ORTADOĞU’DA ABD POLİTİKALARI VE BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ BÖLÜM 1

ORTADOĞU’DA ABD POLİTİKALARI VE BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ BÖLÜM 1

Süveyş Krizi,Hamit ÇELİK,ortadoğu,körfez savaşı, petrol savaşı,Türkiye, Suriye, Mısır, İsrail, Lübnan,Arabistan,Irak,İran,Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Sudan, ABD,BOP,Enerji, Afganistan,


Yüksek Lisans Tezi 
Hazırlayan 
Hamit ÇELİK 
Tez Danışmanı 
Prof. Dr. Oya AKGÖNENÇ 
Ankara, 2014 
T.C Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı 

BİLDİRİM 

Yüksek lisans tezi olarak sunduğum “Ortadoğu’da ABD Politikaları ve Büyük Ortadoğu Projesi” başlıklı çalışmanın, kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, kâğıt ve elektronik kopyalarının Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım: 

. Çalışma sadece Ufuk Üniversitesi yerleşkelerinden erişime açılabilir. 

. Çalışma 1 yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tamamı her yerden erişime açılabilir. …..2014 
Hamit ÇELİK 

Bu tezi hazırlarken çok büyük destek ve sabır gösteren eşim Gülten’e, kızlarım Hatice Kübra, Fatıma Zehra’ya ve bebeğimiz Mehmet Faik’e çok teşekkür ediyorum. 

ÖZET 

ÇELİK Hamit, Ortadoğu’da ABD Politikaları ve Büyük Ortadoğu Projesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2014 

İnsanlık tarihinin en eski yerleşim yerlerinden olan Ortadoğu; coğrafyası, tarihi, zengin kültürü, semavi dinlerin doğduğu topraklar olması ve ekonomik değerleri gibi pek çok özelliği nedeniyle yüzyıllardan beri çeşitli olaylar yaşamıştır. Birçok devlet, kıtalar arasında bir köprü konumunda olan bu bölgede söz sahibi olabilmek için çok büyük mücadeleler vermiş ve politikalar geliştirmiştir. Özellikle zengin enerji kaynaklarına sahip olduğunun anlaşılması ve sanayileri gelişmiş ülkelerin enerji ihtiyaçları Ortadoğu’ya olan ilgiyi artırmıştır. 

Bu tez çalışmasında Ortadoğu Bölgesi kavramsal, coğrafi ve tarihsel açıdan incelenerek bir çok açıdan büyük öneme sahip Ortadoğu’ya ABD’nin hâkim olabilmek için uygulamaya koyduğu Büyük Ortadoğu Projesi’nin tarihsel arka planı incelenmiştir. ABD Ortadoğu’da yaşayan halkları yönetenlerin kendi halklarına karşı izlemiş oldukları antidemokratik tavır ve davranışlarını öne sürerek Ortadoğu’da yaşayan halklara sahip olmaları gereken hakların verilmesi konularından yola çıkarak, bölgede bir projenin gerekliliğine ihtiyaç duymuştur. ABD, hukuk ihlallerini önlemek, dinsel ve ulusal azınlıkların kendi yazgısını belirlemek, bütün bölgede hüküm süren ideolojileri bastırmak ve eğitimdeki gerekli gelişmeyi sağlamak maksadıyla yıllardır Ortadoğu’da yapmış olduğu faaliyetlere bir isim koyarak Büyük Ortadoğu Projesini başlatmıştır. 
ABD bu projenin amacını, özgür olmayan geri kalmış bölgelere demokrasi getirmek olarak açıklamıştır. Bu politikalarını gerçekleştirebilmeyi de, bölgede askeri üsler kurmaya ve askeri varlığını devam ettirmeye bağlamıştır. 

