SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ DURUM, GİRİŞ BÖLÜMÜ
SINIRI AŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUKİ METİNLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ BÖLÜM 1
Çağatay akça,su,roma hukuku, islam hukuku,baraj, enerji,su hayattır,içme suyu,yeraltısuları,sınırı aşan sular,
UZMANLIK TEZİ
HAZIRLAYAN; ÇAĞATAY AKÇA
ANKARA – 2014
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
DANIŞMAN; BANU KAYA
ANKARA – 2014
ÖNSÖZ
Tez çalışmalarım esnasında bu aşamaya gelmemde değerli yardım ve katkılarını benden esirgemeyen tez danışmanım Orman ve Su İşleri Uzmanı Banu
KAYA’ya ve çalışma arkadaşlarıma sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.
Son olarak hayatımın her anında maddi ve manevi desteklerini her zaman arkamda hissettiğim aileme teşekkür ediyorum.
Temmuz, 2014
Çağatay AKÇA
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ......................................................................... i
İÇİNDEKİLER ..................................................... ii
KISALTMALAR CETVELİ ....... vi
ÖZET................................................................................ vii
ABSTRACT ................................................................ viii
GİRİŞ .................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TARİHÇE- KAVRAMLAR-DOKTRİNLER ...................................... 6
1.1.Tarihçe ...................................................................................... 6
1.1.1.Genel Olarak ...................................................................................... 6
1.1.2. Roma Hukuku ........................................................................................................ 7
1.1.3 İslam Hukuku .......................................................................................................... 9
1.2. Kavramlar .................................................................................. 11
1.2.1. Ortak Sular ............................................................................... 11
1.2.2. Kıyıdaş Devlet ................................................................. 13
1.2.3. Paylaşılan Doğal Kaynak ........................................................ 13
1.2.4 Uluslararası Akarsu Havzası ................................................... 15
1.2.5. Ulusal-Uluslararası Akarsu ..................................................... 18
1.2.5.1 Ulusal Akarsu ......................................................... 18
1.2.5.2. Uluslararası Akarsu ............................................................. 18
1.2.6. Uluslararası Sular Sistemi ........................................................... 20
1.2.7 Uluslararası Su Yolu ................................................................. 21
1.2.8 Yeraltı Suyu .......................................................................... 22
1.2.9. Sınır Oluşturan – Sınıraşan Sular .................................................. 23
1.2.9.1. Sınır Oluşturan Sular .................................................... 23
1.2.9.2. Sınıraşan Sular ...................................................... 25
1.3. Sınıraşan Suların Kullanımına Yönelik Temel Doktrinler .................... 27
1.3.1. Mutlak Ülke Egemenliği Doktrini (Harmon Doktrini) ............ 28
1.3.2. Doğal Durumun Bütünlüğü Doktrini ........................................ 33
1.3.3. Ön Kullanımın Üstünlüğü Doktrini ................................... 38
1.3.4. Hakça, Makul ve Optimum Kullanım Doktrini ............................. 42
1.3.5. Kıyıdaş Devletler Topluluğu Doktrini ................................... 47
İKİNCİ BÖLÜM
SINIRAŞAN SULARLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUK OLUŞTURMA ÇABALARI .48
2.1. Genel Olarak ........................................................................ 48
2.2. Uluslararası Hukuk Derneği...Enstitüsü......................... 54
2.4. Diğer Uluslararası Belgeler ................................... 55
2.4.1. 1923 Cenevre Sözleşmesi ................................... 55
