70. YILINDA TRUMAN DOKTRİNİ: TÜRKİYE VE SOĞUK SAVAŞ BÖLÜM 3
İngiliz notaları, Washington açısından Yunanistan ve Türkiye konularının aciliyetini ve önemini arttırmıştı. Olayların tanığı olan Jones, krizi “eğer Birleşik
Devletler Yunanistan’ın erken çöküşünü engelleyemezse, durum bir ihtimalden çıkıp kesinliğe dönüşecekti” diye belirtir.79
Acheson, İngiliz notlarının ulaşmasının ardından, Yakın Doğu Dairesi’ne tüm hafta sonu çalışarak Pazartesi sabahı Bakan Marshall’a sunulmak üzere
bir yardım programı hazırlanması talimatını verdiğinde, Türkiye de bu çalışmaya dâhil edildi. Genelkurmay adına bilgi notunu hazırlayan dönemin
Kara Kuvvetleri Komutanı General Dwight D. Eisenhower, Türkiye’ye verilmesi gereken destek konusunda uyarıda bulunmuştu: “Somut yardımı içeren
olumlu garantiler verilmezse, Türkiye’nin gelecekte, Sovyet baskısı sonucunda doğrudan askerî tedbirlerin alınacağı şeklinde yorumlayacağı tehlikesi bulunmaktadır.”
Eisenhower’a göre eğer Türkiye yenilirse, “yüksek ihtimaldir ki, tüm Orta Doğu o zaman hızla benzer bir Sovyet hakimiyetine girecektir”.80
Türkiye’nin Kongre tarafından onaylanacak bir yardım programına dâhil edilmesinin şansı, komünist yayılmacı tehdidinin genelleştirilerek Yunanistan’la
birlikte ele alınmasıyla arttırılmıştı. Yunanistan’ın demokrasi ve Batı medeniyetinin beşiği olarak görülmesinin aksine ABD siyasi çevrelerinde ve
kamuoyundaki Türkiye algısı, tarihsel nedenlerden dolayı olumlu intibalar taşımamaktaydı. Harris’in ifadesiyle, “Türkiye’ye yardımın Kongre tarafından
onaylanması, Yunanistan’la ilgili endişelerle bağdaştırılmasıyla garanti altına alınmıştı”.81 Eisenhower 1947’de gelişmeleri yıllar sonra şöyle hatırlayacaktı:
Yunanistan ve Türkiye’nin bağımsızlığına ve varlığına yönelik komünist saldırganlık tehdidi Amerika’nın güvenliği için öylesine büyüktü ki, bu ülkelere
askerî ve ekonomik destek verdik. Bu politika bu milletleri korudu. Bu da Amerikalıların hayatlarına mal olmadan sağlandı.82
Truman, Yunanistan ve Türkiye’ye yapılacak yardımlarda Kongre’nin de desteğini almak adına 27 Şubat’ta Beyaz Saray’da Kongre liderlerini topladı. Ancak Beyaz Saray’daki toplantıda Marshall’ın sorunun çözümüyle ilgili önerilerini sunduğu konuşması, Kongre liderlerini ikna etmekten daha çok kafa karışıklığına yol açtı.83 Yunanistan krizine ABD müdahalesi noktasındaki kafa sorunlarda uzak kalmış gibiydi.
Nitekim Yunanistan ve Türkiye’yle ilgili İngiliz notlarından bir hafta önceki Kongre savunmasında söyledikleri konuya hakimiyeti açısından dikkate değer: “MARSHALL:
Konu Almanya ve Avusturya’ya geldiği zaman, hâlâ eğitim aşamasında olduğum için, bu sabah sizlere karışıklığı, liderlerin toplantıdaki sorularına da yansıdı:
İngilizlerin ateşe attığı kestaneleri ABD mi ateşten çıkaracaktı? ABD’nin bu işten çıkarı ne olacaktı?
Tam da bu noktada, Yakın Doğu Dairesi Başkanı Acheson konuya müdahale ederek, ABD kamuoyunda da gittikçe artan “kızıl tehdit” üzerinden Sovyetlerin saldırganlığını canlı bir şekilde anlatmaya başladı: Ruslar saldırıya geçmişti. Türkiye ve Almanya’yı kuşatma adına en inatçı ve cüretkâr çabaları
gösteriyorlardı. Önlerinde Rusya hakimiyetine açık üç kıta duruyordu. Türkiye’nin kuşatılmasının iki kanadı vardı; İran ve Yunanistan. Türkiye Rusları
geri püskürtmüştü. İran’a yönelik hareketi ise şimdilik başarısız olmuştu. Komünist baskı şimdi de Yunanistan’a yoğunlaşmıştı, Yunanistan’da büyük oranda başarı kazanmışlardı; ama henüz tam başarıya ulaşamamışlardı. Raporlara göre Yunanistan’ın tümünün düşüşü birkaç haftalık meseleydi. Macaristan, İtalya, Fransa ve Avusturya’da ilerleme kaydetmişlerdi. Acheson’un sunumu bu noktadan sonra oldukça dramatik bir söyleme dönüştü:
Antik tarihten bu yana emsali görülmemiş bir duruma geldik. Dünya şu anda iki büyük gücün hakimiyeti altında. Atina ve Isparta, Roma ve Kartaca’dan bu yana gücün böylesine kutuplaştığını görmemiştik. Sorun İngiliz kestanelerini ateşten almak değil. Sorun Birleşik Devletler’in güvenliği sorunu. Sorun dünyanın üçte ikisinin ve topraklarının dörtte üçünün komünistler tarafından kontrol edilip edilmeyeceğidir.84
Acheson’un konuşmasında ortaya koyduğu argüman, daha sonra Eisenhower döneminde ortaya atılacak olan domino teorisinin erken dönem uyarısı
niteliğindeydi: Sepetteki çürük bir elmanın diğer elmaları çürütmesi gibi, Yunanistan’daki çürüme İran’ı ve tüm Doğu’yu etkileyecekti. Çürüme Küçük
Asya üzerinden Afrika, Mısır ve zaten güçlü komünist partiler aracılığıyla tehdit altında olan İtalya ve Fransa’ya yayılacaktı. Jones’a göre, toplantıya katılanlar
yönetimin politikasına karşı çıkmamış, aksine toplantı sonucundan hayli etkilenmişlerdi. Kongre liderlerinin “Yunanistan ve Türkiye’yi kurtarma
adına her türlü gerekli önlemin alınması için destek verecekleri yönünde kesin izlenim edinilmişti”. Acheson’un stratejisi işe yaramıştı. Toplantı çıkışında Senato Dışilişkiler Komitesi Başkanı Arthur Vandenberg, Truman’a, “Bay Başkan, eğer istediğiniz buysa, bunu elde etmenin tek bir yolu var. Kongre önüne
şahsen çıkın ve ülkeyi korkutun.”85
Bu anlamda Truman’ın Kongre’de yapacağı konuşmada kullanacağı dil Kongre ’nin ve kamuoyunun desteğinin alınmasında önemliydi. Yunanistan ve Türkiye’nin karşılaştığı sıkıntılar aslında daha büyük bir coğrafyada etkin olan Sovyet yayılmacılığının yarattığı bir bölgesel krizdi. Henderson ifadesiyle eğer Amerikan halkına dünya ölçeğinde bir komünist komplosuyla karşı karşıya bulunulduğu net bir biçimde anlatılmazsa “Kongre ihtiyaç duyulan düzenle menin yasalaşması için gerekli desteği vermeyecekti”.86
4. Doktrinin İlanı ve Sonuç ;
12 Mart 1947’de Kongre’nin ortak toplantısında Başkan Truman dış politika ve Yunanistan ile Türkiye’deki durumla ilgili konuşmasını yaptı.87 Truman
konuşmasında, Yunanistan’ın varlığının terörist faaliyet gösteren komünistler liderliğindeki silahlı kişilerce tehdit edildiğini, ekonomik durumun ve hayat
şartlarının kötülüğünden bahsetti. Amerika’dan resmî yardım talebinde bulunan Yunanistan’ın eğer kendi kendine yeterli ve kendine saygısı olan bir
demokrasi olacaksa, Amerika’nın bunu sağlayabilecek tek ülke olduğunu vurguladı. Truman konuşmasında Türkiye’deki demokrasiyle ilgili bir atıfta
bulunulmadı, Türkiye’nin de modernleşmesini gerçekleştirilmesi için gerekli ulusal bütünlüğünün devamının sağlanması adına finansal yardıma ihtiyacı
vardı. Bu ulusal bütünlük, Orta Doğu’da düzenin sağlanması için gerekliydi.
