YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE BÖLÜM 3

YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE BÖLÜM 3

2.2. Yasa dışı Göç ve Güvenlik 

Yasa dışı göçün günümüzün önde gelen yumuşak güvenlik konularından biri olarak ele alınmasındaki temel neden göç ile güvenlik arasındaki somut bağlantılardır. Hedef ülkedeki toplumsal algılamalar, yasa dışı gerçekleşen göç sırasında ve sonrasında oluşan insan ticareti ya da göçmen kaçakçılığı gibi suç olguları, göçmen topluluklarında yaşanacak yabancılaşma, hedef ülkedeki toplumda yaşanacak ırkçılık…vs hem göç hem güvenlik kapsamında 
değerlendirilmesi gereken konulardır. 

Aniol’e göre, uluslararası güvenlik çerçevesinde uluslararası göç olgusunun üç önemli rolü bulunmaktadır: Uluslararası göç; insan hakları ihlali, etnik çatışma ya da iç savaş gibi diğer güvenlik tehditlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir; yoğun ve kontrolsüz bir hal aldığında, tek başına uluslararası bir güvenlik tehdidi olabilir; yabancı korkusu ya da radikal şiddet gibi güvenlik tehditlerine sebep olabilir.19. 

Yine Ceyhan ve Tsoukala göç kavramının güvenlikleştirilmesini dört eksen üzerinde incelemektedir. Bu eksenler sırasıyla sosyo-ekonomik, güvenlik, kimlik ve siyasi eksenlerdir.20. 
Sosyo-ekonomik eksen temelinde özellikle yasa dışı göçün gelişmiş ülkelerdeki işsizlik düzeylerine olumsuz etkileri ele alınmaktadır. Özellikle yasa dışı göçmenlerin ucuz iş gücü yaratması bu ülkelerdeki dengeleri etkilemektedir. 
Öte yandan genellikle siyasi elitler göç olgusunu suç oranları ile özdeşleştirerek suçlu göçmen (criminal migrant) şeklinde bir tanımlama yapmakta ve böylelikle toplumda oluşan güvensizlik ve korkuya göçmenleri neden göstermektedirler. Ancak örgütlü suçlar ile göçmenlerin doğrudan bağlantısı olup olmadığı 
konusu halen tartışılmaktadır. Göçmenlere karşı güvenlik ekseninden yaklaşım sadece suç boyutunda değil, aynı zamanda ulusal kimlik açısından önem arz eden eğitim, dil ve günlük yaşamı da kapsamaktadır. Göçmenler bu çerçevede “öteki” olarak algılanmaktadır. Son olarak siyasi eksen ele alındığında, özellikle Avrupa’da aşırı sağ politikaların etkisi ile yükselen ırkçılık karşımıza çıkmaktadır. 

Kısaca uluslararası göç ile devletlerin sosyal istikrarının, demografik güvenliği nin, kültürel kimliğinin, sosyal güvenlik sisteminin, refah devleti felsefesinin ve iç güvenliğinin etkilendiğine inanılmaktadır. Bunun dışında yasa dışı göç, aynı zamanda potansiyel teröristler için ülkeye giriş kanalı oluşturduğundan devletlerin güvenliğini tehdit etmektedir. 11 Eylül olaylarına karışan teröristlerin yabancı olması, göç ve güvenlik kavramları arasındaki ilişkinin bu tarihten sonra yeniden önem kazanmasına neden olmuştur. Bunun doğal bir sonucu olarak da, pek çok ülkenin uluslararası terörizmle mücadelede hudut güvenliğini artırmak ve göç kontrol sistemlerini kuvvetlendirmek amacıyla bir dizi tedbir aldığı, yasa dışı göç, sığınma, yabancı ve göçmenlerin entegrasyonu, kültürlerarası ilişkiler ve vatandaşlık gibi konuların hem terörizmle mücadelenin hem de uluslararası göçün ilgi alanlarını oluşturmaya başladığı gözlemlenmektedir.21. 

Önemli oranda göç alan bazı devletlerin yakın dönemdeki ulusal güvenlik stratejilerinde yasa dışı göçün bir güvenlik tehdidi olarak yer alması yine güvenlik ve göç ilişkisini gözler önüne sermektedir. 2003 yılında yayınlanan “Daha iyi bir dünyada daha güvenli Avrupa” başlıklı AB Güvenlik Strateji Belgesi’nde yasa dışı göç, organize suçlar bölümünde bir güvenlik tehdidi 
olarak yer almıştır. Belgede güvenlik tehditleri ile mücadelede daha aktif ve tutarlı bir politika izleneceğine ve diğer ülkelerle işbirliği içinde olunacağına vurgu yapılmaktadır.22. Bush döneminde yayınlanan ABD ulusal güvenlik stratejisinde, güvenlik tehditleri arasında sayılan yasa dışı göç, Obama döneminde yayınlanan güvenlik stratejisinde tehdit olarak sayılmamıştır. 

ABD’nin göçmenlerden oluşan bir ulus olduğuna ve göçmenlerin ekonomi 
açısından büyük önem taşıdığına vurgu yapılmıştır23. Ancak güvenliğe ilişkin olarak sınırları korumak için kapsamlı bir göç reformu yapılacağı ifade edilmiştir ki bu da yasa dışı göçle mücadelenin etkin şekilde devam edeceğine işaret etmektedir. Kanada’nın 2004 yılında yayınladığı Ulusal Güvenlik Belgesi’nde sınır yönetimi konusunun 11 Eylül sonrasında büyük önem kazandığı vurgulanmakta ve yüksek risk taşıyan şahısların saptanıp sınır dışı edilmesinin Kanada’nın sınır yönetimi stratejisi için elzem olduğu ifade edilmektedir.24. 

