GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 4

GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 4

Hakan Beyaz,Türk Dünyası, Küreselleşme, Enerji Politikası,küreselleşme,Yeni Dünya Düzeni,Çok Uluslu Şirketler,Petrol Boruhattı,Doğalgaz Boruhattı,
Enerjinin Ekonomi Politiği,Enerji Profili,

Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) 

2012 yılında İstanbul'da Azerbaycan ile Türkiye arasında imzalanan anlaşma ile 
Azerbaycan'ın Şahdeniz II alanından bir yılda 16 milyar metreküp gazı Türkiye üzerinden Avrupa'ya ulaştırılması planlanan bir proje gerçekleştirilmiştir. Projenin, %20 payı BOTAŞ'a ve %80’i Azerbaycan petrol şirketi olan SOCAR’a aittir. Boru hattının başlangıç kapasitesinin yıllık 16 milyar metreküpe ulaşması bekleniyor. Yaklaşık 6 milyar metreküp Türkiye'ye, geri kalanı ise Avrupa'ya teslim edilecek.30 

Ayrıca, Irak’ın kuzeyinde yer alan doğal gaz sahaları için saha geliştirme, üretim, gaz işleme ve boru hattı yapımını içeren kapsamlı bir proje geliştirilmiştir. Proje ile Irak doğal gazının Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya transit taşınması ile iki ülke arasında bir doğal gaz koridoru geliştirilmesi amaçlanmaktadır.31

SONUÇ 

Günümüzde Türkiye ekonomisi, gelişmekte olan ülkeler kategorisinde üst sıralarda yer almaktadır. Nüfus bakımından yeterli işgücüne sahip olması, nüfus yoğunluğu nun genç ve dinamik özellikte olması ve temel refah verilerinin yeterli düzeyde gelişmişlik göstermesi ile yükselmeye de devam etmektedir. Bu özellikler ve jeo-stratejik konumu ile Türkiye diğer alternatiflerine göre daha ayrıcalıklı konumdadır. 

Türkiye Soğuk Savaşın bitmesi, Doğu Blok'unun dağılmasından sonra bölge içerisinde rahat bir nefes almaya başladı. Özellikle Sovyetler Birliği'nin dağılması siyasi açıdan önemli avantajlara sahip olmasını sağlamıştır. Türkiye içerisinde bulunduğu bölge siyaseti sayesinde uluslararası ilişkilerde öne çıkmaya başlamıştır. Türkiye'yi öne çıkaran olgular yalnızca jeopolitik konumu değildir. Sovyetlerin dağılmasından sonra ortaya çıkan bağımsız Türk Cumhuriyetleri’nin de etkisi oldukça fazladır. Öyle ki bu devletlerin Türk asıllı olmaları din, dil, ırk ve tarih gibi ortak birliklerinin olması bu devletler ile gerçekleştirilebilecek her türlü işbirliğine zemin hazırlamakta, karşılıklı siyasi ve ekonomik çıkarlar açısından güvenilirlik sağlayacaktır. Bugünkü gelinen nokta da gösterilen somut gelişmeler ile Azerbaycan ve Kazakistan başta olmak üzere Türkmenistan ve Özbekistan ile yakın ilişkiler içerisine girilmektedir. Bu devletlerin bölgede etkin bir güç durumda olan, başta Rusya olmak üzere Çin, ABD ve AB gibi dışarıdan baskı unsurlarının kendi sistemlerini kurmaya çalıştıkları ve adına ''Yeni Dünya Düzeni'' dedikleri sömürgeciliğin sevimli gösterilen diplomatik boyutlu politikalarına boyun eğdirilmek durumda kalmaları oldukça üzücü bir durumdur. Bu nedenle 
Türkiye'nin daha gerçekçi ve gözle görünür adımlar atarak bölgeye yönelmesi ve bu şekilde politikalar geliştirmesi gerekmektedir. 

Yıllar boyunca Rus egemenliği altında Sibirya bölgesinde bulunan Türk devletleri, Çin kontrolünde ki Doğu Türkistan, Irak'ın Türk bölgesi olan Kerkük ve İran' da Türklerin yoğun şekilde yaşadıkları bölgelerde çıkarların petrol ve doğal gaz rezervleri dünya yüzdesinin önemli bir çoğunluğunu oluşturmaktadır. Genel olarak Türk Dünyası dünya petrol rezervlerinin yüzde 20'sine, doğal gaz rezervlerinin yüzde 50'sinden fazlasına sahip konumdadır. Ancak petrol üretiminin yüzde 18'i, doğal gaz üretiminin ise yüzde 30'luk kısmı Türk Dünyası topraklarında 
gerçekleşmektedir. Özellikle bir Türk gölü olan Hazar havzası Türk Dünyasının Basra Körfezi konumundadır. Hazar denizine kıyısı olan başta Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan'ın petrol ve doğal gaz açısından dünyanın önemli ülkeleri arasında yer alıyor olması bu ülkeler adına sevindirici bir durumdur. 

Fakat gerçek anlamda bağımsız ve güçlü bir devlet olabilmenin en önemli koşulu ekonomik anlamda bağımsız olabilmektir. Bu koşulu sağlayabilmeleri için, 
ülkelerin Rusya'dan geçerek uluslararası pazarlara çıkan tüm ihraç yolları ve sanayi alanında ki bağımlılıklarına yeni ve güvenilir bir alternatif bulmaları gerekmektedir. Aksi takdirde Rusya hala kendisini Sovyetler, bu ülkeleri de doğal uzantısı olarak görmeye devam edecektir. 

Türk Cumhuriyetlerinin tam olarak hem ekonomik hem de siyasi bağımsızlıklarına 
kavuşabilmeleri için kendi petrol ve doğal gaz boru hatlarına sahip olmaları gerekmektedir. 

Bunun içinde en doğru alternatif Doğu-Batı Enerji Koridoru'nun merkez noktası durumunda Türkiye hattıdır. Tengiz-Bakü-Ceyhan projesi ile Azerbaycan ve Kazakistan'ın doğal kaynaklarının uluslararası pazarlara kesintisiz yollardan ulaşmasını sağlayarak Rusya'ya olan bağımlılığını bir ölçüde azaltmaktadır. Aynı şekilde Türkmen gazının da alternatif güzergah olarak Hazar denizinin altından Türkiye kanalıyla uluslararası pazarlara çıkışının sağlanması Türkmenistan'a da ekonomik anlamda nefes aldıracak bir projedir. Bu güzergah içerisinde bir 
diğer önemli durum da işgal altında bulunan Azerbaycan topraklarının geri kazanılması ve Rusya-İran protokolüyle Türkiye'nin, Türk Dünyası ile olan bağlantısının kesilmesini amaçlayan bu projeye bir son verilmesidir. Nitekim Türkmen gazının bağımsızlık mücadelesine Ermeni işgali altında ki Dağlık Karabağ' ın da bağımsızlığıyla yeni bir boyut getirerek dünyaya tam anlamıyla Türk petrol ve gaz ihracının yapılması, tam bağımsız Türk Dünyası'nın imzası olacaktır. 

Bu durum sonucunda; Türkiye enerji kaynakları bakımından stratejik çeşitliliğe sahip olacak, Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan petrol ve doğal gaz ihracatında doğal alternatiflere kavuşmuş olacak ve Doğu-Batı Enerji Koridoru ile Türk Dünyası ülkeleri, Avrasya’nın stratejik öneme sahip, bölgede söz sahibi devletleri konumuna geleceklerdir. Bu konumları ile gelecekte uluslararası siyasete yön veren, petrol ve doğal gazla sınırlı olmayan, her alanda yetkin ve söz sahibi yumuşak güç unsuru bir ülkeler topluluğu olacaklardır. 