Truman, Amerika’dan bu kadar uzak bu iki ülkedeki gelişmelerin Amerikan yardımına neden ihtiyaç duyduğunu açıklayarak konuşmasına devam etti: Dünya milletlerinin baskıdan bağımsız olmaları uluslararası barış ve dolayısıyla Birleşik Devletler’in güvenliği için hayati öneme sahipti. Bu yüzden Almanya ve Japonya ile savaşılmıştı. Şimdi de benzer bir acil durum vardı. Polonya, Romanya ve Bulgaristan, kendi isteklerinin dışında totaliter rejimlere sahipti. Dünya halkları şimdi “alternatif hayat tarzları arasında bir seçim yapmak zorunda”ydı. ABD, ekonomik ve mali destekle bu seçimde özgür milletlerin yanında yer alacaktı.88 Eğer Yunanistan düşerse, tehdit altındaki Türkiye bunu takip edecekti. Bunun etkisi ise, karmaşa ve düzensizlik içerisindeki tüm Doğu’ya, hatta savaş sonrası sıkıntılarla boğuşan Batılı ülkeler de kendi bağımsızlıklarını koruma yönündeki isteklerini kaybedebileceklerdi. Dolayısıyla, acil yardımın yapılması kaçınılmazdı. Başkan Truman bu çerçevede Yunanistan’a 300, Türkiye’ye 100 milyon dolar yardım teklifinde bulundu. Yardım içerisinde, mahalli personelin eğitimi, altyapı çalışmalarının desteklenmesi ve kaynakların kullanımını gözetecek Amerikalı uzmanların bu ülkelere gönderilmesi de bulunuyordu. ABD tarihinde ilk kez Batı yarım küresi dışındaki ülkelere barış zamanında yardımla müdahalede bulunma özelliğini taşıyan bu isteğe Kongre ve ABD kamuoyunun tepki göstereceği de muhakkaktı. Bu gerçeğin farkında olan Truman, “üzerimizde ciddi bir yük bulunuyor.
Alternatifinin daha ciddi sonuçlar doğuracağı bir durumu önermem mümkün değil. Dünyanın özgür milletleri özgürlüklerini muhafaza ettirmek konusunda destek için bize bakıyor” dedikten sonra yardımın aslında Amerikan çıkarlarına hizmet edeceğini ilan etti: “Liderliğimizde başarısız olursak dünya barışını ve
kendi milletimizin refahını da tehlikeye atmış oluruz.”89
Truman’ın konuşması, dış politikada özgürlüklerin korunması yönündeki inanca atıfta bulunuyordu. İkinci Dünya Savaşı mücadelesinde de Amerikan dış politikasında özgürlüklerin korunması ve ABD’nin buna bağlı güvenliğinin sağlanması vurgusu hatırlanırsa, Truman’ın konuşması etkileyiciydi. Bu
anlamda konuşmanın özü ideolojikti. Truman, acil müdahale edilmediği takdirde komünizmin demokrasi üzerinde zafer kazanarak çok sayıda umutsuz insanın köleleşeceği uyarısında bulunmuştu. Bu önemli bir uyarıydı: Eğer liberal demokrasi dünya genelinde zemin kaybederse, Amerikan yaşam tarzı da
yok olacaktı. Konuşmada, Amerika’nın jeopolitik ve ekonomik çıkarlarının nasıl tehlikeye gireceği hususu açık değildi. Kamuoyuna Amerikan değerlerinin
tehlikede olduğu mesajı verilirken, örneğin Orta Doğu’daki petrol rezervlerinin korunmasının öneminden hiç bahsedilmiyordu.90
Stratejik nedenlerin yanında, iş dünyası için de Orta Doğu petrolünün korunmasında Yunanistan ve Türkiye önemliydi. Donanma Bakanı James Forrestal’ın ifadesiyle petrolün deniz yoluyla taşınması “gerektiğinden Akdeniz bağımsız bir yol olmalıydı”.91 Siyasi karar alıcılar açısından güvenlik endişelerle
ekonomik çıkarlar iç içe geçmişti.
Amerikan kamuoyunda yükselen anti-komünist duygular çerçevesinde, Truman’ın söylemi büyük destek buldu.92 Cumhuriyetçilerin çoğunlukta ol
duğu Kongre’de Truman’ın ortaya koyduğu tehdit algısı Kongre’nin Başkan’ın arkasında yer almasını sağladı. Başkan’ın konuşması, “savaş ilanı için Başkanlık
önerisi gibiydi” ve Kongre’ye böyle bir durumda ülkenin başkomutanının yanında olmaktan başka seçenek bırakmamıştı.93 Ancak, Truman’ın konuşmasına
eleştiriler de vardı. Daha önce Truman’a destek alması için Amerikan halkını korkutması yönünde öneri getiren Senatör Vandenberg’e göre konuşma
“dünyada nerede ortaya çıkarsa çıksın zincirleme tepki olarak adlandırılabilecek bir saldırganlığı ABD’nin savunması” gerektiği iddiasındaydı. Acheson’un
Vandenberg’e cevabı, küresel düzeyde bir yaklaşım benimsese de her durumda ABD’nin tepkisinin aynı olmayacağı yönündeydi: “Bir durumda yaptığınızı
diğer bir başka durumda yapamazsınız. Nerede olursa olsun komünist baskı ortaya çıkması durumunda bu ABD’yi ilgilendirecektir. Fakat özellikle Yunanistan
ve Türkiye örneklerinde olduğu gibi, direkt bir ABD müdahalesini gerektirmez.”94
Truman’ın konuşmasında belirttiği yardımı hak eden “özgür milletler”in kim olduğu açık değildi. Yunanistan’daki aşırı sağcı ve yolsuzluğa batmış merkezî hükümet herhalde bu tanımlamaya girmez. Öte yandan Truman konuşmasında Türkiye’yi özellikle demokratik ülke olarak da adlandırmamıştı.
Bu yöndeki eleştirilere Truman, totalitarizm karşısında mükemmel olmayan demokrasilerden hangisinin tercih edilmesi gerektiği sorusuyla cevap vermişti.
Soğuk Savaş’ın ilk evrelerinde Amerika’nın kendi koruması altındaki devletlerin iç siyasette izledikleri yöntemlerle çok fazla ilgilenmediği göz önüne alınırsa, gelecek yıllarda Amerikan dış politikasının en büyük zaafının da bu olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Ambrose, Truman’ın komünizm karşıtlığı için silahlanma çağrısının, “özgür milletler ve anti-komünistliğin aynı anlamda kullanılmasından dolayı herhangi bir devrimci harekete karşı kapıların
kapatmış olduğunu” belirterek, “Yunan hükümetinin veya herhangi bir diktatörlüğün Amerikan yardımını alabilmesi için muhaliflerinin komünist
olduğunu iddia etmesi yeterli olacaktır” değerlendirmesini yapar.95
Yunanistan ve Türkiye’ye yardım kanunu Kongre’nin her iki kanadında da büyük çoğunlukla kabul edildi ve Truman 22 Mart 1947’de kanunu imzaladı.
Konuşmanın ardından yardım konusu yalnızca iki ülkeyle sınırlı kalmadı. Truman’ın konuşması, silahlı azınlıklarla veya dış baskılarla mücadele eden
özgür milletlere desteğin küresel çapta bir dış politika uygulaması olarak da değerlendirildi. Nitekim konuşmanın özünü oluşturan bu dış politika anlayışı
Truman Doktrini olarak adlandırıldı. Doktrin, özellikle Kennan’ın telgrafında ortaya konulan komünizme karşı küresel çevreleme politikası önerisinin de ete
keme bürünmüş haliydi. ABD Dışişleri Bakanlığı uzun zamandır karşı karşıya oldukları komünizmle mücadelede önemli bir değişikliğin yaşandığını
ve “dünya tarihinde yeni bir sayfa açıldığını” düşünüyordu.96
Frazier’e göre “Truman Doktrini Soğuk Savaş’ın asıl başlangıcı”dıydı: Doktrin, Batı ve Doğu arasındaki çatışmanın en önemli ayrıştırıcı niteliği olan ideoloji farklılığını da ortaya koyuyordu.97 Öte yandan, Bartlett ise, Sovyetler Birliği’nin Yunanistan ve Türkiye üzerindeki Batı etkisini uzun zamandır kabul ettiğini,
Truman Doktrinin Soğuk Savaş’ın oluşumunu şekillendiren etkenlerden bir tanesi olduğunu ifade eder.98 Bu açıdan bakıldığında, Amerika’nın küresel politikaları
içerisinde, özellikle Asya-Pasifik bölgesindeki devam eden yardımların Doğu Akdeniz ve Orta Doğu alanlarına yayıldığı değerlendirilebilir.
Soğuk Savaş tarihçiliğinin önemli isimlerden Gaddis de, Truman Doktrininin Amerikan dış politikasında gerçek bir dönüm noktası olmadığını, Sovyet yayılmacılığına karşı koymanın 1946’nın ilk dönemlerinden itibaren bir Amerikan politikası oluğunu belirtir. Gaddis’e göre Amerikan politikasında gerçek dönüm noktası 1950’de başlamış olan Kore Savaşı’dır. Bu savaş ile birlikte ABD, küresel komünizm yayılmacılık tehdidine karşı çevreleme politikasıyla dönüşü olmayan gerçek bir direnişe geçmişti.99 Acheson ve Jones ise, Yunanistan ve Türkiye’de hissedilen Sovyet yayılmacılığı tehdidine karşı “hızlı, etkin ve kararlı” bir tutum sergilenerek önemli bir politika değişikliğine gidildiği iddiasındaydı.100
Öte yandan LaFeber, Truman Doktrininin Amerikan tarihinde bir “kilometre taşı” olmasını dört nedene bağlar:
(i) Truman Doktrini, hem yurtiçinde hem de yurtdışında Amerikalıların kucaklayacakları bir Soğuk Savaş dış politikasını Amerika’nın komünizm korkusunu kullanarak oluşturdu.
(ii) Kongre, Başkana uygun gördüğü şekilde Soğuk Savaşı yürütebileceği büyük güçler verdi.
(iii) Savaş sonrası dönemde ilk defa, Amerikalılar başka bir milletin iç savaşına yoğun bir şekilde dâhil oldular. Bu müdahale komünizm karşıtlığı temelinde haklı hale getirildi.
(iv) Truman, Avrupa ve Amerikan ekonomilerinin çöküşünü engellemek için muazzam bir yardım programını kullandı. Daha sonra bu tür yardım programları
küresel düzeyde genişletildi.101
Truman Doktriniyle ilgili farklı görüşler olsa da, Amerikan dış politikası yapım sürecinde önemli bir noktayı işaret ettiği ve Türk-Amerikan ilişkilerinde
etkileri günümüze değin devam eden bir süreci başlattığı konusunda şüphe yoktur. Amerikan tarihinde ilk kez barış ortamında Güney ve Kuzey Amerika
dışında bir bölgeye komünizmle mücadele çerçevesinde direkt Amerikan yardımı şeklindeki müdahale Truman Doktriniyle başlamıştır. Truman sonrası dönemler de Soğuk Savaş’ın düalist yapı çerçevesinde (Amerikan hayat tarzı/ totaliter hayat tarzı; özgür milletler/baskıya boyun eğmiş milletler; demokrasi/
totalitarizm; özgür Batı/komünist Doğu) tanımlanmasının temeli de, Truman’ın Kongre’deki konuşmasında ilk izlerini bulmaktadır.
Türkiye’nin NATO üyeliğine uzanan süreç de Truman Doktrininin ilanıyla başlamıştı. Yukarıda ifade edildiği gibi Truman Doktrininin iki temel
amacı vardı: Türkiye’nin Sovyet saldırganlığına karşı direnmesi ve bu mücadelede savunma bütçesinin Türk ekonomisinde yarattığı ağırlığın azaltılması.102
Amerikan yönetimi bir Sovyet saldırısı karşısında Türkiye’nin kendisini savunma kapasitesine sahip olmadığının farkındaydı. Bu farkındalığa rağmen, Türkiye’nin Sovyet tehdidini ciddi oranda hissettiği dönemde ABD yardımından beklediği olumlu etkiyi anında elde ettiğini söylemek mümkün değildir.
Nitekim Haziran 1948 itibariyle Truman yardımında ifade edilen 100 milyon dolarlık yardımın ancak 38 milyon dolarlık bir bölümü Türkiye’ye ulaşmıştı.103 Sovyetlerin Türkiye’ye saldırı ihtimali şüpheli olsa da, Truman Doktrininin Türkiye’ye sağladığı güvenlik şemsiyesinin askerî ve ekonomik yardımdan daha çok siyasi bir anlam ve ağırlık taşıdığını söylemek mümkündür. Dolayısıyla Truman Doktrini, Türkiye’nin askerî ve ekonomik anlamda güçlenmesine yardımcı olmasından daha çok, Türkiye’nin Atlantik ötesiyle eklemlenmesinde siyaseten bir dış politika aracı olarak önemlidir. Bu anlamıyla Soğuk Savaş’ın ilk yıllarındaki bu ilk eklemlenme sürecinde Sovyetlerin Truman Doktrinine getirdiği eleştiri, Türkiye tarafından çok da önemsenmemiştir.104
Türkiye’nin Truman Doktrinin ilanından sonra iki kutuplu dünyada
Mart 2009). Vyshinsky’nin eleştirisinin temeli şu görüşe dayanmaktadır: “Truman Doktrini ve Marshall Planı BM ilklerinin ihlal edildiği ve Örgütün göz ardı edildiği yönünde özelikle önemli örneklerdir.
Son birkaç aydaki tecrübelerin göstermiş olduğu gibi bu doktrinin ilanının anlamı, ABD hükümetinin uluslararası işbirliğinin ilkelerine karşı (...) yardım amacıyla ekonomik kaynakların (...) doğrudan bir ihlalle diğer bağımsız ülkelerin arzularına karşı bir baskı kurma teşebbüsüdür. (...)
Bu politika Genel Kurul’un 11 Aralık 1946 tarihli diğer ülkelere yardım desteklerinin ‘hiçbir zaman siyasi silah olarak kullanılamayacağı’ yönündeki kararıyla da çelişmektedir.”
Batı Bloğu içerisinde yer alması ve bu bloğun görüşlerinin güçlü bir bölgesel savunucusu olması, Türk dış politikasının 1947’den sonraki en belirgin özelliğidir.105
DİPNOTLAR ;
1 Foreign Relation of the United States 8 (1945): 45. Bundan sonra FRUS olarak belirtilecektir.
2 FRUS 5 (1947): 566.
3 Joseph M. Jones, The Fifteen Weeks (New York: The Viking Press, 1964), 3-4.
4 Yunanistan ile ilgili not için bkz. FRUS 5 (1947): 32-35; Türkiye ile ilgili not için bkz. FRUS 5 (1947): 35-37.
5 FRUS 5 (1947): 32.
6 Dean Acheson, Present at the Creation: My Years at the State Department (New York: W.W. Norton, 1969), 217; FRUS 5 (1947): 32.
7 Georg Schwarzenberger, Power-Politics: A Study of International Society (2. ed. New York: F. A. Praeger, 1951), 414.
8 Edward Weisband, 2. Dünya Savaşı ve Türkiye (İstanbul: Örgün Yayınevi, 2002), 107-109.
9 Nur Bilge Criss, “Önsöz”, Türkiye’nin Batı İle ittifaka Yönelişi, Melih Esenbel (İstanbul: İsis Yayıncılık,
2000), 13.
10 FRUS 3 (1941): 871. Bu bilgiler, Numan Menemencioğlu’nun ABD Ankara Büyükelçisiyle yaptığı görüşmenin içeriğinin söz konusu büyükelçi tarafından
Washington’a yazılan telgrafta yer almaktadır.
11 FRUS 4 (1943): 1063-1064. Örneğin, Almanların 1941’de Barbarossa Harekâtı ile Sovyetlere saldırdığını öğrendiği zaman İnönü’nün zaman uzun uzun gülmesi,
hatta zeybek oynadığı rivayeti bu anlamda hoş bir anekdottur. Saraçoğlu ayrıca, “Bu şans, yani Rusya’nın tamamen yok edilebilmesi fırsatı doğmuştur” diyecektir. Cemal Madanoğlu, Anılar (1911–1953) (İstanbul: Evrim Yayınevi, 1982), 302; Feridun Cemal Erkin, Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi
(Ankara: Başnur Matbaası,1968), 192.
12 Adana görüşmelerine katılan İngiliz Büyükelçisi Ankara’ya döndüğü akşam ABD’li meslektaşını görüşmenin sonuçları hakkında bilgilendirmişti.
13 Mehmet Gönlübol vd., Olaylarla Türk Dış Politikası (Ankara: Siyasal Kitabevi, 2000), 248.
14 Howard Jones, New Kind of War: America’s Global Strategy and the Truman Doctrine in Greece (Cary, NC,: Oxford University Press, 1997), 7.
15 FRUS 4 (1943): 634, 650, 659. Konferans’ta Türkiye’nin müttefikler safında savaşa girmesi karşılığında Suriye ve Bulgaristan’dan toprak dahi verilmesi
gündeme gelmişti.
16 “Başkan Türkiye ile kartların oynanması konusunda esas sorumluluğu Başbakan’a bıraktı.” Bu konudaki anlaşmazlık Dışişleri Bakanı’nın İngiltere’nin
Washington Büyükelçisi’ne nota yazmasına kadar vardı. FRUS 4 (1943): 1067.
17 FRUS 5 (1947): 514.
18 Savaş boyunca ABD, İran, Suudi Arabistan ve Mısır’da İngiliz kuvvetleriyle birlikte asker ve teknik danışmanlar bulundurmuş, deniz ve hava kuvvetleri için
bakım onarım merkezleri tesis etmişti. ABD bu bölgede İngilizlere ve Sovyetlere uygulanan ödünç verme ve kiralama anlaşmaları gereği lojistik destek
sağlamıştı. FRUS 5 (1947): 513.
19 FRUS 8 (1945): 1219.
20 FRUS 8 (1945): 1219-1920.
21 1925 tarihli anlaşmanın 7 Kasım 1935 yılında tashih edilen şekline göre anlaşma 10 yıllık süre için tekrardan uzatılmış, taraflardan birisinin altı ay öncesinden uzatmanın olmayacağı yönündeki beyanı olmadığı takdirde iki yıllık süre için tekrardan devam edeceği belirtilmişti.
22 FRUS 8 (1945): 1221.
23 Mehmet Saray, Sovyet Tehdidi karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi, III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeler (Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2000), 72.
24 Mustafa Aydın, “İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, ed. Baskın Oran (14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınlar, 2009), 474.
25 Gaddis’in Stalin’in kişiliği ile ilgili tespiti ilginçtir: “Stalin her şeyin ötesinde bir Büyük Rusya milliyetçisiydi...Tutkuları, Moskova prenslerinin çevrelerindeki toprakları alma ve hükmetme kararlığını takip etti. Stalin, bu amacını, gerçek kökenlerini ve karakterini gizlemeye gerek görmeden proleter enternasyonalizm
ideolojisi içerisinde sakladı: Onunla ilgili en kapsayıcı biyografiyi yazan Robert C. Tucker’in yeni ortaya koyduğu gibi Stalin’in rol modelleri Lenin, hatta Marx değil; Büyük Petro ve nihayetinde Korkunç İvan’dı...” John Lewis Gaddis, “The Tragedy of Cold War History: Reflections on Revisionism”, Foreign Affairs 73/1 (Ocak-Şubat 1994): 144-145.
26 FRUS, 2 (1945): 690-691. 1949’da The Russian View’deki makalesinde Kucherov, Rusya’nın emperyalist emelleri ile ilgili şu tespiti yapmıştır:
“Rusya’nın kaderinin çağdaş oluşturucuları Çarist rejimin birçok siyasi geleneğini almıştır. Bu gelenekler arasında Rusya’nın kısıtlama olmaksızın boğazları
kullanmayı garanti altına alması ve aynı zamanda da Karadeniz ülkesi olmayan milletlerin donanmalarının bu garantiden yoksun bırakılması vardır.
Bu emelin Rusya’nın siyasi, stratejik ve ekonomik çıkarları ile uyumlu olduğuna şüphe yoktur. (...) Her ne kadar Rus çıkarları açısından İstanbul ve boğazlardaki
Rus emelleri iyi temele dayanıyor olsa da mevcut durumda bunlar Batılı güçlerce şüphe ve kötü niyetle karşılanmaktadır. Bu şüphe ve kötü niyetle karşılanmada,
SSCB’nin İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra uyguladığı genel yayılmacı ve emperyalist politikaları sorumludur.” Samuel Kucherov, “The Problem of
Constantinople and the Straits”, The Russian Review 8/3 (Temmuz 1949): 220. Stalin ile ilgili ilginç bir anekdotu Zubok şöyle aktarır: “ Partinin teorik dergisi,
Friedrich Engels’in Çarist Rusya’nın dış politikasını yayılmacı ve tehlikeli olarak tanımladığı bir makalesini basmak istediğinde Stalin, Marksizm’in ortak
kurucusunun görüşlerinin değil, Çarist politikaların yanında yer aldı.” Vladislav M. Zubok, A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to
Gorbachev (Chapel Hill: The University of North Carolina Press, 2007), 18 ve n. 88.
27 SSCB’nin Türkiye’den toprak talebinde bulunduğuna dair resmi bir bildirim ve/veya belge bulunmadığı için tartışmalı bir konu olarak görülebilir. Örneğin,
ABD Dışişleri Bakanlığı Yakın Doğu ve Afrika İşleri Genel Müdürü Loy W. Henderson, SSCB’nin resmî bir toprak talebi olmadığını kabul etmektedir.
Melvyn P. Leffler, “Strategy, Diplomacy, and the Cold War: The United States, Turkey, and NATO, 1945-1952”, The Journal of American History 71/4 (1985): 809 ve not 5. Ancak Sovyet taleplerinin Türk dış politikasını meşgul ettiği günlerde, Türk Dışişleri Bakan Vekilinin yeryüzünde hatırı sayılır ölçüde toprağı olan bir ülkenin ilave toprağa ihtiyacı olup olmadığını sorusuna SSCB’nin Ankara Büyükelçisinin verdiği cevap dikkat çekicidir: Sovyetler Birliği’nin ilave toprağa ihtiyacı yok; ancak Ermenistan çok küçük ve toprağa ihtiyacı var.” FRUS 1 (1945): 1025.
28 Piers Dixon, Double Diploma: The Life of Sir Pierson Dixon (Londra: Hutchinson, 1968), 193-194’ten nakleden Zulkanain Abdul Rahman, Amer Saifude Ghazali, Rosmadi Fauzi ve Norazlan Hadi Yaacob, “Britain, the United Nations and the Iranian Crisis of 1946”, Middle-East Journal of Scientific Research 18/11 (2013): 1549.
29 Toplantı tutanağını hazırlayan Sir Pierson Dixon’ın notlarından aktaran John Saville, The Politics of Continuity: British Foreign Policy and the Labour
Government 1945-1946 (Londra ve New York: Verso, 1993), 63.
30 Acheson, Present at the Creation, 196.
31 FRUS 5 (1947): 537-538; Arthur Schlesinger, “Origins of the Cold War”, Foreign Affairs 46 (Ekim 1967): 30-31.
32 John Lewis Gaddis, The Cold War: The Deals The Spies The Truth (Londra: Penguen Books, 2005), 28.
33 Bruce Robellet Kuniholm, The Origins of the Cold War in the Near East: Great Power Conflict and Diplomacy in Iran, Turkey, and Greece (Princeton, N.J.:
Princeton University Press 1980), 335-347.
34 Notalar konusunda Türkiye’nin teziyle ilgili o günlerin havası içerisinde detaylı bir anlatım için bkz. Cemil Bilsel, “The Turkish Straits in the Light of Recent Turkish-Soviet Russian Correspondence”, The American Journal of International Law 41/4 (Ekim 1947): 727-747.
Bilsel, Rus/Sovyet politikalarını emperyalist olarak tanımlar ve boğazlarla ilgili Rus tutumunun günün şartlarına uygun olarak üç şekilde geliştiğini ifade eder :
(i) Zorlu zamanlarda Ruslar Boğazların savaş gemilerine açılmasını önerir (açık kapı politikası);
(ii) Rusya zayıf hissettiği zamanlarda Boğazların tüm savaş gemilerine kapatılmasını talep eder (savunmacı politika);
(iii) Rusya kendini güçlü hissettiği zaman Boğazların yalnızca Rus savaş gemilerine açık tutulmasını ve Boğazların sahipliğini amaçladığı saldırgan bir politika izler
(emperyalist politika).
Bu durum Rusya’nın açık bir saldırganlığı, emperyalist politikasıydı. Öte yandan, Sovyetler Birliği’nin Ankara Büyükelçisi, ABD’li mevkidaşı nezdinde Türkiye üzerindeki
baskıyı devam ettirmiş, ilişkilerde Sovyetlerin yükselen gücünün gözönüne alınmasını istemişti. FRUS 7 (1946): 813-817.
35 Ayşegül Sever, Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Ortadoğu 1945-1958 (İstanbul: Boyut Kitapları, 1997), 42.
36 Sever, Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, 42.
37 FRUS 7 (1946): 840.
38 LWH Oral History (Truman Library), 234-235.
39 Robert J. Donovan, Conflict and Crisis: The Presidency of Henry S. Truman, 1945-1948 (New York: Norton, 1977), 251; Acheson, Present at the Creation, 263-264; Jones, The Fifteen Weeks, 63-65.
40 Stephen G. Xydis, “Truman Doctrine in Perspective”, Balkan Studies 8 (1967): 248, not 40 ve s. 249.
41 FRUS 7 (1946): 847.
42 “CC CPSU Plenum, Evening 28 June 1957”, Istoricheskii arkhiv 3-6 (1993) ve 1-2(1994), çev. Benjamin Aldrich-Moodie,
http://www.wilsoncenter.org/index.cfm?topic_id=1409&fuseaction=va2.document&
identifier=5034F03A-96B6-175C-997CF0E22D8D3F3E&sort=Collection&item=Soviet%20
Foreign%20Policy (Son erişim tarihi: 18 Mayıs 2012.)
Kruşçev’in bahsettiği Voroşilov, Kurtuluş Savaşı döneminde Mustafa Kemal ile görüşmelerde bulunmuş, akabinde Cumhuriyet’in 10. yıl kutlamalarına katılan
Sovyet heyetinin başkanlığını yürütmüş olan General Kliment Vevremoviç Voroşilov’dur. Taksim anıtında Mustafa Kemal’in arkasında diğer Sovyet
Generali Frunze ile birlikte durmaktadır. Voroşilov ile ilgili olarak bkz. Erdal Aydoğan, “Kliment Yefromoviç Voroşilov’un Türkiye’yi Ziyareti ve Türkiye-Sovyet Rusya İlişkilerine Katkısı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 39 (Mayıs 2007): 337-357.
43 FRUS, 1946, Vol.6, s.696-709.
44 Robert H. Ferrell (ed.), Off the Record: The Private Papers of Harry S. Truman (New York: Harper & Row, 1980), 79-80.
45 George F. Kennan, Memoirs, 1925-1950 (New York: Bantam, 1969), 596. Uzun Telgraf’tan bir yıl sonra Kennan, “Mr .X” takma adıyla
“Sovyet Kuşatmasının Kaynakları” başlıklı bir makale yayınlayarak, Uzun Telgraf’taki görüşlerini açık yayında ifade etti. Mr. X, “The Sources of Soviet Conduct”, Foreign Affairs (Temmuz 1947): 566-582.
46 Sovyet zırhlı birlik harekâtını gösterir harita için George McGhee, The US-Turkish-NATO Middle East Connection: How the Truman Doctrine and Turkey’s NATO Entry Contained Soviets (Londra: Macmillan, 1990), 15.
47 FRUS 7 (1946): 564-565, 566-567; Jones, The Fifteen Weeks, 55; Walter LaFeber, America, Russia and the Cold War 1945-1990 (6th ed., New York:
Edition McGraw-Hill, 1991), 28; FRUS 7 (1946): 399- 401; FRUS 5 (1947): 915. FRUS editörleri Truman’ın Sovyetlere bir mesaj gönderdiği konusunda
kesinlikle bir kayıt olmadığını belirtiyorlar; FRUS 7 (1946): 348-349.
48 Gezide USS Missouri zırhlısı, USS Cleveland kruvazörü ve USS Power destroyeri görev almıştır. Missouri’nin ziyaretindeki resmi neden 11 Kasım 1944’de vefat eden Türk Büyükelçisi Mehmet Münir Ertegün’ün naaşının getirilmesidir.
49 John L. Gaddis, Strategies of Containment: A Critical Appraisal of American National Security Policy During the Cold War (Oxford: Oxford University Press, 2005,
gözden geçirilmiş ve genişletilmiş baskı), 21 not 59.
50 Clark M. Clifford’tan Truman’a “American Relations with Soviet Union”, 24 Eylül 1946, Arthur Krock, Memoirs: Sixty Years on the Firing Line
(New York: Funk & Wagnalls, 1968), 419-422’den naklen Gaddis, Strategies of Containment, 21.
51 Vladimir O. Pechatnov, “The Big Three After World War II: New Documents on Soviet Thinking about Post War Relations with The United States and Great Britain”,
Working Paper No. 13 (1995), Cold War International History Project, Woodrow Wilson International Centre for Scholors, 1-2. Ivan M. Maisky, Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov’un program hazırlamadan sorumlu asistanı olarak görev yapmıştır.
52 Pechatnov, “The Big Three After World War II”, 3.
53 Pechatnov, “The Big Three After World War II”, 4.
54 Gönlübol, Olaylarla Türk Dış Politikası, 388.
55 John Lewis Gaddis, The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947 (Columbia: Columbia University Press, 1972), özellikle 9. Bl. Fraser J.
Harbutt, The Iron Curtain: Churchill, America, and the Origins of the Cold War (New York: Oxford University Press, 1986); Sean Greenwood, Britain and
the Cold War, 1945-91 (Londra: Palgrave Macmillan, 2000), özellikle 19.
56 Joseph Stalin, Speeches Delivered at Meetings of Voters of The Stalin Electoral District, Moscow (Moskova: Foreign Languages Publishing House, 1954), 19-44.
57 Martin McCauley, The Origins of the Cold War: 1941-1949 (Londra: Pearson Longman, 1995). 72; Daniel Yergin, Shattered Peace: The Origins of the Cold War (New York: Penguin Books, 1990), 168-171.
58 FRUS 7 (1946): 524.
59 McCauley, The Origins of the Cold War, 78-79.
60 Kuniholm, The Origins of the Cold War, 369, not 185.
61 Clark Clifford, “Report: American Relations With The Soviet Union”, 24 Eylül 1946. http://www.trumanlibrary.
org/whistlestop/study_collections/coldwar/documents/sectioned.php?documentid=4-1&pagenumber=
1&groupid=1 (Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014).
62 Interview with Clark Clifford http://nsarchive.gwu.edu/coldwar/interviews/episode-2/clifford1.html
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014).
63 Randall Woods ve Howard Jones, Dawning of the Cold War: The United States Quest for Order (Athens,
Georgia: University Of Georgia Press, 1991) s. 136-137; Kuniholm, The Origins of the Cold War, 369371.
64 David S. McLellan, Dean Acheson: The State Department Years (New York: Dodd, Mead and Company, 1976), 105-106.
65 Michael Asteris, “British Overseas Military Commitments 1945-47: Making Painful Choices”,
Contemporary British History 27/3 (2013): 353.
66 McLellan, Dean Acheson, 94-95.
67 Thomas G. Paterson, Soviet-American Confrontation: Postwar Reconstruction and the Origins of the Cold War (Baltimore:
The Johns Hopkins University Press, 1975), 185.
68 Paterson, Soviet-American Confrontation, 188; FRUS 7 (1947): 31.
69 Judith Jeffery, Ambiguous Commitments and Uncertain Policies: The Truman Doctrine in Greece, 19471952 (Lanham, Maryland: Lexington Books, 2000), 17-35;
FRUS 7 (1946): 235-237.
70 FRUS, vol.7, 1946, s.235-237.
71 FRUS 7 (1946): 242-243.
72 Milovan Djilas, Conversations with Stalin (New York: Harcourt, Brace,1962), 182.
73 Djilas, Conversations with Stalin, 182.
74 Department of State, Press release, 9 Ocak1947.
75 Kuniholm, The Origins of the Cold War, 405.
76 FRUS 5 (1947): 23-25.
77 FRUS 5 (1947): 28-29.
78 Jones, The Fifteen Weeks, 131; Kuniholm, The Origins of the Cold War, 408.
79 Jones, The Fifteen Weeks, 131.
80 H. W. Brands, The Devil We Knew: Americans and the Cold War (Oxford: Oxford University Press, 1993), 18.
81 George S. Harris, Troubled Alliance: Turkish-American Problems in Historical Perspective, 1945-71 (Washington D.C.: American Enterprise Institute for Public
Policy Research, 1972), 26.
82 Public Papers of the Presidents of the United States: Dwight D. Eisenhower 1957 (Washington D.C.: United States Government Printing Office, 1999), 387.
83 Dışişleri Bakanlığı’ndan önceki bir yılı Çin’de geçiren General Marshall, özellikle Avrupa’daki çok tatmin edici bir rapor verebilecek durumda değilim.
Hepsinin üzerinden geçtim ancak tamamen başlangıç düzeyindeyim. Olumlu bir kanaatin oluşması için henüz zaman gelmedi.” Marshall, “Testimony
of February 14, 1947: Executive Sessions of the Senate Foreign Relations Committee”, (Historical Series)
Volume Eightieth: Congress, First and Second Sessions 1947-1948 (Washington:U.S. Government Printing Office, 1976), 1-2.
84 Toplantı metni için bkz. “Meeting Notes, ca. February 1947, J.M. Jones Papers, Drafts of Truman Doctrine
”http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/documents/index.php?documentdate=1947-02-00&documentid=8-4&pagenumber=1
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014); Jones, The Fifteen Weeks, 131; Kuniholm, The Origins of the Cold War, 408.
85 Kuniholm, The Origins of the Cold War, 412 not. 88.
86 Jones, The Fifteen Weeks, 151.
87 Address of the President to Congress, Recommending Assistance to Greece and Turkey, 12 Mart 1947. Harry S. Truman Administration, Elsey Papers,
http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/documents/index.php?documentdate=1947-03-12&documentid=59&pagenumber=1 (Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014).
88 Ancak, Yunanistan ve Türkiye’ye yapılacak yardımın çok önemli bir kısmı askerî yardım olacaktır. İki ülkeye verilecek 400 milyon dolarlık yardımın
128.125.000 doları ekonomik yardımdır. Paterson, Soviet-American Confrontation, 202.
89 Truman’ın Kongre konuşması için bkz. http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/
doctrine/large/documents/index.php?documentdate=1947-03-12&documentid=5-9&pagenumber=1
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014).
90 Truman’ın konuşma metninin hazırlanması sırasında Beyaz Saray’daki danışmanların, “Orta Doğu’daki
büyük doğal kaynakların tek bir devletin egemenliği altına girmemesi” ile ilgili önerdikleri cümle nihai
metinde yer almamıştır. Jones, The Fifteen Weeks, 156. Nihai metinden çıkartılan bir başka bölüm ise
şu şekildedir: “Eğer dünyanın geri kalan milletlerindeki hür teşebbüsün yok olmasına müsaade edersek,
kendi ekonomimiz ve demokrasimiz de hayati derecede tehdit edilecektir.” Paterson, Soviet-American
Confrontation, 198, not 96.
91 Nakleden Barton J. Bernstein (ed.), Politics and Policies of the Truman Administration (Chicago:
Quadrangle Books, 1970), 56. 1953 yılı itibari ile Amerikalı şirketler Orta Doğu petrolünün %70’ni
üretmektedir, Paterson, Soviet-American Confrontation, 206, not 125.
92 Kasım 1946’da yapılan Kongre seçimlerinde Cumhuriyetçilerin seçim propagandalarında özellikle komünizm tehdidi ve yayılmacılığı tehlikesini kullandıkları göz
önüne alınırsa Truman’ın bu vurguları daha iyi anlaşılabilir. Yergin, Shattered Peace, 284-285. Truman konuşmasında Sovyetler Birliği’ni hiç anmamış komünizmden
ise bir kez bahsetmişti.
93 LaFeber, America, Russia and the Cold War, 56.
94 Jones, The Fifteen Weeks, 190,194.
95 Stephen Ambrose, Rise to Globalism: American Foreign Policy Since 1938 (7th ed., New York: Penguin Books,1993), 82.
96 Jones, The Fifteen Weeks, 146-147; Yergin, Shattered Peace, 282.
97 Robert Frazier, Anglo-American Relations with Greece: The Coming Of The Cold War 1942-47 (New
York: St. Martin’s Press, 1991), 159.
98 C. J. Bartlett, The Global Conflict 1880-1970: International Rivalry Great Powers (Londra: Longman,
1986), 264.
99 John Lewis Gaddis, “Was the Truman Doctrine a Real Turning Point?”, Foreign Affairs 52/2 (Ocak 1974): 386-402. “Önerim, [doktrinin] Avrupa’daki güçler
dengesindeki değişimlerle başa çıkma yönünde daha önce uygulamaya konulan politikalarla bir uyum içerisinde olduğudur. Truman yönetiminin 19471950
arasındaki genel çerçevede kullanılan diline rağmen, dünyanın geri kalanıyla ilgili bu politikayı uygulayabilecek ne bir niyeti ne de imkânı vardı.
Komünizmi her yerde kuşatmaya karşı gerçek niyet, Yunanistan ve Türkiye’deki krizlerle değil, Kore Savaşı’nın etrafında gelişen olaylar neticesinde gelişti.”, 386.
100 Frazier, Anglo-American Relations with Greece, 161-164; Kuniholm, The Origins of the Cold War, 420-422.
101 LaFeber, America, Russia and the Cold War, 3. Bölüm.
102 Gönlübol vd., Olaylarla Türk Dış Politikası, 234.
103 U.S. Department of State, Reports to Congress on Assistance Greece and Turkey, (Washington D.C.: Government Printing Office 1947-1949).
104 Gönlübol vd., Olaylarla Türk Dış Politikası, 231-233. Truman Doktrinin Sovyetler Birliği’ne yönelik siyasi bir araç olarak kullanıldığı yönündeki erken dönem bir
Sovyet eleştirisi için bkz. Andrei Vyshinsky, “A Soviet Criticism of the Truman Doctrine and Marshall Plan, September 18, 1947”,
http://slantchev.ucsd.edu/courses/ps142j/documents/vyshinsky-criticism-of-truman-doctrine.html (Son erişim tarihi: 16
105 Oral Sander, Türk-Amerikan ilişkileri: 1947-1964 (Ankara: SBF Yayınları), 37.
KAYNAKÇA;
Abdul Rahman, Zulkanain, Amer Saifude Ghazali, Rosmadi Fauzi ve Norazlan Hadi Yaacob, “Britain, the United Nations and the Iranian Crisis
of 1946”, Middle-East Journal of Scientific Research 18/11 (2013):1544-1556.
Acheson, Dean, Present at the Creation: My Years at the State Department, New York: W.W. Norton, 1969.
Alperovitz, Gar, Atomic Diplomacy: Hiroshima and Potsdam: The Use of the Atomic Bomb and the American Confrontation with Soviet Power, 2. ed. Chicago:
Pluto Press, 1994.
Ambrose, Stephen, Rise to Globalism: American Foreign Policy Since 1938, 7. ed. New York: Penguin Books, 1993.
Asteris, Michael, “Biritish Overseas Military Commitments 1945-47: Making Painful Choices”, Contemporary British History, 27/3 (2013): 348-371.
Aydın, Mustafa, “İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, ed. Baskın Oran,
399-476, İstanbul: İletişim Yayınlar, 2009.
Aydoğan, Erdal, “Kliment Yefromoviç Voroşilov’un Türkiye’yi Ziyareti ve Türkiye-Sovyet Rusya İlişkilerine Katkısı”, Ankara Üniversitesi Türk
İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 39 (Mayıs 2007): 337357
Bartlett, C. J., The Global Conflict 1880-1970: International Rivalry Great Powers, Londra: Longman, 1986.
Bernstein, Barton (ed), Politics and Policies of the Truman Administration, Chicago: Quadrangle Books, 1970.
Bilsel, Cemil, “The Turkish Straits in the Light of Recent Turkish-Soviet Russian Correspondence”, The American Journal of International Law 41/4 (Ekim 1947): 727-747.
Brands, H. W., The Devil We Knew: Americans and the Cold War. Oxford: Oxford University Press, 1993. Criss, Nur Bilge, “Önsöz”, Türkiye’nin Batı İle ittifaka Yönelişi¸
Melih Esenbel, İstanbul: İsis Yayıncılık, 2000.
Dixon, Piers, Double Diploma: The Life of Sir Pierson Dixon, Londra: Hutchinson, 1968.
Djilas, Milovan, Conversations with Stalin, New York: Harcourt, Brace, 1962.
Donovan, Robert J., Conflict and Crisis: The Presidency of Henry S. Truman, 1945-1948, New York: Norton, 1977.
Erkin, Feridun Cemal, Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Ankara: Başnur Matbaası, 1968.
Ferrell, Robert H. (ed.), Off the Record: The Private Papers of Harry S. Truman, New York: Harper & Row, 1980.
Frazier, Robert, Anglo-American Relations with Greece: The Coming Of The Cold War 1942-47, New York: St. Martin’s Press, 1991.
Foreign Relation of the United States (FRUS) 3 (1941), 4 (1943), 1 (1945), 2(1945), 8 (1945), 6 (1946), 7 (1946), 5 (1947), 3 (1948), 4 (1948).
Gaddis, John Lewis, “Was the Truman Doctrine a Real Turning Point?”, Foreign
Affairs 52/2 (Ocak 1974): 386-402.
–––––––––, “The Tragedy of Cold War History: Reflections on Revisionism”, Foreign Affairs 73/1 (Ocak-Şubat 1994), 142-154.
–––––––––, The Cold War: The Deals The Spies The Truth, Londra: Penguen Books, 2005.
–––––––––, Strategies of Containment: A Critical Appraisal of American National Security Policy During The Cold War, Oxford: Oxford University Press, 2005.
––––––––, The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947, Columbia: Columbia University Press, 1972.
Gönlübol, Mehmet vd., Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2000.
Greenwood, Sean, Britain and the Cold War, 1945-91, Londra: Palgrave Mac-millan, 2000.
Hale, William, Türk Dış Politikası 1774-2000, çev. Petek Demir, İstanbul: Mozaik, 2003.
Halle, Louis J., Soğuk Harp, çev. Fahri Çeliker, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1976.
Harbutt, Fraser J., The Iron Curtain: Churchill, America, and the Origins of the
Cold War, New York: Oxford University Press, 1986.
Harris, George S., Troubled Alliance: Turkish-American Problems in Historical Perspective, 1945-71, Washington D.C.: American Enterprise Institute for Public Policy Research, 1972.
Higgins, Hugh, The Cold War, Londra: Heineman Books, 1974.
Jeffery, Judith, Ambiguous Commitments and Uncertain Policies: The Truman Doctrine in Greece, 1947-1952, Lanham, Maryland: Lexington Books, 2000.
Jones, Joseph M., The Fifteen Weeks, New York: The Viking Press, 1964.
Jones, Howard, New Kind of War: America’s Global Strategy and the Truman
Doctrine in Greece, Cary, NC,: Oxford University Press, 1997.
Kennan, George F. Memoirs, 1925-1950, New York: Bantam, 1969.
Kucherov, Samuel, “The Problem of Constantinople and the Straits”, The Russian Review 8/3 (Temmuz 1949): 205-220.
Kuniholm, Bruce Robellet, The Origins of the Cold War in the Near East: Great Power Conflict and Diplomacy in Iran, Turkey, and Greece, Princeton, N.J.: Princeton University Press 1980.
LaFeber, Walter, America, Russia and the Cold War 1945-1990, 6. ed. New York: Edition McGraw-Hill, 1991.
Leffler, Melvyn P., “Strategy, Diplomacy, and the Cold War: The United States, Turkey, and NATO, 1945-1952”, The Journal of American History 71/4 (1985): 807-825.
Madanoğlu, Cemal, Anılar (1911–1953), İstanbul: Evrim Yayınevi, 1982.
Marshall, George C., “Testimony of February 14, 1947 Executive Sessions of the Senate Foreign Relations Committee”, Historical Series, Volume
Eightieth: Congress, First and Second Sessions 1947-1948, Washington: U.S. Government Printing Office, 1976.
Mastny, Vojtech, Russia’s Road to the Cold War: Diplomacy, Warfare, and the Politics of Communism, 1941-1945, Columbia: Columbia University Press, 1979.
McCauley, Martin, The Origins of the Cold War: 1941-1949, Londra: Pearson Longman, 1995.
McGhee, George, The US-Turkish-NATO Middle East Connection: How the Truman Doctrine and Turkey’s NATO Entry Contained Soviets, Londra: Macmillan, 1990.
McLellan, David, Present at the Creation: My Years at the State Department, New York: W.W. Norton, 1969., Dean Acheson: The State Department Years,
New York: Dodd,
Mead and Company, 1976.
Mr. X, “The Sources of Soviet Conduct”, Foreign Affairs (Temmuz 1947): 566-582.
Paterson, Thomas G., Soviet-American Confrontation: Postwar Reconstruction and the Origins of the Cold War, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1975.
Pechatnov, Vladimir O. “The Big Three After World War II: New Documents on Soviet Thinking about Post War Relations with The United States
and Great Britain”, Working Paper No. 13 (1995), Cold War International History Project, Woodrow Wilson International Centre for Scholors.
Public Papers of the Presidents of the United States: Dwight D. Eisenhower 1957, Washington D.C.: United States Government Printing Office, 1999.
Resis, Albert, “The Churchill-Stalin Secret ‘Percentages’ Agreement on the Balkans, Moscow, October 1944”, The American Historical Review 83/2 (Nisan 1978): 368-387.
Saray, Mehmet, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi, III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeler, Ankara: Atatürk
Araştırma Merkezi Yayınları, 2000.
Saville, John, The Politics of Continuity: British Foreign Policy and the Labour Government 1945-1946, Londra ve New York: Verso, 1993.
Schlesinger, Arthur, “Origins of the Cold War”, Foreign Affairs 46 (Ekim 1967): 22-52.
Schwarzenberger, Georg, Power-Politics: A Study of International Society, 2. ed. New York: F. A. Praeger, 1951.
Sever, Ayşegül, Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Ortadoğu 19451958, İstanbul: Boyut Kitapları, 1997.
Stalin, Joseph, Speeches Delivered at Meetings of Voters of The Stalin Electoral District, Moscow, Moskova: Foreign Languages Publishing House, 1954.
U.S. Department of State, Reports to Congress on Assistance Greece and Turkey, Washington D.C.: Government Printing Office 1947-1949.
Weisband, Edward, 2. Dünya Savaşı ve Türkiye, İstanbul: Örgün Yayınevi, 2002.
Woods, Randall ve Howard Jones, Dawning of the Cold War: The United States Quest for Order, Athens, Georgia: University Of Georgia Press, 1991.
Xydis, Stephen G., “Truman Doctrine in Perspective”, Balkan Studies 8 (1967): 239-262.
Yergin, Daniel, Shattered Peace: The Origins of the Cold War, New York: Penguin Books, 1990.
Zubok, Vladislav M., A Failed Empire: the Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev, Chapel Hill: The University of North Carolina Press, 2007.
Zubok, Vladislav ve Constantine Pleshakov, Inside the Kremlin’s Cold War: From Stalin to Krushchev, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1996.
İnternet Kaynakları
Address of the President to Congress, Recommending Assistance to Greece and Turkey, 12 Mart 1947. Harry S. Truman Administration, Elsey Papers,
http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/documents/index.php?documentdate=1947-03-12&documentid=5-9&pagenumber=1,
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014)
“CC CPSU Plenum, Evening 28 June 1957” notları, 06/28/1957, Istoricheskii arkhiv 3-6 (1993) ve 1-2 (1994). Çev. Benjamin Aldrich-Moodie,
http://www.wilsoncenter.org/index.cfm?topic_id=1409&fuseaction=va2.document&identifier=5034F03A-96B6-175C-997CF0E22D8D3F3E&
sort=Collection&item=Soviet%20Foreign%20Policy, (Son erişim tarihi: 18 Mayıs 2012)
Clark Clifford, Report, “American Relations With The Soviet Union” by
[“Clifford-Elsey Report”], 24 Eylül 1946. Conway Files, Truman Papers
http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/coldwar/documents/sectioned.php?documentid=4-1&pagenumber=1&groupid=1
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014).
Interview with Clark Clifford
http://nsarchive.gwu.edu/coldwar/interviews/episode-2/clifford1.html
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014)
Truman Libary, “Meeting Notes, ca. February 1947, Subject File, J. M. Jones Papers”,
http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/documents/index.php?documentdate=1947-02-00&documentid=8-4&pagenumber=1,
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014)
Truman’ın Kongre konuşması
http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/ study_collections/doctrine/large/documents/index.php?documentdate=1947-03-12&documentid=5-9&pagenumber=1,
(Son erişim tarihi: 9 Temmuz 2014).
Vyshinsky, Andrei, “A Soviet Criticism of the Truman Doctrine and Marshall Plan, September 18, 1947”,
http://slantchev.ucsd.edu/courses/ps142j/documents/vyshinsky-criticism-of-truman-doctrine.html
(Son erişim tarihi: 16 Mart 2009).
***
