SINIRI etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
SINIRI etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

5 Aralık 2017 Salı

SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ DURUM, BÖLÜM 1


SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ DURUM, BÖLÜM 1


SINIRI AŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ METİNLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 




BİRİNCİ BÖLÜM., TARİHÇE - KAVRAMLAR - DOKTRİNLER 

1.1.Tarihçe 

1.1.1.Genel Olarak 

Her insan topluluğu dünya üzerinde bir yer işgal eder. Başka bir ifade ile insan topluluklarının tümü coğrafî bir mekâna sahiptir. Coğrafî mekân, üzerinde 
yaşayan toplulukların maddi hayatlarına değişik biçimlerde etki etmektedir. Örneğin, deniz kenarında oturan insanlarla yaylalarda oturanların, nehir kenarında oturanlarla bozkırlarda oturan toplumların yaşantıları birbirinden farklıdır. Bu durumda tarihi olaylar toplumların üzerinde yaşadıkları coğrafî mekânların toplumlara etkileri çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılmıştır.16 

Uygarlığın doğup geliştiği bölgelerden biri olan Anadolu ve Ortadoğu coğrafyası; M.Ö. 3000 yıllarından itibaren insanlara sağladığı su kaynağı ve ulaşım 
maksatlı kullanılan sular ile temel yerleşim ve uygarlık alanlarından birisi olmuştur.17 Su özellikle bu bölgede varlığı ile medeniyetin beşiği olurken, yokluğu da bu medeniyetlerin yıkılmasına yol açmıştır. Bilinen en eski uygarlık, ilk kez Fırat ve Dicle kıyılarında (Mezopotamya) kurulmuştur. Arkeologlar bu bölgede 4200 yıl önce, 300 yıl boyunca etkisini gösteren bir kuraklığın, Ortadoğu'nun ilk uygarlıklarından Akad Uygarlığını çökerttiğini belirlemişlerdir.18 Eski çağlarda Ortadoğu suları neredeyse su hukukunun ve hidrolojinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Öyle ki Nuh söylencesinde görülmüş taşkının Fırat’ın güneyini yaklaşık 150 gün su altında bıraktığı ve Babil kenti Ur’da yıkıma yol açtığı düşünülmekte ve Hammurabi yasalarının sulama ile ilgili kısımlar ihtiva ettiği bilinmektedir.19 

Uluslararası alanda sınır aşan suların kullanımından kaynaklanan sorunların çözümüne yönelik çabaların tarihsel geçmişi çok eskilere kadar götürülebilir. 
Mezopotamya'daki iki site devleti Umma ve Lagaş arasında sulama suyunun dağıtımından kaynaklanan uyuşmazlık, yaklaşık MÖ 3100'de tarihte kayıtlı ilk 
antlaşmayla çözümlenmiştir.20 Eski Yunanda dinsel nitelikte bir belgeyle on iki Yunan devleti, savaşta ve barışta, akarsu yatağını değiştirmeme veya akar suyun kullanımına zarar vermeme yükümünü kabul etmişlerdir.21 

Bundan sonra büyük su kütlelerini kapsayan antlaşmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu anlaşmaların çoğu suyollarının ulaşım amaçlı kullanımı ile ilgilidir. Ama günümüzde suyollarının ulaşım dışı amaçlı kullanımı ile ilgili antlaşmaların sayısı gün geçtikçe artmaktadır.22 

1.1.2. Roma Hukuku 

Romalılar iklim nedeniyle, Mezopotamyalıların aksine büyük sulama faaliyetlerine girişmemişlerdir. Corpus Iuris Civilis'te suların paylaşımında 
kullanıcılar arası rekabete değinilmiştir.23 Roma hukukunda kıyıdaş maliklere, sular üzerinde mutlak faydalanma hakkının tanınması eğilimi ağır basar. 24 
Genel olarak su kaynakları, doğal ve fiziki yönden, yeraltı ve yerüstü suları olarak ayrılabilirler. Bunlardan doğal yüzeysel su mecraları nehirler flumina ve nehir olarak adlandırabilecek genişlikte olmayan akarsular rivi olarak adlandırılırdı.25 
Oysa hukuksal açıdan sular, klasik olarak eskiden beri genel sular ve özel sular biçiminde ele alınırlar. 
Genel sular üzerinde kişisel mülkiyet tesis edilemez. Bunlar niteliklerinden dolayı kimsenin mülkü olmayıp, devletin egemenliği altında bulunan sulardır. Özel sular ise kamu malları dışında kalarak, özel hukuk alanına giren ve özel mülkiyete konu olan sulardır. Ancak bu iki kategori suyu belirtecek kesin ölçütleri bulmak da her zaman kolay ve imkan dahilinde değildir.26 

Cermen hukuku ise, suların kamu yararına kullanımını esas alarak, akarsulan ortak mal olarak nitelemiş, bunlar üzerinde özel mülkiyete izin vermemiştir. 
Kıta Avrupası’nda, Roma hukukunun esasları etkindir.27 

Klâsik dönemde suların yetersiz olması gibi koşulların etkisiyle, Harmon Doktrinine (mutlak ülkesel egemenlik doktrini) temel olabilecek düşünceler hâkim olmuş, daha sonra bu görüşü yumuşatmak için önceki kullanım ilkesi desteklenmiştir.28 

Roma hukukunda, bütün yıl boyunca akan akarsuların kamuya ait olduğu kabul edilmiştir.29 Bu ayrım Avrupa'da etkili olmuştur. Fransa'da ise bu ayrımdan 
farklı bir yaklaşım benimsenerek ulaşıma elverişlilik sürekliliğin yerini almıştır. Sar ise, Roma hukukunda devamlı olarak akan ve ulaşıma elverişli akarsuların genel sulara girdiğini ifade etmektedir.30 Bu sular özel mülkiyete konu teşkil etmeyip, herkesin faydalanma ve kullanımına açık bırakılan sulardı. 

Bulundukları taşınmazın mütemmim cüz’ü olan sular yani özel mülkiyete konu olabilen sular kıyıdaş malikin mutlak tasarrufu altındaydı. Ancak yukarı kıyıdaş 
durumunda bulunan malik, suları sırf başkasına zarar vermek amacıyla kullanamazdı. 

Aşağıda bulunan taşınmazın malikine kendi ihtiyacını aşan suları komşuluk hukuku uyarınca bırakmak zorundaydı.31 Bu kurala maxim sic utere tuo ut alienum non laedas (malını komşuna zarar vermeyecek şekilde kullan) adı verilmişti.32 

Kaeckenbeck, Roma hukukunda ulaşıma elverişli olan akarsuların kamu akarsuları olduğunu belirtilerek, bunlar üzerindeki hakları, halkın, devletin ve kıyıdaş maliklerin hakları olarak üç gruba ayrılmıştır:33 İlk grupta, ulaşım, balıkçılık, yüklerin yüklenmesi ve boşaltması ve bunun gibi haklar yer alır. İkinci grupta, akarsuyun iyi durumda tutulması ve denetim masraflarını karşılamak için vergi (titulus navium) toplanması, kanalizasyon işleri ve baraj yapma hakkı bulunmaktadır. 
Bu kapsamda baraj yapılması sebebiyle kıyıdaş malikler zarara uğrasalar da herhangi bir talepte bulunamayacaklardır. Üçüncü grupta, hâkimin kararıyla suların saptırılması, terkedilmiş bir yatağın paylaşımı veya bölünmesi hakkı, suyun hareketi yoluyla toprağa taşınan maddelerin paylaşımı (alluvio), yeni oluşan adaların paylaşımı hakkı ile üçüncü tarafların zararları için talepte bulunma haklarına zarar gelmeksizin, özel yetkiyle akarsuda tesislerin yapılması hakkı yer almıştır. 

Roma hukuku, Hammurabi Kanunu başta olmak üzere, daha önceki hukukî ilkelerden etkilenmiştir. Hammurabi Kanununda, sel ve sulama düzenlemelerinin neden olduğu diğer zararlar nedeniyle, sulama yapan toprak sahiplerinin sorumluluğu ve tazminatla ilgili düzenlemelere yer verilmiştir.34 

1.1.3 İslam Hukuku 

 İslam hukukunda da su konusunda mülkiyet durumu başta olmak üzere çeşitli düzenlemeler mevcuttur. İslami hukukun modern anlamda ilk kodifikasyonu 
olan Mecelle de pek çok ülkede Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra dahi işlerliğini korudu.35 İslâm hukukunda ot ve ateşin yanı sıra su da "mubah" 
sayılmıştır. Kural olarak su, "ortak eşya" kabul edilmiştir. Mecelle ‘ye göre, başkasına zarar vermemek koşuluyla, mubah olandan herkes yararlanabilir.36 Ayrıca Mecelle’nin 1266 ncı maddesi uyarınca ihraz edilmemiş sulardan herkese su içme hakkı tanınmaktadır. Genel olarak islam hukukunda suyun kamusal boyutu ağır basmaktadır. Bu durumla birlikte kaynak ve kuyuların kıyıdaş malikin faydalanma hakkına konu oluşturması hususuna ilişkin düzenlemelerde mevcuttur. Ancak malikin haklarında komşuluk hukukundan kaynaklanan bazı kısıtlamalar öngörülmüştür.37 

Mecelle’de umumi ve hususi sular ayrımı mevcut olup, bu kapsamda Mecelle’nin 1238 inci maddesinde umumî nehirleri şöyle tarif ediyor : “Kimsenin 
mülkü olmayan umûmî nehirler, herhangi bir topluluğun mülkü olan nehir yataklarında akmayan akarsulardır. Bunlar aynıyla mubahtır. Nil, Fırat, Tuna, Tunca işte bu umumî nehirlerdendir.”38 Umumî sulardan ülke topraklarında kalanlar üzerinde devlet ve devletin tebaası (halk) istediği gibi faydalanır. Aydın’a göre devletlerarası olanlardan ise, mütekabiliyet (karşılıklı olmak) hakkaniyet ve müsavaat (eşitlik) esaslarına bağlı kalınmak ve antlaşmaya bağlı kalmak şartları doğrultusunda her kıyıdaş istifade eder.39 

İslâm hukukunda sular yeraltı ve yüzeysel sular olarak ayrıma tabi tutularak, hukuki olarak düzenlemeye tabi tutulmuştur. Örneğin kuyuların etrafında 
yasaklanmış bir alan (harim) bırakılarak, birbirine çok yakın kuyu açılmasının önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Kuyular ve suları onları açanlara ait olduğuna ilişkin düzenlemeler mevuttur.40 Mecellede bu ayrımı gözeten çeşitli hükümler ihtiva eder. 

İslam hukukuna göre suyun kullanımında net bir hiyerarşi, kullanım öncelik sıralaması bulunur. Buna göre insanların içme ve kullanma suları ile ilgili 
kullanımları en öncelikli kullanım alanlarıdır.41 Modern sınıraşan sular doktrininde kabul gören “önemli zarar vermeme” ilkesinin de İslam hukuku tarafından benimsenmiş olduğu görülmektedir. Arazi sahibi, tarlasında ürün yetiştirme ve bu amaçla tarlasını sulama hakkına sahiptir (Buna “shirb” hakkı denilmektedir). Ancak sulamayı yaparken komşusuna veya suyun akacağı daha aşağı kesimlerdeki diğer arazi sahiplerine zarar vermemelidir. Bu ilkeyi uluslararası düzleme teşmil ettiğimizde, kıyıdaş ülkelerin birbirlerine zarar vermeme ilkesine ulaşabiliriz.42 

1.2. Kavramlar 

Bir akarsu, kaynağından sona erdiği noktaya kadar yatağı ve kolları ile bir bütün teşkil ederler. Toplumların devlet olarak örgütlenmesi, bu doğal bütünlüğü, 
yapay bir biçimde bölmekte ve aynı akarsuyun değişik kesimlerini, değişik devletlerin egemenlik alanlarında bırakmaktadır. Bu durum da, devletler arasında önemli sorunlara neden olmaktadır. 43 

Artan su ihtiyacına yönelik olarak, özellikle suyun depolanması ve tüketici kullanımlar konusundaki gelişmeler, suyun ulaşım dışı kullanımlarının etkisini ulusal sınırlar dışında duyulmasına neden olmuştur. Gelişmeler zamanla akarsulardan yararlanmanın kapsamını ve çapını genişletmiş, yararlanma olanakları da artmıştır. 
Devletlerin akarsulardan yararlanma eylemleri sonucunda ise, suyun miktar ve niteliğinde, rejiminde değişiklikler olmuştur.44 

Suların devletler arasında oluşturduğu sorunlarda kavramların tanımı ve kapsamı kesin olarak saptanamazsa, ilgililerin hak ve yükümlülüklerinin kapsamı tam olarak belirlenemez. 

1.2.1. Ortak Sular 

Ortak sular kavramı, ulusal olmayan akarsular dışında kalan akarsular için ilk önceleri bazı anlaşma ve belgelerde kullanılmıştır. Ortak sular kavramı; 26 Ocak, 1699 tarihli Karlofça Antlaşması’nın, 5 nci maddesinde : “Bosut suyunun Sava’ya döküldüğü mahalle dek, nehri Sava’nın bir yakası Devlet-i Aliye’m ve bir yakası müşarun ileyh Çazar zabtında olmağla mabeynde olan nehri Sava ve bu mabeynde vaki adalar dahi müşterek olup gerek sefinelerin murur ve uburu gerek gayri menafide iki tarafın reayası alesseviye intifa eyleyüp birbiri ile hüsni muamele eyleye…” ve 1718 tarihli Pasarofça Antlaşması’nın ilk maddesinde: “…zikr olunan sular hudud olup mukaddema nehr-i Morş’da olduğu gibi tarafeynin reayası saky-i devab ve sayd-ı semek ve sair elzem olan menafide müşterek olup alesseviye intifa ideler…”45 şeklinde kullanılmıştır. XIX. yüzyılda, Avrupa’da nehirlere ait anlaşmalarda da ortak sular kavramını bulmak mümkündür.46 

20. Yüzyılda ise akarsularla ilgili olarak yapılan antlaşmalarda bu kavramın yerini başka terimlere bıraktığı görülmektedir. Ancak; örneğin, Keban Barajı 
projesinin uygulanmasına ilişkin olarak, 10 Şubat 1966 tarihinde Ankara’da yayımlanan Türk-Irak Ortak Bildirisinde “Müşterek sular konusunda, halihazır 
gayretlerin artırılarak akarsuları paylaşan ülkelerin…”ifadesine, tarafların aynı konuda bu kez Bağdat’ta yayımladıkları 26 Mayıs 1966 tarihli ortak bildiride ise “ … müşterek suların kullanılmasına müteallik sahildar memleketlerin…” ifadesine yer verilmiştir. 47 

Esas olarak yalnızca fiziki bir durumu açıklamak için kullanılan bu kavramı, genişleterek ve gerçek anlamını tahrif ederek ilgili devletlerin ortak mülkiyeti ya da egemenliğinde sayarak, bir çeşit kondominyum48 oluşturmaya çalışmak,49 devletlerin ülkeleri üzerindeki mutlak egemenliklerine ilişkin temel uluslararası hukuk prensibine aykırıdır.50 Ortak sular kavramının çoğunlukla sınır oluşturan sularla ilgili ve ulaşım ve ticaret konulu antlaşmalarda yer alması gözden uzak tutulmamalıdır. 
Ayrıca günümüzde bazı uluslararası metinlerde "ortak su" kavramının kullanılmasından, mutlaka o akarsuyun taraf devletlerin ortak egemenliğinde 
olduğunun kabul edildiği sonucu çıkarılmamalıdır. Bu tür ifadelere genellikle devletlerarası dostça ilişkileri yansıtması nedeniyle yer verilmiş olması olasılığı 
yüksektir.51 

1.2.2. Kıyıdaş Devlet 

Akarsuyun akış doğrultusu göz önünde tutulduğunda, devletlerin birbirlerine karşı durumları farklılaşmakta, “yukarıdaki devlet” ve “aşağıdaki devlet” ayrımı 
ortaya çıkmaktadır. Bu durumda akarsuyun akış yolunun yukarısında bulunan devletler “Yukarı Kıyıdaş veya Memba Ülkesi”, aşağısında bulunan devletler “Aşağı Kıyıdaş veya Mansap Ülkesi” olarak adlandırılmaktadırlar.52 Örneğin, Fırat ve Dicle nehirleri esas alındığında, Türkiye, Suriye ve Irak’a göre yukarı kıyıdaş, bunun yanında Türkiye’ye göre aşağı kıyıdaş ülke olan Suriye de, Irak’a göre yukarı kıyıdaş ülke konumundadır. 

Bugün benimsenen ve sınıraşan suları, “ulaşıma elverişli olup olmadığı” göz önünde tutulmaksızın “iki veya daha çok devletin ülkesini kesen ya da ayıran 
akarsular” seklinde tanımlayan görüş uyarınca “kıyı devleti” veya “kıyıdaş devlet” kavramları genişlemiştir. Bu anlamda, uluslararası akarsularda “Kıyı devleti” veya “Kıyıdaş devlet” deyimi, uluslararası akarsuyun sadece ulaşıma elverişli kesiminde kıyısı bulunan devletleri değil, uluslararası niteliği olan akarsuyun bütün akış istikameti boyunca herhangi bir kesiminde kıyısı bulunan devletleri kapsamaktadır.53 

Kıyıdaş devletler, birden çok devlet tarafından yararlanılan akarsular üzerinde bir takım haklar ileri sürebilen, aynı zamanda belirli yükümlülükleri de bulunan 
devletler olarak ifade edilmektedir. Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuku Komisyonu “kendi ülkesinde uluslararası su yolunun bir parçası bulunan devletleri” su yolu devleti olarak tanımlamıştır.54 

1.2.3. Paylaşılan Doğal Kaynak 

Paylaşılan doğal kaynak kavramı, sınıraşan sularda kıyıdaş devletlerin birbirlerine zarar vermeden azami faydayı sağlayabilmeleri için ortaya atılmış bir kavramdır. Sınıraşan suların bir bölümünde gerçekleşen faaliyetlerin, onun bir başka bölümünde etki yaratmasından hareketle, bu tür suları paylaşılan doğal kaynak olarak kabul edenler olmuştur.55 

1977 yılında toplanan Birleşmiş Milletler Su Konferansı da konuyla ilgili bir rapor kabul etmiş ve bu rapor daha sonra Ekonomik ve Sosyal Konsey ve Birleşmiş 
Milletler Genel Kurulunda görüşülerek tasvip edilmiştir. “Mar Del Plata Faaliyet Planı” olarak adlandırılan bu belgede bölgesel ve uluslararası iş birliği ön 
görülmekte, bunun içinde paylaşılan su kaynakları da yer almaktadır.56 

Öte yandan, yukarıda değinilen planda uluslararası örgütler vasıtasıyla iş birliği yapılması ve her devletin bu kaynaklardan hakkaniyete uygun faydalanma 
haklarının bulunduğu ve iki taraflı ya da çok taraflı antlaşmaların bulunmaması halinde, devletlerin paylaşılan su kaynaklarının kullanımı ile yönetiminde 
uluslararası hukukun temellerinde genel prensiplerinin uygulanacağı hükmüne varılmaktadır.57 

Paylaşılan Doğal Kaynak kavramı, hem Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuk Komisyonu’nda, hem de Genel Kurul’da eleştirilere uğramıştır. Türkiye, 
Hindistan, Jamaika, Etyopya, Brezilya ve Fransa gibi ülkeler, “kavramın ihtilaflı olduğu”, “uygun bir terim olmadığı”, “Komisyon çalışmalarını zorlaştıracağı” ve 
“doğal kaynaklar üzerinde mutlak egemenlik prensibine aykırı olduğu” şeklinde gerekçelerle karşı çıkarken, Tayland, Mısır, Cezayir, Arjantin, Amerika Birleşik 
Devletleri, Hollanda ve Finlandiya gibi ülkeler ise; aksine bu terimi desteklemiştir. 58 

Konuya ilişkin bir başka uluslararası kuruluş olan BM Avrupa Ekonomik Komisyonu'nun 1982 tarihli "Paylaşılan Su Kaynakları Hakkında Uluslararası 
İşbirliği Hakkında Kararı"nda yeknesaklığı sağlamak amacıyla "paylaşılan su kaynakları" kavramının kullanıldığı belirtilmiştir. Kararda, bu kavramın 
kullanılmasının bu kaynakların korunması ve kullanımı konusundaki hak ve yükümlülükleri bakımından "sınıraşan sular" veya "uluslararası sular" kavramlarını savunan ülkelerin durumlarına ve devletlerin ülkelerindeki su kaynakları üzerinde egemen haklarına zarar vermeyeceği açıklanmıştır.59 

Suları paylaşılan bir değer olarak kabul edenler buradan hareketle, kıyıdaş devletler arasında bir menfaat birliği bulunduğunu vurgulayarak, bu tür sularda ortak yönetimin zorunluluğu olduğu sonucunu çıkartmaktadırlar.60 

Paylaşılan doğal kaynak kavramının bir tanımı yapılmadığı gibi, içeriği konusunda uluslararası toplum üyeleri arasında henüz bir uzlaşmaya da 
varılamamıştır. Söz konusu kavramın taraf devletleri işbirliğine yöneltme gibi konularda faydalı olabileceği söylenebilirse de, henüz içeriği üzerinde tam bir 
uzlaşmaya varılamamış bir kavramın, devletler bakımından uluslararası hak ve yükümlülükler doğurabileceği kabul edilemez. Ayrıca paylaşılan doğal kaynak 
kavramı ülkelerin egemenlik haklarına halel getirebileceği için uygun değildir. Söz konusu kavram uygulamada sınıraşan sular konusunda, kıyıdaş devletleri işbirliğine yöneltmek yerine uyuşmazlıkların artmasına yol açabilecektir. İçeriği tam anlamıyla doldurulamayan ve muğlak ifadeler ihtiva eden mezkûr kavram uluslararası metinlerde yer verilirken çok dikkat edilmelidir. 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

16 Ünsal, Veli, Eskiçağda Anadolu Su Kaynakları (Orta ve Doğu Anadolu)Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.28, 2012, s.209-224, s.209-211 
17 Saltürk, Metin, Orta Doğu’da Su Sorunu ve Türkiye Açısından İncelenmesi, Güvenlik Stratejileri Dergisi, S.3, Haziran 2006, s.21-40, s.22 
18 Konuralp, Pamukçu, Su Politikası, Bağlam Yayınları, İstanbul 2000, s. 35 
19Wolf A. T., Middle East Water Conflicts and Directions for Conflict Resolution, , Washington D. C., International Food Policy Research Institute, March, USA, 1996, (http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNABY541.pdf), s.27 
20 McCaffrey, S., Water Scarcity: Institutional and Legal Responses, The Scarcity of VVater Emerging Legal and Policy Responses, Ed. Edward H.P.Brans, 
Esther J. De Haan, Andre Nolkaemper and Jan Rinzema, London 1997, s.43 
21 Aktaş Acabey, Münevver, Sınıraşan Sular: Hukuki Rejim,Dicle-Fırat ve Türkiye’nin Diğer Sınıraşan Suları, Beta Yayınları, İstanbul 2006, s.12 
22 Maden, Sınıraşan Su Havzalarında İşbirliği Sorunu , s.26 
23 Acabey, s.6 
24 Sar, Cem, Uluslararası Nehirlerden Endüstriyel ve Tarımsal Amaçlarla Faydalanma Hakkı, Ankara, 1970,182 vd 
25 Günveren, Güzide Burcu, Roma Hukukunda Su Hakları-Çeviri, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, s.309-312, s.309 
26 Su Hukuku,http://www.volkanderinbay.com/tarimnet/sukaynaklari.asp?konuno=6 (en son erişim :10/04/2014) 
27 Sar, s.182. 
28 Acabey, s.6-7 
29 Tahiroğlu, Bülent, Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Sınırları, İstanbul 1981, s.105. 
30 Sar, s.182. 
31 Sar,s.183 
32 Hukuk Sözlüğü,
 http://www.duhaime.org/LegalDictionary/S/SicUteraTuoUtAlienamNonLaedas.aspx (En son erişim: 20/04/2014) 
33 Acabey, s.8 
34 Acabey, s.10 
35 Sümer, Vakur, Orta Doğu ve Sınıraşan Sular: İslam Hukuku Ne Diyor, 
     http://www.fatihaktuel.com/yorum-analiz-orta-dogu-ve-sinirasan-sular-islam-hukuku-ne-diyor-53176.html (en son erişim:04/04/2014) 
36 Acabey,s.6-7 
37 Sar, s. 186-187 
38 Aydın , Hakkı, Devletler ve İslam Hukuka Göre Milletlerarası Akarsular, Göller ve Kanallar, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.5, S.2, 2001, 
     s.1-63, s.39 
39 Aydın, s.39 
40 Acabey, s.7 
41 Sümer, Orta Doğu ve Sınıraşan Sular: İslam Hukuku Ne Diyor 
42 Sümer, Orta Doğu ve Sınıraşan Sular: İslam Hukuku Ne Diyor 
43 Bir, s.2 
44 Toklu, Vefa, Su Sorunu Uluslar arası Hukuk ve Türkiye,Turhan Kitabevi, Ankara 1999, s.8-9 
45 Yukarıdaki metinler bugünkü Türkçe’ye şöyle adapte edilebilir; “Karlofça Anlaşması, md. 5: Bosut Suyu’nun Sava’ya döküldüğü yere kadar; bir yakası Osmanlı Devleti ve diğer yakası adı geçen Çarlık zabtında olan Sava Nehri ve bu arada yer alan adalardan iki tarafın halkı, hem gemilerin gidiş gelişi, hem de diğer menfaatlerden faydalanma hususunda eşit şekilde yararlanıp birbirlerine iyi muamele eyleyeler.” “Pasarofça Anlaşması’nın ilk maddesi: 
Belirtilen sular sınır olup, daha önce Morş Nehri’nde olduğu gibi iki taraf halkı hayvan sulama ve balık avlama ve diğer önemli menfaatlerde 
ortak olup eşit şekilde faydalanalar…“Bkz. SAR, s.47; Kapan, İsmail, Türkiye İle Suriye ve Irak Arasında Su Anlaşmazlığı ve Türkiye’nin Çözüm İçin Sunduğu 
“Üç Aşamalı Plan”In Su Hukuku Çerçevesinde İncelenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi),İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2006, s.8 
46 Örneğin, 1816 tarihli Hollanda ve Prusya Sınır Antlaşması’nın 27. Maddesinde ve 1864 tarihli Portekiz ile İspanya Sınır Antlaşması, Bkz. Sar, s.47; Acabey, s.19 
47 Toklu, s.9 
48 Kondominyon: İki devletin belirli bir ülke üzerinde yetkilerini birlikte kullanmaları; örneğin (x) ülkesini, (z) ve (y) devletlerinin birlikte yönetmeleri. 
Bkz. Yılmaz,Ejder, Hukuk Sözlüğü,Yetkin Yayınları, Ankara 2003, s.391 
49 Fransız Convention’unun Geciçi Yürütme Konseyi 16 Kasım 1792 tarihli Kararnamesinde “Nehir mecralarının, suladıkları bütün ülkelerin ortak ve devredilmeyen mülkiyetinde” oldukları belirtilmiştir. Bkz. Sar, s.48 
50 Kılıç, Seyfi, Sınıraşan Sulardan Faydalanmalara İlişkin Temel Yaklaşımlar-Ortadoğu Analiz, C.5, S.53, Mayıs 2013, s.14-22 
51 Acabey, s.19 
52 Dursun, Abdulkadir, Sınıraşan Sular Fırat ve Dicle Nehirleri’nin, Türkiye, Suriye Ve Irak İlişkileri Üzerine Etkileri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 
Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2006, s.26 ; Suyun Stratejik Dalgaları 
53 Tiryaki, Orhan, Sınıraşan Sular ve Ortadoğu'da Su Sorunu: 21 nci Yüzyılın Gündemi: Su, Cem Ofset Matbaacılık, 2003, s.10 
54 Toklu, s.10-11 
55 Acabey, s.30-31 
56 Çelik, Soner, Sınıraşan Sular Kapsamında Dicle ve Fırat Nehirlerinin Türkiye – Suriye İlişkilerine Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 
Ufuk Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, Ankara 2013, s.16 
57 Çelik, s.16 
58 Şimşek, Tacettin, Sınıraşan Suların Hakça ve Makul Kullanımı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara 1997, s.13 
59 Acabey, s.30-31 
60 Acabey, s.31 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR
***

SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ DURUM, GİRİŞ BÖLÜMÜ

SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ DURUM, GİRİŞ BÖLÜMÜ 


SINIRI AŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ METİNLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ BÖLÜM 1

Çağatay akça,su,roma hukuku, islam hukuku,baraj, enerji,su hayattır,içme suyu,yeraltısuları,sınırı aşan sular,

UZMANLIK TEZİ
HAZIRLAYAN; ÇAĞATAY AKÇA 
ANKARA – 2014 
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 
DANIŞMAN; BANU KAYA 
ANKARA – 2014 

 ÖNSÖZ 

Tez çalışmalarım esnasında bu aşamaya gelmemde değerli yardım ve katkılarını benden esirgemeyen tez danışmanım Orman ve Su İşleri Uzmanı Banu 
KAYA’ya ve çalışma arkadaşlarıma sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. 

Son olarak hayatımın her anında maddi ve manevi desteklerini her zaman arkamda hissettiğim aileme teşekkür ediyorum. 
Temmuz, 2014 
Çağatay AKÇA 


İÇİNDEKİLER 

ÖNSÖZ ......................................................................... i 

İÇİNDEKİLER ..................................................... ii 

KISALTMALAR CETVELİ ....... vi 

ÖZET................................................................................ vii 

ABSTRACT ................................................................ viii 

GİRİŞ .................................................................................... 1 

BİRİNCİ BÖLÜM 

TARİHÇE- KAVRAMLAR-DOKTRİNLER ...................................... 6 

1.1.Tarihçe ...................................................................................... 6 
1.1.1.Genel Olarak ...................................................................................... 6 
1.1.2. Roma Hukuku ........................................................................................................ 7 
1.1.3 İslam Hukuku .......................................................................................................... 9 
1.2. Kavramlar .................................................................................. 11 
1.2.1. Ortak Sular ............................................................................... 11 
1.2.2. Kıyıdaş Devlet ................................................................. 13 
1.2.3. Paylaşılan Doğal Kaynak ........................................................ 13 
1.2.4 Uluslararası Akarsu Havzası ................................................... 15 
1.2.5. Ulusal-Uluslararası Akarsu ..................................................... 18 
1.2.5.1 Ulusal Akarsu ......................................................... 18 
1.2.5.2. Uluslararası Akarsu ............................................................. 18 
1.2.6. Uluslararası Sular Sistemi ........................................................... 20 
1.2.7 Uluslararası Su Yolu ................................................................. 21 
1.2.8 Yeraltı Suyu .......................................................................... 22 
1.2.9. Sınır Oluşturan – Sınıraşan Sular .................................................. 23 
1.2.9.1. Sınır Oluşturan Sular .................................................... 23 
1.2.9.2. Sınıraşan Sular ...................................................... 25 


1.3. Sınıraşan Suların Kullanımına Yönelik Temel Doktrinler .................... 27 
1.3.1. Mutlak Ülke Egemenliği Doktrini (Harmon Doktrini) ............ 28 
1.3.2. Doğal Durumun Bütünlüğü Doktrini ........................................ 33 
1.3.3. Ön Kullanımın Üstünlüğü Doktrini ................................... 38 
1.3.4. Hakça, Makul ve Optimum Kullanım Doktrini ............................. 42 
1.3.5. Kıyıdaş Devletler Topluluğu Doktrini ................................... 47 


İKİNCİ BÖLÜM 

SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUK OLUŞTURMA ÇABALARI .48 

2.1. Genel Olarak ........................................................................ 48 
2.2. Uluslararası Hukuk Derneği...Enstitüsü......................... 54 
2.4. Diğer Uluslararası Belgeler ................................... 55 
2.4.1. 1923 Cenevre Sözleşmesi ................................... 55 
2.4.2. 1933 Montevideo Sözleşmesi ................................ 56 


ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

BM-AEK SINIRAŞAN SU YOLLARININ, ULUSLARARASI GÖLLERİN KULLANIMI VE KORUNMASI SÖZLEŞMESİ ( 1992 HELSİNKİ SÖZLEŞMESİ ) .... 57 


3.1.Sözleşmenin Tarihsel Gelişim Süreci ............................... 57 
3.2. Sözleşmenin Hükümleri ............................................... 60 
3.2.1 Genel Olarak Değerlendirme ....................................... 60 
3.2.1.1. Tüm Tarafları İlgilendiren Hükümleri ......................... 60 
3.2.1.2. Kıyıdaş Tarafları İlgilendiren Hükümler ....................... 65 
3.2.1.3. Kurumsal Yapılanma ............................................... 70 
3.2.2. Sözleşmeye Göre Uyuşmazlıkların Çözüm Yöntemleri ..... 71 
3.3 Sözleşmenin Yürürlüğe Girme Usulü ve Güncel Durumu ..... 72 
3.4. Sözleşmenin Hukuksal Durumu ...................................... 73 
3.4.1. Uluslararası Hukukun Kaynağı Olarak Değerlendirilmesi .. 73 
3.4.1.1. Asli Kaynaklar ....................................................... 74 
3.4.1.1.1 Antlaşmalar ......................................................... 74 
3.4.1.1.2. Teamül ............................................................... 74 
3.4.1.1.3. Hukukun Genel İlkeleri .......................................... 75 
3.4.1.2. Yardımcı Kaynaklar .................................................. 75 
3.4.2. Taraf Olmayan Ülkelerin Hukuksal Durumu ................... 76 
3.5. Sözleşmenin Alt Protokolleri .......................................... 78 
3.5.1. Su ve Sağlık Protokolü .............................................. 78 
3.5.2. Sivil Sorumluluk Protokolü .......................................... 79 


DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BM ULUSLARARASI SU YOLARININ ULAŞIM DIŞI MAKSATLARLA KULLANIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞME 
(1997 BM SÖZLEŞMESİ) ....... 80 

4.1. Sözleşmenin Tarihsel Gelişimi ...................................... 80 
4.2. Sözleşmenin Hükümleri ............................................. 82 
4.2.1. Genel İlkeler ...................................................... 82 
4.2.2. Diğer Esaslar ....................................................... 96 
4.2.3. Sözleşmeye Göre Uyuşmazlıkların Çözüm Yöntemleri ........ 99 
4.3. Sözleşmenin Yürürlüğe Girme Usulü ve Güncel Durumu ... 101 
4.4. Sözleşmenin Hukuksal Durumu .......................... 103 


BEŞİNCİ BÖLÜM 

AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ ................ 106 

5.1. Su Çerçeve Direktifine Genel Bakış ................... 106 
5.2. Su Çerçeve Direktifi’nin Avrupa Birliği Hukukunun Kaynağı Olarak 
Değerlendirilmesi ................................................... 110 
5.3. Su Çerçeve Direktifinin Sınıraşan Sulara İlişkin Hükümleri ... 113 
5.3.1 Genel Olarak Değerlendirme ................................... 113 
5.3.2. Su Çerçeve Direktifi ve Taşkın Risklerinin Değerlendirilmesi ve Yönetimi 
Direktifi’nin Sınıraşan Sulara İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi ... 119 
5.3.3. Avrupa Birliği’nin Taraf Olduğu Sınıraşan Sulara İlişkin Diğer Sözleşmeler. 123 
5.3.2.1 Aarhus Sözleşmesi ........................................... 123 
5.3.2.2. Espoo Sözleşmesi ........................................... 124 

ALTINCI BÖLÜM 

TÜRKİYE’NİN SINIRAŞAN SULAR POLİTİKASI ........................... 126 
6.1. Türkiye’nin Su Potansiyeli.......................................... 126 
6.2. Sınıraşan Havzalarımız .................................................... 129 
6.2.1. Meriç Havzası .......................................................... 129 
6.2.2 Çoruh Havzası .............................................................. 131 
6.2.3. Kura-Aras Havzası ................................................ 131 
6.2.4. Asi Havzası ................................................ 133 
6.2.5. Dicle-Fırat Havzası ................................... 134 

SONUÇ .............................................................. 144 

KAYNAKÇA ............................................................. 149 

KISALTMALAR CETVELİ 

AB : Avrupa Birliği 

ABAD : Avrupa Birliği Adalet Divanı 

AT : Avrupa Topluluğu 

Bkz. : Bakınız 

BM : Birleşmiş Milletler 

BM-AEK : Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu 

BM-UHK : Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuk Komisyonu 

C. : Cilt 

ÇED : Çevresel Etki Değerlendirmesi 

DSİ : Devlet Su İşleri 

ORSAM : Ortadoğu Su Araştırmaları Merkezi 

km. : Kilometre 

km³ : Kilometre küp 

m³ : Metreküp 

s. : Sayfa 

S. : Sayı 

SÇD : Su Çerçeve Direktifi 

UAD : Uluslararası Adalet Divanı 

UHD : Uluslararası Hukuk Derneği 

UHE : Uluslararası Hukuk Enstitüsü 

VAHS : Viyana Anlaşmalar Hukuku Sözleşmesi 

vd. : ve devamı 

vb : ve benzeri 

yy. : Yüzyıl 

ÖZET 

20.yüzyılın başlarından itibaren sınıraşan suların paylaşımı ve kullanımı konusu, ülkeler arasında sorun olmaya başlamış ve sorunun çözümü konusunda 
çeşitli doktrin ve görüşler ortaya atılmıştır. Uluslararası su hukukunun, bu alana ilişkin çözmek zorunda olduğu problem sahaları oldukça fazladır. Bunlar arasında sınıraşan sular konusunda kavram sorunu, devletlerin uluslararası akarsulardan endüstriyel, enerji ve tarımsal amaçlı faydalanma hakkının tespiti ile bu faydalanma hakkının diğer kullanıcı devlet veya devletlere vereceği zararın önlenmesi hususu ve uyuşmazlıkların çözümü önemli sorunlar olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca sınıraşan sular konusunda günümüzde gelinen nokta açısından, sınıraşan sulara ilişkin düzenleme alanı önceleri miktar bakımından kullanımına ilişkin iken günümüzde hem miktar hem de kalite bakımından koruyucu düzenlemeler de bu alandaki hukuksal metinlerde karşımıza çıkmaktadır. 

Bu çalışma kapsamında ilk iki bölümde; sınıraşan sular konusunda kavram tartışmaları ele alınmış ve devletlerin hukuksal durumları sınıraşan suların kullanımı konusunda öğretide gelişen farklı yaklaşımlar çerçevesinde tartışılmıştır. Ayrıca sınıraşan suların ulaşım dışı maksatlarla kullanımına ilişkin uluslararası hukukun nasıl geliştiğini, bu sularla ilgili ne gibi ilke ve kuralların oluştuğu konusunda Uluslararası Hukuk Derneği ve Uluslararası Hukuk Enstitüsü gibi kurumların yaptığı çalışmalar incelenmiştir. 

Üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerde ise 1992 tarihli Sınıraşan Su Yollarının, Uluslararası Göllerin Kullanımı ve Korunması Sözleşmesi; 1997 tarihli 
Uluslararası Su Yolarının Ulaşım Dışı Maksatlarla Kullanımına İlişkin Sözleşmesi ve AB Su Çerçeve Direktifi’nin tarihsel gelişimleri, sınıraşan sular konusundaki 
hükümleri ve güncel durumları üzerinde durulmuştur. Bunlarla birlikte söz konusu hukuksal metinlerin üçüncü taraflara hukuksal etkisi tartışılmış ve ülkemizin bu sözleşmelere ilişkin hukuksal durumu ele alınmıştır. 

Son bölümde ise su kaynaklarının yaklaşık %36’sının sınıraşan su kaynağı niteliği taşıdığı ülkemizin su politikasının tarihsel gelişimi ve esasları ile sınıraşan havzalarımız hakkında bilgi verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: 
Sınıraşan sular, uluslararası hukuk, sözleşme, Su Çerçeve Direktifi, Birleşmiş Milletler, sınıraşan su politikası,BANU KAYA,ÇAĞATAY AKÇA,  

GİRİŞ 

Sunduğu fırsatlarla bütün canlıların olduğu gibi insanlığında devamını sağlayan su, diğer yandan doğal felaketlere de neden olabilmektedir.1 Yeryüzünde, 
insanoğlunun hayatını devam ettirebilmek için kullanmak zorunda olduğu kaynakların hiç biri sınırsız değildir.2 Su, bir bireyin varlığından bir ulusun 
politikasına değin her ölçekte yaşamı sürdürmedeki üstün rolü nedeniyle, toplumsal ve ekonomik gelişmeler için önem taşıyan bir kaynaktır. Fakat suyun, nüfus artışına bağlı olarak kişi başına kullanılabilir niceliğin azalması, teknoloji ve kentleşme sonucu gereksinmelerin çeşitlenmesi, su kaynaklarının çevresel kirlenmeden yeterince korunamaması ve küresel iklim değişikliği gibi nedenlerle, tüm dünyada hızla nitelik ve nicelik yitirmekte ve gerekli istemi karşılamaktan uzaklaşmaktadır. Yeryüzünde kullanılabilir su kaynaklarının giderek tükenmesi ve kirlenmesi, buna karşılık dünya nüfusunun hızla artmasından ötürü ihtiyaç sebebiyle su günümüzün en önemli ve stratejik maddelerinden biri haline gelmiştir.3 Dünya nüfusunun %33'ü, mevcut kaynakların yetersiz olduğu ülkelerde yaşamaktadır. Yaklaşık bir milyarı aşkın insan, temiz içme suyu bulamamaktadır. Bu sayının, önümüzdeki 25 yılda nüfus artışıyla orantılı olarak daha da yükselmesi beklenmektedir.4 

Yer yüzündeki su kaynaklarının %2,5’i tatlı su kaynaklarıdır. Tatlı suyun %68,7’si buzullarda, %30,1’i yeraltı suyu olarak, %0,4’ü ise atmosfer ve yüzeyde bulunmaktadır. Söz konusu 0,4’lük oranın %67,4’ü tatlı su göllerinde, %8,5’i sulak alanlarda, %12,2’si toprak nemi olarak, %1,6’sı nehirlerde, %9,5’i atmosferde ve %0,8’i bitki ve hayvanlarda bulunmaktadır.5 Kutuplardaki ve yükseltilerdeki buzulları, çıkarılması ekonomik olarak gerçekçi gözükmeyen derin yeraltı su kaynakları ve eko-sistemin devamlılığı için doğal yatağında bırakılması gereken tatlı su miktarı düşünüldüğünde; dünyada kullanılabilecek tatlı su kaynaklarının oranı %1'in altına inmektedir.6 

Ulaşılabilir tatlı su miktarının azlığı, küresel iklim değişikliği ve kirlenme gibi faktörler göz önüne alındığında sınıraşan sular ülkeler açısından gün geçtikçe 
daha önemli hale gelmektedir. Yeryüzünde pek çok akarsu, bir ülkede doğduktan sonra başka bir ülkeye/ülkelere geçmekte ve “sınıraşan su” niteliğini taşımakta, bazıları yer yer iki ülke arasındaki sınır boyunca da akarak “sınır oluşturan su” işlevini görmektedir.7 Yerküre üzerinde yaklaşık 263 adet sınıraşan nehir havzası bulunmakta olup,8 bu havzalar yerkürenin yarısını kaplarken, toplam su kaynaklarının %60’ını oluşturmaktadır ve dünya nüfusunun % 40’ından fazlasını etkilemektedir.9 (Yaklaşık 3 milyar insan sınıraşan su kaynaklarından ihtiyaçlarını karşılamaktadır.) Coğrafi olarak yaklaşık Avrupa’da 69, Afrika’da 59, Asya’da 57, Kuzey Amerika’da 40, Güney Amerika’da 38 adet uluslararası havza vardır.10 

Tatlı su kaynakları dünya üzerinde eşit dağılmamıştır. Özellikle Avrupa ve Amerika bol su kaynaklarına sahipken, Ortadoğu gibi bölgeler ise günden güne su kıtlığı ile karşı karşıya gelmektedir. Bu sebeple, sınıraşan suların yönetimine ilişkin kurumların oluşturulması ve başarılı olamamasında farklılıklar gözlenmektedir. 
Avrupa’da, Tuna ve Ren Nehri sularının yönetimi için oluşturulmuş kurumlar uzun süredir görevlerini yerine getirmektedir. Kuzey Amerika’da ise ABD-Kanada arasında karşılıklı olarak 50 yıldır, sınıraşan suların yönetimi için kurumlar varlıklarını sürdürmektedir. Fakat söz konusu Ortadoğu olduğunda nehirlerin ortak yönetiminde çok az başarılı olunmuştur, çünkü suyun kıtlaşan bir kaynak olduğu bu bölgede su, devletlerin bekası için önemli bir kaynaktır. Kıt bir kaynak üzerinde devletlerin ortak bir karara varması ve ortak bir yönetim sağlayabilmesi zorlaşmaktadır. 11 

Sınıraşan sularla ilgili anlaşmazlıklar suya olan talebin çeşitli çıkarlar doğrultusunda çatıştığı durumlarda ortaya çıkar. Çıkan uyuşmazlıklara ilişkin olarak ülkeler arasında M.S. 805-1984 yılları arasında sınıraşan sular ile ilgili gene olarak 3600 anlaşma tespit etmişlerdir. 1814 yılından günümüze kadar uluslararası suların ulaşım dışı maksatlarla kullanımına ilişkin olarak yapılmış yaklaşık 300 civarı antlaşma tespit edilmiştir.12 Sınıraşan sulara yönelik olarak yapılmış olan toplam 300 kadar antlaşmanın üçte ikisi gibi büyük bir çoğunluğu sınıraşan sularda işbirliği konusunda büyük ilerleme gösteren Avrupa ve Kuzey Amerika bölgeleri devletlerince akdedilmiştir.13 Sınıraşan su kaynakları tahsisi ve paylaşımı konusunda yapılan birçok ikili veya çok taraflı antlaşmanın mevsimsel/yıllık yağış ve akış farklılıkları; olası kuraklık ve taşkın koşulları gibi sınıraşan su havzalarında ortaya çıkabilecek doğal ve insan kaynaklı önemli değişimleri içermediği gözlenmektedir.14 

Yapılan bu antlaşmaların oluşturulması aşamasında iklim değişikliğinin yarattığı belirsizlik ve risklerin göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. İklim 
değişikliği gibi faktörleri ihtiva etmeyen bu antlaşmalar devletler arasında sınıraşan sular konusunda yaşanan uyuşmazlıkların giderek artmasına yol açmaktadır. 

Bu ikili veya çok taraflı antlaşmaların varlığına rağmen sınıraşan sular hususunda önemli birçok husus ihtilaf konusu olabilmektedir. Siyasi iradenin 
ülkelerarası işbirliği için yeterli olmaması, geçmişe dayalı karşılıklı güven eksikliği ve tarihsel arka plan, sınıraşan sular konusunda işbirliği seçeneklerini 
sınırlayabilmektedir. Aynı zamanda bugüne kadar sınıraşan sulara ilişkin olarak uluslararası düzeyde üzerinde mutabakata varılmış bir antlaşma metni 
oluşturulamaması da, bu olasılıkların geliştirilmesi ve iyileştirilmesine imkân vermemektedir. 

Tarihsel olarak 19. yüzyılın sonlarına kadar akarsulardan faydalanma, ulaşım, balıkçılık ve küçük çaplı sulamalarla sınırlı kalmış ve devletler arasında seyrüsefer dışında, fazla bir sorun oluşturmamıştır. Akarsuların, söz konusu dönem içinde sorun oluşturmama nedenleri arasında, yoğun tarımsal sulama ya da endüstriyel kullanımın yokluğunun yanı sıra, o dönemin politik yapısı en büyük etkendir. I. Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan ve II. Dünya Savaşı’ndan sonra doruk noktasına ulaşan bağımsızlık hareketleri neticesinde parçalanan imparatorluklar, gerilerinde birçok devlet bırakmışlardır. Daha önceleri tek bir yönetim altında idare edilen havzalarda, birçok ulusal devlet egemen hale gelmiş ve bu yeni ülkeler arasında sınıraşan veya sınır oluşturan akarsuların kullanımına ilişkin sorunlar çıkmasına neden olmuştur.15 
Bu sorunlar sınıraşan sulara ilişkin hukukun gelişiminde de etkili olmuştur. Suların ulaşım dışı maksatlarla kullanımın artması birçok yeni kavramın ve doktrinin doğmasına neden olmuştur. Ancak tarihsel süreç içinde sınıraşan sular ilişkin genel bir mutabakat sağlanamamıştır. Bölgesel bazda bir takım metinler karşımıza çıksa da uluslararası alanda genel bir kabulden söz edebilmemiz mümkün değildir. Bu alanda uluslararası hukukun kaynakları açısından yaşanan sıkıntı da önemli bir yere sahiptir. 

Ülkelerin çıkarlarını ön planda tutması kapsamlı bir düzenlemenin önündeki en büyük engeldir. 

Ülke sınırları içerisinde bulunan sular için Roma Hukuku’ndan başlayarak İslam Hukuku’nda, anayasalarda ve diğer iç hukuk düzenlemelerinde su kullanıma 
ilişkin esaslar her zaman devletler tarafından yürütülmüştür. Bu açıdan sulara ilişkin hukuk sistemlerinin günümüze gelinceye değin geçirdiği zengin bir tarihsel süreç söz konusudur. 

Ancak sınıraşan sular bakımından devletlerarası ilişkileri düzenleyen kurallar için aynı şeyi söylemek pek mümkün değildir. Çalışmamız kapsamında 
sınıraşan sular hukuku bakımından uluslararası hukuk alanında önem arz eden 1992 tarihli Sınıraşan Su Yollarının, Uluslararası Göllerin Kullanımı ve Korunması 
Sözleşmesi, 1997 tarihli Uluslararası Su Yolarının Ulaşım Dışı Maksatlarla Kullanımına İlişkin Sözleşmesi ve AB Su Çerçeve Direktifi (2000/60/AT) tarihsel 
gelişimleri ile birlikte ele alınarak bu alandaki hukuki düzenleme çalışmaları değerlendirilecek, ayrıca tatlı su kaynaklarının üçte birinden fazlası sınıraşan nitelik taşıyan ülkemizin zikredilen uluslararası sözleşmelere ilişkin hukuksal pozisyonu ve sınıraşan sularla ilgili politikamız incelenecektir. 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

1 Bağış, Ali İhsan, Ortadoğu Su Meselesinde Türkiye Ve Gerçekler,, http://www.dunyasugunu.org/gecmis-22-martlar/2004-ortadoguda-su-meselesi-ve turkiye/ (En son erişim:9 Mayıs 2014) 2 Suyun Stratejik Dalgaları, http://www.altinicizdiklerim.com/ozetler/SuyunStratejikDalgalari.pdf (en son erişim: 27/01/2014) 3 Abay, Onur – Baykan, N.Orhan, Büyük Ortadoğu Projesi Su Politikaları, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi C.2, Ankara 2008, s.459-470, s.459-460 4 Göknel, M. Mete, Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Su Kaynakları ve Politikalar, Odtülüler Bülteni- Eylül 2006 , s.12-15,s.12 5 UNESCO, Water, A Shared Responsibility: The United Nations World Development Report II, Paris, Berghahn Books, 2006, ,s.121
6 Can, Hasan Hüseyin, Türkiye'nin Sınır Aşan Suları, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi C. 12, S. 2, s.62- 64, s.62-63 7 Öziş, Ünal- Türkman, Ferhat – Baran, Türkay- Özdemir, Yalçın - Dalkılıç, Yıldırım, GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ, TÜRKİYE MÜHENDİSLİK HABERLERİ, S.420-421-422 / 2002/4-5-6, s.35-45, s.35-36 (ÖZİŞ vd., GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ) 8 UN-Water, Water Security and the Global Water Agenda, United Nations University, Canada, 2013, s.7. 9 MADEN, TUĞBA EVRİM, Su Savaşı Senaryoları Birgün Gerçekleşebilir mi?, http://www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=2139 ( en son erişim :04/03/2014) 10 Meredith A. Giordano and Aaron T.Wolf, “The World’s Freshwater Agreements: Historical Developments and Future Opportunities “, Atlas of International Freshwater Agreements, New York, UNEP, 2002, s. 1
6 Can, Hasan Hüseyin, Türkiye'nin Sınır Aşan Suları, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi C. 12, S. 2, s.62-64, s.62-63 
7 Öziş, Ünal- Türkman, Ferhat – Baran, Türkay- Özdemir, Yalçın - Dalkılıç, Yıldırım, GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ, TÜRKİYE MÜHENDİSLİK HABERLERİ, S.420-421-422 / 2002/4-5-6, s.35-45, s.35-36 (ÖZİŞ vd., GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ) 
8 UN-Water, Water Security and the Global Water Agenda, United Nations University, Canada, 2013, s.7. 
9 MADEN, TUĞBA EVRİM, Su Savaşı Senaryoları Birgün Gerçekleşebilir mi?, 
http://www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=2139 ( en son erişim :04/03/2014) 
10 Meredith A. Giordano and Aaron T.Wolf, “The World’s Freshwater Agreements: Historical Developments and Future Opportunities “, Atlas of International Freshwater Agreements, New York, UNEP, 2002, s. 1 
11 Maden, Tuğba Evrim, Sınıraşan Su Havzalarında İşbirliği Sorunu, Ortadoğu Analiz, C.5, S.53, Mayıs 2013, s.23-31, s.23-26 
12 Öziş vd., GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ, 35-36; Sert, Mahmut- Opan, Mücahit, Sınıraşan Sularda İşbirliğini Artıracak Koşullar, 
TMMOB Su Politikaları Kongresi, Ankara 2006, s.550-557, s.550-551; Aaron T.Wolf , “Conflict and Cooperation Along International Waterways”, Water 
Policy, Vol.1, No.2, 1998 , BM ve FAO su anlaşmazlıkları çözümü ile ilgili işbirliği ve anlaşma verilerini bir araya getirerek sonuçlara ulaşmıştır. 
13 Sert, Mahmut- Opan, Mücahit, Sınıraşan Sularda İşbirliğini Artıracak Koşullar, s.550-551 
14 Kibaroğlu, Ayşegül, Küresel İklim Değişikliğinin Sınıraşan Su Kaynakları Politikasına Etkileri,TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, C.1, Ankara 2008, s. 347-355, s.347-349 
15 Bir, Mustafa, Akarsulardan Faydalanma ve Türkiye’nin Uluslararası Hukuku İlgilendiren Akarsuları (Yayınlanmamış Doktora tezi), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1986, s.6 

1 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,


***