2.4.2. 1933 Montevideo Sözleşmesi ................................ 56
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BM-AEK SINIRAŞAN SU YOLLARININ, ULUSLARARASI GÖLLERİN KULLANIMI VE KORUNMASI SÖZLEŞMESİ ( 1992 HELSİNKİ SÖZLEŞMESİ ) .... 57
3.1.Sözleşmenin Tarihsel Gelişim Süreci ............................... 57
3.2. Sözleşmenin Hükümleri ............................................... 60
3.2.1 Genel Olarak Değerlendirme ....................................... 60
3.2.1.1. Tüm Tarafları İlgilendiren Hükümleri ......................... 60
3.2.1.2. Kıyıdaş Tarafları İlgilendiren Hükümler ....................... 65
3.2.1.3. Kurumsal Yapılanma ............................................... 70
3.2.2. Sözleşmeye Göre Uyuşmazlıkların Çözüm Yöntemleri ..... 71
3.3 Sözleşmenin Yürürlüğe Girme Usulü ve Güncel Durumu ..... 72
3.4. Sözleşmenin Hukuksal Durumu ...................................... 73
3.4.1. Uluslararası Hukukun Kaynağı Olarak Değerlendirilmesi .. 73
3.4.1.1. Asli Kaynaklar ....................................................... 74
3.4.1.1.1 Antlaşmalar ......................................................... 74
3.4.1.1.2. Teamül ............................................................... 74
3.4.1.1.3. Hukukun Genel İlkeleri .......................................... 75
3.4.1.2. Yardımcı Kaynaklar .................................................. 75
3.4.2. Taraf Olmayan Ülkelerin Hukuksal Durumu ................... 76
3.5. Sözleşmenin Alt Protokolleri .......................................... 78
3.5.1. Su ve Sağlık Protokolü .............................................. 78
3.5.2. Sivil Sorumluluk Protokolü .......................................... 79
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BM ULUSLARARASI SU YOLARININ ULAŞIM DIŞI MAKSATLARLA KULLANIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞME
(1997 BM SÖZLEŞMESİ) ....... 80
4.1. Sözleşmenin Tarihsel Gelişimi ...................................... 80
4.2. Sözleşmenin Hükümleri ............................................. 82
4.2.1. Genel İlkeler ...................................................... 82
4.2.2. Diğer Esaslar ....................................................... 96
4.2.3. Sözleşmeye Göre Uyuşmazlıkların Çözüm Yöntemleri ........ 99
4.3. Sözleşmenin Yürürlüğe Girme Usulü ve Güncel Durumu ... 101
4.4. Sözleşmenin Hukuksal Durumu .......................... 103
BEŞİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ ................ 106
5.1. Su Çerçeve Direktifine Genel Bakış ................... 106
5.2. Su Çerçeve Direktifi’nin Avrupa Birliği Hukukunun Kaynağı Olarak
Değerlendirilmesi ................................................... 110
5.3. Su Çerçeve Direktifinin Sınıraşan Sulara İlişkin Hükümleri ... 113
5.3.1 Genel Olarak Değerlendirme ................................... 113
5.3.2. Su Çerçeve Direktifi ve Taşkın Risklerinin Değerlendirilmesi ve Yönetimi
Direktifi’nin Sınıraşan Sulara İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi ... 119
5.3.3. Avrupa Birliği’nin Taraf Olduğu Sınıraşan Sulara İlişkin Diğer Sözleşmeler. 123
5.3.2.1 Aarhus Sözleşmesi ........................................... 123
5.3.2.2. Espoo Sözleşmesi ........................................... 124
ALTINCI BÖLÜM
TÜRKİYE’NİN SINIRAŞAN SULAR POLİTİKASI ........................... 126
6.1. Türkiye’nin Su Potansiyeli.......................................... 126
6.2. Sınıraşan Havzalarımız .................................................... 129
6.2.1. Meriç Havzası .......................................................... 129
6.2.2 Çoruh Havzası .............................................................. 131
6.2.3. Kura-Aras Havzası ................................................ 131
6.2.4. Asi Havzası ................................................ 133
6.2.5. Dicle-Fırat Havzası ................................... 134
SONUÇ .............................................................. 144
KAYNAKÇA ............................................................. 149
KISALTMALAR CETVELİ