Bu çalışmada güdülen amaç, Büyük Ortadoğu Projesi’nin, ABD’nin iddia ettiği gibi hümanist temellere dayanıp dayanmadığını göstermeye çalışmaktır. Bu amacı gerçekleştirebilmek için Afganistan ve Irak işgal örnekleri üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler: Ortadoğu, ABD, Büyük Ortadoğu Projesi, Enerji, Afganistan, Irak 


İÇİNDEKİLER 

KABUL ve ONAY...……………………………………………………...………….......................i 

BİLDİRİM……………………………………………………………………………….…………....ii 

ÖZET…………………………………………………………………………………………….........iv 

ABSTRACT…………………………………………………………………………………...………v 

İÇİNDEKİLER..………………………………………………………………………….……..........vii 

KISALTMALAR…………………………………………………………………………..…...…….ix 

GİRİŞ……………………………………………………………………………….………………...1 

 1. BÖLÜM  ORTADOĞU KAVRAMI VE ORTADOĞU’YA GENEL BAKIŞ 

 1.1. Ortadoğu kavramı……………………………………………………………….…………. 5 

 1.2. Ortadoğu’nun tarihi……………………………………………………………….……….. 7 

 1.3. Ortadoğu’nun sosyal ve demografik yapısı……………………………………….………..12 

 1.4.Uluslararası Politikalarda Ortadoğu...………………………………………………………15 

1.4.1. Ortadoğu’nun jeostratejik önemi……………………………………………………………...16 

1.4.2. Ortadoğu’nun jeopolitik önemi………………………………………………………………..17 

1.4.3. Ortadoğu’nun dini ve kültürel önemi…………………………………………………….……19 

1.4.4. Ortadoğu’nun enerji kaynakları bakımından önemi…………………………………..……….21 


 2. BÖLÜM ABD’NİN ORTADOĞU POLİTİKALAR 

 2.1. Ortadoğu’nun ABD açısından önemi……………………………………………………...24 

 2.2. ABD’nin ”yayılmacı siyasetinin” Ortadoğu’da yansımaları……………………….……...29 

 2.3. 11 Eylül terör saldırısı sonrası ABD’nin yeni Ortadoğu politikası………….……….…….32 

 2.4. Kitle imha silahları ve ikinci Irak müdahalesi……………………………….…………….38 

 2.5. ABD’nin, İran nükleer programına karşı politikaları…………………………..…………..43 

 2.6. Başkan Obama dönemi ABD politikaları………………………………………..…………50 


 3. BÖLÜM BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ (BOP) 

 3.1. BOP’ un tanımı……………………………………………………………….……………55 

 3.2. BOP coğrafyasının kapsamı ve özellikleri……………………………………………...…..58 

 3.3. BOP’ un çıkış noktası ve tarihi süreci……………………………………………….….….61 

 3.4. BOP’ un hedefleri…………………………………………………………………..……...65 

 3.5. Arap ülkelerinin projeye bakışı……………………………………………………..……..70 

 3.6. BOP için destek arayışları…………………………………………………..………..…....75 

 3.7. Türkiye’nin Ortadoğu tarihi ve ABD ile Türkiye’nin BOP ilişkileri……………...…..…...79 

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME.…………………………………………………………….………. 87 

KAYNAKÇA……………………………………………………………………………….…………..99 

ÖZ GEÇMİŞ..…………………………………………………………………………….……………111 


KISALTMALAR 

ABD: Amerika Birleşik Devletleri 

BM: Birleşmiş Milletler 

BOP: Büyük Orta Doğu Projesi 

CIA: Merkezi Haber alma Ajansı (Central Intelligence Agency) 

NATO: Kuzey Atlantik Anlaşması(North Atlantic Treaty Organization) 

BOP: Büyük Ortadoğu Projesi 

BMGK: Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 

UAEK: Uluslar Arası Atom Enerjisi Kurumu 

M.Ö: Milattan önce 

OPEC: Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü(Organization of Petroleum Exporting Countries) 

SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 

BAE: Birleşik Arap Emirlikleri 

OECD: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü(Organisation for Ekonomic Cooperation and Develoment) 

RF: Rusya Federasyonu 

UNHCR: BM Mülteciler Yüksek Komiserliği(The UN Refugee Agency) 

