, (Erisim
Tarihi: 20 Temmuz 2014)
20 R. Kutay Karaca, “Çin’in Değisen Enerji Stratejisinin Dıs Politikasına Etkileri (1990–2010)”, Uluslararası İliskiler Dergisi, Bahar 2012, Cilt 9/33, 93-118, s.93.
21 China, US Energy Information Administration,
http://www.eia.gov/countries/country-data.cfm?fips=ch, (Erisim Tarihi: 20 Temmuz 2014)
22 Niu Changsong, “China-Africa Education Cooperation Under the Framework of FOCAC”, Institute of African
Studies Zhejiang Normal University. Erisim Adresi;
http://www.gsid.nagoyau.ac.jp/syamada/ChinaAfrica%20Education%20Cooperation%20Under%20the%20Framework%20of%20FOCAC.pdf, (Erisim Tarihi: 28 Haziran 2014)
23 Caroline Francis et al., "China and the Sudan-South Sudan Oil Fee Impasse, Implications of Chinese Foreign Aid, Diplomacy, and Military Relations", Chinese Policy, 2012, p.6.
24 “Fact Sheet Two: A History of Oil in the Sudan”,
http://understandingsudan.org/Oil/OilResources/L2FS2HistoryofOilinSudan.pdf, (Erisim Tarihi: 12 Ağustos 2014)
25 Greater Nile Petroleum Company’nin CNPC%40, Dar Petroleum Operating Company’nin CNPC%41-Sinopec
%6, Petro Energy E&P CNPC %95’ine sahiplerdir, Sudan and South Sudan, US Energy Information
Administration,
www.eia.gov/countries/cab.cfm?fips=su, (Erisim Tarihi: 20 Temmuz 2014)
26 Asian Foreign Direct Investment in Africa, United Nations Publication, New York and Cenevre, 2007, p.57,
http://unctad.org/en/Docs/iteiia20071_en.pdf.
27 Review of 15 years of Sino-Sudanese Petroleum Cooperation, CNPC Report, 2010,
http://www.cnpc.com.cn/en/csr2009en/201407/8fc23f51afa74701a14b3453211cb6eb/files/139ad08f4a204b79ac5cff82972e37e5.pdf, (Erisim Tarihi: 12 Ağustos 2014)
28 China, US Energy Information Administration,
http://www.eia.gov/countries/country-data.cfm?fips=ch, (Erisim Tarihi: 20 Temmuz 2014)
29 FACTS Global Energy, http://www.fgenergy.com/, (Erisim Tarihi: 18 Mayıs 2014).
30 Global Trade Atlas, https://www.gtis.com/gta/, (Erisim Tarihi: 18 Mayıs 2014).
31 Julie Jiang and Jonathan Sinton, Overseas Investments By Chinese National Oil Companies, International Energy Agency, Paris, 2011, p.18.
32 Ibid., p. 17.
33 Kang Wu, China’s Oil Supply Security: Imports, Strategic Stockpiling and Overseas Investment, Energy Studies Institute, 2012, p.17.
http://www.esi.nus.edu.sg/docs/event/wu-kang.pdf
34 Erica S. Downs, "The Fact and Fiction of Sino-African Energy Relations", China Security, Vol. 3 No. 3 2007, 42 -68, p.46.
35 Jean-Christophe Servant, "China's Trade Safari in Africa," Le Monde Diplomatique, 30 May 2005.
36 Ali Abdallah Ali, “EU, China and Africa ; The Sudanese Experience”, Sudan Tribune, 10 January 2007.
http://sudantribune.com/spip.php?iframe&page=imprimable&id_article=22783 1/2
KAYNAKÇA
“Fact Sheet Two: A History of Oil in the Sudan”,
http://understandingsudan.org/Oil/OilResources/L2FS2-HistoryofOilinSudan.pdf
“Nigeria records US$5.48b trade deficit with China”, African Manager
http://www.africanmanager.com/site_eng/detail_article.php?art_id=15147
“RegionalEconomic Outlook—Sub-SaharanAfrica—Sustainingthe Expansion,” International Monetary Fund, Washington DC, 2011.
AKINMUTIMI Tola, “Nigeria records N648.16bn trade deficit with China” , National Mirror, 21 October 2013.
ALI Abdallah Ali, “EU, China and Africa ; The Sudanese Experience”, Sudan Tribune, 10 January 2007.
Asian Foreign Direct Investment in Africa, United Nations Publication, New York and Cenevre, 2007, p.57, http://unctad.org/en/Docs/iteiia20071_en.pdf.
BRAUTIGAM Deborah, “Looking East: Africa’s Newest Investment Partners”, Global Journal of Emerging Market Economies, 2010, 2, 173-188. BROWN David E., “Hidden Dragon, Crouching Lion: How China’s Advance in
Africa is Underestimated and Africa’s Potential Underappreciated”, US Army War College Strategic Studies Institute, Pennsylvania, 2012.
BUTTS Kent Hughes and BANKUS Brent, “China’s Pursuit of Africa’s Natural Resources”, Center for Strategic Leadership, US Army College, Pennsylvania, 2009, 1/09, 1-14.
CHANGSONG Niu, “China-Africa Education Cooperation Under the Framework of
FOCAC”, Institute of African Studies Zhejiang Normal University. http://www.gsid.nagoya-u.ac.jp.
China Customs, http://english.customs.gov.cn/tabid/47800/Default.aspx
China-Africa Trade and Economic Relationship Annual Report 2010, Chinese Academy of International Trade and Economic Cooperation, Beijing, 2011.
DOWNS Erica S., "The Fact and Fiction of Sino-African Energy Relations", China Security, Vol. 3 No. 3 2007, 42-68.
FACTS Global Energy, http://www.fgenergy.com/, (Erisim Tarihi: 18 Mayıs 2014).
FRANCIS Caroline, MADASAMY Pratheepan, SOKKARY Sharif and YOU Sokunpanha, "China and the Sudan-South Sudan Oil Fee Impasse, Implications of Chinese
Foreign Aid, Diplomacy, and Military Relations", Chinese Policy, 2012.
Global Trade Atlas, https://www.gtis.com/gta/.
GU Jing, “China's Private Enterprises in Africa and the Implications for African Development”, European Journal of Development Research, 2009, 570–587.
HOLSLAG Jonathan, “China’s New Mercantilism in Central Africa”, African and Asian Studies, 2006, 5/2, 133-169.
HU Jintao, “Open Up New Prospects for A New Type of China-Africa Strategic Partnership”, Forum on China Africa Cooperation (FOCAC),
http://www.focac.org/eng/ltda/dwjbzjjhys/zyjh/t953172.htm
JIANG Julie and SINTON Jonathan, Overseas Investments By Chinese National Oil Companies, International Energy Agency, Paris, 2011.
KARACA R. Kutay, “Çin’in Değisen Enerji Stratejisinin Dıs Politikasına Etkileri
(1990–2010)”, Uluslararası Dliskiler Dergisi, Bahar 2012, Cilt 9/33, 93-118.
Ministry Of Commerce People’s Republic Of China (MOFCOM),
http://english.mofcom.gov.cn/article/statistic/
Review of 15 years of Sino-Sudanese Petroleum Cooperation, CNPC Report, 2010,
http://www.cnpc.com.cn/en/csr2009en/201407/8fc23f51afa74701a14b3453211cb6eb/files/13 9ad08f4a204b79ac5cff82972e37e5.pdf,
RODRDK Dani, “Merkantilizm tekrar düsünülüyor”, Radikal, 20 Temmuz 2009.
SERVANT Jean-Christophe, "China's Trade Safari in Africa," Le Monde Diplomatique, 30 May 2005.
Standard Chartered Bank, “China-Africa trade – Setting the scene for the future”, 2011, p.3.
https://research.standardchartered.com/configuration/ROW%20Documents/China-Africa%20trade%20%E2%80%93%20Setting%20the%20scene%20for%20the%20future_01 _04_11_17_31.pdf
Sudan, Open Data for Africa. http://sudan.opendataforafrica.org
Sudanese President Inaugurates Merowe Damon Nile River, Xinhuanet, 03 March 2009
http://news.xinhuanet.com/english/2009-03/03/content_10937213.htm,
TAYLOR Ian, “China’s oil diplomacy in Africa”, International Affairs, Vol.:82, 2006, 937–959.
Trade Policies and Regional Integration in Africa, The African Economic Outlook, AfDB, Moulineaux, 2014, p.76.
http://www.africaneconomicoutlook.org/en/outlook/trade_policies/United Nations Conference on Trade and Development,
http://unctad.org/en/Pages/Statistics.aspxUS Energy Information Administration, http://www.eia.gov
WU Kang, China’s Oil Supply Security: Imports, Strategic Stockpiling and Overseas Investment, Energy Studies Institute, 2012.
http://www.esi.nus.edu.sg/ docs/event/wu-kang.pdf
***