AB : Avrupa Birliği
ABAD : Avrupa Birliği Adalet Divanı
AT : Avrupa Topluluğu
Bkz. : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
BM-AEK : Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu
BM-UHK : Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuk Komisyonu
C. : Cilt
ÇED : Çevresel Etki Değerlendirmesi
DSİ : Devlet Su İşleri
ORSAM : Ortadoğu Su Araştırmaları Merkezi
km. : Kilometre
km³ : Kilometre küp
m³ : Metreküp
s. : Sayfa
S. : Sayı
SÇD : Su Çerçeve Direktifi
UAD : Uluslararası Adalet Divanı
UHD : Uluslararası Hukuk Derneği
UHE : Uluslararası Hukuk Enstitüsü
VAHS : Viyana Anlaşmalar Hukuku Sözleşmesi
vd. : ve devamı
vb : ve benzeri
yy. : Yüzyıl
ÖZET
20.yüzyılın başlarından itibaren sınıraşan suların paylaşımı ve kullanımı konusu, ülkeler arasında sorun olmaya başlamış ve sorunun çözümü konusunda
çeşitli doktrin ve görüşler ortaya atılmıştır. Uluslararası su hukukunun, bu alana ilişkin çözmek zorunda olduğu problem sahaları oldukça fazladır. Bunlar arasında sınıraşan sular konusunda kavram sorunu, devletlerin uluslararası akarsulardan endüstriyel, enerji ve tarımsal amaçlı faydalanma hakkının tespiti ile bu faydalanma hakkının diğer kullanıcı devlet veya devletlere vereceği zararın önlenmesi hususu ve uyuşmazlıkların çözümü önemli sorunlar olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca sınıraşan sular konusunda günümüzde gelinen nokta açısından, sınıraşan sulara ilişkin düzenleme alanı önceleri miktar bakımından kullanımına ilişkin iken günümüzde hem miktar hem de kalite bakımından koruyucu düzenlemeler de bu alandaki hukuksal metinlerde karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışma kapsamında ilk iki bölümde; sınıraşan sular konusunda kavram tartışmaları ele alınmış ve devletlerin hukuksal durumları sınıraşan suların kullanımı konusunda öğretide gelişen farklı yaklaşımlar çerçevesinde tartışılmıştır. Ayrıca sınıraşan suların ulaşım dışı maksatlarla kullanımına ilişkin uluslararası hukukun nasıl geliştiğini, bu sularla ilgili ne gibi ilke ve kuralların oluştuğu konusunda Uluslararası Hukuk Derneği ve Uluslararası Hukuk Enstitüsü gibi kurumların yaptığı çalışmalar incelenmiştir.
Üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerde ise 1992 tarihli Sınıraşan Su Yollarının, Uluslararası Göllerin Kullanımı ve Korunması Sözleşmesi; 1997 tarihli
Uluslararası Su Yolarının Ulaşım Dışı Maksatlarla Kullanımına İlişkin Sözleşmesi ve AB Su Çerçeve Direktifi’nin tarihsel gelişimleri, sınıraşan sular konusundaki
hükümleri ve güncel durumları üzerinde durulmuştur. Bunlarla birlikte söz konusu hukuksal metinlerin üçüncü taraflara hukuksal etkisi tartışılmış ve ülkemizin bu sözleşmelere ilişkin hukuksal durumu ele alınmıştır.
Son bölümde ise su kaynaklarının yaklaşık %36’sının sınıraşan su kaynağı niteliği taşıdığı ülkemizin su politikasının tarihsel gelişimi ve esasları ile sınıraşan havzalarımız hakkında bilgi verilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Sınıraşan sular, uluslararası hukuk, sözleşme, Su Çerçeve Direktifi, Birleşmiş Milletler, sınıraşan su politikası,BANU KAYA,ÇAĞATAY AKÇA,
GİRİŞ
Sunduğu fırsatlarla bütün canlıların olduğu gibi insanlığında devamını sağlayan su, diğer yandan doğal felaketlere de neden olabilmektedir.1 Yeryüzünde,
insanoğlunun hayatını devam ettirebilmek için kullanmak zorunda olduğu kaynakların hiç biri sınırsız değildir.2 Su, bir bireyin varlığından bir ulusun
politikasına değin her ölçekte yaşamı sürdürmedeki üstün rolü nedeniyle, toplumsal ve ekonomik gelişmeler için önem taşıyan bir kaynaktır. Fakat suyun, nüfus artışına bağlı olarak kişi başına kullanılabilir niceliğin azalması, teknoloji ve kentleşme sonucu gereksinmelerin çeşitlenmesi, su kaynaklarının çevresel kirlenmeden yeterince korunamaması ve küresel iklim değişikliği gibi nedenlerle, tüm dünyada hızla nitelik ve nicelik yitirmekte ve gerekli istemi karşılamaktan uzaklaşmaktadır. Yeryüzünde kullanılabilir su kaynaklarının giderek tükenmesi ve kirlenmesi, buna karşılık dünya nüfusunun hızla artmasından ötürü ihtiyaç sebebiyle su günümüzün en önemli ve stratejik maddelerinden biri haline gelmiştir.3 Dünya nüfusunun %33'ü, mevcut kaynakların yetersiz olduğu ülkelerde yaşamaktadır. Yaklaşık bir milyarı aşkın insan, temiz içme suyu bulamamaktadır. Bu sayının, önümüzdeki 25 yılda nüfus artışıyla orantılı olarak daha da yükselmesi beklenmektedir.4