EIA: Enerji Bilgi İdaresi(Energy Information Administration) 

UAEA: Uluslar Arası Atom Enerjisi Ajansı 

NPT: Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması 

GSMH: Gayri Safi Milli Hâsıla 

F.K.Ö: Filistin Kurtuluş Örgütü 

PKK: Kürdistan İşçi Partisi(Patîye Karkerên Kürdîstan) 

K.İ.S: Kitle imha silahı 

vb.: ve benzeri 

cc: Santi metre küp(cm3) 

bkz: Bakınız 

A.g.e: Adı geçen eser 

A.g.m: Adı geçen makale 

Çev.:Çeviren 


 GİRİŞ 

 Ortadoğu bölgesi tarih boyunca her zaman stratejik bir öneme sahip olmuştur. Roma ve Pers İmparatorlukları gibi eski uygarlıklara ev sahipliği yapan Ortadoğu, birçok medeniyetin kültür mirasını barındırmaktadır. Ortadoğu’ya bu kadar önem verilmesinin nedenleri arasında bölgesinin tarihsel, dinsel ve ekonomik olarak önemli bir konumda bulunması sayılabilir. Bu özelliklerinin yanı sıra jeopolitik öneme sahip bir coğrafyada yer alması da Ortadoğu’yu önemli kılmıştır. Karmaşık ve zengin kültürel ve sosyal yapıya sahip bölge, uluslararası alanda söz sahibi olmak isteyen ülkelerin ilgisini üzerine çekmiştir. 

 Ortadoğu’daki ilk çekişme sebebi, üç büyük din olan “Yahudilik”, “Hıristiyanlık” ve “İslamiyet”in bu topraklarda doğmuş olması ve üç dine mensup 
insanların da kendileri için kutsal olan bu topraklara hâkim olma isteği olarak bakılabilir. Kutsal topraklarda egemen olabilmek ve peygamberlerinin doğduğu 
topraklara sahip olmak her üç dinin mensuplarının ortak amacı olmuş, bu uğurda birçok savaşlar yapılmış, karşılıklı bedeller ödenmiştir. 

 Ortadoğu’da yaşanan bu güç mücadelesine bölgenin coğrafi olarak kıtalar arası köprü olma özelliği ve jeopolitik konumu eklenince bölge daha kritik bir hal aldığı görülmüştür. 

Özellikle Cebeli Tarık, Süveyş, Aden, Hürmüz gibi boğaz ve körfezlerin bölgede olması egemen güçlerin bu bölgeye hâkimiyet hırsını daha da artırmaktadır.1 
Tarihe ve günümüze baktığımız zaman dünya devletlerinin jeopolitik konuma ne kadar önem verdiğini ve bu konuma hâkim olabilmek için neleri göze alabilecek lerini birçok örnekte görülebilmektedir. Örnek vermek icab ederse Süveyş krizi, jeopolitik konumun öneminin anlaşılması ve devletlerin bu konuda neleri göze alabileceğinin anlaşılması adına önemli bir örnek sayılabilir. 

“Süveyş Krizi, 1956 yılında İsrail, İngiltere ve Fransa'nın oluşturduğu gizli ittifak ile Mısır arasında yapılan savaştır. Mısır lideri Nasır'ın Süveyş Kanalını 
millileştirdiğini açıklamasından sonra çıkan savaş, Sovyetler Birliği'nin Londra ve Paris'e atom bombası atma tehdidi karşısında İngiltere ve Fransa'nın geri adım 
atmasıyla sonlanmıştır. 
Süveyş Krizi, İkinci Dünya Savaşı öncesinde dünyaya egemen olan Batı Avrupalı devletlerin mutlak egemenliğinin son bulduğunu ve artık Amerika'nın desteği 
olmadan hareket edemeyeceklerini göstermiştir”.2 Burada Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’nin yaptığı tehdit, jeopolitik konuma verilen önemin anlaşılması açısından önemli bir gösterge sayılabilmektedir 

 Ortadoğu’nun önemi bu saydığımız hususlar yanında özellikle 20. Yüzyılda sanayileşmenin gelişmesi ile birlikte önemi artan karbon yakıtları dolayısı ile artmıştır. 
Ortadoğu petrol rezervleri bakımından dünya rezervinin yaklaşık %60’ına, doğalgaz rezervi bakımından ise %43’üne sahiptir.3 Bu özelliğinden dolayı sanayileşmiş enerji ihtiyacı duyan ülkelerin Ortadoğu ile ilgili politikalar geliştirdikleri görülmüştür. 

Ortadoğu yukarıda belirttiğimiz petrol ve doğal gaz gibi zengin enerji kaynaklarına sahip olması, hem deniz ve kara yollarının geçiş noktası üzerinde olması hem de dini ve kültürel yapısıyla bir odak noktası olması bölgeyi dünya üzerinde çok özel ve değerli bir konuma geçirmektedir. Soğuk Savaş sonrasında devletlerin karşılıklı olarak güvenlik endişelerinden kurtulup, ekonomik atılımlara yöneldikleri görülmüştür. 

Bu durum sanayi ve teknoloji üreten devletleri yeni kaynak bulmaya itmiştir. Bu sanayileşmiş devletler enerji ihtiyaçlarını karşılayabilecek kaynağı Ortadoğu 
bölgesinde bulmuşlardır. Bu dönemde Amerika Birleşik Devletleri ile Avrupa’nın güçlü devletlerinden İngiltere ve Fransa başta olmak üzere, sanayileri gelişen egemen güçlerin, Ortadoğu bölgesi üzerinde hâkimiyet kurmak ve kontrol sağlamak için politikalar ürettiği ve çeşitli faaliyetlerde bulundukları görülmektedir. 

 Egemen güçlerin Ortadoğu üzerindeki bu politika ve faaliyetleri bölge ülkelerini derinden etkilemiştir. Bölge üzerinde uygulanan politikaların, günümüzde de pek çok örneğine tanık olunan terörist faaliyetlere, güvensizlik ortamına, can kayıplarına ve savaşlara neden olduğu görülmektedir. Bütün bunlar bölge ülkelerinin güvenliğini ve istikrarını tehdit etmektedir. 

 Büyük devletlerin politikaları ile ilgili diğer bir konu ise, bu devletlerin bölge üzerindeki asıl amaçlarını gizleyerek, politikalarını demokrasi getirmek, insan hakları, bireysel hakların ve modern yaşamın yaygınlaştırılması perdesi altında yürütmeleridir.4 

 Ortadoğu’da, ABD’nin politikalarının bu çerçevede şekillendiği görülmektedir. ABD Ortadoğu’da yaşayan halkları yönetenleri halklarına karşı izlemiş oldukları 
demokratik olmayan tavırları, kadınların bir eşya gibi görülüp kadın haklarını hiçe sayan tavır davranışlarını öne sürerek Ortadoğu’da yaşayan halklara sahip olmaları gereken hakların verilmesi konularından yola çıkarak bir politika geliştirmiş ve geliştirmiş olduğu bu politikaları projeye dönüştürmüştür. ABD, hukuk ihlallerini önlemek, dini ve etnik azınlıkların kendi kaderlerini belirlemek, terörü bastırmak ve eğitimdeki gerekli atılımların yapılabilmesini sağlamak amacıyla geçmişten beri Ortadoğu’da yapa geldiği faaliyetlerin bütününü bir isim altında birleştirmiş ve Büyük Ortadoğu Projesini (BOP) başlatılmıştır. ABD, Büyük Ortadoğu Projesi’nin ana amacının özgür olmayan geri kalmış bölgelere demokrasi getirmek olduğunu açıklanmış, yüzyılın medeniyet ve uygarlık projesi olarak takdim edilmiştir.5 

 Ortadoğu ile politik olarak ilgilenen ABD'nin ilk yaklaşımı daha çok hukuk, insan hakları ve özgürlükler üstünden olmuştur. Bu ülkelerde en çok bu hususlarda 
eksiklikler olduğunu tespit eden çalışmalar sonucunda, ABD bu konulara yönelmiştir. Bu sosyal tavsiyeler ve vaatler daha sonra gerçekleştirilen askeri müdahaleler için de bir zemin hazırlamıştır. Bu daha sonraki politik ve askeri gelişmelerden anlaşılmaya başlamıştır. 

 Bu tez çalışmasının araştırma konusu, ABD’nin Ortadoğu’da başlattığı Büyük Ortadoğu Projesi ile aslında neyi amaçladığı, projenin arka planının ne olduğudur. Çalışmada ABD’nin Ortadoğu’ya neden üstler kurarak yerleşmeye çalıştığı, Büyük Ortadoğu Projesi ile aslında neyi hedeflediği, projenin Ortadoğu’da demokrasi ve insan haklarını yaygınlaştırmak dışında bir nedenin olup olmadığı, gizli bir arka planı varsa bunların neler olduğu sorularına cevap aranacaktır. Bu araştırmanın amacı derinlemesine kaynak taraması yaparak, ABD’nin politikalarının yıllardır değişmediğini ve her zaman asıl hedefi gizleyerek politikalarını yürüttüğünü göstermektir. 

Bu araştırma, ABD’nin değişmeyen politikasının anlaşılması açısından önemlidir. Araştırma, ABD’nin yalnız Ortadoğu Bölgesi’ndeki belli başlı politikaları ile 
sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda Büyük Orta doğu projesi kapsamında yalnız Afganistan ve Irak işgal örnekleri incelenecektir. 

Bu çalışmada tüme varım yöntemi ile derinlemesine kaynak taraması tekniği kullanılmıştır. Araştırma için gerekli veriler kitaplardan, bilimsel makalelerden, 
gazetelerden, yüksek lisans tezleri, doktora tezleri ve İnternetten elde edilmiştir. 

Tez çalışmasının birinci bölümünde Ortadoğu Bölgesi’nin, tarihten günümüze neden önemli olduğunun anlaşılabilmesi için, bölge’nin tarihi, coğrafyası, doğal 
kaynakları, sosyal ve etnik yapısı ve hakkında bilgi verilecektir. İkinci bölümde BOP’un ne olduğu, nereleri kapsadığı, çıkış noktası ve hedefleri verilerek projenin arka planı göz önüne çıkarılmaya çalışılacaktır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ABD’nin Ortadoğu politikaları üzerinde durulacaktır. 
Üçüncü bölümde özellikle Afganistan ve Irak işgal örnekleri ve sonuçları üzerinde tüme varım yapılarak ABD’nin bu proje ile gerçek maksadının bölge ve enerji 
kaynaklarının hâkimiyeti olduğu aydınlatılmaya çalışılacaktır. 


BU  BÖLÜM DİPNOTLARI;

1 Dünya üzerindeki önemli boğazlar ve kanallar, http://www.dünyabülteni.net, 27.04.2011, 12.02.2014 
2 Arap İsrail savaşları, http://forum.lotr.oasgames.com/viewtopic.php?f=105&t=80004, 28.02.2014 
3 Dünya Ham Petrol ve Doğal Gaz Rezervleri, 
http://www.pigm.gov.tr/dunya_ham_petrol_ve_dogalgaz_rezervleri.php, 07.05.2014 
4 İlker Alp, Şark Meselesi veya Emperyalizmin Türk Meselesi, Eser Matbaacılık, Edirne,(2008), s.114 
5 Ali Yaşar, “Büyük Ortadoğu Projesi ya da paylaşımın yeni adı", http:www.ozgurlukdunyasi.org/arşiv,   12.02.2014 
6 Serkan Çelik ve Anıl Gürtuna, Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye’ye Etkileri, Global Strateji Enstitüsü, Ankara , (2005), S.17 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,


***