KAYNAKÇA 

Akbulut Hakan, Enerji Diplomasisi, http://www.mfa.gov.tr/enerji-diplomasisi.tr.mfa. (08 Nisan 2015) 
Aktan Coşkun Can ve İstiklal Y. Vural, Globalleşme Sürecinde Çokuluslu Şirketler, 
 http://www.canaktan.org/ekonomi/cok-uluslu/aktan-makale.pdf , s.15 (15 Mart 2015) 
Ateş Zafer, Doğu-Batı Enerji Koridoru: 2 Tamam 1 Eksik, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, s:23 
Aybar Sedat ve Utku Ören KHÜ, Barış Sazak DEİK, Çokuluslu Türk Şirketleri 
Araştırma Raporu, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Kadir Has Üniversitesi Ekonomi Bölümü, New York Columbia Üniversitesi Vale Center Columbia (VCC), İstanbul ve New York, 24 Mart 2014 
Azerbaijan International, SOCAR Section, Summer, 1996 
Bartold Vasily Viladimiroviç , “Türkistan ve Türkler”, Çeviren D. Ahsen Batur: “Orta Asya, Tarih ve Uygarlık”, Selenge Yayınları, İstanbul 2010, s. 28-36. 
Bayar Fırat, Küreselleşme Kavramı ve Küreselleşme Sürecinde Türkiye, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, S: 32, (2009), s.34 
Baycaunova Saule, Kazakistan Petrol ve Gazının Türk ve Rus Dış Politikalarında Önemi, Avrasya Dosyası, Cilt:6 sayı:2 (2000) s.252-275. 
Ertuna Özer, Kapitalizmin Son Direnişi, Alfa yayınları, 2005, İstanbul. International Energy Agency, Turkey-1997 Review, OECD Basım Merkezi, Paris, 1997. 
http://www.iea.org/ (27 Şubat 2015). 
NARULA Rajneesh ve John H. DUNNING, Endüstriyel Kalkınma, Küreselleşme ve Çokuluslu Şirketler: Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Yeni Gerçeklikler, 
 Çev. Hidayet Keskin, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y.2008, C.13, S.2 s.415-443 
OAPEC http://oapecorg.org/index.html. (27 Şubat 2015). 
ÖZTÜRK Feza, Küreselleşme-Yeni Dünya Düzeni, 
 http://www.mfa.gov.tr/kuresellesme-yeni-dunya-duzeni.tr.mfa (25 Şubat 2015). 
Oğan, Sinan. “Mavi Akım Projesi: Bir Enerji Stratejisi ve Stratejisizliği Örneği”, Ağustos 2003. 
 http://www.stradigma.com/turkce/agustos2003/makale_04.html (05 Mart 2015). 
Pamir Necdet, Kafkaslar ve Hazar Havzasındaki Ülkelerin Enerji Kaynaklarının 
Türkiye’nin Enerji Güvenliğine Etkileri, Türkiye’nin Çevresindeki Gelişmeler ve Türkiye’nin Güvenlik Politikalarına Etkileri Sempozyumu, Harp Akademileri, İstanbul, 2006, s.14 
Pamir Necdet, “Orta Asya ve Kafkasya’da Güvenlik Arayışları Sürecinde Enerji 
Kaynaklarının Rolü”, İdris Bal(edit). 21.Yüzyılda Türk Dış Politikası, Ankara 2004, s.514 
Rzayeva Gulmira, Burcu G. Punsmann ve M. Mete Göknel, Tanap Raporu, Hazar Strateji Enstitüsü, Enerji Ararştırmaları Merkezi, (2012) 
Sektör Raporu, BOTAŞ, 2013 TPAO, Petrol ve Doğal Gaz Boru Hattı Raporu 
http://www.tpao.gov.tr/tp2/sub_tr/sub_icerik.aspx?id=146 (07 Mart 2015) 
UNCTAD (2002), World Inwestment Report 2002: Transnational Corporations and 
Export Competitiveness, 
http://unctad.org/en/docs/wir2002_en.pdf , New York: United Nations, s.151. (24 Şubat 2015) World Energy Outlook 2012, 
https://www.iea.org/newsroomandevents/speeches/weo_launch.pdf , Paris, OECD/IEA, 2012. 
Yalçınkaya Alaeddin, Türk Cumhuriyetleri ve Petrol Boru Hatlar›, Bağlam Yayınları, Ankara, 1998, s.70 (03 Mart 2015) 
Yusifzade, Khoshbakht., “The Development of the Oil and Gas Industry in Azerbaijan”, Caspian Oil and Gas, International Energy Agency, 
Paris, 1998, s.254. 

DİPNOTLAR;

1 Özer Ertuna, Kapitalizmin Son Direnişi, Alfa yayınları, 2005, İstanbul. 
2 Rajneesh NARULA – John H. DUNNING, Endüstriyel Kalkınma, Küreselleşme ve Çokuluslu Şirketler: Gelişmekte Olan Ülkeler 
   İçin Yeni Gerçeklikler, Çev. Hidayet Keskin, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2008, 
   C.13, S.2 s.415-443 
3 Feza ÖZTÜRK, Küreselleşme-Yeni Dünya Düzeni, http://www.mfa.gov.tr/kuresellesme-yeni-dunya-duzeni.tr.mfa 
4 UNCTAD (2002), World Inwestment Report 2002: Transnational Corporations and Export Competitiveness, New York: United 
   Nations, s.151. 
5 Coşkun Can Aktan - İstiklal Y. Vural, Globalleşme Sürecinde Çokuluslu Şirketler, s.15 
6 Sedat Aybar, Utku Ören KHÜ, Barış Sazak DEİK, Çokuluslu Türk Şirketleri Araştırma Raporu, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu 
   (DEİK), Kadir Has Üniversitesi Ekonomi Bölümü, New York Columbia Üniversitesi Vale Center Columbia (VCC), İstanbul ve 
    New York, 24 Mart 2014 
7 Kalkınmış Asya-Pasifik ülkeleri Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda’dır. 
8 Sedat Aybar, Utku Ören KHÜ, Barış Sazak DEİK, “a.g.m.” 
9 Fırat Bayar, Küreselleşme Kavramı ve Küreselleşme Sürecinde Türkiye, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, S: 32, (2009), s.34 
10 V.V. Bartold : “Türkistan ve Türkler”, Çev. D. Ahsen Batur: “Orta Asya, Tarih ve Uygarlık”, Selenge Yayınları, İstanbul 2010, s. 28-36. 
11 OAPEC ile ilgili ayrıntılı ve güncel bilgi için bkz. http://oapecorg.org/index.html. 
12 Uluslararası Enerji Ajansı ile ilgili ayrıntılı ve güncel bilgi için bkz. http://www.iea.org/ 
13 World Energy Outlook 2012, Paris, OECD/IEA, 2012. 
14 International Energy Agency, Turkey-1997 Review, OECD Basım Merkezi, Paris, 1997. 
15 Hakan Akbulut, Enerji Diplomasisi, http://www.mfa.gov.tr/enerji-diplomasisi.tr.mfa. 
16 Alaeddin Yalçınkaya, Türk Cumhuriyetleri ve Petrol Boru Hatlar›, Bağlam Yayınları, Ankara, 1998, s.70 
17 Necdet Pamir, Kafkaslar ve Hazar Havzasındaki Ülkelerin Enerji Kaynaklarının Türkiye’nin Enerji Güvenliğine Etkileri, 
    Türkiye’nin Çevresindeki Gelişmeler ve Türkiye’nin Güvenlik Politikalarına Etkileri Sempozyumu, Harp Akademileri, İstanbul, 
    2006, s.14 
18 Saule Baycaunova, Kazakistan Petrol ve Gazının Türk ve Rus Dış Politikalarında Önemi, Avrasya Dosyası, Cilt:6 sayı:2 (2000) 
     s.252-275. 
19 Yusifzade, Khoshbakht., “The Development of the Oil and Gas Industry in Azerbaijan”, Azerbaijan International, SOCAR 
     Section, Summer, 1996 
20 Caspian Oil and Gas, International Energy Agency, Paris, 1998, s.254. 
21 Necdet Pamir, ‘’a.g.m’’. 
22 Necdet Pamir, “Orta Asya ve Kafkasya’da Güvenlik Arayışları Sürecinde Enerji Kaynaklarının Rolü”, İdris Bal(edit). 21.Yüzyılda 
Türk Dış Politikası, Ankara 2004, s.514 
23 Sektör Raporu, BOTAŞ, 2013 
24 Sektör Raporu, BOTAŞ, 2013 
25 Sektör Raporu, BOTAŞ, 2013 
26 Zafer Ateş, Doğu-Batı Enerji Koridoru: 2 Tamam 1 Eksik, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, s:23 
27 TPAO, http://www.tpao.gov.tr/tp2/sub_tr/sub_icerik.aspx?id=146 
28 TPAO, http://www.tpao.gov.tr/tp2/sub_tr/sub_icerik.aspx?id=146 
29 Sinan Oğan, Mavi Akım Projesi: Bir Enerji Stratejisi ve Stratejisizlik Örneği, Stradigma Strateji ve Analiz E-Dergisi, sayı 7, (2003) 
30 Gulmira Rzayeva, Burcu G. Punsmann ve M. Mete Göknel, Tanap Raporu, Hazar Strateji Enstitüsü, Enerji Araştırmaları Merkezi, (2012) 
31 Sektör Raporu, BOTAŞ, 2013 

 
****

GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 3

GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 3

Hakan Beyaz,Türk Dünyası, Küreselleşme, Enerji Politikası,küreselleşme,Yeni Dünya Düzeni,Çok Uluslu Şirketler,Petrol Boruhattı,Doğalgaz Boruhattı,
Enerjinin Ekonomi Politiği,Enerji Profili,

Türk Dünyası Enerji Profili 

Türk Dünyası coğrafyasında petrol ve doğal gaz rezervlerinin büyük bir bölümü Hazar havzasında bulunmaktadır. Hazar'ın böyle bir potansiyele sahip olması beraberinde birçok soruna da zemin hazırlamaktadır. Özellikle Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Hazar havzasında kıyısı olan devletler arasında, kaynakların sahipliği, yatırımcı teşviki ve vergilendirme gibi hakların hangi ülkeler tarafından kullanılacağı tartışması devam etmektedir. 

Bu hukuki statü sorunu genel olarak iki farklı görüşe sahiptir. Hazar'ın bir göl olduğunu iddia eden İran ve Rusya bir tarafta, deniz olduğunu kabul eden Azerbaycan ve Kazakistan bir taraftır. 
Türkmenistan’ın tutumu belirsizlik göstermektedir. Hazar deniz olarak kabul edildiğinde bütünü ulusal bölgelere ayrılacak, göl olarak kabul edildiği takdirde kıyısı olan ülkeler belli bir uzaklığa kadar özel alanlara sahip olacak, ortada kalan kısımda ortak alan olarak kullanılacaktır.16 Bu konuda Kazakistan ve Rusya arasında 1998 yılında imzalanan bir anlaşma ile Hazar Denizi’nin dibi ulusal bölgelere ayrılmış fakat yüzey kısmı herkesin kullanımına sunulması 
kararlaştırılmıştır. 

Türk Dünyası enerji jeopolitiği belirleyen etkenler arasında yer alan petrol rezervi en yüksek olan ülke Kazakistan’dır. 

Bu durum Kazakistan'ın ekonomi ve siyaseti için de büyük bir taşımaktadır. 

Hazar Bölgesi Ham Petrol Rezervleri17 

*Yalnızca Hazar kenarındaki bölgeler dahil edilmiştir. 

Orta Asya da Sovyetler Birliği'nden ayrılan ülkeler arasında Rusya Federasyonundan sonra ikinci en büyük petrol üreticisi olan Kazakistan, Petrol sektöründe ki dev yatırımcılar tarafından ilgi ile takip edilmekte ve ülkenin petrol sahalarına büyük yatırımlar yaparak sahaların kapasitesi geliştirilerek dünya pazarına entegre olmak için projeler geliştirilmektedir.18 

Aynı durum Azerbaycan içinde geçerlidir. Rusya ve Kazakistan’dan sonra üçüncü sırada gelen Azerbaycan da aynı dönemlerden geçmiştir. Birliğin dağılması ve yeni devletlerin ortaya çıkışından sonra piyasanın öncüleri ile Azerbaycan arasında 1994 yılında ''Asrın Mukavelesi'' adı verilen petrol anlaşmasının imzalanmış ve bu durum ülkenin dünya ile entegrasyonu konusunda ilk ciddi adım olarak yorumlanmıştır.19 

Petrolün yanı sıra zengin doğal gaz kaynaklarına da sahip olan Hazar havzası, Türk Dünyası Enerji jeopolitiğinin vazgeçilmez coğrafyasıdır. Rusya ve İran'dan sonra en geniş doğal gaz rezervlerine sahip olan Türkmenistan’ın yıllık doğalgaz tüketimi 10milyar metreküptür. Bu oranın yüzde 55'i sanayi yüzde 35'i de elektrik sektöründe kullanılmaktadır. Ülkede faaliyette bulunan elektrik santrallerinin toplamı 6 ve bu santrallerin 5'i doğalgaz ile çalışmaktadır.20 

Hazar Bölgesi Doğalgaz Rezervleri 21 

 *Yalnızca Hazar kenarındaki bölgeler dahil edilmiştir. 

Türk Dünyasının önemli bir devleti olan Özbekistan da dünyanın en büyük 8. doğal gaz üreticisidir. 

Aynı zamanda petrol tüketimini de büyük ölçüde karşılayacak üretime sahiptir. 
Ancak Özbekistan petrol ihracatı yapan bir konumda değildir. Dünyanın sayılı gaz üreticilerinden birisi olmasına rağmen ihraç ettiği ülkelerin başında Ukrayna, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan gibi tamamı eski Sovyetler Birliği üyesi ülkeler gelmektedir. 

Özbekistan’ın tek petrol ihraç yolu Rusya üzerinden Özbekistan rafinelerine petrol ürünleri taşımak üzere inşa edilen hattın tersidir. 

Bunun yanı sıra Türkmen ve Özbek petrolünü, Afganistan üzerinden Pakistan'a ulaştırmayı hedefleyen ''Orta Asya Petrol Boru Hattı'' projesinin gerçekleşmesi durumunda yeni bir imkana kavuşmuş olacaktır.22 

Türkiye 

Türkiye toplam enerji tüketiminin yüzde 90'ını petrol, doğalgaz ve kömürden sağlamakta büyük çoğunluğunu ithal ederek sağlamaktadır. 
Toplamda 43,1 milyon ton ham petrol, 6,2 milyar metreküp doğal gaz rezervine sahiptir.23 Yukarıda belirtilenlerin ışığında Türkiye’nin Türk Dünyası Enerji Profili içerisinde ki rolü üretimden ziyade transfer alanındadır. 
Ülkemizin enerji kaynakları tüketimi içerisinde en büyük paya yüzde 35 ile doğal gaz sahiptir. Başta Rusya Federasyonu olmak üzere Azerbaycan, İran, Cezayir ve Nijerya’dan doğal gaz ithal etmekteyiz. İran, Rusya, Suudi Arabistan ve Irak'tan da petrol ithalatı gerçekleştirilmektedir.24 Bunların yanı sıra 2003 yılından yapılan anlaşma ile 2007 yılından itibaren Yunanistan'a doğal gaz ihracatı yapmaktayız.25 

Türkiye’nin enerji alanında ki üretim, ihracat ve ithalat verileri göz önünde 
bulundurulduğunda, ülkede sektörün gelişmeye açık bir potansiyel oluşturduğu net bir şekilde görülmektedir. Bu verilere enerji profili açısından ülkemizin bir diğer önemli sektörü olan transfer projelerini de eklediğimiz de piyasa etkinliği daha da belirginleşecektir. 

Tengiz-Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi (BTC) 

Azerbaycan ve Türkiye arasında 1991 yılından itibaren yapılması planlanan, yapımına 2003 yılında başlanılan ve 2006 yılında da açılışı yapılan proje ile Azerbaycan petrolünün Türkiye'ye ve batı pazarlarına ulaştırılması sağlayan projedir. BTC yıllık 50 milyon ton varil kapasiteye sahiptir. Bu projeye 2006 yılında Kazakistan’ın da katılması ile hem Türk Dünyası hem de Enerji piyasası açısından çok büyük önem taşımaktadır.26 

Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı 

Bu proje ile Azerbaycan doğal gazının Gürcistan üzerinden Türkiye'ye taşınması 
amaçlanmaktadır. 2001 yılında yapılan anlaşma ile 15 yıl süreli yılda 16 milyar metreküp doğal gaz alımı tasarlanmıştır. 2010 yılı içinde toplam 6,8 milyar m³ gaz taşınmış olup, bu miktarın 4,4 milyar m³’ü BOTAŞ’a satılmıştır. Projenin ana hedefi ikinci aşamada bölgede üretilecek doğal gazın Türkiye üzerinden Avrupa’ya iletilmesidir.27 

Hazar Geçişli Doğal Gaz Boru Hattı 

Türkmen gazının uygun güzergah üzerinden Türkiye'ye Avrupa pazarlarına ihracını hedefleyen bir projedir. 1991 yılında yapılması planlanmış ancak çeşitli sebeplerden dolayı faaliyete geçirilememiştir. Hazar geçişli ismini Hazar Denizi'nin altından döşenecek bir boru hattıyla Azerbaycan'a ve Türkiye'ye taşınması sonrası Avrupa'ya ulaştırması düşüncesinden almaktadır.28 

Mavi Akım 

Mavi Akım Projesi, Türkiye ve Rusya arasında yapılan üçüncü doğal gaz alım 
anlaşmasıdır. Rus doğalgazının Karadeniz’in altından Türkiye'ye 25 yıl süreli yılda 16 milyar m³ doğal gaz taşınması kararlaştırılmıştır. Anlaşma süresince Rusya'dan toplam 365 milyar metreküp doğal gaz alınması planlanmıştır. Mavi Akım Projesi'nin en önemli özelliği Rusya Federasyonu ile daha önce yapılan iki anlaşmadan farklı olarak herhangi bir geçiş ülkesi ile muhatap olmaksızın, doğrudan Türkiye'ye doğal gaz verecek olmasıdır.29 

4. CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 2

GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 2

Hakan Beyaz,Türk Dünyası, Küreselleşme, Enerji Politikası,küreselleşme,Yeni Dünya Düzeni,Çok Uluslu Şirketler,Petrol Boruhattı,Doğalgaz Boruhattı,
Enerjinin Ekonomi Politiği,

Yeni Dünya Düzeni İçerisinde Türk Dünyası 

Yeni düzen oluşurken Türkiye’nin de bu sistemin içerisine jeostratejik konumu ile dolaylı olarak entegre olduğunu rahatlıkla görebiliyoruz. Yukarıda detaylı olarak verilen bilgiler ışığında da sistemin içerisinde ki pay ve oranlarını belirtilmiştir. Bu süreç özellikle siyasi yapının değiştiği 1980 yılı ve sonrasında başlamıştır. Yeni yapı ile birlikte ekonomik sistem kendini yenilemiş serbest piyasa ekonomisi ve teşvik sistemi, dış ticaretin, faizin ve sermaye dolaşımının serbestliği ile yeni bir döneme geçiş yapılmıştır. Ekonomik boyutunun yanı sıra jeostratejik konumundan kaynaklı siyasi olarak da önemli bir rol üstlenmektedir. Avrasya’nın merkezinde olmasından dolayı Akdeniz, Balkanlar, Kafkaslar, Karadeniz, Orta Asya ve Orta 
Doğu gibi merkezi noktaların hem birbirleriyle hem de Avrupa ile bağlantılarının sağlanması durumunda bölgesel bir güç odağı konumundadır. 

Türkiye’nin bu konumu sayesinde önemli bir güç odağı olmasının birçok getirisi vardır. 

Bu durumun sonuçları kendini özellikle enerji alanında göstermektedir. Komşu olduğu bölgelerin dünyanın en zengin petrol ve doğalgaz rezervlerine sahip olması ve bu kaynakların Doğu-Batı istikametinde taşınması konusunda iktisadi açıdan en kısa ve en az maliyetli güzergahı sunmaktadır. Türkiye’nin katkılarıyla Doğu-Batı Enerji Koridoru Projesi’nin gerçekleştirilmesi, bölgesel olduğu kadar küresel anlamda da ekonomik sonuçlar doğuracaktır.9 

Günümüzde aynı gelişmeler ışığında Orta Asya ve Kafkasya’da da değişimler 
yaşanmaktadır. Özellikle Sovyetler Birliğinin parçalanmasından sonra ortaya çıkan devletler içerisinde, serbest piyasa ve ekonomik özgürlüklerine kavuşan Türk Cumhuriyetleri de aynı süreçlerden geçmiş bulunmaktalar. Yeni kurulan devletlerin hızlı bir şekilde ulus bilinci oluşturma ve devletin vazgeçilmezi olan millet olgusunu oluşturarak ekonomik anlamda gelişmelere başlanmıştır. Enerji rezervleri sayesinde hem ekonomik özgünlüklerini kazanmış hem de dünyada ki güç odağı devlet ve uluslar üstü kurumların ilgi odağı haline dönüşmüşlerdir. 

Özellikle 19.yy ve 20.yy'lar da İngiltere ve Rusya’nın Orta Asya üzerinde 
politik baskı ve kontrol uygulama çalışmalarına günümüzde İran ve Çin'in de dahil olduğunu görmekteyiz. Bölgenin jeopolitik konumu ve enerji rezervleri büyük devletlerin gözlemi altında ve bölge üzerinde yoğun bir nüfuz mücadelesine sahne olmaktadır. Bölgede etkin olan dış odakla üç güç merkezi Rusya, Çin ve İran Türk cumhuriyetlerini çevrelemekte ve baş güç odaklarının bölgeye müdahil olmasına engel olmaktadırlar. Ancak Azerbaycan ve Kazakistan’ın daha sonra da Özbekistan’ın merkeze dahil olmaları dengeleri değiştirmeye başlamıştır. 
Türkiye’nin içerisinde olmayan hiçbir oluşumun bölgeye ve bölge halklarına yarar 
sağlamayacağı aşikardır. Ancak bu oluşumun ne tür bir örgütlenme olacağı konusunda somut adımlar atılamamaktadır. Halihazırda bölgede faaliyet gösteren oluşumlardan en etkilisi ''Şangay İşbirliği Örgütü'' , ''Bağımsız Devletler Topluluğu'' ve ''Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’dür. Fakat Türkiye bu oluşumların hiçbirinde bir etkinliğe sahip değildir. Tarih boyunca Orta Asya Türk Milleti’nin ana vatanı olmuştur. Bozkırda göçebe bir hayat esası yaşayan Türkler bu coğrafyada kurdukları devletler ve yerleşik hayata teşkil etikleri büyük 
şehirler ile Türk medeniyetinin ve bölgesel kalkınma ve refahın ticaret yolu ile de gelişiminde yararlı olmuşlardır.10 Türkiye bölgesel bir aktör olarak öncelikle Türk devletleri ile işbirliği modelleri geliştirmek durumundadır. 

Enerjinin Ekonomi Politiği, 

Günümüzde enerji politikalarını anlayabilmek için öncelikle enerji jeopolitiğini incelemek gerekmektedir. Enerji jeopolitiği hem ülkeler hem de bölgesel dengeleri oluşturan önemli faktörlerdendir. Devletlerin güç durumlarını ve hükümet politikalarını önemli ölçüde etkilemektedir. 

Enerjiye ulaşım, devletlerin teknolojik yöntemleri, ham madde erişimi ve bu erişim araçlarının kullanımı, uluslararası alanda meşru gösterme gibi durumların yanı sıra; her durumda kaynaklara erişimi sağlamak gibi çıkar mücadeleleri ve bu süreçlerin getirisi karşısında alınan önlemler ve uygulanan yöntemlerin hepsi enerji eko-politiğinin zorlu parçalarıdır. 

19.yy ikinci yarısında ortaya çıkan petrol yeni keşiflere, endüstrisinin gelişmesine ve yeni bir ticari faaliyet alanına sebep olmuştur. Ülkeler kendi altyapılarını oluşturmuş gelişme sürecinde uluslaşma akımı ile kaynaklarını millileştirmeye gidilmiştir. Ülkelerin yanı sıra petrol şirketleri de kendilerine bir taban oluşturarak varlıklarını, konumlarını sağlamlaştırarak sürdürmeye çalışmışlardır. 20.yy başlarından itibaren savaşların hem varlık sebebi hem de yürüteci konumuna gelmiştir. Dünya sahnesinde ki önemi arttıkça uğrunda savaşlar verilmeye 
başlanmıştır. 1950'lerde Dünya da petrolün üretim merkezi ABD'den Orta Doğu ve Kuzey Afrika’ya kaymış ve fiyatı alternatiflerine (kömür, linyit vb.) göre daha da ucuzlamıştı. Bununla beraber piyasaya çıkan yeni petrol ürünleri ile petro-kimya sanayisi de gelişmekteydi. Petrol artık Dünyanın yeni kalkınma ve itici gücünü oluşturmaktaydı. 

Enerjinin bir savaş sebebi olması ve bugünkü enerji coğrafyaları üzerinde yaşanan sıkıntıların temeli ilk olarak 1960 yıllarda petrolün bir silah olarak kullanılmasını öngören ve sonucunda İsrail'in Mısır'a saldırmasıyla alevlenen devamında Arap-İsrail savaşlarının yaşanması durumudur. Arap milliyetçiliğinin yaygınlaştığı Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde başlayan bu yeni dönem ile batı karşıtı tutumlar sonucunda petrolün, İsrail ve onu destekleyen ABD ye karşı 
bir koz olarak kullanılmasıyla beraber Petrol Krizi sürecine girilmiş ve bu süreci ''Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Teşkilatı''nı (Organization of Arap Petroleum Exporting Coutries - OAPEC) kullanarak şekillendirmişlerdir.11 Bu süreç karşısında artan petrol fiyatları karşısında çoğunluğu ''Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'' (Organisation for Economic Co-operation and Development-OECD) üyesi ülkeler olan gelişmiş Batılı ülkeler, 1973 Arap petrol ambargosu benzeri gelişmelere karşı güvenliklerini sağlamak amacıyla ''Uluslararası Enerji Ajansı''nı 
(International Energy Agency - IEA) kurdular.12 Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre, mevcut koşullar altında küresel enerji talebinin 2035 itibarıyla bugünkü seviyesine oranla yüzde 50’den fazla artması beklenmektedir.13 

Avrupa’nın enerji tüketiminin 2020 itibarıyla yüzde 70'inin yabancı kaynaklarca karşılanıyor olması beklenmektedir. 

Bu bağlamda 2030’da Avrupa’da ki gaz tüketiminin de yüzde 85’i ithal ediliyor olacaktır. 
Bu gelişmeler ışığında ve Sovyetler Birliği'nin dağılması, Körfez Savaşının çıkması ve yeni petrol ve doğal gaz rezervlerinin ortaya çıkışı yeni bir Enerji ekonomi politiğinin de oluşturulmasına sebep olmuştur. Bu durum, Türkiye’nin dünyada ki toplam petrol ve doğal gaz rezervlerinin yaklaşık yüzde 70'inin bulunduğu bölgede yer alması, jeopolitik konumu dolayısıyla doğu-batı koridoru ile Orta Asya, Orta Doğu ve Kafkasya'da ki petrol ve doğal gazı Avrupa’ya aktarımda potansiyel hat olması, OECD ülkeleri arasında en yüksek elektrik üretimi artışına sahip olması14 ve kendi bölgesi içerisinde bir enerji terminali olma iddiası ile çok büyük bir önem taşımaktadır.15 

3. CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 1

GELİŞEN DÜNYA DÜZENİ İÇERİSİNDE TÜRK DÜNYASI ENERJİ KORİDORU., BÖLÜM 1

Hakan Beyaz,Türk Dünyası, Küreselleşme, Enerji Politikası,küreselleşme,Yeni Dünya Düzeni,Çok Uluslu Şirketler,Petrol Boruhattı,Doğalgaz Boruhattı,

Hakan Beyaz 
Özet; 

Sistemli olarak gelişmekte olan dünya da etkin bir güç olabilmek ya da mevcut 
konumu koruyabilmek için sistemin bir parçası olmak zorunluluk haline gelmiştir. 
Mevcut sistemin küreselleşme ve çokuluslu şirketler olarak geliştiği süreçte bölgesel hareketliliğin, siyasi ve kültürel alandaki etkinliğinin ekonomik alandan daha düşük olduğu açıktır. Bu sebeple Türk dünyasında etkinliğin ve yükselişin ekonomik anlamda olması gerekmektedir. Türk Cumhuriyetlerinde çıkarılan petrol ve doğalgaz kaynaklarının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarımı bu düşüncenin temelini oluşturmaktadır. Bu çalışmada küreselleşme sürecinin teorik açıklamaları, dünyada ki enerji politikaları ve gelişmekte ki düzen içerisinde ki rolü ve Türk dünyasının bu sürecin neresinde olması gerektiği analitik olarak ortaya koymaya çalışacağım. 

Giriş 

20.yy son çeyreği önemli gelişmelere sahne olmuştur. Soğuk savaşın sona ermesi 
Sovyetler Birliğinin kendini fesih etmesi, yeni bağımsız devletlerin ortaya çıkması gibi gelişmeler sonucunda dünya üzerinde yeni bir sistem ortaya çıkmak durumunda kalmıştır. Gelişen teknoloji ve popüler kültürün de etkisiyle yeni pazar arayışlarını daha da kolay hale getirecek bu sistem ''Küreselleşme'' olarak (karşımıza çıkmaktadır)adlandırılmıştır. Bu gelişmeler ışığında dünya üzerinde ki güç odakları da yerini yavaş yavaş büyük devletlerden çok uluslu şirketlere devretmiştir. Birçok ülkede, birden fazla alanda faaliyet gösteren bu şirketler, sağlamış oldukları istihdam, sosyal projeler ve ekonomik anlamda ki gelişmişlik  sayesinde birçok dünya ülkesinden daha zengin ve etkin bir konum kazanmışlar dır. Bu tür şirketlerin iş kollarından en önemlileri teknoloji, petrol ve doğal gazdır. 

 Belli başlı zengin ülkeler, gelir-gider dengesi arasındaki farklılıklarını koruyabilmek için yeni bir tür işbirliği ve yeni bir tür ekonomik düzen kurmak zorundadır. İşte kurulmakta olan bu düzen ''küreselleşme'' düzenidir.1 
Bu yeni sistem. ''Yeni Dünya Düzeni''nin yürüteci haline gelmektedir. Nitekim özellikle yeni teknolojilerin bulunması ve uygulanmasıyla ve pazar tabanlı 
kapitalizmin de etkisiyle, bunların yanında küreselleşmeyle gelen ekonomik değişikliklerle ülkelerin ve çok uluslu şirketlerin pazarlık güçlerinde değişimler yaşanmakta, bu değişimler birbiriyle bağlantılı olarak gerçekleşmekte dir.2 

Yeni Dünya Düzeni 

Siyasi krizler ve ekonomik çıkmazlar içerisinde çıkar yol bulma çabası içerisinde giren büyük devletler, 80'li yıllardan itibaren farklı bir piyasa düzeni inşa etme yoluna gitmişlerdir. 

Bu yeni kapitalist düzen için birçok farklı propaganda yürütmüşler ve bunun içerisinde en uygun olanı küreselleşme olarak benimsetmişler dir. Bunun neticesinde de gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelere başka bir seçenek bırakmamışlardır. 
Her ne olursa olsun, günümüzde küreselleşme, ekonomiden uluslararası ilişkilere kadar çeşitli alanlarda dünyayı etkileyen, uluslararası toplumun dokusunu ve yapısını eskiye oranla tanınmayacak ölçüde değiştiren bir güç olarak karşımıza çıkmaktadır. Birleşmiş Milletler 1945 yılında kurulduğunda, uluslararası ilişkileri belirleyen temel aktörlerin devletler olduğu konusunda herhangi bir kuşku yoktu. Sadece devletler, uluslararası ilişkileri etkileyebilecek kaynaklara sahipti. Oysa günümüzde, uluslararası ilişkileri ve dünya ekonomisini zaman zaman 
devletlerden çok daha fazla etkileyen yeni aktörler ortaya çıkmıştır. Çokuluslu şirketler, hükümet dışı örgütler, medya kartelleri, araştırma ve düşünce (think-tank) kuruluşları, hatta bazı devletlerin yıllık GSMH’sinden daha fazla şahsi serveti bulunan bireyler ve yatırımcı konsorsiyumlar son 10 yıl içerisinde oluşan uluslararası sistemin yeni aktörleri olarak ön plana çıkmışlardır.3 

Küreselleşme aslında tam olarak ülke sınırlarının ortadan kalktığı bir sistem değildir. 

Ülkeler ucuz iş gücü için gerekli görülmektedir. Ancak, bu durum ulus kavramına da uzaktır. 

Uluslararası şirketler maliyeti düşürmek için mevcut ülke ve işçileri kullanırken pazar olarak gelişmekte olan ülkeleri seçmektedirler. Üretim maliyetlerini en alt seviyeye düşürmek için bazı üçüncü dünya ülkeleri tercih ediliyorsa da bu durum şirketlerin merkezinin bulunduğu ülkelerde istihdam sorununa neden olduğundan bu konuda farklı yöntemler izlemek durumunda kalınmıştır. 

Çok Uluslu Şirketler 

Yeni dünya düzenin oluşturulması ve küreselleşme sürecinin hızlanmasıyla birlikte daha etkin bir rol alan çokuluslu şirketler, bu durumu biraz da sermayelerinin sağlam oluşu ve gelişen teknolojiyi en iyi şekilde uygulamalarına borçludur. 
Net bir tanım yapmak gerekirse; üretim, araştırma, yatırım, strateji, politika ve karar alma işlemlerinin belli bir ülkede olan genel merkezi tarafından belirlenen, birden fazla ülkede faaliyette bulunan ve şubeler aracılığıyla koordine edilen büyük işletmelerdir. Günümüzde özellikle uluslararası ticaret alanında etkin bir konuma sahiptirler. Bu konumlarının sayesinde uluslararası alanda bir çok yönden ve bir çok farklı kurum ve kuruluşlarla yoğun etkileşim içerisindedirler. Bu ayrıcalığın farkında olan uluslar üstü işletmeler kendilerini bu yöne doğru hızlı bir şekilde geliştirme çabası içerisine girerek, dünya üzerinde her açından söz sahibi olma pozisyonuna gelmek istemektedirler. Günümüzde bu duruma paralel olarak bu tür oluşumların sayısı ve etkinliği büyük bir artış göstermektedir. Çok uluslu şirketlerin ev sahibi ülkeye yaptığı katkıların en önemlisi ihracat rekabet 
gücünü arttırmasıdır.4 

Çok uluslu şirketler herhangi bir ülkede yatırım yaparken beraberinde 
sermaye, teknoloji ve yönetim bilgisi getirir; ev sahibi ülke dünya çapında pazarlara kolayca erişme olanağına sahip olan çokuluslu şirkete mal ve hizmet tedarik eden yerli firmalar sayesinde bölgesel ve global piyasalara erişim olanağına kavuşabilir. Yerli firmalar, yaparak öğrenme süreci sonrasında ihraç ürünlerinin çeşitlenmesini sağlarlar. Çokuluslu bir şirketin herhangi bir ülkede yatırım yapması halinde çokuluslu şirketin ev sahibi ülkeye getirdiği sermaye, bilgi ve beceri ile teknoloji ölçüsünde ev sahibi ülkenin reel milli gelirinde artış olur. Ev sahibi ülkenin vergiler yoluyla elde ettiği ek gelirler ile toplumun elde ettiği dolaylı faydalar çokuluslu şirketin elde ettiği getiriden daha yüksekse çokuluslu şirketin doğrudan ekonomik etkileri ev sahibi ülke lehine gelişir.5 

Yeni dünya düzeninin vazgeçilmez bir parçası olan bu sistem içerisinde ülkemizin de toplam yabancı varlığı 36,7 milyar Amerikan doları, yurtdışı satışları 23,4 milyar Amerikan doları ve istihdam ettikleri yurtdışı işgücü 115.539 kişiye ulaşan 29 Türk çokuluslu şirketi bulunmaktadır. İlk en büyük beş şirket toplam piyasanın %58’ini diğer bir deyişle 21,4 milyar Amerikan dolarını kontrol etmektedir. 

En büyük on şirket ise toplam yabancı varlığın %70’inden biraz daha fazlasını (toplam 26,4 milyar Amerikan dolarını) kontrol etmektedir.6 

Yurtdışında 426 iştiraki olan bu yirmi dokuz çokuluslu şirketin iştiraklerinin 326’sı Avrupa ve Orta Asya’da, 53’ü Ortadoğu ve Afrika’da, 31’i Doğu Asya, Güney Asya ve Kalkınmış Asya-Pasifik’te7 ve 16’sı ise Kuzey ve Güney Amerika’da faaliyet göstermektedir.8 

Çokuluslu şirketlerin küreselleşmeyle paralel olarak devam eden bu gelişmeleri 
ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda topluma sağlayacağı katkıların ve oluşacak türlü fırsatların yanı sıra yine aynı çeşitlilikte tehlikeli durumların da oluşabileceği gerçeğine karşı da bir takım önlemlerin alınmasında faydalı bir gereklilikte bulunmaktadır. 

2. Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

EN GÜÇLÜ ÇAĞINDA TÜRK DİLİ., BÖLÜM 6

EN GÜÇLÜ ÇAĞINDA TÜRK DİLİ., BÖLÜM 6

Türkçenin En Güçlü Çağı 

Dil meraklılarının, dil zaptiyelerinin yanında zaman “dil uzmanları”nın da değirmenine su taşıdığı yaygın bir görüşe göre Türkçe hızla kirlenmekte, bozulmakta ve yok olmaktadır. Bu görüş, Türkçenin en güçlü dönemi yaşadığı, Türk dünyasında dünyanın en saygın ödülü olan Nobel’in Türkçeyle yapılan bir sanata, edebiyata verildiği bir dönemde ileri sürülmektedir. Kirlenmeyi, bozulmayı, yok olmayı belgelemek için ileri sürülen görüşler arasında batı dillerinden, özellikle İngilizceden alınan yeni kelimeler; yerel konuşma biçimlerinin kullanılması, söyleyiş kusurları, üslup zaafları, özellikle televizyondaki dil oyunları, farklı nesillerin dili kendine özgü kullanışları, internetteki yeni dil biçimleri gibi birbirinden bağımsız değerlendirilmesi gereken yığınla gerekçe ileri sürülür. Özellikle televizyonlarda reytingi yüksek dizilerdeki farklı dil biçimlerine olan ve kanallar arasındaki rekabetçe körüklenen tepki bazen öyle boyutlara ulaşır ki dilde yaratıcılığı da yok edecek bir hal alır. Dilbilimsel açıdan hiçbir temeli olmayan bu yaklaşımlarda dil-bilimin en temel bulgusu dilin değişken ve üretken olduğu gerçeği göz ardı edilir. 

Türkçe bozulma, yozlaşma, kirlenme gibi absürd anlayışlar bir tarafa tarihindeki en güçlü dönemini yaşamaktadır (bk. Demir 2003). Bunu belgelemek için 
elimizde yeterince ölçüt vardır. Her şeyden önce Türk dillerini anadili olarak konuşanların sayısı tarihin hiçbir döneminde olmadığı kadar yüksektir. Dillerin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olmalarının tek nedeni az konuşura sahip olmaları olmamakla birlikte konuşur sayısı az olan dillerin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya oldukları dil ölümüyle ilgili çalışmalarda genel geçer bir bilgidir. Ancak konuşur sayısı göz önüne getirilince Türkçenin bazı kollarının yok olma tehlikesi taşıdığı, hatta bilinen zamanlarda yok oldukları söylenebilir, ancak Türkçenin geneli için böyle bir durumun söz konusu edilemeyeceği ortadadır. 

Dil ölümünün en önemli nedeni işlev kaybıdır. Türkçe Osmanlı döneminde edebiyat dili, halkın konuştuğu dil ve devlet dili olmakla birlikte eğitim dili değildi. 

Devlet dili olarak kullanılan Türkçe halk dilinden kopuk, ancak özel bir eğitimle üstesinden gelinen ayrı bir üsluptu. Bir standart dil ve bu standart dili destekleyecek, ihtiyaca göre düzenlemeler yapacak bir kurum da yoktu. Eğitimde Türkçe ilk olarak batılı anlamda yeni okulların açılmasıyla 1793 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Daha 1827’de kurulan tıbbiyede Türkçe ders malzemesi, ders verecek öğretim elemanı olmadığı için 1870 yılına kadar Fransızca eğitim dili olmuştur. 

Yine 19. yüzyılda ortaya çıkan eğitimi halka yayma isteklerini karşılayacak bir standart Türkçe de yoktu. Ancak 20. yüzyılın başından itibaren halkın eğitiminde de kullanılabilecek sade bir dil gelişmeye başlamıştır. Bugün ise Türkçe eğitimin her alanında kullanılmaktadır. Bu alanda İngilizce ile büyük bir rekabet içindedir, ancak bu, yine de Türkçenin baskın durumda olduğu gerçeğini değiştirmez. Buradaki rekabet, daha önceki yüzyıllarda Arapça ve Farsça ile olan rekabetle kıyas edilemez. Sözü fazla uzatmadan Türkçenin bir dilden beklenen konuşma dili, devlet dili, eğitim dili, edebiyat dili, ticaret dili, eğlence dili, ibadet 
dili gibi her tür işlevi bugün yerine getirdiğini tereddütsüzce söyleyebiliriz. Bu alanlardan eğitimde, ticarette, eğlence alanında İngilizce başta olmak üzere batı 
dilleriyle, dini ihtiyaçlar alanında ise Arapça ile rekabet halindedir. Ama yine de genel olarak Türkçe tarihinin hiçbir döneminde olmadığı kadar güçlü durumdadır. 

Bu güçlü olma durumu sadece Türkiye Türkçesi için değil kardeş diller için, özelikle Türk Cumhuriyetlerinde konuşulan diller için de geçerlidir. Yeni Türk Cumhuriyetlerinde Türkçe, Rusça ile rekabet etmekte ise de bağımsız devletlerin kendi ana dillerini öne çıkarmak için çabaladıkları da gerçektir. Konuşurlarının her tür ihtiyacını karşılayan Türkçe için bu açıdan da bir tehlike söz konusu edilemez, aksine Türkçe bu alanda da tarihinin en güçlü dönemini yaşamaktadır. 

Konuşulduğu alana bakacak olursak da Türkçenin tarihin en geniş sınırlarına sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bilinen ilk büyük Türk yazıtları bugünkü Moğolistan sınırları içindedir. Türkçe Moğol istilasını takip eden sürede büyük bir genişleme göstermiştir. Moğol istilası, kurulan büyük imparatorluklar da Türkçenin sınırlarında büyük bir genişlemeye neden olmuştur. Ancak Osmanlı döneminde en uç nokta Balkanlar iken daha sonra burada bir geri çekilme görüşmüş, ancak 

20. yüzyılın ikinci yarısında Batıya giden Türk işçi göçü sonucunda Türkçenin sınırları daha da batıya kaymıştır. Elbette her bölgede Türkçe o bölgede konuşulan başka dillerle rekabet içindedir ve Türkçede bölgelere özgü değişmeler söz konusudur. Ancak bu durum yine de konuşulduğu alan bakımından da Türkçe tarihinin hiçbir döneminde olmadığı kadar geniş bir alana yayılmış olduğu gerçeğini değiştirmez. Yirmi yıl önce beş yeni bağımsız Türk dilli devletin ortaya çıkması ve kendi dillerine sahip çıkması da göz ardı edilmemelidir. Türkçenin tarihinin en güçlü dönemini yaşadığını gösteren, yukarıdakiler kadar önemli olmayan, ama yine de küçümsenmeyecek bir gerçek daha vardır: Türkçe bugün kurumsal desteğe sahiptir. Türkçe daha önceki dönemlerde Enderun gibi özel eğitim verilen yerleri bir kenara bırakırsak hiçbir kurumsal desteğe sahip değildi. Öyle ki Osmanlı döneminde, yüzyıllarca Türkçenin konu edildiği neredeyse tek eser yazılmamıştır. Bergamalı Kadrî’nin 1530’da yazdığı Müyessiretü’l-Ulum’dan sonra bir Türk dil bilgisi için 1949 yılını beklemek gerekecektir. Oysa 20. yüzyılda Üniversiteler bünyesinde Türkçenin araştırıldığı pek çok birim açılmıştır. Bugün Türkçeyle ilgili konuların araştırılmadığı bir yüksek eğitim kurumu yoktur. Bazılarında birden fazla birim doğrudan Türk diliyle ilgilenmektedir. Ayrıca Türk Dil Kurumu, Milli Eğitim Bakanlığı, Radyo ve Televizyonlar gibi kurum ve kuruluşlar da standart Türkçenin kurallarının belirlenmesi, Türkçenin yaygınlaşması gibi hususlarda önemli katkılarda bulunmaktadır. Türk diline karşı olan ilgi sadece Türkiye 
Türkçesiyle sınırlı değildir, bugün Türk Üniversitelerinde Türk dillerinin neredeyse hepsini araştırmaya çalışan akademisyenler vardır. Son yirmi yılda Türk 
dillerini konu alan çalışmalarda muazzam bir artış olmuştur. 

Ortak Dil Mümkün mü? 

Bütün bunlara rağmen tek bir Türk dili, bir aralar popüler olan ifadesiyle söyleyecek olursak “ortak Türkçe” gelişeceğini beklemek gerçekçi değildir. Türkçe daha bilinen en eski dönemlerinde kendi içinde varyantlaşmalara sahipti (Róna-Tas, Berta 2011: 1111). Yazılı belgelerin artmasına, coğrafyanın genişlemesine paralel olarak Türkçenin kendi içindeki çeşitliliği de artmıştır. Yazı dilleri zaman zaman ortak değerlerden beslense de yine de farklı gelişmiştir. Bu durum dilbilimin temel bulgularıyla da örtüşmektedir. Geniş alana yayılan diller aynı zamanda yeni dillere de kaynaklık ederler, bu Türkçe için de böyle olmuştur. Oğuzcadan, Çağataycadan yeni diller ortaya çıkmıştır. Ayrıca doğal diller belli bir dönemde farklı amaçlarla kullanılan bir varyantlar yığını olduğu gibi, sürekli olarak bir değişim içindedir. Bu değişme Türkçe için de geçerlidir. 

Ortak bir dil oluşturmanın önünde başka engeller de vardır. Prensip olarak ortak bir yazı dili geliştirmek mümkündür. Nitekim tarihte İbranice gibi yok 
olmuş bir dilin yeniden diriltilerek devlet dili haline getirildiğinin örneği vardır. Ancak dil aynı zamanda konuşurları için sembolik değere sahiptir. Hiç kimse kendi dilinden kolayca vazgeçmek istemez. Farklı Türk dillerini konuşanların bazılarının kendi varyantlarından vazgeçerek bütün alanlarda başka bir varyantı kullanacağını beklemek için, bağımsız Türk Cumhuriyetleri arasında ortak bir alfabe geliştirme çabasının bile başarılı olamadığı göz önüne getirilirse, bir neden yoktur. 

Dil, özellikle yazı dilinin nasıl olacağı, aynı zamanda siyasi bir konudur ve sanıldığı gibi doğru-yanlışla ilgili değildir. Karar vericilerin Türkiye’de 1990’lı yıllarda beklendiği gibi Türkiye Türkçesini benimseme veya örnek alma çabası içinde olmadıkları aradan geçen sürede görülmüştür. Günümüzde ortak bir Türk dili yaratma yönünde bir talep de bunu sağlayabilecek bir siyasi irade de söz konusu değildir. 

Türk dillerinin kendi aralarındaki karşılıklı anlaşılırlık oranı da çok değişkendir. Prensip olarak birbirine yakın olanlar veya aynı tarihi gruptan gelenler arasındakarşılıklı anlaşılırlık oranı daha yüksektir. Örnek olarak Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi arasındaki karşılıklı anlaşılırlık Türkiye Türkçesi ile Özbekçe arasındakinden daha yüksektir. Buna karşılık Özbekçe ile Uygurca arasındaki anlaşılırlık da Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi arasında olduğu gibi yüksektir. 

Ancak bütün olarak bakıldığında, yapılan pek çok ortak toplantıda da yakından görüldüğü üzere günlük ihtiyaçlarda anlaşmanın olduğu durumlarda bile 
bir aracı dile ihtiyaç duyulmaktadır. 

Uzun vadede karşılıklı olarak birbirini anlamaya çalışmak, ortak yönleri güçlendirmek, farklılıkları görmek ve birbirine yaklaşmasını zamana bırakmak önemli görünmektedir. Buradaki diller rekabetinde dil dışı etkenlerin belirleyici olacağını söylemek gerekir. Eğer bir ülke, örneğin Türkiye, ekonomik ve siyasi olarak güç kazanırsa dili de buna paralel olarak güç kazanacak, Türkçe konuşanlar arasında ortak iletişim aracı olma yönünde büyük avantajlar yakalayacaktır. Şu anda bu avantaja sahip durumdadır. 

İleriye Dönük Öngörüler 

Sovyetlerin dağılmasıyla Türk dünyasına karşı Türkiye’de var olan ve bir kısmı gerçek bilgiden çok romantik duygulara dayanan ilgiyi sınama ve gerçek bir zemine oturtma fırsatı ortaya çıkmıştır. Yeni Türk Cumhuriyetleri ile uzun süre tek bağımsız Türk Cumhuriyeti olan Türkiye arasındaki çeşitli seviyedeki görüşmeler aynı zamanda dil hakkında o zamana kadar olan karşılıklı anlaşılırlık tartışmasını da sınama imkanı vermiştir. Yine aradan geçen zamanda ortak değerlerin neler olduğu yönünde de daha gerçekçi bir bilgi birikimi ortaya çıkmıştır. 

Dilsel ve kültürel ögeleri öne çıkarma çabasının siyasi ve ekonomik ilişkileri geliştirmekten farklı olduğunu vurgulamakta yarar vardır. Türk dilleri aynı kökten türemiş olmakla birlikte Türk dünyasının büyük bir kısmının ortak bir tarihi geçmişinin olmadığı gibi akraba ülkeler arasında da sorunların ortaya çıkabileceği gerçeğini de göz ardı etmemek gerekir. 

İleriye dönük öngörülerde bulunmak gerekirse Türk dilleri tarihinde Çince, başta Farsça olmak üzere İran dilleri, Arapça gibi dillerle eğitim, devlet yönetimi 
gibi alanlarda büyük bir rekabet içinde olmuş, Türk dillerin de arasında bulunduğu çok dilli ortamlarda konuşulmuştur. 

Türkiye Türkçesi Tanzimat’tan sonra güç kazanan batılılaşmaya paralel olarak başta Fransızca olmak üzere Batı dilleriyle, özellikle eğitim alanında ciddi bir çekişme içinde bulunmuştur. İkinci dünya savaşının en önemli galibinin dili olan İngilizce 1950’li yıllardan sonra Türkiye’de Fransızcanın yeri almıştır. Türkiye 
Türkçesinin bugün Almanca, Fransızca, İtalyanca gibi Batı dilleri ile de bir rekabeti vardır, ancak bunlar İngilizce kadar ciddi bir rakip olarak görülemez. Buna karşılık İngilizce şu anda başka pek çok ülkede olduğu gibi bilim ve eğlence hayatının dili olarak çok güçlü durumdadır. Türkçe konusunda duyarlı olduğunu ileri süren aileler çocuklarına İngilizce eğitim verdirme imkanı bulmaları durumunda bunu tercih etmektedirler. Bu tercihin İngilizce eğitimle iş hayatında daha rekabet edebilir duruma gelme, bilgi kaynaklarına daha kolay ulaşabilme gibi avantajları olduğu gerçeğini unutmamak gerekir. Bu nedenle popüler dilcilikte olduğu gibi, bunun eğitim açısından büyük bir felaket olduğunu düşünmüyorum. Ancak Türkçeyi geri plana itecek dil politikaları uygulanması durumunda, Türkçenin eğitim alanında geri plana düşebileceği gerçeğini göz ardı etmemek gerekir. 

Türk Dünyasının diğer bölgelerinde, bağımsızlıklarını kazanmış Cumhuriyetlerde de Rusça hala çok önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca Farsça, Çince gibi 
diller de Türkçenin pek çok kolunun konuşulduğu bölgede baskın dil durumundadır. Bazı Türk dillerinin ise yazısı yoktur. Eğitimde kullanılmadıkları için yerel konuşma dili olmanın dışında bir desteğe de sahip değillerdir. 

Günümüz Türk dünyasının kendi içindeki çok ciddi bir sorunu da ülkeler içinde farklı dillerin rekabet halinde olmasıdır. Türkçenin, Türk dili tarihi açısından 
çok önemli olan pek çok kolu, yukarıda işaret edildiği gibi, konuşuldukları bölgelerde azınlık dili durumundadır, bir kısmı ise yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. 
Yine 20 yıl önce bağımsızlıklarını kazanan Türk dilli devletlerde ülkede geçerli dili konuşanların genel nüfusa oranı da yeni yeni baskın duruma gelmektedir. 

Günümüzde Türk dilleri arasındaki iletişimin ve karşılıklı anlaşılırlığın veya anlama isteğinin de sanılandan daha zayıf olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. 

Türk dillerinin kendi aralarındaki rekabette, hiç şüphesiz uzun zaman bağımsız tek Türk dili olan, en fazla yazılı metne, en fazla konuşura, en yaygın geçerlilik 
alanına, en güçlü edebi geleneğe sahip Türkiye Türkçesinin bir adım önde olduğu, hatta zaman zaman ortak iletişim aracı olarak kullanıldığı gerçeğini de göz ardı etmemek gerekir. 

Türkçenin konuşulduğu bölgelerde uzun vadede ne gibi değişiklikler olabilir? Doğrusu bu konuda söylenecek pek çok şey spekülasyondan öteye geçmeyecektir. 

Ancak bazı ülkelerde Türk dilli halkların kalabalık nüfusu göz önüne getirilince, yaşam alanlarının daralması durumunda sakin kalmayacaklarını beklemek yanıltıcı olmayacaktır. 

Kaynaklar 

Akalın, Şükrü Haluk (2009), “Turk Dili: Dünya Dili”, Türk Dili, Mart 2009, C: XCVII, S: 687, s. 195-204. AWLD = 
http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/ 
Demir, Nurettin (2003), “Popüler Dil Tartışmalarına Dil İlişkileri Açısından Bakış”,Cumhuriyetimizin 80. Yılında Türkçemiz, Ankara. ATO. 37-44. 
Demir, Nurettin (2006), “Türkiye’de Dil-Lehçe-Şive-Ağız Tartışmaları”, Türkiye’de Dil Tartışmaları, Derleyenler: Astrid Menz, Christoph Schroeder, İstanbul:Bilgi Üniversitesi Yayınları. 119-146. 
Demir, Nurettin (2010). “1923-1938 Arasında Türk Dili”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü, Atatürk Dönemi 1920-1938, Ed. Osman Horata vd., Cilt 2., Ankara: AKM: 871-896. 
Dirim, İnci , Pete Auer (2004), Türkisch sprechen nicht nur die Türken. Über die Unschärfebeziehung zwischen Sprache und Ethnie in Deutschland, Berlin – New York: Walter de Gruyter. 
Doerfer, Gerhard (1969), “İran’daki Türk Dilleri”, TDAY-Belleten 1969: 1-11. 
Doerfer, Gerhard (1977), “Das Khorasantürkische”. TDAY-Belleten 1977: 127205. 
Doerfer, Gerhard (1998), “Turkic Languages of Iran”, The Turkic Languages,eds. Lars Johanson/Éva Ágnes Csató, London: Routledge, 273-282. 
Dolatkhah, Sohrab (2010), “The Kashkay People, Past and Present”, bilig 53: 103-114. 
Hazai, Georg (1990), “Die Denkmäler des Osmanisch-Türkeitürkischen in nicht-arabischen-Schrift”, Handbuch der Türkischen Sprachwissenschaft, Georg Hazai (Hrg.). Budapest: Akadémiai Kiadó. 63-73. 
Johanson, Lars (2001), “Türk Dünyasının Sınırları: Türk Topluluklarının Gelişmesinde Bağlayıcı ve Ayırıcı Unsurlar”, Çev. Nurettin Demir, Türkbilig 2001/2, 168-177. 
Johanson, Lars (2006), “Türk Dili”, Türk Edebiyatı Tarihi, I. c., Ed. Talat Halman vd. Ankara: Kültür Bakanlığı. 62-80. 
Johanson, Lars (2007a), Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, Çev. Nurettin Demir. Ankara: Türk Dil Kurumu. 
Johanson, Lars (2007b), “Türk dilleri. Bir aile portresi”, Edebiyat ve Dil Yazıları, Mustafa İsen’e Armağan. Haz. Ayşenur İslam Külahlıoğlu, Süer Eker, Ankara: Grafiker. 319-326. 
Johanson, Lars (2009), Türk Dili Haritası Üzerinde Keşifler, 3. Baskı, Çev. Nurettin Demir, Emine Yılmaz, Ankara: Grafiker. 
Johanson, Lars (2010), “The hig and low sprits of Transeurasian language studies”. Transeurasian verbal morphology in a comparative perspective: genealogy, contact, chance, Eds. Lars Johanson, Martine Robbeets. Wiesbaden: Harrassowitz. 
Kleinmichel, Siegrid (2006), “Ali Şir Nevayi ve Osmanlı Şairleri”, Türk Edebiyatı Tarihi, I. c., Ed. Talat Halman vd. Ankara: Kültür Bakanlığı. 683-691. 
Lewis, Bernard (1984), Modern Türkiye’nin Doğuşu, 2. Baskı, çev. Metin Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 
Menz, Astrid (1999), Gagausische Syntax, Eine Studie zum kontaktinduzierten Sprachwandel, Wiesbaden: Harrassowitz. 
Menz, Astrid (2003), “Slav Dillerinin Gagavuzcaya Etkisi”, bilig 24/2003: 23 45. Róna–Tas, András; Árpád Berta (2011). West old Turkic. Turkic Loanwords in Hungarian. Wiesbaden: Harrassowitz. 
Schönig, Claus (1997-1998), “A new attempt to classify the Turkic languages 1-3”, Turkic Languages I-1, 1997: 118-161; I-2, 1997: 262-277; II-1, 1998: 130151. 
Schönig, Claus (1998), “Bemerkungen zum Fu-yü-Kirgisischen”, Bahşı Ögdisi, Klaus Röhrborn Armağanı, Haz. Jens Peter Laut, Mehmet Ölmez,Freiburg-İstanbul: Simurg. 
Şahin, Erdal (2003). “Kazan Tatar Türklerinin Latin Alfabesi Mücadelesi”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi 199: 42-45.) 
Tekin, Talat (1990), “A New Classification of the Chuvash-Turkic Languages”, Erdem 5, Ocak 1989 (13): 129-139. 
Tekin, Talat (2004). Irk Bitig Eski Uygurca Bir Fal Kitabı. Ankara: Öncü Kitap. 
Yılmaz, Emine (2009). “Türkçe ve Yazı”, Türk Dili Yazılı Sözlü Anlatım. Ed. Nurettin Demir, Emine Yılmaz: Ankara: Nobel. 


EN GÜÇLÜ ÇAĞINDA TÜRK DİLİ: GENEL DEĞERLENDİRME VE BEKLENTİLER 
Prof. Dr. Nurettin DEMİR 
Dr. Nermin YAZICI 
Prof. Dr. Nurettin DEMİR* / 
Dr. Nermin YAZICI** 


****