Yer yüzündeki su kaynaklarının %2,5’i tatlı su kaynaklarıdır. Tatlı suyun %68,7’si buzullarda, %30,1’i yeraltı suyu olarak, %0,4’ü ise atmosfer ve yüzeyde bulunmaktadır. Söz konusu 0,4’lük oranın %67,4’ü tatlı su göllerinde, %8,5’i sulak alanlarda, %12,2’si toprak nemi olarak, %1,6’sı nehirlerde, %9,5’i atmosferde ve %0,8’i bitki ve hayvanlarda bulunmaktadır.5 Kutuplardaki ve yükseltilerdeki buzulları, çıkarılması ekonomik olarak gerçekçi gözükmeyen derin yeraltı su kaynakları ve eko-sistemin devamlılığı için doğal yatağında bırakılması gereken tatlı su miktarı düşünüldüğünde; dünyada kullanılabilecek tatlı su kaynaklarının oranı %1'in altına inmektedir.6
Ulaşılabilir tatlı su miktarının azlığı, küresel iklim değişikliği ve kirlenme gibi faktörler göz önüne alındığında sınıraşan sular ülkeler açısından gün geçtikçe
daha önemli hale gelmektedir. Yeryüzünde pek çok akarsu, bir ülkede doğduktan sonra başka bir ülkeye/ülkelere geçmekte ve “sınıraşan su” niteliğini taşımakta, bazıları yer yer iki ülke arasındaki sınır boyunca da akarak “sınır oluşturan su” işlevini görmektedir.7 Yerküre üzerinde yaklaşık 263 adet sınıraşan nehir havzası bulunmakta olup,8 bu havzalar yerkürenin yarısını kaplarken, toplam su kaynaklarının %60’ını oluşturmaktadır ve dünya nüfusunun % 40’ından fazlasını etkilemektedir.9 (Yaklaşık 3 milyar insan sınıraşan su kaynaklarından ihtiyaçlarını karşılamaktadır.) Coğrafi olarak yaklaşık Avrupa’da 69, Afrika’da 59, Asya’da 57, Kuzey Amerika’da 40, Güney Amerika’da 38 adet uluslararası havza vardır.10
Tatlı su kaynakları dünya üzerinde eşit dağılmamıştır. Özellikle Avrupa ve Amerika bol su kaynaklarına sahipken, Ortadoğu gibi bölgeler ise günden güne su kıtlığı ile karşı karşıya gelmektedir. Bu sebeple, sınıraşan suların yönetimine ilişkin kurumların oluşturulması ve başarılı olamamasında farklılıklar gözlenmektedir.
Avrupa’da, Tuna ve Ren Nehri sularının yönetimi için oluşturulmuş kurumlar uzun süredir görevlerini yerine getirmektedir. Kuzey Amerika’da ise ABD-Kanada arasında karşılıklı olarak 50 yıldır, sınıraşan suların yönetimi için kurumlar varlıklarını sürdürmektedir. Fakat söz konusu Ortadoğu olduğunda nehirlerin ortak yönetiminde çok az başarılı olunmuştur, çünkü suyun kıtlaşan bir kaynak olduğu bu bölgede su, devletlerin bekası için önemli bir kaynaktır. Kıt bir kaynak üzerinde devletlerin ortak bir karara varması ve ortak bir yönetim sağlayabilmesi zorlaşmaktadır. 11
Sınıraşan sularla ilgili anlaşmazlıklar suya olan talebin çeşitli çıkarlar doğrultusunda çatıştığı durumlarda ortaya çıkar. Çıkan uyuşmazlıklara ilişkin olarak ülkeler arasında M.S. 805-1984 yılları arasında sınıraşan sular ile ilgili gene olarak 3600 anlaşma tespit etmişlerdir. 1814 yılından günümüze kadar uluslararası suların ulaşım dışı maksatlarla kullanımına ilişkin olarak yapılmış yaklaşık 300 civarı antlaşma tespit edilmiştir.12 Sınıraşan sulara yönelik olarak yapılmış olan toplam 300 kadar antlaşmanın üçte ikisi gibi büyük bir çoğunluğu sınıraşan sularda işbirliği konusunda büyük ilerleme gösteren Avrupa ve Kuzey Amerika bölgeleri devletlerince akdedilmiştir.13 Sınıraşan su kaynakları tahsisi ve paylaşımı konusunda yapılan birçok ikili veya çok taraflı antlaşmanın mevsimsel/yıllık yağış ve akış farklılıkları; olası kuraklık ve taşkın koşulları gibi sınıraşan su havzalarında ortaya çıkabilecek doğal ve insan kaynaklı önemli değişimleri içermediği gözlenmektedir.14
Yapılan bu antlaşmaların oluşturulması aşamasında iklim değişikliğinin yarattığı belirsizlik ve risklerin göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. İklim
değişikliği gibi faktörleri ihtiva etmeyen bu antlaşmalar devletler arasında sınıraşan sular konusunda yaşanan uyuşmazlıkların giderek artmasına yol açmaktadır.