Avustralya’nın 2007 yılında yayınlanan Güvenlik Strateji Belgesi’nde yasa dışı göç güvenlik tehditleri arasında sayılmış.25, 2010 Terörle Mücadele Strateji Belgesi’nde de sınırların güvenliği ve yasa dışı göçün önlenmesi hususu terörle mücadele kapsamında ele alınmıştır.26. 

Yasa dışı göçün günümüzde bir güvenlik tehdidi olarak öne çıkması, bu tehditle mücadelede gerek ulusal gerek uluslararası düzeyde önlemler alınmasını zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda ülkeler, yasa dışı göçle mücadelede işbirliğini geliştirecek ve ortak bir anlayış oluşturacak hukuki bir zemin arayışı içine girmiştir. 

2.3. Yasa dışı Göçle Mücadelede Uluslararası Düzenlemeler 

İnsanlık tarihi kadar eski bir olgu olan göçten etkilenmeyen ülke neredeyse yoktur. Zira tarih boyunca tüm ülkeler gerek kaynak gerek transit gerekse de hedef ülke olarak göç olgusuyla bir şekilde karşılaşmıştır. Aslında en gelişmiş ülkelerden en fakirlerine kadar her ülke aynı anda göç alan, göç veren veya transit ülke olabildiğinden bu terminolojik ayrım da çok net değildir. Ancak göçle ilgili çalışmalarda kolaylık sağlaması açısından önem taşımaktadır. 

Göç veren (kaynak) ülkelerin genel özelliği; yaşanan ekonomik sıkıntılar ve kontrolsüz nüfus artışına bağlı olarak artan işsizlik ve geçim sıkıntısı, milli gelirlerin genel ortalamanın altında olması, insan hakları ihlallerinin yoğun olarak yaşanması, yaşanan iç politik çekişmeler, ülkelerinin savaş içinde olması, totaliter rejimlerin hüküm sürmesi, doğal kaynakların yetersizliği ve doğal afetlerin sıkça yaşanması gibi olumsuz durumlardan biri veya birkaçına 
maruz kalmış olmalarıdır. Afrika, Güney Amerika, Orta Doğu ve Güney Asya’da bulunan devletler kaynak ülkelere örnek olarak verilebilinir. 

Kaynak: BM Mülteciler Yüksek Komiserliği, 2007 

Transit (aracı) ülkeler, göçlerin direkt komşu bölgelere değil de başka ülkelerin toprakları üzerinden geçmeyi gerektirecek uzaklıktaki hedef ülkelere yapılması durumunda söz konusu olmaktadır. Bu noktada transit ülke bir veya daha fazla ülke olabilmektedir. Değişik dönemlerde göçlerin başlangıç ve varış noktaları arasındaki ana güzergâhlara bağlı olarak transit ülkeler değişebilmektedir. Transit ülkeler, yasa dışı göçün ülkeleri üzerinden yapılmasına göz yumdukları gerekçesiyle çoğu zaman uluslararası kuruluşlar ve diğer devletler tarafından eleştiriye uğramaktadır. 

Göç alan (hedef) ülkeler ise genellikle ekonomik yönden gelişmiş, nüfus artış hızları düşük olan, demokratik, hukukun üstünlüğüne önem veren, insan haklarına saygılı ve serbest piyasa ekonomisi ile yönetilen ülkelerdir. Tüm bu “çekici” özellikleri sayesinde göçe maruz kalmaktadırlar. ABD, Kanada, AB üyeleri ve Avustralya önde gelen hedef ülkelerdendir. 

Kaynak: BM Mülteciler Yüksek Komiserliği, 2007 

      Günümüzde tüm ülkelerin bu üç sınıftan en az birine dahil olduğu göz önünde bulundurulduğunda, son yıllarda ciddi bir sorun teşkil eden yasa dışı göç ve göçmen kaçakçılığını önlemek amacıyla ulusal ve uluslararası düzeyde önlem arayışları kaçınılmaz hale gelmiştir. Yasa dışı göç ve göçmen kaçakçılığı ile mücadele ederken ülkeler arasındaki işbirliğini geliştirmeye dayalı ortak anlayışı oluşturacak uluslararası bir belgenin eksikliği, Birleşmiş Milletleri harekete geçirmiştir. Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ve bu sözleşmeye ek Kara, Deniz ve Hava Yoluyla Göçmen Kaçakçılığına Karşı Protokol hazırlanarak 2000 yılı Aralık ayında üye ülkelerin imzasına açılmıştır. Söz konusu sözleşme, örgütlü suç gruplarının tanımını yaparak, hangi eylemlerinin suç sayılması gerektiği ve bu eylemlere hangi yaptırımların uygulanması gerektiği konusunda uluslararası bir anlayış geliştirmeyi hedeflemektedir. 

    Kara, Deniz ve Hava Yoluyla Göçmen Kaçakçılığına Karşı Protokol ise, göçmen kaçakçılığını önlemek ve bununla mücadele etmek, kaçak göçmenlerin haklarını korurken, Taraf Devletler arasında bu amaçla yapılan işbirliğini geliştirmek amacını taşımaktadır. Göçmen kaçakçılığının önemli sınıraşan nitelikte örgütlü suç olarak kabul edildiğini gösteren Protokol, ayrıca yasa 
dışı göçün özellikle yoksullukla ilişkili olan temel nedenlerine de inilmesi gerektiğinin altını çizmektedir27. 