Bu ikili veya çok taraflı antlaşmaların varlığına rağmen sınıraşan sular hususunda önemli birçok husus ihtilaf konusu olabilmektedir. Siyasi iradenin
ülkelerarası işbirliği için yeterli olmaması, geçmişe dayalı karşılıklı güven eksikliği ve tarihsel arka plan, sınıraşan sular konusunda işbirliği seçeneklerini
sınırlayabilmektedir. Aynı zamanda bugüne kadar sınıraşan sulara ilişkin olarak uluslararası düzeyde üzerinde mutabakata varılmış bir antlaşma metni
oluşturulamaması da, bu olasılıkların geliştirilmesi ve iyileştirilmesine imkân vermemektedir.
Tarihsel olarak 19. yüzyılın sonlarına kadar akarsulardan faydalanma, ulaşım, balıkçılık ve küçük çaplı sulamalarla sınırlı kalmış ve devletler arasında seyrüsefer dışında, fazla bir sorun oluşturmamıştır. Akarsuların, söz konusu dönem içinde sorun oluşturmama nedenleri arasında, yoğun tarımsal sulama ya da endüstriyel kullanımın yokluğunun yanı sıra, o dönemin politik yapısı en büyük etkendir. I. Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan ve II. Dünya Savaşı’ndan sonra doruk noktasına ulaşan bağımsızlık hareketleri neticesinde parçalanan imparatorluklar, gerilerinde birçok devlet bırakmışlardır. Daha önceleri tek bir yönetim altında idare edilen havzalarda, birçok ulusal devlet egemen hale gelmiş ve bu yeni ülkeler arasında sınıraşan veya sınır oluşturan akarsuların kullanımına ilişkin sorunlar çıkmasına neden olmuştur.15
Bu sorunlar sınıraşan sulara ilişkin hukukun gelişiminde de etkili olmuştur. Suların ulaşım dışı maksatlarla kullanımın artması birçok yeni kavramın ve doktrinin doğmasına neden olmuştur. Ancak tarihsel süreç içinde sınıraşan sular ilişkin genel bir mutabakat sağlanamamıştır. Bölgesel bazda bir takım metinler karşımıza çıksa da uluslararası alanda genel bir kabulden söz edebilmemiz mümkün değildir. Bu alanda uluslararası hukukun kaynakları açısından yaşanan sıkıntı da önemli bir yere sahiptir.
Ülkelerin çıkarlarını ön planda tutması kapsamlı bir düzenlemenin önündeki en büyük engeldir.
Ülke sınırları içerisinde bulunan sular için Roma Hukuku’ndan başlayarak İslam Hukuku’nda, anayasalarda ve diğer iç hukuk düzenlemelerinde su kullanıma
ilişkin esaslar her zaman devletler tarafından yürütülmüştür. Bu açıdan sulara ilişkin hukuk sistemlerinin günümüze gelinceye değin geçirdiği zengin bir tarihsel süreç söz konusudur.
Ancak sınıraşan sular bakımından devletlerarası ilişkileri düzenleyen kurallar için aynı şeyi söylemek pek mümkün değildir. Çalışmamız kapsamında
sınıraşan sular hukuku bakımından uluslararası hukuk alanında önem arz eden 1992 tarihli Sınıraşan Su Yollarının, Uluslararası Göllerin Kullanımı ve Korunması
Sözleşmesi, 1997 tarihli Uluslararası Su Yolarının Ulaşım Dışı Maksatlarla Kullanımına İlişkin Sözleşmesi ve AB Su Çerçeve Direktifi (2000/60/AT) tarihsel
gelişimleri ile birlikte ele alınarak bu alandaki hukuki düzenleme çalışmaları değerlendirilecek, ayrıca tatlı su kaynaklarının üçte birinden fazlası sınıraşan nitelik taşıyan ülkemizin zikredilen uluslararası sözleşmelere ilişkin hukuksal pozisyonu ve sınıraşan sularla ilgili politikamız incelenecektir.