    Ayrıca BM’nin insan hakları ile ilgili belgelerinde de göçmenlere ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. Örneğin Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi sınır dışı edilme işlemine karşı yabancılara güvence tanımaktadır. Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme’nin 31. maddesi taraf devletlerin, ülkelerinde yasal olarak bulunan vatansız bir kişiyi ulusal güvenlik ya da kamu düzeni ile ilgili nedenler dışında sınır dışı edemeyeceklerini hükme bağlamıştır. BM bünyesinde imzalanan 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi, mültecilere 
ilişkin uluslararası alandaki ilk gerçek sözleşmedir. Mülteci terimini tanımlayarak, kimlerin mülteci olabileceği konusuna açıklık getirmektedir28. Mültecilerin din, seyahat, çalışma, eğitim gibi haklarını belirlerken, ev sahibi ülkeye karşı yükümlülüklerini de içermektedir. 1970’lerden itibaren Avrupa Konseyi de göç konulu çalışmalarına başlamış, 1977 yılında “Göçmen işçilerin hukuki statüsüne ilişkin Avrupa Sözleşmesi” üye devletlerin imzasına açılmıştır. Ayrıca üye devletlerin göç konusuyla ilgili bakanları Mayıs 1980’de ilk toplantılarını 
gerçekleştirmiştir. 11 Eylül saldırıları sonrası yasa dışı göç Avrupa Konseyi’nin de gündeminde yer almış ve 2001’den itibaren üst düzey bürokratların katılımı yasa dışı göç ile ilgili toplantılar gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Öte yandan Avrupa Sosyal Şartı’nın 9. maddesi, çalışan göçmenlerin ve ailelerinin korunma ve yardım hakkını geniş bir şekilde ele almış olup Şart’ta bu hakların “ülkede yasal olarak bulunan yabancılara” tanındığı özellikle vurgulanmıştır. 

    BM ve Avrupa Konseyi bünyesindeki bu düzenlemelerin yanında yasa dışı göçle mücadele amacıyla en kapsamlı çalışmaların yapıldığı diğer uluslararası aktör AB’dir. Tarih boyunca başta gelen hedef ülkelerin bulunduğu kıta olarak gerek yasal gerek yasa dışı göçe maruz kalmış ve halen kalmakta olan Avrupa’da yasa dışı göçle mücadele Birlik için bir zorunluluk haline gelmiştir. 

4. CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,;

***

YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE BÖLÜM 2

YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE BÖLÜM 2

2. YASA DIŞI GÖÇ KAVRAMI 

Yumuşak güvenlik anlayışı sonucu ortaya çıkan yeni tehdit algısının içinde yasa dışı göç olgusu önemli yere sahiptir. Yasa dışı göç günümüzde en önemli sınır aşan sorunlardan birisi olarak kabul edilmektedir. Ulusal sınırlar içinde veya sınır ötesi bir yerden başka bir yere uzun süreli (kalıcı) ya da kısa süreli bir yer değiştirme eylemi olarak tanımlanabilecek göç, insanlık tarihi kadar eski bir olgudur. Zorunlu-gönüllü göçler tarihin ilk çağlarından günümüze kadar 
yaşana gelmiştir. Göç eylemi, kaynak ülke ile gidilen ülke arasındaki kaynaklar, iş, demografik büyüme, güvenlik, insan hakları ve sosyo-politik farklılıkların sonucunda oluşmaktadır.4. 

Herhangi bir amaçla kişilerin kendi ülkelerinin dışına çıkarak diğer ülkelerde yaşamlarını sürdürmek isteyen, bu amaçla gittikleri ülkenin yasalarına uygun bir şekilde ülkeye giriş yapmış ve yine bulunuş amaçlarına uygun olarak gerekli izinleri aldıktan sonra ikamet eden kişiler yasal göç kapsamında değerlendiril mektedir. Bu kişilerin kabulüne ilişkin yaklaşımlar, genel olarak her ülkenin kendi iç düzenlemeleri, siyasi ve sosyal politikaları çerçevesinde şekillenmekte  dir. 

Yasa dışı göçte ise, giriş yapılan ülkenin yasal giriş ve çıkış için gerekli olan şartlarına uyulmayarak sınırın geçilmesi veya ülkeye yasal yollardan girildikten sonra izin alınmaksızın ikamet edilmesi söz konusudur. Uluslararası Göç Örgütü, günümüzde, dünya nüfusunun %3.1’ine denk gelen 214 milyon uluslararası göçmen olduğunu belirtmektedir5. Dünya göçmen nüfusunun %10-15’ine karşılık gelen yaklaşık 20-30 milyon göçmen ise yasa dışı statüdedir6. Yasa dışı göç, Dünya Göç Örgütü tarafından “düzensiz göç” kapsamında değerlendiril mekte ve artık uluslararası literatürde yasa dışı göç kavramı yerine daha çok 
düzensiz göç kavramının kullanıldığı görülmektedir. Ancak ülkemizdeki daha yaygın kullanıma istinaden ve kavram karmaşasını önlemek amacıyla bu raporda yasa dışı göç kavramı tercih edilecektir. 

Dünya Göç Örgütü, yasa dışı göçle bağlantılı iki kavram olan insan ticareti (trafficing in person) ile insan kaçakçılığı (smuggling of migrant) arasındaki ayrıma vurgu yapmaktadır7. 
Bu konuda resmi tanımlamalar ilk olarak BM Genel Kurulu’nda 2000 yılında kabul edilen ve Viyana Protokolü olarak bilinen uluslararası belgede ortaya konulmuştur. Bu belgeye göre, göçmen kaçakçılığı kâr sağlama amacıyla yasal olmayan yollarla eylemde bulunmayı içermektedir. Kişilerin para vererek organize oluşumlar aracılığıyla yasal olmayan şekilde başka ülkeye geçişi söz konusudur. İnsan trafiği ise kişileri sömürme amacıyla baskı ve hile ile 
aldatmayı ve onlardan yararlanmayı ifade etmektedir8. 

Göçle bağlantılı diğer önemli kavramlar, yasa dışı göçmen, mülteci ve sığınmacıdır. Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin 1951 tarihli BM Cenevre Sözleşmesi’nde mülteci kavramı, “Irkı, dini, uyruğu, belirli bir toplumsal gruba üyeliği veya siyasi düşünceleri yüzünden, zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korunmasından yararlanmayan ya da yararlanmak istemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen kişidir.” şeklinde açıklanmakta dır. 9. 
Sığınmacı ya da sığınma arayan (asylum seeker), bir ülke sınırlarına giren ancak henüz yasal bir başvuruda bulunmayan ya da başvuruda bulunmuşsa hakkında henüz yasal bir karar verilmemiş olan kimsedir. Diğer bir tanımla, hava yolu ya da başka bir araç ile ulaştığı ülkede, ilk işlem olarak sığınma isteğinde bulunan kişi ya da “ülkesini terk ederek, mülteci olduğu iddiasıyla bir başka ülkeye sığınan, ancak henüz mülteci olup olmadığı hakkında yetkili ulusal 
otoriteler ve/veya BMMYK tarafından karar verilmemiş kimseler”dir. 10. 

Mülteci konusuyla bağlantılı olarak BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne (BMMYK) de değinmek gerekmektedir. İkinci Dünya Savaşı sonunda yerlerinden edilmiş Avrupalılara yardım etmek amacıyla 1950’de kurulan örgütün amacı; mültecilerin haklarını ve refahını savunmak, mültecilere başka bir ülkeye yerleşme veya ülkelerine dönme hususunda yardım etmektir. BMMYK’nin asli görevi, devletlerin mültecileri ve sığınma talebinde bulunanları koruma yükümlülüklerinin farkında olmalarını ve bu yükümlülükler uyarınca davranmalarını sağlamaktır. 

Yasa dışı göçmen ise içinde bulunduğu ekonomik vs. koşullar nedeniyle ülkesini gönüllü olarak terk eden kişidir, dolayısıyla hedef devletin koruması altında değildir. Yasa dışı göçmenin, ülkeye yasa dışı girişi ya da yasal yollardan geldikten sonra gerekli izni almayarak kalmaya devam etmesi durumunda sınır dışı edilmesi doğal bir sonuçtur. 
Mültecinin ise ulusal güvenlik ve/veya kamu düzeninin gerektirdiği durumlar dışında sınır dışı edilemeyeceği ve her ne şekilde olursa olsun hayatı ve özgürlüğü tehdit altında olacak ülkelere  gönderilemeyeceği hüküm altına alınmıştır. 11. 

2.1. Yasa dışı Göçün Nedenleri 

Günümüzde güvenlik olgusunun uluslararası alandaki tüm gelişmelerden etkilendiğinin en önemli göstergelerinden olan yasa dışı göçün temelinde, eskiden Doğu-Batı arasında uzanan çatışma ekseninin bugün Kuzey-Güney doğrultusuna kaymasının bulunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Zira küresel ekonomik sistemin bir sonucu olarak Kuzey ve Güney ülkeleri arasında refah düzeyi ve hayat tarzı açısından derin bir uçurum bulunmaktadır. 

Yasa dışı göçün sebeplerinin incelenmesinde kullanılan göç teorileri bu konuda kapsamlı bir perspektif sunmaktadır. Göç hakkında, çok sayıda yazılmış eserin varlığına rağmen bilinen ilk bilimsel çalışma, Ravenstein tarafından 1885 yılında yayınlanmış olan "Göç Kanunları" (The Laws of Migration) adlı makaledir12. Ravenstein bu makalesinde uzun mesafeye göç edenlerin daha çok büyük endüstri ve ticaret merkezlerini tercih ettiklerini belirtmiştir. 

Ayrıca göçün sürekli olarak artarak devam eden bir olgu olduğunu vurgulamıştır. Bu devamlılığın nedeni, üretim yerlerinin ve ticaret merkezlerinin sürekli olarak artış göstermesidir. Ravenstein’ın diğer bir tespiti ise, kötü veya baskıcı kanunlar, ağır vergiler, kötü iklim koşulları vb. gibi durumların göç dalgaları meydana getirseler bile, bunların hiçbirisinin insanların ekonomik anlamda daha iyi olmayı arzulayarak meydana getirdikleri göç dalgalarıyla karşılaştırılama yacağıdır. 

Everett Lee tarafından geliştirilen “itme çekme teorisi”, göçlerin karakteristik özelliklerini ortaya koymak amacıyla göçe ait itici ve çekici faktörleri belirlemeye odaklanmıştır. Bu dört temel faktör; yaşanan yerle ilgili faktörler, gidilmesi düşünülen yerle ilgili faktörler, işe karışan engeller ve bireysel faktörlerdir13. Bu faktörler, itme çekme kuramının temel işleyişini ve bileşenlerini oluşturmaktadır. İtme ve çekme kuramına göre, hem yaşanan yerde hem de gidilecek yerde, itici ve çekici faktörler bulunmaktadır. Bu yaklaşıma göre göçe kaynaklık eden bölge ve ülkelerdeki işsizlik, fakirlik, geri kalmışlık gibi sosyal, ekonomik, politik vs. 
koşullar göçün oluşumunu teşvik edici unsurlar olarak rol oynamaktadır. 

1989 yılında, Bulgaristan’dan göç etmek durumunda kalan Türkler, siyasi problemlerin göçü teşvikine örnek olarak verilebilir. Aynı şekilde 1947 yılında ayrılan Pakistan ve Hindistan devletleri arasında yaşanan karşılıklı kitlesel göç de bir diğer örnektir. Askeri çatışma ve savaşlar da kitlesel göçlerin oluşmasına neden olmuştur. 1980 yılında Rusya’nın Afganistan’ı işgal etmesi ve 1992 yılında Yugoslavya’da ortaya çıkan çatışmalar çok sayıda insanı göçe itmiştir. Çevre şartlarındaki bozulmalar da göçün nedenlerindendir. İklim değişmeleri, 
erozyon, su baskınları, deprem ve volkanik patlamalar gibi doğa olayları insanların göç etmelerine sebep olmuştur. Örneğin, 1986’da meydana gelen Çernobil nükleer faciasından sonra bölgeden çok sayıda insan göç etmiştir. 

Diğer taraftan, nüfus hareketlerine ve göçe hedef oluşturan ülke ve bölgelerdeki yüksek gelir düzeyi, iş imkânları, refah seviyesi gibi faktörler nüfus hareketlerini çeken bir etkiye sahip olmaktadır. 

Çok yaygın olarak kullanılan göç teorilerinden biri olan “merkez-çevre” teorisi Samir Amin, Immanuel Wallerstein, Andre Gunder Frank gibi bir çok düşünür tarafından geliştirilmiştir. “Merkez-çevre” yaklaşımına göre ekonomik gelişme sonucu zenginlik ve refah bazı merkezi bölge veya ülkelerde yoğunlaşmakta ve bu yerleri birer çekim merkezi haline dönüştürmektedir. Çevre olarak nitelen dirilecek bölge veya ülkelerde yaşayanlar ise içinde bulundukları şartlardan daha yüksek standartlar sunacağına inandıkları merkeze göç etmeye çalışmaktadır lar. 
Göç ile ilgili olarak üzerinde durulması gereken bir diğeri ise kesişen fırsatlar (intervening opportunities) kuramıdır. Bu kuram ilk kez 1940 yılında Stouffer tarafından kullanılmıştır. 

Buna göre göç olgusunda önemli olan noktalar, göç edilecek mesafe, göç edilecek yerdeki imkânlar ve bu imkânların miktarıdır14. Fakat Stouffer bu üç önemli faktörden mesafeyi analiz nesnesi olarak diğer faktörlerin önüne koymaktadır. Göç edilecek yerdeki iş imkânlarının çokluğu ve göç mesafesinin kısalığı, o çekim merkezine göç eden kişilerin sayısını artıran faktörlerdir. 

Günümüzde ulaşım ve iletişim alanında yaşanan gelişmeler sayesinde, seyahat süreleri azalmış, internet, mobil telefon ve uydu aracılığı ile her türlü bilgiye ulaşım kolaylaşmıştır. Dolayısıyla gelişmiş ülkelerin tüketim toplumu görüntüsü herkese ulaşmakta, böylece fakir ya da gelişmekte olan ülkelerde yasayan insanlar, bu ülkelerdeki yaşam standartlarını öğrenmekte ve bu ülkelere gitmenin yollarını aramaya başlamaktadır. 

Tüm bu faktörlerin göç olgusunu açıklamakta yetersiz kaldığı durumlarda iletişim ağı teorisi de değerlendirmeye alınmaktadır. Bu teoriye göre, daha önceden göç etmiş olanlar ile yeni göç edecekler arasındaki iletişim, sosyal ve kültürel bağlar göç etme kararlarını etkilemektedir. Göçmen iletişim ağı sadece göç edilecek ülke ve o ülkedeki iş gücü piyasası hakkında bilgi sağlamakla kalmamak da aynı zamanda göç edeceklere ekonomik, sosyal ve psikolojik destek vermektedir. 

Ayrıca artan göçlerle birlikte göç hareketlerinin bazı temel özelliklerinden söz edilebilir. İlk olarak göçün küresel bir niteliğe büründüğünü söylemek mümkündür. Artık birçok ülke göç hareketlerinden her geçen gün daha fazla etkilenmektedir. İkinci olarak söylenebilecek şey göçün hızlanmasıdır. Kişilerin uluslararası göç hareketleri günümüzde bütün temel bölgelerde artmaktadır. Hükümet politikalarının zorluğu bu oranı daha da artırmaktadır. 

Üçüncü özellik göçün çeşitlenmesi dir. Birçok ülke sadece bir tip göçle değil, işgücü göçü, mülteci veya kalıcı yerleşim gibi sorunlarla uğraşmaktadır. Dördüncü özellik göçün feminen bir niteliğe bürünmesidir. Önceden mülteci ve işgücü göçlerinde erkekler daha hâkim durumda iken, 1960’lardan bu yana göçlerde kadınlar da etkili olmaya başlamıştır. Öte yandan göçmen yasalarının yeterli olmaması ve yasa dışı göç ile mücadelede her devletin kararlı olmaması soruna yönelik gevşek uygulama, “göçmen hakları” kavramının daha çok 
kabul edilmeye başlanması sorunun daha derinleşmesine ve yorumların çeşitlenmesine neden olmaktadır15. 

Yasa dışı göçte kullanılan yöntemlere bakıldığında ise en yaygın olanın deniz yoluyla gerçekleştirilen göç olduğu görülmektedir. Ticari gemilere kaçak olarak binmek veya küçük bot ve benzeri deniz araçlarıyla hedef bölgelere ulaşılmaya çalışılmaktadır. İkinci sırada kara yoluyla gerçekleştirilen yasa dışı göç gelmektedir. Sınır kapıları dışında kalan, fiziki yapıdan kaynaklanan nedenlerle kontrolün güç olduğu arazi kesimlerinden yaya olarak veya binek hayvanlar kullanılarak sınır geçilmeye çalışılmaktadır. Üçüncü ve daha az yaygın yöntem ise hava yoludur. Havayolu ulaşımı, yolcuların giriş ve çıkışlarının üst seviyede kontrol altında bulundurulduğu bir ulaşım şekli olduğundan ve ancak sahte seyahat belgesi kullanılarak gerçekleştirilebileceğinden oldukça zordur. 

Örneğin, Türkiye’den Batı Avrupa ülkelerine yönelen yasa dışı göç hareketlerinin önemli bir kısmı deniz yolu ile gerçekleşmektedir. Türkiye’den hareket eden ve Avrupa ülkelerine ulaşan gemi ya da teknelerin sayısı 2001 yılında 17, 2002 yılında 2 olarak tespit edilmiştir. 2003 yılında ise sadece bir geminin Türkiye’den hareket ettiği bilgisine ulaşılabilmiştir. 2004, 2005 ve 2006 yıllarında Türkiye’den yasa dışı yollarla çıkış yaparak Avrupa’ya ulaşan bir gemi ya da 
tekne bulunmamaktadır. 2007 yılında ülkemizden hareket ederek İtalya kıyılarına ulaşabilmiş yalnızca 1 gemi kayıtlarımıza alınmışken, 2009 yılında 1, 2010 yılında 4 gemi yurtdışında yakalanmıştır16. Bununla birlikte, ülkemizden yasa dışı göçmenlerle birlikte çıkış yapmaya çalışırken 2001 yılında 19, 2002 yılında 70, 2003 yılında 18, 2004 yılında 12, 2005 yılında 28, 2006 yılında 27, 2007 yılında 51, 2008 yılında 379, 2009 yılında 155, 2010 yılında 39 tekne 
güvenlik güçlerimizce yakalanmıştır17. 

Sahte belgeyle giriş yapma hususunda da 1999 yılında 6.069, 2000 yılında 24.504, 2001 yılında 15.208, 2002 yılında 11.084, 2003 yılında 9.362, 2004 yılında 11.093, 2005 yılında 8.818, 2006 yılında 8.107, 2007 yılında 14.265, 2008 yılında 11.046, 2009 yılında 12.804, 2010 yılında 15.227 olmak üzere toplam 147.587 yabancının ülkeye girişine izin verilmemiştir.18. 

3. CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,;

***

YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE BÖLÜM 1

YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE BÖLÜM 1

Emine AKÇADAĞ 
Açıklama: BİLGESAM 
BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 


İÇİNDEKİLER 


GİRİŞ ............................................................................ 1 
1. DEĞİŞEN GÜVENLİK ANLAYIŞI ...................................... 2 
2. YASADIŞI GÖÇ KAVRAMI ............................................. 3 
2.1. Yasa dışı Göçün Nedenleri ......................................... 5 
2.2. Yasa dışı Göç ve Güvenlik ......................................... 8 
2.3. Yasa dışı Göçle Mücadelede Ululararası Düzenlemeler ... 10 
3. AVRUPA VE GÖÇ OLGUSU ........................................... 13 
3.1. Ortak Göç ve Sığınma Politikası için Çalışmalar ........... 14 
3.2. 11 Eylül Saldırılarının Ardından Avrupa’nın Göçe Yaklaşımı ...... 17 
3.3. Yasa dışı Göçle Mücadelede İşbirliği ........................... 24 
3.3.1. AB’nin Akdeniz Politİkası ....................................... 24 
3.3.2. AB Komşuluk Politikası ......................................... 26 
4. YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE ...................................... 27 
4.1. Uluslar arası Düzenlemelerin Türkiye’nin Ulusal Göç Mevzuatına Yansıması ..... 29 
4.2. AB Üyelik Sürecinin Türkiye’nin Yasa dışı Göçle Mücadelesine Etkisi... 31 
4.2.1. Entegre Sınır Yönetimi ............................................................. 34 
4.2.2. Geri Kabul Anlaşmaları ............................................................ 36 
4.2.3. Türkiye’nin Sığınma Politikası ................................................... 37 

5. YASA DIŞI GÖÇLE MÜCADELEYE YÖNELİK ÖNERİLER ........................ 44 

SUNUŞ 

Dünya’daki ve yurt içindeki gelişmeleri takip ederek geleceğe yönelik öngörülerde bulunmak; Türkiye’nin ikili ve çok taraflı uluslararası ilişkilerine, 
güvenlik stratejilerine; siyasi, ekonomik, teknolojik, çevresel ve sosyo-kültürel problemlerine yönelik bilimsel araştırmalar yapmak; karar alıcılara milli menfaatler doğrultusunda gerçekçi çözüm önerileri, karar seçenekleri ve 
politikalar sunmak Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM)’nin kuruluş amaçları arasında yer almaktadır. BİLGESAM, Bilge Adamlar Kurulu’nun ilk toplantısında alınan kararlar doğrultusunda, yukarıda aktarılan amaçları gerçekleştirmek üzere, çeşitli konularda raporlar hazırlamaktadır. 

Bu çerçevede, 13. Bilge Adamlar Kurulu Toplantısı’nda alınan karar gereğince, sınıraşan niteliği sebebiyle küresel bir sorun haline dönüşmüş yasa dışı göç ile ilgili olarak bir rapor hazırlanmıştır. 

Raporda belirtildiği gibi, ulaşım ve iletişim alanında yaşanan gelişmeler sayesinde, seyahat süreleri azalması; internet, mobil telefon ve uydu aracılığı ile her türlü bilgiye ulaşım kolaylaşması yasa dışı göç oranının artmasına yol açmıştır. Terörizm, göçmen kaçakçılığı, insan ticareti gibi suçlarla bağlantısı sebebiyle hedef ülkelerce bir güvenlik tehdidi olarak kabul edilen yasa dışı göç, özellikle 11 Eylul sonrası dönemde söz konusu ülkelerin göç ve sığınma 
politikalarını katılaştırma larına ve yasa dışı göçü engellemek adına ciddi önlemler almalarına neden olmuştur. Bu sebeple yasa dışı göç günümüzde daha çok güvenlik perspektifinden değerlendirilmektedir. 

Ancak bu güvenlik perspektifi göç olgusunun insani boyutunun gözden kaçırılmasına sebep olmaktadır. Yasal göç ve sığınma prosedürlerini aşamayıp yasa dışı göçe başvuran kişilerin önemli bir kısmı gerek göç sırasında gerekse de hedef ülkeye varışlarından itibaren oldukça güç şartlarda yaşamak ve barınmak zorunda kalmaktadır. Bu durum tüm ilgili ülkeler gibi bugün hem transit hem de hedef ülke haline gelmiş Turkiye’ye de bir takim sorumluluklar yüklemektedir. 

Bu raporun amacı, bir yandan bu sorumlulukları yerine getirmeye, bir yandan konuyla ilgili AB müktesebatına uyum sağlamaya bir yandan da ulusal menfaatlerini gözetmeye çalışan Türkiye’de, yasa dışı göçün engellenmesi hususunda yapılanlara ve yapılması gerekenlere değinilerek konuyla ilgili mevcut perspektifin genişletilmesidir. 

Raporun bu alanda çalışma yapan akademisyenler, araştırmacılara ve Türkiye'nin dış politika stratejilerine katkı sağlaması temennisiyle, raporu hazırlayan Emine AKÇADAĞ’a ve destek sağlayan BİLGESAM personeline teşekkür ederim. 

Doç. Dr. Atilla SANDIKLI 
BİLGESAM Başkanı 

YASA DIŞI GÖÇ VE TÜRKİYE 

GİRİŞ 

Göç insanlık tarihi kadar eski bir kavramdır. İlk zamanlardan itibaren insanlar doğal afetler, beslenme ihtiyacını ya da temel yaşam gereksinimlerini karşılayamama gibi nedenlerle göç etmeye başlamıştır. 
Zaman içerisinde sanayileşmeyle birlikte göç sebepleri daha da çeşitlenmiş; ekonomik gereksinimler, iş gücü ihtiyacını karşılama, siyasi istikrarsızlık ortamından kaçış gibi faktörler de göç nedenleri arasına girmiştir. Gittikçe derinleşen Kuzey-Güney uçurumu neticesinde, azgelişmiş, siyasi istikrarsızlık ve kaosla boğuşan, baskı ve zulmün olduğu ülkelerdeki insanlar, kurtuluşu daha iyi bir yaşantı vaat eden Kuzey ülkelerinde görmeye başlamıştır. Yasal yollardan bu ülkelere girmeleri mümkün olmadığı takdirde de yasa dışı göçe başvurmaktan çekinmemektedirler. 

Bugün yasa dışı göç, terörizm, göçmen kaçakçılığı, insan ticareti gibi suçlarla bağlantısı sebebiyle hedef ülkelerce bir güvenlik tehdidi olarak kabul edilmekte ve bu ülkeleri ciddi önlemler almaya teşvik etmektedir. Öte yandan sosyal istikrar, demografik güvenlik, kültürel kimlik, sosyal güvenlik sistemi, refah devleti felsefesi ve iç güvenlik meselelerinin de hedef ülkelerin göçle ilgili yaklaşımlarında şekillendirici olduğunu ifade etmek gerekmektedir. 

Günümüzde özellikle 11 Eylül sonrası göçe hedef olan Avrupa Birliği (AB) ülkeleri göç ve sığınma politikalarını katılaştırmakta ve çevrelerine görünmeyen duvarlar örerek yasa dışı göç tehdidinden korunmaya çalışmaktadır. Dolayısıyla sınıraşan niteliği sebebiyle küresel bir sorun haline gelen yasa dışı göç, günümüzde daha çok güvenlik perspektifinden değerlendirilmektedir. 

Ancak bu güvenlik perspektifi göç olgusunun insani boyutunun gözden kaçırılmasına sebep olmaktadır. Zira yasal göç ve sığınma prosedürlerini aşamayıp yasa dışı göçe başvuran kişilerin önemli bir kısmını, siyasi baskı, zulüm, ekonomik kriz, açlık…vb gibi olumsuz ortamlardan kaçan kişiler oluşturmaktadır. En temel insan haklarına sahip olmak amacıyla göç eden bu kişiler çoğu zaman insan tacirlerinin eline düşmekte, göç yolunda can vermekte; hedef ülkeye varmayı başarsalar dahi çok zor şartlarda barınmak ve çalışmak zorunda kalmakta; yakalandıkları takdirde de sınır dışı edilme sorunlarıyla yüzleşmektedirler. Dolayısıyla göç olgusunun bu insani boyutu hedef ülkelere, göç ve sığınma politikalarını belirlerken birtakım sorumluluklar yüklemektedir. 

Bilhassa 11 Eylül sonrası dönemde bu sorumluluklara ne kadar riayet ettiği tartışmalı olmakla birlikte, yasa dışı göç sorununu ciddi oranda yaşayan AB, ortak bir göç ve sığınma politikası geliştirme girişimindedir. AB’ye aday ülke statüsündeki Türkiye ise bu konuda bir yandan müktesebata uyum sağlamaya bir yandan da ulusal menfaatlerini gözetmeye çalışmaktadır. 

Bu raporda, yasa dışı göç olgusu, göçün güvenlik tehdidi olarak algılanışı, AB göç ve sığınma politikalarının mahiyeti, yukarıda belirtilen sorumluluk ile uyumu, Türkiye’nin bu konudaki politikaları ve zaman içerisinde bu politikalarda gözlenen değişimler ele alınmaktadır. Bu çalışma ile yasa dışı göçün engellenmesi hususunda yapılanlara ve yapılması gerekenlere değinilerek konuyla ilgili mevcut perspektifin genişletilmesi amaçlanmaktadır. 

1. DEĞİŞEN GÜVENLİK ANLAYIŞI 

20. yüzyılda yaşanan iki dünya savaşı, bu döneme kadar süregelmiş siyasi düşünce çizgisinin sürdürülebilir bir güvenlik anlayışı vaat etmediğini gözler önüne sermiştir. Dolayısıyla savaş sonrası dönem, güvenlik sorunsalını ve nasıl çözümlenmesi gerektiğine ilişkin teorik ve metodolojik yaklaşımları gündeme taşımıştır. 

Kavramsal ve kuramsal yaklaşımların sistemden ve aktörlerden ayrı düşünülemeyeceği gerçeğinin kanıtı niteliğinde, Soğuk Savaş döneminin iki kutuplu sisteminde güvenlik çalışmalarını şekillendiren ve döneme hâkim teori realizm olmuştur. “Realizm” olarak adlandırılan uluslararası ilişkilerin klasik yaklaşımında güvenlik, gücün bir uzantısı olarak ele alınmaktadır.1 Realist yaklaşımda uluslararası politikanın temel konusunu veya gündemini egemen devletlerin askeri güvenlik konuları oluşturmaktadır. Uluslararası politikayı etkileyen faktörler, Neorealizm’in kurucusu Kenneth Waltz’a göre “yüksek politika” (high politics) adını verdiği güvenlik ve askeri konulardır. Devletlerin birinci önceliği güvenliklerini maksimize etmeye çalışmaktır. Oysa “alçak politika” (low politics) olarak ifade edilen refah ve zenginliği artırmaya dönük politikalar güvenlik ve prestij amaçlı yüksek politikaya göre ikincil düzeydedir. 

Yine bu dönemde güvenlik, “devletlerarası ilişki” temelinde tanımlanmakta ve “egemenlik, ittifak, devletlerarası müzakereler, stratejik caydırma ve konvansiyonel ve nükleer silah” konuları ile ilişkilendirilmektedir. Özetle klasik realizm ve neorealizm teorileri büyük ölçüde askeri açıdan tanımladıkları ulusal güvenlik kavramı ile 90’lı yılların sonuna kadar güvenlik literatürüne hakim olmuştur. 

Bununla birlikte sistemin kendi içinde değişim geçirdiği 1960’lı ve 1970’li yıllardaki görece ılımlı havanın literatüre yansıması sonucu ortaya çıkan kuramsal yaklaşımlar, klasik güvenlik anlayışının sorgulanmasını beraberinde getirmiştir. Felsefi ve tarihi arka planını liberal düşünceden alan fonksiyonalizm, pluralizm ve transnasyonalizm ile Marksist teoriden alan neo-Marksist yaklaşımlar, ortaya koydukları düşüncelerle realist teorinin güvenlik 
perspektifine alternatif model üreten kuramsal çalışmalar olarak ön plana çıkmıştır. Söz konusu teorik yaklaşımlar, realizmin gücünü ve hegemonyasını kıramasalar da getirdikleri eleştiri ve önerilerle Soğuk Savaş sonrasındaki eleştirel güvenlik yaklaşımlarına ve yeni güvenlik anlayışına uygun teorik zemin hazırlamışlar dır 2. 

Soğuk Savaş sonrası dönemde güvenlik konularının gündemini oluşturan salt askeri konulara, 90’lı yıllarda yaşanan paradigma değişimi neticesinde birey ve toplum odaklı yeni güvenlik konuları da eklenmiştir. Küreselleşme güvenlik alanında da kendini göstermiş ve devlet odaklı ulusal güvenlikten birey ve toplum odaklı uluslararası güvenliğe doğru bir kayış söz konusu olmuştur. Güvenliğe yaklaşımdaki bu dönüşüm, daha bütüncül, güvenliğin askerî ve 
diğer tüm boyutlarını içeren bir anlayışın benimsenmesi anlamına gelmektedir. Bu açıdan gerek liberal ve neo-Marksist kuramlar gerekse de postpozitivist eleştirel yaklaşımlar ileri sürdüğü çok boyutlu güvenlik perspektifleriyle, hem yeni güvenlik anlayışının bütünselliğini ve çeşitliliğini göstermiş hem de klasik paradigmaya alternatif bir güvenlik modeli sunmuştur.3 Böylece 21. yüzyılda güvenlik, sadece askeri bir kavram olmaktan çıkarak büyük ölçüde siyasi ve sosyolojik bir kavram haline gelmiştir. 

Bu bağlamda bölgesel çatışma, enerji güvenliği, iklim değişimi, organize suçlar ve yasa dışı göç gibi konular da uluslararası güvenliğe yönelik tehditler olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. “ Yumuşak güvenlik (soft security) ” olarak da adlandırılan bu yeni güvenlik yaklaşımı, uluslararası toplumun göçe bakışına farklı bir boyut kazandırmıştır. 

2. Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,;

***