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
1 Bağış, Ali İhsan, Ortadoğu Su Meselesinde Türkiye Ve Gerçekler,, http://www.dunyasugunu.org/gecmis-22-martlar/2004-ortadoguda-su-meselesi-ve turkiye/ (En son erişim:9 Mayıs 2014) 2 Suyun Stratejik Dalgaları, http://www.altinicizdiklerim.com/ozetler/SuyunStratejikDalgalari.pdf (en son erişim: 27/01/2014) 3 Abay, Onur – Baykan, N.Orhan, Büyük Ortadoğu Projesi Su Politikaları, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi C.2, Ankara 2008, s.459-470, s.459-460 4 Göknel, M. Mete, Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Su Kaynakları ve Politikalar, Odtülüler Bülteni- Eylül 2006 , s.12-15,s.12 5 UNESCO, Water, A Shared Responsibility: The United Nations World Development Report II, Paris, Berghahn Books, 2006, ,s.121
6 Can, Hasan Hüseyin, Türkiye'nin Sınır Aşan Suları, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi C. 12, S. 2, s.62- 64, s.62-63 7 Öziş, Ünal- Türkman, Ferhat – Baran, Türkay- Özdemir, Yalçın - Dalkılıç, Yıldırım, GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ, TÜRKİYE MÜHENDİSLİK HABERLERİ, S.420-421-422 / 2002/4-5-6, s.35-45, s.35-36 (ÖZİŞ vd., GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ) 8 UN-Water, Water Security and the Global Water Agenda, United Nations University, Canada, 2013, s.7. 9 MADEN, TUĞBA EVRİM, Su Savaşı Senaryoları Birgün Gerçekleşebilir mi?, http://www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=2139 ( en son erişim :04/03/2014) 10 Meredith A. Giordano and Aaron T.Wolf, “The World’s Freshwater Agreements: Historical Developments and Future Opportunities “, Atlas of International Freshwater Agreements, New York, UNEP, 2002, s. 1
6 Can, Hasan Hüseyin, Türkiye'nin Sınır Aşan Suları, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi C. 12, S. 2, s.62-64, s.62-63
7 Öziş, Ünal- Türkman, Ferhat – Baran, Türkay- Özdemir, Yalçın - Dalkılıç, Yıldırım, GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ, TÜRKİYE MÜHENDİSLİK HABERLERİ, S.420-421-422 / 2002/4-5-6, s.35-45, s.35-36 (ÖZİŞ vd., GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ)
8 UN-Water, Water Security and the Global Water Agenda, United Nations University, Canada, 2013, s.7.
9 MADEN, TUĞBA EVRİM, Su Savaşı Senaryoları Birgün Gerçekleşebilir mi?,
http://www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=2139 ( en son erişim :04/03/2014)
10 Meredith A. Giordano and Aaron T.Wolf, “The World’s Freshwater Agreements: Historical Developments and Future Opportunities “, Atlas of International Freshwater Agreements, New York, UNEP, 2002, s. 1
11 Maden, Tuğba Evrim, Sınıraşan Su Havzalarında İşbirliği Sorunu, Ortadoğu Analiz, C.5, S.53, Mayıs 2013, s.23-31, s.23-26
12 Öziş vd., GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SU SİYASETİ, 35-36; Sert, Mahmut- Opan, Mücahit, Sınıraşan Sularda İşbirliğini Artıracak Koşullar,
TMMOB Su Politikaları Kongresi, Ankara 2006, s.550-557, s.550-551; Aaron T.Wolf , “Conflict and Cooperation Along International Waterways”, Water
Policy, Vol.1, No.2, 1998 , BM ve FAO su anlaşmazlıkları çözümü ile ilgili işbirliği ve anlaşma verilerini bir araya getirerek sonuçlara ulaşmıştır.
13 Sert, Mahmut- Opan, Mücahit, Sınıraşan Sularda İşbirliğini Artıracak Koşullar, s.550-551
14 Kibaroğlu, Ayşegül, Küresel İklim Değişikliğinin Sınıraşan Su Kaynakları Politikasına Etkileri,TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, C.1, Ankara 2008, s. 347-355, s.347-349
15 Bir, Mustafa, Akarsulardan Faydalanma ve Türkiye’nin Uluslararası Hukuku İlgilendiren Akarsuları (Yayınlanmamış Doktora tezi), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1986, s.6
1 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder