1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 17

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 17

SONUÇ 

Bu çalışmanın konusunu oluşturan 1964 ve 1967 Kıbrıs krizlerinin yaşandığı dönemde ABD Başkanlığı görevini yürüten Lyndon B. Johnson, Kıbrıs sorununu, 
“dünyadaki en karmaşık sorunlardan biri” şeklinde tanımlamıştır.635 Gerçekten de Johnson’ın başkanlığı süresince Kıbrıs sorunu, her ne kadar Vietnam Savaşı gibi 1960’lar boyunca ABD dış politikasını sürekli meşgul eden ve Amerikan yönetimlerini oldukça zorlayan bir sorun olmasa da, belli dönemlerinde ABD’li 
yetkililerin çaresizlik içinde bocalamalarına neden olan bir uluslararası anlaşmazlık olmuştur. 

Bu durumun en açık şekilde görüldüğü dönem, 1964 yılının yaz aylarıdır. Söz konusu dönemde, Kıbrıs sorununun nihai olarak çözülmesi için Türkiye ile 
Yunanistan’ı ortak bir paydada buluşturmayı amaçlayan Amerikan planlarındaki tutarsızlık, ABD’nin Kıbrıs sorunu ile uğraşmakta olan diplomatlarının çaresizliğinin göstergesidir. Nihai çözüm olarak imtiyazlı enosis yönteminin taraflarca kabul edilmesi yönündeki Amerikan arzusu değişmemekle birlikte, koşullara bağlı olarak neredeyse günübirlik hazırlanan planların hepsi başarısız olmuştur. Nicolet’nin de belirttiği gibi, bu dönemde ABD’nin çözüm için öngördüğü planlar açık ve net değildir. Açık ve net olan, ABD’nin planlarının hangi amaca hizmet etmesi gerektiğidir: Kıbrıs’ın Yunanistan ve Türkiye arasında bir çatışma nedeni olmaktan çıkarılması.636 

ABD’nin Kıbrıs sorununa çözüm bulma çabalarının başarısızlıkla sonuçlanması konusunda eleştiri yöneltilebilecek esas nokta, ABD’li yetkililerin 
Kıbrıs’a bakış açılarıdır. Laipson’un haklı ifadeleriyle “Amerikalılar Kıbrıs’ı, devletten devlete normal ilişkiler yürütülecek bir ülkeden çok, bir sorun olarak 
düşünme eğilimi” taşıyorlardı.637 Hatta Stearns’e göre, ABD’li siyasetçiler, Yunanistan, Türkiye ve Kıbrıs’a “uzun tarihi geçmişleri ve ABD’nin küresel 
stratejisi ile uyumlu olsun ya da olmasın, bölgesel çıkarlara dayanan askeri ve diplomatik öncelikleri olan devletlerden çok, bir stratejik denklemin parçaları gibi” davranıyorlardı.638 Bu tür bir yaklaşımın sonucu da, ABD’nin Türkiye, Yunanistan ve bağımsız bir devlet olarak uluslararası arenaya çıktığı zamandan beri bir türlü NATO şemsiyesi altına sokmayı başaramadığı Kıbrıs’la olan ikili ilişkilerinin kaçınılmaz olarak bozulması oluyordu. 

Ancak yukarıdaki eleştirilerin haklılığını teslim ederken, söz konusu bakış açısının oluştuğu uluslararası ortamı da göz ardı etmemek gerekir. Kıbrıs sorununun 
NATO ittifakının gücüne ve istikrarına ciddi anlamda tehdit oluşturduğu dönem Soğuk Savaş’taki ABD - SSCB rekabetinin neredeyse dorukta olduğu yıllara denk düşmektedir. 1960’ta Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla bir Türk - Yunan savaşı ihtimali ortaya çıkmadan geçici olarak çözüme kavuşturulan Kıbrıs sorunu, 1963’ün sonlarında adada başlayan çatışmalar sonucu, ABD’nin yeniden NATO’nun güneydoğu kanadının istikrarı konusunda endişelenmesine neden oldu. Üstelik 1964 yılının büyük bölümünde devam eden bu krizin 1962 yılındaki Küba Füze Krizi gibi dehşet verici bir bunalımdan kısa süre sonra ortaya çıkması ve söz konusu çatışmalar nedeniyle Türkiye’nin kriz boyunca Kıbrıs’a müdahale söyleminde bulunması, bağlantısız tutumu nedeniyle Kıbrıs’ın bağımsızlığına ve egemenliğine destek veren SSCB’nin soruna müdahil olarak Küba Füze Krizi benzeri yeni bir bunalım yaratması ihtimalinden çekinen ABD’nin endişelerini daha da artıran etkenlerdi. Bu nedenle ABD’li diplomatlar, 1964 Kıbrıs krizi boyunca öncelikle olası bir Türk -Yunan savaşını önlemeye, ardından da bu ihtimali tamamen ortadan kaldırmak için Kıbrıs sorununu nihai olarak çözmeye çalıştılar. İlk amaca ulaşılmasına rağmen ikincisine ulaşma yönündeki çabalar başarısızlıkla sonuçlandı. 

1964’tekine göre oldukça kısa süren 1967 Kıbrıs krizi sırasında da ABD’nin öncelikli hedefi, iki müttefikinin Kıbrıs nedeniyle savaşmalarını önlemekti. Fakat bu kez ABD, savaşı önlemek için yaptığı girişimlerde 1964’tekilere nazaran daha dikkatli olmaya çalıştı. 1964 krizinde olduğu gibi bir “Johnson Mektubu” 
göndermedi. Bu dikkatin sebebi, ilk krizdeki tutumu nedeniyle müttefiklerinin özellikle de Türkiye’nin-duyduğu hoşnutsuzluğun ikili ilişkileri olumsuz 
etkilemesiydi. Kıbrıs sorunu yüzünden ABD’nin Türkiye ile olan ilişkileri, Soğuk Savaş’ta yaşanan Yumuşama’nın da etkisiyle iki kriz arası dönemde ciddi gerileme göstermişti. 

ABD’nin bu iki kriz sırasında da temel kaygısı, NATO’nun güneydoğu kanadıydı. 1947 Truman Doktrini’nden beri Türkiye ve Yunanistan’a yaptığı “yatırım”ların Kıbrıs üzerine yaşanacak bir savaşla heba olmasını istemeyen ABD, SSCB’yi çevreleme açısından hayatî önem taşıyan bu kanadın çökmesine izin veremezdi. 
Kıbrıs sorunu nedeniyle iki NATO müttefiki arasında yaşanan anlaşmazlık, savaşa varmasa bile, NATO’nun güvenilirliğine ve itibarına büyük zarar 
veriyordu. Soğuk Savaş aynı zamanda bir prestij mücadelesiydi ve kendi içinde barışı ve istikrarı koruyamayan bir örgütün Batı dünyasını uluslararası komünizm tehdidine karşı koruması düşünülemezdi. 

Bu nedenle, krizlerin yaşandığı dönemde ABD’nin Kıbrıs politikasında şöyle bir önem sıralaması mevcuttu: Kıbrıs’la İkili İlişkiler < Türkiye ve Yunanistan’la 
İkili İlişkiler < Kıbrıs Üzerine Savaşın Önlenmesi (NATO’nun Güneydoğu Kanadının İstikrarı). Washington’a göre, Kıbrıs’ın kendisi ve bu ülkeyle olan 
ilişkiler, ABD’nin Türkiye ve Yunanistan ile olan ilişkileri düşünüldüğünde çok da önemli değildi. Bu iki ülkedeki Amerikan çıkarları, Kıbrıs’takilerden çok daha 
büyüktü. Ancak bu iki ülkenin Kıbrıs sorunu nedeniyle savaşarak NATO ittifakını yıkıma götürebilecekleri kaygısı da, ABD’nin söz konusu ülkelerle olan ikili 
ilişkilerinden daha öncelikliydi. Nitekim ABD, krizlerin savaşa dönüşmemesi için her türlü çabayı göstermiş ve bu çabalarının ikili ilişkilerde olumsuz etki 
yaratabileceği düşüncesini ikinci plana atmıştı. Bu anlayışta, şüphesiz o dönemde ABD’li yetkililere hâkim olan realizmin etkisi vardı. Camp, bu olgunun ABD’nin Kıbrıs politikasındaki yansımasını şu sözlerle açıklamaktadır: 

“Kendisinden önceki İngiliz politikasında olduğu gibi, ABD’nin Kıbrıs’a yönelik politikası, büyük ölçüde Reelpolitik’in ya da realizm siyasetinin yapısal zorunluluklarına dayanmaktadır. 
Böyle bir politika, diplomasinin uluslararası sorunlara çözüm geliştirme gibi bir rolü olduğunu varsayar. Realist bir devlet adamı çözümün var olan güç dengesine dayanmasını gözetir. …Yapısal olarak realist bir politika, genellikle hakkaniyeti göz ardı eder ve nasıl kazanıldığına bakmaksızın 
istikrarı ilahlaştırma eğilimindedir; bu nedenle etkili yönetimi, adil yönetimin üstünde görür.”639 

Kısacası, ABD ve SSCB’nin birbirleriyle açıkça ve doğrudan karşı karşıya gelmek yerine genellikle üçüncü taraflar yoluyla karşılaşmayı ve rekabet etmeyi 
tercih ettikleri Soğuk Savaş ortamında640 Kıbrıs sorunu, büyük ölçüde dış güçlerin politikaları tarafından şekillenen ve Kıbrıslıların çok az kontrol edebildikleri ya da hiç kontrol edemedikleri bir anlaşmazlık olarak yer aldı.641 Bu sorun nedeniyle 1964 ve 1967’de yaşanan iki kriz, özellikle ABD’nin girişimleri sayesinde savaşa dönüşmeden atlatıldı. Ancak yine ABD’nin sorunun tamamen ortadan kalkması için yaptığı girişimlerden sonuç alınamadı. Böylece, [bu çalışmanın kapsamı dışında tutulan] 1974 Kıbrıs krizi, “bir sorunu çözmeden (ama sınırlı ve pasif durumda tutarak) kalıcı hâle getirmenin genellikle daha büyük çaplı karşı karşıya gelmelere yol açtığı” yönündeki görüşü haklı çıkardı.642 


BU BÖLÜM DİPNOTLARI ;

618 ABD, 1967 krizinde Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’ın anlaşmalarında en büyük paya sahip olan 
Cyrus Vance’in krizin çözülmesindeki katkılarının bile çok vurgulanmasını istemiyordu. Hart’a göre, BM Genel Sekreteri’nin 3 Aralık 1967’de sorunun taraflarına yapmış olduğu çağrıyı okuyanların bir Vance Misyonu olduğunu anlamaları imkânsız gibiydi. Hart, op. cit., s. 98-99. Vance’in görüşmeleri  sırasında herhangi bir ABD planı ile ortaya çıkmaması, iş çıkmaza girince gayrıresmi olarak bir öneri sunması da ABD’nin 1964 krizinde olduğu gibi tarafların tepkisini çekmemek için “ön plana çıkmama” (low profile) taktiğini kullandığını gösteriyordu. 
619 Sarıca, et al., op. cit., s. 144. 
620 Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 27. 
621 Johnson Mektubu’nda da görüldüğü gibi adaya askeri bir müdahalede bulunulması hâlinde SSCB’nin Kıbrıs Cumhuriyeti’ni korumak için savaşa girmekten bile çekinmeyeceği yönündeki tehdit 
1964 krizi sırasında Türkiye’nin müdahale söyleminin arttığı dönemlerde esasen Türk yetkililerin gözlerini korkutmak için kullanılıyordu. Fakat hem Johnson Mektubu’nun Türkiye’de yarattığı tepki hem de iki kriz arası dönemde yaşanan gelişmeler nedeniyle artık bu taktik eski etkililiği ile kullanılabilecek gibi görünmüyordu. Nitekim SSCB’nin 1967 krizindeki tutumu da bunu açıkça gösterdi. Sovyetlerin bu krizde takındıkları tutum aslında 1964 krizi sırasındaki tutumla neredeyse aynıydı fakat bu kez Türkiye’dense ABD, NATO ve Yunanistan Moskova’nın hedefindeydi. Bkz. 
Joseph, op. cit., s. 142. 22 Kasım 1967 tarihli Sovyet Hükümeti bildirisinde 1964 yılındaki bildirilerde olduğu gibi “Kıbrıs sorunu, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenlik bağımsızlık ve toprak bütünlüğü esasına göre çözümlenmelidir” denildikten sonra kriz nedeniyle bazı Yunan çevrelerini, ABD’yi ve NATO’yu suçlayan ifadelere yer veriliyordu. Bkz. Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 32 33. Kıbrıs’ta çatışmaları başlatan Yunan General Grivas’ın bu emri Atina’dan aldığı ve komünizm düşmanı faşist Yunan Cuntası’nın da ABD’nin etki ve desteği olmadan böyle bir işe kalkışamayacağı düşünülüyordu. Bkz. Joseph, op. cit., s. 142-143. SSCB, kriz boyunca Makarios’u ve Kıbrıs Cumhuriyeti’ni destekleyen bir tutum sergilemekle birlikte, Türkiye ile gelişmekte olan ilişkilerini de 
düşünerek “son derece ılımlı bir üslûp kullandı.” Bkz. Fırat, op. cit., s. 236. 
622 Uslu, op. cit., s. 218. 
623 Tozun Bahcheli, Greek-Turkish Relations Since 1955, Boulder, Westview Press, 1990, s. 74; 
Danopoulos, op. cit., s. 261-262; Gürel, Tarihsel Boyut…, s. 62; Sönmezoğlu, op. cit., s. 25-26. 
624 Ehrlich, op. cit., s. 113. 
625 Stavros Panteli, The Making of Modern Cyprus From Obscurity To Statehood, London, 
Interworld Publication, 1990, s. 222’den aktaran Göktepe, op. cit., s. 441; Foley ve Scobie, op. cit., s. 168. 
626 Bölükbaşı, op. cit., s. 419. 
627 Hart, op. cit., s. 101. 
628 Harris, “Turkey and the United States…,” s. 71. 
629 Campbell, “The United States…,” s. 16. 
630 Stern, op. cit., s. 38. 
631 Adams, “The American Concern…,” s. 102. 
632 supra., s. 172-173. 
633 Campbell, op. cit., s. 15-16. 
634 Adams, op. cit., s. 105. 
635 Idem. 
636 Nicolet, op. cit., s. 96. 
637 Ellen B. Laipson, “Cyprus: a Quarter Century of US Diplomacy,” içinde John T. A. Koumoulides, (ed.), Cyprus in Transition 1960-1985, London, Trigraph, 1986, s. 55’ten aktaran Ibid., s. 102. 
638 Monteagle Stearns, Entangled Allies: US Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, New York, Council on Foreign Relations Press, 1992, s. 16. 
639 Camp, op. cit., s. 44. 
640 Morgenthau, op. cit., s. 119. 
641 Christopher Hitchens, Cyprus, London, Quartet Books, 1984, s. 10. 
642 Van Coufoudakis, “United Nations Peacekeeping and Peacemaking and the Cyprus Question,” The Western Political Quarterly, Vol. 29, No. 3 (Sep. 1976), s. 465. 

KAYNAKÇA 

I. KİTAPLAR 

ADAMS, Thomas W. ve COTTRELL, Alvin J., Kıbrıs’ta Komünizm, Ankara, 
Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Matbaası, 1967. 

ADAMS, Thomas W. ve COTTRELL, Alvin J., Cyprus Between East and West, 
Baltimore, The John Hopkins Press, 1968. 

AMBROSE, Stephen E., Dünyaya Açılım: 1938’den Günümüze Amerikan Dış 
Politikası, çev. Ruhican Tul, Ankara, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, 1992. 

AN, Ahmet, Kıbrıs Sorununun Perde Arkası: Adadaki İngiliz Üsleri ve 
Amerikan Tesisleri, İstanbul, Gelenek Yayınevi, [20??]. 

ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara, Atatürk 
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu – Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991. 

ATAÖV, Türkkaya, Amerika, NATO ve Türkiye, Ankara, Aydınlık Yayınevi, 
1969. 

ATTALIDES, Michael A., Cyprus: Nationalism and International Politics, New 
York, St. Martin’s Press, 1979. 

BAHCHELI, Tozun, Greek-Turkish Relations Since 1955, Boulder, Westview 
Press, 1990. 

BALL, George, The Past Has Another Pattern: Memoirs, New York, W. W. 
Norton & Company, 1982. 

BARUTÇU, Ecmel, Hariciye Koridoru, Ankara, 21. Yüzyıl Yayınları, 1999. 

BITSIOS, Dimitri S., Cyprus: The Vulnerable Republic, Thessaloniki, Institute for 
Balkan Studies, 1975. 

BİLGE, Suat et al., Cyprus: Past, Present, Future, Ankara, Ajans – Türk Matbaası, 
1964. 

BİLGE, Suat, Ankara Atina Lefkoşe Üçgeni, Ankara, İmge Kitabevi, 1996. 

BİRAND, Mehmet Ali, Diyet: Türkiye ve Kıbrıs Üzerine Uluslararası 
Pazarlıklar, İstanbul, Ağaoğlu Yayınevi, 1979. 

BOROWIEC, Andrew, The Mediterranean Feud, New York, Praeger, 1983. 

BÖLÜKBAŞI, Süha, The Superpowers and the Third World: Turkish – 
American Relations and Cyprus, Lanham-New York-London, University Press of 
America, 1988. 

________, Barışçı Çözümsüzlük: Ankara’nın ABD ve BM ile Kıbrıs Macerası, 
Ankara, İmge Kitabevi, 2001. 

BRYSON, Thomas A., American Diplomatic Relations With the Middle East, 
1784-1975: A Survey, Metuchen, N. J., The Scarecrow Press, Inc., 1977. 

CLOGG, Richard, A Concise History of Greece, New York, Cambridge University 
Press, 1992. 

COUFOUDAKIS, Van, (der.), Essays on the Cyprus Conflict, New York, Pella 
Publishing Company, 1976. 

COULOUMBIS, Theodore A., The United States, Greece and Turkey: the 
Troubled Triangle, New York, Praeger, 1983. 

CRAWSHAW, Nancy, The Cyprus Revolt, London, George Allen & Unwin, 1978. 

ÇAY, Abdulhaluk, Kıbrıs’ta Kanlı Noel – 1963, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma 
Enstitüsü Yayınları, 1989. 

DENKTASH, Rauf R., The Cyprus Triangle, London, K. Rustem & Brother, 1988. 

DENKTAŞ, Rauf R., Hatıralar, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, 2000. 

________, Kıbrıs Girit Olmasın, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005. 

________, Yeniden 12’ye 5 Kala, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005. 

DULL, James, The Politics of American Foreign Policy, Englewood Cliffs, New 
Jersey, Prentice-Hall Inc., 1985. 

DURRELL, Lawrence, Acı Limonlar: Kıbrıs 1956, İstanbul, Belge Yayınları, 1992. 

EGELİ, Sabahattin, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Nasıl Yıkıldı, İstanbul, Kastaş 
Yayınevi, [19??]. 

EHRLICH, Thomas, Cyprus 1958-1967, London, Oxford University Press, 1974. 

ERİM, Nihat, Kıbrıs: Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde, Ankara, Ajans-Türk, 
[197?]. 

EROĞLU, Hamza, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Kıbrıs Barış Harekâtı, Ankara, Emel 
Matbaacılık, 1975. 

ERTEKÜN, Münir N., The Cyprus Dispute, Oxford, The University Press, 1981. 

FIRAT, Melek M., 1960-71 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Ankara, 
Siyasal Kitabevi, 1997. 

FOLEY, Charles, The Memoirs of General Grivas, London, Longmans, 1964. 

FOLEY, Charles ve SCOBIE, William I., The Struggle For Cyprus, Stanford, 
Hoover Institution Press, Stanford University, 1975. 

FREIDEL, Frank, America in the Twentieth Century, New York, Alfred A. Knopf, 
1970. 

GOLAN, Galia, Soviet Policies in the Middle East: From World War II to 
Gorbachev, Cambridge, Cambridge University Press, 1991. 

GÖNLÜBOL, Mehmet, et al., Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara, Siyasal 
Kitabevi, 1993. 

GÜREL, Şükrü Sina, Ortadoğu Petrolünün Uluslararası Politikadaki Yeri, 
Ankara, AÜSBF Yayınları, 1979. 

________, Kıbrıs Tarihi (1878-1960): Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası 
Politika, Cilt 2, İstanbul, Kaynak Yayınları, 1985. 

________, Tarihsel Boyut İçinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1993), Ankara, 
Ümit Yayıncılık, 1993. 

HADAR, Leon T., Quagmire: America in the Middle East, Washington, Cato 
Institute, 1992. 

HARRIS, George S., Troubled Alliance: Turkish – American Problems in 
Historical Perspective, 1945 - 1971, Washington, Hoover Institution Studies, 1976. 

________, Turkey: Coping with Crisis, Boulder, Westview Press, 1985. 

HART, Parker T., Two NATO Allies at the Threshold of War: Cyprus: A 
Firsthand Account of Crisis Management, 1965-1968, London, Duke University 
Press, 1990. 

HASGÜLER, Mehmet, Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu, İstanbul, 
İletişim Yayınları, 2000. 

HEINZE, Christian, Cyprus Conflict 1964-1985, London, K. Rustem & Brother, 
1986. 

HITCHENS, Christopher, Cyprus, London, Quartet Books, 1984. 

İNANÇ, Gül, Büyükelçiler Anlatıyor: Türk Diplomasisinde Kıbrıs (1970-1991), 
İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007. 

İSMAİL, Sabahattin, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Doğuşu-Çöküşü ve KKTC’nin 
Kuruluşu (1960-1983), İstanbul, Akdeniz Haber Ajansı, 1992. 

JOSEPH, Joseph S., Cyprus: Ethnic Conflict and International Concern, New 
York, Peter Lang Publishing, 1985. 

KARPAT, Kemal H., (der.), Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, 
Leiden, Netherlands, E. J. Brill, 1975. 

Kıbrıs Anlaşmaları ve Son Gelişmeler, Ankara, T.C. Dışişleri Bakanlığı, 1964. 

KIZILYÜREK, Niyazi, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul, İletişim 
Yayınları, 2003. 

________, Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti: Doğmamış Bir Devletin Tarihi, İstanbul, 
İletişim Yayınları, 2005. 

LAWLESS, Richard, (der.), Foreign Policy Issues in the Middle East, Occasional 
Papers, No. 28, Durham, University of Durham, 1985. 

LEDERER, Ivo J. ve VUCINICH Wayne S., (der.), The Soviet Union and the 
Middle East: The Post-World War II Era, Stanford, Hoover Institution Press, 
1974. 

LINK, Arthur S., American Epoch: A History of the United States Since the 
1890’s, New York, Alfred A. Knopf, 1967. 

MACKENZIE, Kenneth, Turkey: After the Storm, London, The Institute for the 
Study of Conflict, 1974. 

________, Greece and Turkey: Disarray on NATO’s Southern Flank, London, 
The Institute fort he Study of Conflict, 1983. 

________, Turkey in Transition: The West’s Neglected Ally, London, Institute for 
European Defence and Strategic Studies, 1984. 

MANİSALI, Erol, Dünden Bugüne Kıbrıs, İstanbul, Cumhuriyet Yayınları, 2000. 

MARKIDES, Kyriacos C., The Rise and Fall of the Cyprus Republic, New Haven, 
Yale University Press, 1977. 

McGHEE, George, ABD-Türkiye-NATO-Ortadoğu, çev. Belkıs Çorakçı, Ankara, 
Bilgi Yayınevi, 1992. 

McLAURIN, Ronald De, The Middle East in Soviet Policy, Massachusetts, D. C. 
Heath and Company, 1975. 

MORGENTHAU, Hans J., A New Foreign Policy for the United States, London, 
Pall Mall Press, 1969. 

O’ MALLEY, Brendon ve CRAIG, Ian, The Cyprus Conspiracy: America, 
Espionage and the Turkish Invasion, London-New York, IB Tauris Publishers, 
1999. 

OBERLING, Pierre, Bellapais’ye Giden Yol: Kıbrıs Türklerinin Kuzey Kıbrıs’a 
Göçü, çev. Mehmet Erdoğan, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt 
Başkanlığı Yayınları, 1987. 

OK, Mustafa, Niçin Türk – Sovyet Saldırmazlık Paktı, Ankara, Maya Matbaacılık, 1976. 

OLGUN, Aydın, Kıbrıs Gerçeği (1931-1990), Ankara, Demircioğlu Matbaacılık, 1991. 

ORKUNT, Sezai, Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1978. 

PAPANDREOU, Andreas G., Namlunun Ucundaki Demokrasi, çev. Semih Koray ve Mehmet Emin Yıldırım, Ankara, Bilgi Yayınları, 1988. 

POLYVIOU, Polyvios G., Cyprus: Conflict and Negotiation 1960-1980, New York, Holmes & Meier Publishers, Inc., 1980. 

ROSATI, Jerel A., The Politics of United States Foreign Policy, Fort Worth, Harcourt Brace College Publishers, 1999. 

RUSTOW, Dankwart A., Unutulan Müttefik: Türkiye, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1989. 

SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992. 

SANDER, Oral, Türk - Amerikan İlişkileri 1947-1964, Ankara, AÜSBF Yayınları, 1979. 

SARICA, Murat; TEZİÇ, Erdoğan ve ESKİYURT, Özer, Kıbrıs Sorunu, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1975. 

SEZER, Duygu, Kamuoyu ve Dış Politika, Ankara, AÜSBF Yayınları, 1972. 

SONYEL, Salahi, Cyprus The Destruction of a Republic: British Documents 1960-65, Cambridgeshire, The Eothen Press, 1997. 

SÖNMEZOĞLU, Faruk, Tarafların Tutum ve Tezleri Açısından Kıbrıs Sorunu (1945-1986), İstanbul, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları, 1991. 

________, ABD’nin Türkiye Politikası (1964-1980), İstanbul, Der Yayınevi, 1995. 

STAVRINIDES, Zenon, The Cyprus Conflict: National Identity and Statehood, Wakefield, Stavrinides, 1976. 
STEARNS, Monteagle, Entangled Allies: US Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, New York, Council on Foreign Relations Press, 1992. 
STEFANIDIS, Ioannis D., Isle of Discord: Nationalism, Imperialism and the Making of the Cyprus Problem, London, Hurst & Company, 1999. 
STEGENGA, James A., The United Nations Force in Cyprus, [y. y.], Ohio State University Press, 1968. 
STEPHENS, Robert Henry, Cyprus: A Place of Arms, London, Pall Mall Press, 1966. 
STERN, Laurence, The Wrong Horse: The Politics of Intervention and the Future of American Diplomacy, New York, Times Books, 1977. 
ŞAHİN, Haluk, Johnson Mektubu: Türk-ABD İlişkilerini Değiştiren Olayın Perde Arkası, İstanbul, Gendaş Predikat, 2002. 
TOLUNER, Sevin, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Uluslararası Hukuk, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1977. 
TURAN, İlter, NATO İttifakının Stratejik ve Siyasi Sorunları, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1971. 
USLU, Nasuh, Türk-Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, Ankara, 21. Y.Y. Yayınları, 2000. 
VANER, Semih, (der.), Türk-Yunan Uyuşmazlığı, İstanbul, Metis Yayınları, 1990. 
VANEZIS, P. N., Makarios: Pragmatism v. Idealism, London, Abelard-Schuman, 1974. 
ZAHARIADIS, Karolos, Kıbrıs, çev. Yusuf Alp, İstanbul, Birikim Yayınları, 1979. 
ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002. 

II. MAKALELER 

ADAMS, Thomas W., “The First Republic of Cyprus: A Review of an Unworkable 
Constitution,” The Western Political Quarterly, Vol. 19, No. 3 (Sep. 1966), s. 475490. 
________, “The American Concern in Cyprus,” Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East (May 1972), s. 95-105. 
AKTÜTÜN, İlker, “Soğuk Savaştan Küresel Tiranlığa,” içinde ATEŞ, Toktamış, 
(der.), ABD Dış Politikasında Yeni Yönelimler ve Dünya, Ankara, Ümit 
Yayıncılık, 2004, s. 251-270. 
ARMAOĞLU, Fahir, “Turkey and the United States: A New Alliance,” The 
Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 6 (1965), s. 1-15. 
________, “1974 Cyprus Crisis and the Soviets,” Foreign Policy (Dış Politika), 
Vol. 4, No. 2-3 (1974), s. 178-183. 
AZİZ, Aysel İ., “1964 Yılında Kıbrıs Buhranı ve Sovyetler Birliği,” S.B.F. Dergisi, 
C. XXIV, No. 3 (Eylül 1969), s. 167-210. 
________, “Sovyetler’in Kıbrıs Tutumları 1965-1970,” S.B.F. Dergisi, C. XXIV,No. 4 (Aralık 1969), s. 201-244. 
BAHCHELI, Tozun, “Cyprus in the Politics of Turkey since 1955,” içinde SALEM, 
Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 62-70. 
BAYÜLKEN, Ümit Halûk, “The Cyprus Question and the United Nations,” Foreign 
Policy (Dış Politika), Vol. 4, No. 2-3 (1974), s. 71-142. 
BELL, J. Bowyer, “Violence at a Distance: Greece and the Cyprus Crisis,” ORBIS, Vol. 18, No. 3 (Fall 1974), s. 791-808. 
BİLGE, Suat, “The Cyprus Conflict and Turkey,” içinde KARPAT, Kemal H., (der.), Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, 
E. J. Brill, 1975, s. 135-185. 
________, “Kıbrıs Uyuşmazlığı,” içinde GÖNLÜBOL, Mehmet, et al., Olaylarla 
Türk Dış Politikası, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1993, s. 337-386. 
________, “Türk-Sovyet İlişkileri,” içinde GÖNLÜBOL, Mehmet, et al., Olaylarla 
Türk Dış Politikası, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1993, s. 387-427. 
BOLL, Michael M., “Turkey’s New National Security Concept: What It Means for 
NATO,” ORBIS, Vol. 23, No. 3 (Fall 1979), s. 609-631. 
BOTSAS, Eleftherios N., “The U.S. – Cyprus – Turkey - Greece Tetragon: The 
Economics of an Alliance,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16 
(Fall 1988), s. 247-262. 
BOYD, James M., “Cyprus: Episode in Peacekeeping,” International 
Organization, Vol. 20, No. 1 (Winter 1966), s. 1-17. 
BÖLÜKBAŞI, Süha, “The Johnson Letter Revisited,” Middle Eastern Studies, Vol. 
29, No. 3 (July 1993), s. 505-525. 
________, “The Cyprus Dispute and the United Nations: Peaceful Non-Settlement 
between 1954 and 1996,” International Journal of Middle East Studies, Vol. 30, 
No. 3 (Aug, 1998), s. 411-434. 
BRANDS, Jr. H. W., “America Enters the Cyprus Tangle 1964,” Middle Eastern 
Studies, Vol. 23, No. 3 (June 1987), s. 348-362. 
BRUCE, Leigh H., “Cyprus: A Last Chance,” Foreign Policy, No. 58 (Spring 1985), 
s. 115-133. 
CAMP, Glen D., “Greek-Turkish Conflict Over Cyprus,” Political Science 
Quarterly, Vol. 95, No. 1 (Spring 1980), s. 43-70. 
CAMPBELL, John C., “The Soviet Union and the United States in the Middle East,” 
Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, 
America and the Middle East (May 1972), s. 126-135. 
________, “The Mediterranean Crisis,” Foreign Affairs, Vol. 53, No. 4 (July 1975), 
s. 605-624. 
________, “The United States and the Cyprus Question, 1974-75,” içinde 
COUFOUDAKIS, Van, (der.), Essays on the Cyprus Conflict, New York, Pella 
Publishing Company, 1976, s. 13-25. 
CLOGG, Richard, “Greece and the Cyprus Crisis,” The World Today, Vol. 30, No. 9 (September 1974), s.364-368. 
COUFOUDAKIS, Van, “United Nations Peacekeeping and Peacemaking and the 
Cyprus Question,” The Western Political Quarterly, Vol. 29, No. 3 (Sep. 1976), s. 457-473. 
________, “The Dynamics of Political Partition and Division,” içinde 
COUFOUDAKIS, Van, (der.), Essays on the Cyprus Conflict, New York, Pella 
Publishing Company, 1976, s. 27-51. 
________, “Domestic Politics and the Search for a Solution of the Cyprus Problem,” 
içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, 
New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 17-38. 
CSIA European Security Working Group, “Instability and Change on NATO’s 
Southern Flank,” International Security, Vol. 3, No. 3 (Winter 1978-1979), s. 150177. 
DANOPOULOS, Constantine P., “The Greek Military Regime (1967-1974) and the 
Cyprus Question – Origins and Goals,” Journal of Political and Military 
Sociology, Vol. 10 (Fall 1982), s. 257-273. 
DAWISHA, Adeed, “The Soviet Union in the Arab World: The Limits to 
Superpower Influence,” içinde DAWISHA, Adeed ve DAWISHA, Karen, (eds.), 
The Soviet Union in the Middle East: Policies and Perspectives, London, 
Heinemann, 1982, s. 8-23. 
DOBELL, William M., “Division Over Cyprus,” International Journal, Vol. 22, 
No.2 (Spring 1967), s. 278-292. 
________, “Cyprus as a Regional Conflict,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: 
A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 4461. 
DUNDAS, Guy, “Cyprus from 1960 to EU Accession: the Case for Non-Territorial 
Autonomy,” Australian Journal of Politics and History, Vol. 50, No. 1 (2004), s. 86-94. 
EHRLICH, Thomas, “Cyprus, the ‘Warlike Isle’: Origins and Elements of the 
Current Crisis,” Stanford Law Review, Vol. 18, No. 6 (May 1966), s. 1021-1098. 
FIRAT, Melek, “1945-1960 Yunanistan’la İlişkiler,” Baskın Oran (ed.),Türk Dış 
Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt I, 8. 
Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2003, s. 576-614. 
Field-Marshal the Lord Harding of Petherton, “The Cyprus Problem in Relation to 
the Middle East,” International Affairs (Royal Institute of International Affairs 
1944-), Vol. 34, No. 3 (Jul. 1958), s. 291-296. 
GÖKTEPE, Cihat, “The Cyprus Crisis of 1967 and its Effects on Turkey’s Foreign 
Relations,” Middle Eastern Studies, Vol. 41, No. 3 (May 2005), s. 431-444. 
GÖNLÜBOL, Mehmet, “NATO and Turkey: An Overall Appraisal,” The Turkish 
Yearbook of International Relations, Vol. 11 (1971), s. 1-38. 
________, “Türk-Amerikan İlişkileri: Genel Bir Değerlendirme,” Foreign Policy 
(Dış Politika), Vol. 1, No. 4 (1971), s. 5-18. 
________, “NATO, USA and Turkey,” içinde KARPAT, Kemal H., (der.), Turkey’s 
Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, E. J. Brill, 1975, s. 13-50. 
GÖNLÜBOL, Mehmet ve ÜLMAN, Halûk, “Türk Dış Politikasının Yirmi Yılı 19451965,” S.B.F. Dergisi, C. XXI, No. 1 (Mart 1966), s. 143-182. 
GRUEN, George E., “Ambivalence in the Alliance: US Interests in the Middle East and the Evolution of Turkish Foreign Policy,” ORBIS, Vol. 24, No. 2 (Summer 1980), s. 363-378. 
GÜNEY, Aylin, “The USA’s Role in Mediating the Cyprus Conflict: A Story of 
Success or Failure?,” Security Dialogue, Vol. 35, No. 1 (March 2004), s. 27-42. 

HAAS, Richard N., “Managing NATO’s Weakest Flank: the United States, Greece 
and Turkey,” ORBIS, Vol. 30, No. 3 (Fall 1986), s. 457-473. 

HALE, William M. ve NORTON, John D., “Turkey and the Cyprus Crisis,” The 
World Today, Vol. 30, No. 9 (September 1974), s. 368-371. 

HARRIS, George S., “Cross-Alliance Politics: Turkey and the Soviet Union,” The 
Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 12 (1972), s. 1-32. 
________, “The Soviet Union and Turkey,” içinde LEDERER, Ivo J. ve VUCINICH 
Wayne S., (der.), The Soviet Union and the Middle East: The Post-World War II 
Era, Stanford, Hoover Institution Press, 1974, s. 25-54. 
________, “Turkey and the United States,” içinde KARPAT, Kemal H., (der.), 
Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, E. J. Brill, 1975, s. 51-72. 
________, “Turkey Between Alliance and Alienation,” Foreign Policy (Dış 
Politika), Vol. 8, No. 3-4 (1980), s. 117-125. 
HASGÜLER, Mehmet, “Kıbrıs’ta Karşılaştırmalı Eleştirel Yöntem Işığında Ulusçu 
Tatmin ve Siyasal Denge Modeli,” içinde HASGÜLER, Mehmet ve İNATÇI, Ümit, 
(ed.), Kıbrısın Turuncusu, İstanbul, Anka Yayınları, 2003, s. 9-63. 
HEINZE, Christian, “The Cyprus Conflict, the Western Peace System is Put to the 
Test,” The Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 4 (1963), s. 44-62. 
HOWARD, Harry A., “The Bicentennial in American-Turkish Relations,” The 
Middle East Journal, Vol. 30, No. 3 (Summer 1976), s. 291-310. 
JOHNSON, Edward, “Keeping Cyprus off the Agenda: British and American 
Relations at the United Nations, 1954-58,” Diplomacy & Statecraft, Vol. 11, No. 3 (Nov. 2000), s. 227-255. 
KARPAT, Kemal H., “Turkish Soviet Relations,” içinde KARPAT, Kemal H., 
(der.), Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, E. 
J. Brill, 1975, s. 73-107. 
KAUFMANN, Chaim, “An Assessment of the Partititon of Cyprus,” International 
Studies Perspectives, Vol. 8, Issue 2 (May 2007), s. 206-223. 
KEATING, Kenneth B., “Cyprus: Union with Greece,” Vital Speechs of the Day, 
Vol. 30, Issue 22 (Jan. 1964), s. 695-696. 
KEDOURIE, Elie, “Britain, France and the Last Phase of the Eastern Question,” 
içinde HUREWITZ, Jacob Coleman, (ed.), Soviet-American Rivalry in the Middle 
East, New York, Frederick A. Praeger, 1969, s. 189-197. 
KOURVETARIS, George A., “Survey Essay on the Cyprus Question,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 4 (Spring 1976), s. 151-164. 
________, “Survey Essay on the Cyprus Conflict,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 6 (Spring 1978), s. 105-122. 
________, “Greek and Turkish Interethnic Conflict and Polarization in Cyprus,” 
Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16, (Fall 1988), s. 185-199. 
KUNIHOLM, Bruce R., “Turkey and NATO: Past, Present and Future,” ORBIS, Vol. 27, No. 2 (Summer 1983), s. 421-445. 
LAIPSON, Ellen B., “The United States and Cyprus: Past Policies, Current Concerns,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its 
Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 90-99. 
LANDAU, Jacob M., “Johnson’s Letter to İnönü and the Greek Lobbying at the White House,” The Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 14 (1976), s. 45-58. 
LINDLEY, Dan, “Historical, Tactical and Strategic Lessons from the Partition of Cyprus,” International Studies Perspectives, Vol. 8, Issue 2 (May 2007), s. 224241. 
MALLINSON, William, “US Interests, British Acquiescence and the Invasion of Cyprus,” The British Journal of Politics and International Relations, Vol. 9, 
Issue 3 (Aug. 2007), s. 494-508. 
MANDELL, Brian, “The Cyprus Conflict: Explaining Resistance to Resolution,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, 
New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 201-226. 
MAVROYANNIS, Andreas D., “Kıbrıs Sorununun Türk-Yunan İlişkilerine Etkisi,” 
içinde VANER, Semih, (der.), Türk-Yunan Uyuşmazlığı, çev. Süleyman Aksoy, 
İstanbul, Metis Yayınları, 1990, s.127-151. 
McCASKILL, Charles W., “US-Greek Relations and the Problems of the Aegean 
and Cyprus,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16 (Fall 1988), s.215-233. 
MELAKOPIDES, Constantine, “The Cyprus Problem in Greek Foreign Policy,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, 
New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 71-89. 
MEŞE, Ertuğrul, “‘Malumun İlânı’: Bir Konferansın Düşündürdükleri,” Birikim, Sayı 235 (Kasım 2008), s.49-58. 
NICOLET, Claude, “The Development of US Plans for the Resolution of the Cyprus Conflict in 1964: ‘The Limits of American Power’,” Cold War History, Vol. 3, No. 
1 (October 2002), s. 95-126. 
NOLTE, Richard H., “United States Policy and the Middle East,” içinde STEVENS, Georgiana G., (ed.), The United States and the Middle East, Englewood Cliffs, N. J., Prentice-Hall, Inc., 1964, s. 148-182. 
NORTON, Augustus Richard, “The Soviet Union and Cyprus,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. 
Martin’s Press, 1992, s. 100-113. 
PARASCHOS, Manny, “News Coverage of Cyprus: A Case Study in Press Treatment of Foreign Policy Issues,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16 (Fall 1988), s. 201-213. 
PIPINELIS, Panayotis, “The Greco-Turkish Feud Reviewed,” Foreign Affairs, Vol. 37 (January 1959), s. 306-316. 
ROSENBAUM, Naomi, “Success in Foreign Policy: The British in Cyprus, 18781960,” 
Canadian Journal of Political Science, Vol. 3, No. 4 (Dec. 1970), s. 605627. 
ROTHMAN, Jay, “Conflict Research and Resolution: Cyprus,” Annals of the 
American Academy of Political and Social Science, Vol. 518, Resolving Regional Conflicts: International Perspectives (Nov. 1991), s. 95-108. 
RUBINSTEIN, Alvin Z., “The Soviet Union and the Eastern Mediterranean: 19681978,” 
ORBIS, Vol. 23, No. 2 (Summer 1979), s. 299-315. 
________, “The Evolution of Soviet Strategy in the Middle East,” ORBIS, Vol. 24, No. 2 (Summer 1980), s. 323-337. 
SALEM, Norma, “The Constitution of 1960 and its Failure,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 117-125. 
SANDER, Oral, “Turkey: the Staunchest Ally of the United States? Forces of 
Continuity and Change in the Strategic Relationship,” The Turkish Yearbook of 
International Relations, Vol. 15 (1977), s. 10-24. 
SCHOENBERGER, Erica ve REICH, Stephanie, “Soviet Policy in the Middle East,” 
MERIP Reports, No. 39 (Jul. 1975), s. 3-28. 
SEZER, Duygu B., “Peaceful Coexistence: Turkey and the near East in Soviet 
Foreign Policy,” Annals of the American Academy of Political and Social 
Science, Vol. 481, Soviet Foreign Policy in an Uncertain World (Sep. 1985), s. 117126. 
SLENGESOL, Ivar-André, “A Bad Show? The United States and the 1974 Cyprus 
Crisis,” Mediterranean Quarterly, Vol. 11, Issue 2 (Spring 2000), s. 96-129. 
SOUTER, David, “An Island Apart: A Review of the Cyprus Problem,” Third 
World Quarterly, Vol. 6, No. 3 (Jul. 1984), s. 657-674. 
STEGENGA, James A., “UN Peace-Keeping: The Cyprus Venture,” Journal of 
Peace Research, Vol. 7, No. 1 (1970), s. 1-16. 
STERN, Laurence, “Bitter Lessons: How We Failed in Cyprus,” Foreign Policy, No. 19 (Summer 1975), s. 34-78. 
TAŞHAN, Seyfi, “Turkish-US Relations and Cyprus,” Foreign Policy (Dış Politika), Vol. 4, No. 2-3 (1974), s. 164-176. 
________, “Turkey’s Relations with the USA and Possible Future Developments,” Foreign Policy (Dış Politika), Vol. 8, No. 1-2 (1979), s. 11-32. 
THEODORIDES, John, “The United Nations Peace Keeping Force in Cyprus (UNFICYP),” International & Comparative Law Quarterly, Vol. 31, Issue 4 (Oct. 
1982), s. 765-783. 
ÜLMAN, Halûk, “NATO ve Türkiye,” S.B.F. Dergisi, C. XXII, No. 4 (Aralık 1967), s. 143-167. 
VANER, Semih, “Türkiye, Yunanistan ve Süper Güçler: Biri Diğerine, Üçü Birine 
mi Karşı Yoksa Herkes Kendisi İçin mi?,” içinde VANER, Semih, (der.), Türk-
Yunan Uyuşmazlığı, İstanbul, Metis Yayınları, 1990, s. 171-190. 
WALKER, Joshua W., “A Turkish-Cypriot Perspective: Rauf Denktash and Nancy 
Crawshaw on Cyprus,” Alternatives, Vol. 4, No. 3 (Fall 2005), s. 78-107. 
WOLF, Joseph J., “Security in the Eastern Mediterranean: Re-Thinking American 
Policy,” Atlantic Community Quarterly, Vol. 16, No. 2 (Summer 1978), s. 222233. 
WOLFE, James H., “The United Nations and the Cyprus Question,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. 
Martin’s Press, 1992, s. 227-243. 
XYDIS, Stephen G., “Toward ‘Toil and Moil’ in Cyprus,” The Middle East Journal, Vol. 20, No. 1 (Winter 1966), s. 1-19. 


III. DİĞER KAYNAKLAR 

Keesing’s Contemporary Archives (1964 - 1968) 
Dışişleri Belleteni (1964 - 1968) 

http://www.un.org/en/index.shtml 
http://www.nato.int/cps/en/natolive/index.htm 
http://www.state.gov/ 


TEZ HAKKINDA SONUÇ ÖZETİ; 

Aktaş, Altan, 1964 ve 1967 Kıbrıs Krizleri Sırasında ABD’nin Kıbrıs Politikaları, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Melek Fırat, 228 s. 
Bu tez, 1964 ve 1967 yıllarında Kıbrıs’ta yaşanan krizleri ve Amerika Birleşik Devletleri’nin bu iki kriz sırasında izlediği politikaları ele almaktadır. 
Tezin amacı ABD’nin 1964 ve 1967 krizlerinde takındığı tutumları detaylı bir şekilde inceleyerek bütün bu süreç boyunca Kıbrıs’a ve Kıbrıs sorununa yönelik 
politikasının özelliklerini ortaya koyabilmektir. 

Birinci bölümde, Kıbrıs sorununun uluslararası bir anlaşmazlık olarak ortaya çıktığı 1950’li yıllarda ABD’nin Kıbrıs’ın da içinde yer aldığı Ortadoğu bölgesine yönelik politikası, bu bölgede SSCB ile yaşadığı rekabet ve Kıbrıs sorununa yaklaşımı anlatılmaktadır. Ayrıca ABD’nin ülkesinden kilometrelerce uzak bu adada yaşanan olayları neden yakından takip ettiğini açıklayabilmek için de Kıbrıs’a yönelik ilgi/kaygı noktaları ile Kıbrıs’taki çıkarlarını ortaya koymak bu 
bölümün hedeflerinden biridir. 

Tezin ikinci bölümünde, 1964 yılında Kıbrıs’ta yaşanan kriz ve ABD’nin kriz boyunca izlediği politika ele alınmaktadır. Bölümün esas amacı ABD’nin 
1964 yılı boyunca krize yönelik yaklaşımının temel niteliklerini açıklayabilmektir. Bununla birlikte, kriz sırasında ABD’nin taraf ülkelere yönelik girişimlerinin 
Kıbrıs sorununa etkisini ortaya koymak da bu bölümün başka bir hedefidir. 

ABD’nin 1964 Kıbrıs krizi boyunca takındığı tutumun taraf ülkelerle olan ilişkilerine yönelik etkileri ve 1964 - 1967 yılları arasında Kıbrıs sorununa yönelik tutumu, üçüncü bölümün konusunu oluşturmaktadır. Bu bölümün amacı 

ABD’nin 1967 krizi sırasında takındığı tutumu daha iyi açıklayabilmek için iki kriz arası dönemde yaşanan gelişmeleri incelemektir. 

Dördüncü ve son bölümde ise ABD’nin 1967 Kıbrıs krizi sırasında takındığı tutum anlatılmaktadır. 1967 krizi boyunca ABD’nin krizi sona erdirmeye yönelik 
girişimlerinin ve genel olarak takındığı tutumun niteliklerini açıklamak bölümün temel hedefidir. Bununla birlikte bu bölümün son kısmında ABD’nin iki kriz 
sırasında takındığı tutumlar karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. 


***

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 16

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 16

C. Krizin Hemen Sonrasında Yaşanan Gelişmeler 

BM Genel Sekreteri’nin çağrısına Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’ın olumlu cevap vermeleriyle 1967 Kıbrıs krizi sona ermiş oldu. Yunanistan, Türkiye ile vardığı anlaşma doğrultusunda Kıbrıs’taki birliklerini 8 Aralık 1967’de geri çekmeye başladı. Yunan Hükümeti, birliklerin çekilmesi işleminin tamamlandığını 16 Ocak 1968’de Türk Hükümeti’ne bildirdi.604 

Bununla birlikte Makarios Hükümeti, BM Genel Sekreteri’nin çağrısını kabul ederken gösterdiği isteksizliği, bu çağrıda öngörülen kararları gerçekleştirme 
aşamasında da gösterdi. Kıbrıs’ın yabancı askerlerden arındırılmasına ilişkin hükmün 1959 Antlaşmalarının öngördüğü şekilde adada bulunan Türk ve Yunan askerlerini de kapsaması gerektiği savunan [ve bu yöndeki çekincelerini U-Thant’ın çağrısını kabul ederken belirten] Kıbrıslı Rum yetkililer,605 28 Ocak 1968’de yaptıkları açıklamayla, bu talepleri gerçekleşmediği sürece Ulusal Muhafız Alayı’nın da dağıtılmayacağını belirttiler.606 

Kıbrıslı Türk yetkililer ise, bu süreçte uluslararası kamuoyunun Kıbrıs’taki son gelişmeler nedeniyle Makarios Hükümeti’ni ve Yunanistan’ı haksız bulan 
tutumundan faydalanarak 28 Aralık 1967’de Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’ni kurdular. Kıbrıs’taki iki topluluğun zaten 1964’ten beri fiilen devam eden ayrı 
yaşama durumunun Kıbrıslı Türkler tarafından hukuki bir çerçeveye kavuşturulması çabası olan bu karar,607 Denktaş’a göre, Kıbrıslı Rumların yıllardır uygulamakta oldukları baskıların bir sonucuydu ve 1960 Anayasası’nda Kıbrıslı Türklere tanınan yetki ve görevlerin yerine getirilebilmesi amacını taşıyordu.608 

1967 Kasımı boyunca iki NATO müttefiki arasında bir savaş yaşanmaması için bütün imkânlarını seferber eden ABD ise, krizin hemen sonrasında ilgisini tekrar 
Türkiye ve Yunanistan ile olan ilişkileri üzerine yoğunlaştırdı. Yunanistan’da Kral ile Cunta İktidarı arasında yaşanan gerilimin yeni bir siyasi istikrarsızlık dönemine yol açmaması yönünde çaba gösterdi.609 Mevcut rejimin ülkeyi kontrol altında tutma konusunda başarılı olması ve Yunanistan’da dikkatle gözetmesi gereken çıkarları nedeniyle ABD, Cunta Yönetimi ile resmi ilişkiler kurma konusuna ağırlık verdi.610 

Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’ni resmi olarak tanımayan ABD, bu girişimin Kıbrıs’taki ortamı gerginleştirmesinden endişe duydu. Kıbrıs’taki Büyükelçisi 
Belcher aracılığıyla Makarios’un bu gelişmeye gösterdiği tepkiyi yumuşatmaya çalıştı. Makarios’un Kıbrıs’ta bulunan yabancı misyon şeflerinin bu yeni Türk 
yönetimi ile görüşmelerini yasaklama çabalarına karşı Büyükelçi Belcher daha önceki gelişmeler sırasında Kıbrıslı Türk yetkililerle görüşmenin sorunların 
çözülmesinde ne kadar faydalı olduğunun görüldüğünü belirterek, ABD’nin KGTY’nin kurulmasını bir süredir devam etmekte olan de facto durumun 
kurumsallaştırılmasından başka bir şey olarak görmediğini vurguladı.611 

Kıbrıs’taki duruma hâlâ kalıcı bir çözüm bulunamamış olması nedeniyle ABD’nin Kıbrıs sorunuyla ilgilenen yetkilileri bu konu üzerine çalışmaya devam 
ettiler. ABD’nin o andan sonra yürüteceği faaliyetlerde İngiltere, Kanada, Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs Hükümetleri ve -çok umut vaad etmese de- BM ile birlikte hareket etmesinin gerektiği bu yetkililerin ortak fikirlerinden biriydi.612 Son Kıbrıs krizinin anlaşmayla noktalanmasının başlıca mimarı olan Cyrus Vance’e göre, ABD aktif bir rol oynamadığı sürece Kıbrıs’ta kalıcı bir çözüme ulaşmak çok zordu.613 Fakat Kıbrıs sorununa başından beri mümkün olduğunca uzak kalmaya çalışan Johnson Yönetimi, önceliğini ve desteğini Türk ve Yunan yetkililer arasında yapılan gizli görüşmelerin devamı konusuna vermeyi planlıyordu.614 

D. 1967 Krizi Boyunca ABD’nin İzlediği Politika: 1964 Krizi İle Karşılaştırma 

ABD’nin 1967 Kıbrıs krizi boyunca izlediği politika neredeyse 1964 krizi boyunca izlediğinin aynısıydı. 1967’deki kriz süresince ABD’nin Kıbrıs sorunundaki 
gelişmelere ilişkin başlıca ilgisi, daha önceki dönemlerde olduğu gibi, “kısa vadede adada barışın tesis edilmesi, uzun vadede kalıcı bir çözümün teşvik edilmesi ve bunların hepsinin üstünde Yunanistan ve Türkiye arasında muhtemel bir savaşın önlenmesine yönelikti.”615 ABD, NATO’nun güneydoğu kanadını yıkabilecek bir Türk - Yunan savaşını başlatmasına kesin gözüyle bakılması nedeniyle 1967 krizinde de Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahale etmesini önleme konusunda aynı çabayı gösterdi. Fakat Johnson Mektubu’nun ters etkilerinin açıkça bilincinde olan ABD diplomasisi bu kez daha dikkatliydi.616 

Her iki kriz sırasında da ABD’li yetkililerin taşıdığı kaygılar, ulaşmaya çalıştığı amaçlar ve bu doğrultuda uyguladığı taktikler neredeyse aynıydı. 1964 
yılının büyük bölümünde devam eden kriz boyunca izlenilen yöntem ve amaçlara ulaşmada kullanılan araçlar 1967 yılındaki kriz boyunca da görüldü. 15 Kasım 1967 tarihindeki saldırılarla başlayan krizin kısa sürede savaş ihtimaline tırmanması nedeniyle 1964 krizindekinden farklı olarak bu kez çok daha yoğun girişimlerde bulunuldu. On beş günlük bir süre zarfında 1964 yılı boyunca kullanılan taktiklerin ve izlenilen yöntemlerin hepsi birlikte uygulanmaya çalışıldı.617 

ABD, önce Türkiye’yi müdahaleden vazgeçirebilmek sonra da müdahale ihtimaline neden olan durumu ortadan kaldırabilmek için yine NATO müttefikleriyle ve Birleşmiş Milletlerle birlikte hareket etti. İkili ilişkilerde yaşanan bozulmalara rağmen hâlâ Türkiye ve Yunanistan üzerinde en büyük etki sahibi aktör olan ABD, yine özellikle kendi büyükelçileri ve özel temsilci Cyrus Vance aracılığıyla sorunun taraflarına yaşanan olaylardan duyduğu endişeyi bildirdi. Bir an önce barışın tesis edilmesi yönünde telkinde bulundu. 1967 krizi boyunca yürüttüğü bütün faaliyetlere BM ve NATO’yu bir şekilde dâhil etmeye çalışarak sonuçta taraf ülkelerde ortaya çıkabilecek memnuniyetsizliğin tek muhatabı olma ihtimalinden kurtulmak istedi. İki kriz arasında yaşanan gelişmeler nedeniyle bu konuya daha çok özen gösterdi.618 

Savaşın önlenmesi amacıyla yine başlıca araç olarak diplomasi kullanıldı. Adada çatışmalar başladıktan sonra ABD’ye ait Altıncı Filo’nun olası bir askeri 
müdahaleyi önleyebilmek için Türkiye’nin güney sahilleri ile Kıbrıs arasındaki sularda seyretmeye başladığı yönünde iddialar ortaya atılmasına619 rağmen ABD’nin Ankara Büyükelçiliği tarafından bu söylentiler yalanlandı.620 

1967 krizi sırasında ABD, Türkiye ve Yunanistan’a yaptığı askeri yardımlar konusunu bir baskı aracı olarak bir önceki krize göre çok az kullandı. Zaten 1964 krizi sırasında yeterince vurgulanmış olan bu konu, hâlâ taraf ülke yetkililerinin hafızalarındaydı. Ayrıca ABD’li yetkililer, 1964 krizindekinin aksine, Türk ve Yunan yetkililerle yaptıkları görüşmeler sırasında belki de Soğuk Savaş koşullarındaki -özellikle Türkiye - SSCB ilişkilerinin gelişmesine de uygun ortamı 
sağlayan- Yumuşama’nın etkisiyle “Sovyet tehdidi”ni pek dile getirmediler. Bunda şüphesiz SSCB’nin 1967 Kıbrıs krizi sırasında takındığı tutumun etkisi de söz konusudur.621 

Cyrus Vance’in arabuluculuk çabalarında ABD’nin 1964 krizi sırasında Kıbrıs sorununda kazandığı deneyimin ve iki kriz arası dönemde taraf ülkelerle olan 
ilişkilerinde yaşanan gelişmelerden çıkardığı derslerin izleri açık biçimde görüldü. ABD’nin 1964 yılında Kıbrıs sorununa yönelik takındığı tutum hem Türkiye’nin 
hem de Yunanistan’ın büyük tepkisine neden olmuştu. Ancak bu iki ülke arasında karşılaştırma yapıldığında, ABD’nin Kıbrıs politikasından duyulan 
memnuniyetsizliğin Türkiye kamuoyunda ve Türk yetkililerde daha çok gözlemlendiği açıktı. Bu nedenle 1967 krizi sırasında, ABD’li yetkililer, Türkiye’yi 
kızdırmama ve gücendirmeme konusunda daha hassas davrandılar.622 Vance’in arabuluculuğu sırasında siyasi deneyimsizliği, uluslararası alandaki yalnızlığı ve 
ABD’ye olan bağ(ım)lılığı nedeniyle ABD baskısına daha müsait olan Yunan Cuntası taviz vermeye daha çok zorlanan taraf oldu.623 Krizin önceden planlanan, 

Yunan bir generalin liderliğinde gerçekleştirilen ve BM Güvenlik Konseyi kararları ile BM Barış Gücü Komutanı’yla yapılan düzenlemeleri ihlâl eden bir Yunan 
saldırısı tarafından tetiklenmesi de Yunanistan’ın daha çok taviz vermesi gereken taraf olarak görülmesinde önemli bir etkendi.624 

Bununla birlikte, özellikle Yunan kamuoyu tarafından vurgulanan “Türk Hükümeti’nin taleplerinin büyük kısmının Yunan Hükümeti tarafından kabul 
edilmesinin Ankara açısından tam bir diplomatik zafer anlamına geldiği” yönündeki görüşler625 ise, gerçekliği yansıtmaktan uzaktı. Krizin ilk günlerinde öne sürdüğü isteklerden bazı geri adımlar atmak zorunda kalan Türk Hükümeti aslında “yarım ekmeğe razı olmuştu.”626 Ortaya çıkan sonuç, belki de en çok, Türkiye’nin net bir diplomatik zafer elde etmesi ve bunu Yunanistan’la olan ilişkilerini daha da kötüleştirebilecek şekilde bir propaganda malzemesi hâline getirmesinden endişe duyan ABD için tatmin ediciydi. Türkiye ve Yunanistan, krizin sonunda kamuoylarına kazanım olarak sunabilecekleri öğeler içeren bir anlaşmaya imza atarak ortak bir zeminde buluşmuşlardı. Sonucun böyle olmasında şüphesiz ABD’li yetkililerin kriz boyunca yürüttükleri faaliyetler sırasında, “Türkiye ve Yunanistan açısından net bir diplomatik zafer ya da bozgunun ortaya çıkmaması” konusuna özen göstermeleri de etkiliydi.627 

Son olarak ABD’nin 1967 Kıbrıs krizi boyunca izlediği politikanın başarılı olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği konusunda da birkaç tespitte 
bulunulmalıdır. Bu krizde de ABD’nin başlıca amacı, Türkiye ve Yunanistan’ın Kıbrıs’ta yaşanan gelişmeler nedeniyle savaşmalarını önlemek olmuştur. Söz konusu süreçte ABD’nin en çok göze batan girişimi olan Vance Misyonu’nun amacının savaşı önlemek olduğu Cyrus Vance’in kendisi tarafından belirtilmiştir. ABD’li yetkililerin yoğun girişimleri ile önce Türkiye’yi Kıbrıs’a askeri müdahalede bulunmaktan vazgeçirmeleri, sonrasında da Türk, Yunan ve Kıbrıslı yetkilileri aynı kararlar etrafında birleştirmeleri sayesinde bu amaca ulaşılmıştır. 1967 krizinin savaşla sonuçlanmaması ABD’nin izlediği politika açısından açıkça bir başarıdır. 

Bunun yanı sıra, savaşın önlenmesi amacıyla yapılan girişimlerin müttefik ülkelerde yarattığı etkiler konusu da ABD’nin bu krizde izlediği politikanın 
değerledirilmesinde önemli bir ölçüttür. Bu konuda yazarlar arasında bir görüş birliği mevcut değildir. Örneğin Harris, Cyrus Vance’in mekik diplomasisi sırasında esasen Yunanistan’ı taviz vermeye zorlayan tavırlarının ve çabalarının sonuçlarının Türkiye’de ABD’nin Kıbrıs politikası hakkında var olan şüpheyi biraz da olsa boşa çıkarmaya yardımcı olduğunu iddia etmektedir.628 Bu görüşün tersine Campbell, 1967’de Türkiye’yi müdahaleden alıkoymadaki başarısının aynı zamanda ABD’nin Türkiye üzerindeki etkisini de nihai ölçüde sınırladığını düşünmektedir.629 Stern ise, ABD’nin 1964’ten sonra 1967’de de Türkiye’nin Kıbrıs’a askeri müdahalesini engellemeye yönelik girişimlerinin Türkler tarafından “bir büyük gücün küçük düşürücü gövde gösterisi” şeklinde algılandığını belirtmektedir.630 Bu iddialı yorumların dışında, Adams’ın da belirttiği gibi, ABD’nin bu kriz sırasında her iki müttefikiyle de 1964’te olduğundan daha iyi geçindiğini631 söylemek daha mantıklı görünmektedir. Bu durumda ABD’nin bu iki müttefikiyle olan ikili ilişkilerinin seyrinin, 1967 krizindeki tutumundan çok 1964 krizindeki tutumundan etkilendiği de 
söylenebilir. Fakat bütün bu değerlendirmeler ve yorumlar yapılırken ABD Dışişleri Bakanı Rusk’ın 23 Kasım’da büyükelçilerine gönderdiği ve ikili ilişkilerden çok savaşın önlenmesi konusuna yoğunlaşılmasını salık veren telgrafını 632 da akıldan çıkarmamak gerekir. 

Kısacası, ABD’nin 1967 krizindeki tutumunun 1964 krizindekiyle büyük ölçüde benzerlik gösterdiğinden yola çıkarak Kıbrıs’a yönelik politikasında bir 
tutarlılık ve devamlılık olduğuna işaret etmek gerekir. Bu üç yıllık dönem boyunca ABD, savaş olasılığının yüksek olduğu zamanlarda başlıca amacı olan “iki NATO müttefikinin savaşmasını önlemek” için her türlü çabayı göstermiş, Kıbrıs sorununun pasif bir şekilde devam ettiği zamanlarda ise Türkiye ve Yunanistan’ın anlaşarak sorunu -yani NATO’nun güneydoğu kanadının istikrarsızlaşmasına neden olan etkeni- ortadan kaldırmaları yönünde çalışmıştır. Her iki çizgide de ABD, bölgeyi Sovyet yayılmasına karşı korumanın, Yunanistan ve Türkiye’nin büyük müttefiki olmanın, bu ülkeler açısından zaruri olan askeri ve ekonomik yardımın sağlayıcısı konumunun, Doğu Akdeniz’de en güçlü askeri varlığa sahip süper güç olmanın prestijini kullandı. Ancak bütün bu büyüklük göstergeleri listesine rağmen, gücüne ve etkisine dayanarak da olsa, sorunların hiç birini çözemedi.633 Her ne kadar Türkiye ve Yunanistan’ı sadece NATO’nun çıkarlarını gözeterek tarafsız hareket ettiğine inandırmaya çalışmışsa da bu iki ülke ile olan ilişkilerinin Kıbrıs sorunu nedeniyle bozulmasına engel olamamıştır. Bu nedenle de dönemin sonlarına doğru daha dikkatli hareket etmiştir. Sonuç olarak Kıbrıs sorunu bu dönemde ABD diplomasisini en çok zorlayan konulardan biri olmuştur.634 


BU BÖLÜM DİPNOTLARI ;

604 Bayülken, op. cit., s. 116. 
605 supra., s. 181. 
606 Dışişleri Belleteni, Sayı 40, (Ocak 1968), s. 28. Bazı yazarlar Vance arabuluculuk faaliyetlerini 
yürütürken Makarios’un Ulusal Muhafız Alayı’nın dağıtılmasına karşı çıktığını savunmaktadırlar. Bkz. Bölükbaşı, “The Cyprus Dispute and…,” s. 419; Oberling, op. cit., s. 116; Danopoulos, op. cit., s. 262. Fakat yukarıda da belirtildiği gibi, Makarios’un bu karşı çıkışı, anlaşmanın uygulanışı sırasında Kıbrıs Hükümeti’nin çekinceleri doğrultusunda bir askerden arındırma işlemi gerçekleşmediği için ortaya çıkmıştır. 
607 Fırat, op. cit., s. 226. 
608 Rauf R. Denktash, The Cyprus Triangle, London, K. Rustem & Brother, 1988, s. 35. 
609 “Letter From the Ambassador to Greece (Talbot) to the Country Director for Greece (Brewster),” Athens, (undated), http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 
25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Mission to the North Atlantic Treaty Organization,” Athens, December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm 
(Erişim Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim 
Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 
25.05.2009); “Transcript of Teleconference Between the Embassy in Greece and the Department of State,” December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
610 “Telegram From the Department of State to the Embassy in Greece,” Washington, January 13, 
1968, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, February 2, 1968, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4759.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
611 “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 30, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
612 “Memorandum From Secretary of State Rusk to President Johnson,” Washington, January 17, 
1968, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
613 “Memorandum for the Record,” Washington, January 24, 1968, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
614 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, February 9, 1968, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4759.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
615 Ehrlich, op. cit., s. 110. 
616 Taşhan, “Turkish - US Relations…,” s. 169; Uslu, op. cit., s. 24. 
617 Örneğin 1964 krizi sırasında bir NATO girişimi olarak ortaya çıkan Anglo - Amerikan teklifine benzer biçimde bu kez ABD, İngiltere ve Kanada’nın ortak girişimi söz konusuydu. 1964 krizinin özellikle son dönemlerinde olduğu gibi ABD bu kez de BM ile işbirliği içinde hareket etti. George Ball, General Lemnitzer, Dean Acheson gibi isimlerin 1964 krizi sırasında oynadıkları rolleri bu kez 
tek bir isim, Cyrus Vance üstlendi. ABD yine taraf ülkelerdeki büyükelçilerini krizin sona erdirilmesi yönünde etkili biçimde kullandı. Başkan Johnson 1964 krizinde olduğu gibi 1967’de de taraflara sukünet çağrısında bulunan mektuplar gönderdi. 

17 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,

***

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 15

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 15

B. ABD’nin Krizi Sona Erdirmeye Yönelik Girişimleri 

1. Üçlü NATO Girişimi 

Krizi sona erdirmeye yönelik çabalardan ilki ABD’nin İngiltere ve Kanada ile birlikte oluşturduğu ortak NATO girişimiydi.546 İngiltere ve Kanada hem NATO 
müttefikleriydi hem de Kıbrıs’la birlikte İngiliz Uluslar Topluluğu’nun üyeleriydi. İki ülkenin de Kıbrıs’taki BM Barış Gücü’nde birlikleri vardı. Ayrıca İngiltere 
adadaki üsleri, Kanada da Barış Gücü’nde görev yapan askerlerinin getirdiği yük nedeniyle sorunun bir an önce çözülmesini istiyorlardı. 
Bu nedenle Washington’daki strateji belirleme çabalarına 20 Kasım’da İngiltere’den ve Kanada’dan yetkililer de katılmıştı. Sonunda bu eşgüdümlü çalışmalardan, üç ülke yetkililerin birlikte hazırladıkları ve Kıbrıs’taki krize çözüm bulma amacı taşıyan bir Uzlaşma Bildirisi çıktı.547 

Bu üç devlet tarafından üzerinde uzlaşma sağlanması umuduyla ortaya koyulan çözüm formülündeki öneriler Türkiye’nin taleplerine oldukça yakındı. 
Kanada Başbakanı Lester Pearson tarafından 22 Kasım’da açıklanan teklifte, özet olarak şu öneriler yer alıyordu: “1- Kıbrıs’taki Türk ve Yunan birliklerinin kapasitesi İttifak Antlaşması’nda belirtilen seviyeye çekilecek. 2-BM Barış Gücü genişletilecek. 3- Son saldırılardan zarar gören Kıbrıslı Türklere tazminat ödenecek ve Kıbrıslı Türklerin bulunduğu bölgelerin gelecekteki güvenliği garanti edilecek. 4-Türkiye gelecekte adaya tek taraflı olarak askeri müdahalede bulunmamayı taahhüt edecek.”548 

Bu öneriler Kıbrıs, Türkiye ve Yunanistan açısından bazı tavizler ve bazı kazançlar içeriyordu. Fakat üç ülkenin verdiği cevaplar birbirinden oldukça farklıydı ve görüşlerinin uzlaştırılması için kayda değer çabalara ihtiyaç olduğu görülüyordu.549 Türkiye, Yunan askerleri adadan çekilmeden Yunanistan ile 
görüşmeyi reddettiğinden, Yunanistan ise görüşme olmadan peşinen askerlerini çekmek istemediğinden550 tarafların bir araya gelmesi ihtimali oldukça düşüktü. Olayların seyri nedeniyle bu girişimin başarıya ulaşamayacağı kısa sürede anlaşıldı. 

Türkiye’nin 17 Kasım’da verdiği notaya Yunan Hükümeti’nin 22 Kasım’da gönderdiği cevap551 da Türkiye’nin isteklerini karşılamaktan çok uzaktı. Yunanistan, Türkiye ile görüşerek asker çekme konusunu bir anlaşmaya bağlamak istiyordu. Fakat bu görüşmenin de ancak “tehditten bağımsız bir ortamda” yapılabileceğini belirtiyordu. Yunan Hükümeti’ne göre, Kıbrıs’ın askerden arındırılması konusundan da öncelikli olan husus Türkiye ile Yunanistan arasındaki barıştı.552 Yunanistan’ın cevabının Türkiye’nin taleplerini reddettiğinin görülmesi ile artık Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahalesi bir olasılık olmaktan çıkıp bir kesinlik olarak değerlendirilmeye başlamıştı. ABD’li yetkililere gelen raporlarda Türkiye’nin 23 Kasım’da çıkarma harekâtını başlatacağı belirtiliyordu.553

 2. Vance Misyonu 

a. Cyrus Vance’in Atanması 

Durumun giderek ciddileşmesi ve savaşın kapıda görünmesi üzerine BM Genel Sekreteri U-Thant 22 Kasım’da Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’a çağrıda 
bulunarak, bu ülkelerden silahlı çatışmaların yeniden başlamasına yol açabilecek davranışlardan kaçınmalarını ve ılımlı hareket etmelerini istedi. Ayrıca bu isteklerini taraflara iletmesi ve mevcut gerginliğin ortadan kaldırılmasında yardımcı olması için Jose Rolz-Bennett’i özel temsilcisi olarak görevlendirdiğini belirtti.554 İki NATO müttefikinin Kıbrıs sorunu nedeniyle yeniden savaşın eşiğine gelmesinden endişe duyan ABD Başkan Johnson da aynı gün “en yetenekli diplomatlarından birini,”555 eski Savunma Bakanı Yardımcısı Cyrus Roberts Vance’i özel temsilcisi olarak atadığını duyurdu. Yapılan açıklamada, Vance’in “mevcut gerginliğin barışçı yollardan giderilmesi ve Doğu Akdeniz’deki savaş tehlikesinin uzaklaştırılmasında Türk, Yunan ve Kıbrıs Hükümetlerine yardımcı olmak” amacıyla bu üç hükümetle istişarelerde bulunmakla görevlendirildiği belirtildi.556 Bu atamalardan iki gün sonra NATO Genel Sekreteri Manlio Brosio’nun da krizin çözülmesine yardım edecek 
üçüncü isim olarak uzlaştırma çabalarına katılması, Türkiye ve Yunanistan tarafından kabul edildi ve NATO Konseyi tarafından da oybirliği ile uygun 
bulundu.557 

ABD, BM ve NATO’nun birlikte yürüttüğü uzlaştırma girişimlerinde Vance çabalarını Ankara ve Atina üzerine yoğunlaştırırken, Rolz-Bennett de Lefkoşa ile 
ilgilendi. NATO Genel Sekreteri Brosio ise, iki NATO müttefikinin anlaşmaları için Vance’e ek destek sağladı. Her ne kadar resmen bu sıfatla görevlendirilmeseler de faaliyetleri nedeniyle “arabulucu” olarak nitelendirebileceğimiz bu üç isim tarafından uygulanması planlanan taktik, önce Türkiye ile Yunanistan’ın anlaşmalarını sağlamak sonra da Makarios’u ya bu anlaşmayı kabul etmesi ya da her an savaşa dönüşmek üzere olan krizin devam etmesinin yegâne sorumlusu olarak ilân edilmesi gibi bir ikilemde bırakmaktı.558 Bu taktiği uygulayabilmek için üç arabulucu eşgüdümlü bir şekilde yoğun temaslarda bulundular. Örneğin 26 Kasım’da Brosio Ankara’da, Vance Atina’da, Rolz-Bennett de Lefkoşa’day dı. 559 Ancak şüphesiz bu üç isim arasında en büyük sorumluluk ve en zorlu görev, sonradan girişimlerini Lefkoşa’da da sürdürecek olan Cyrus Vance’e düşmüştü. 

Başkan Johnson’ın özel temsilcisi Cyrus Vance’e, ABD Dışişleri Bakanlığı ve Savunma Bakanlığı’ndan yetkilileri de içeren dört kişi daha eşlik ediyordu.560 
Ancak Vance’in arabulucu olarak Türkiye’ye gelmekte olduğu haberi gerek Türk yetkililerde gerekse Türkiye kamuoyunda tepkilere neden oldu. Örneğin Dışişleri 
Bakanlığı Genel Sekreteri Zeki Kuneralp, Vance’i “canlı Johnson Mektubu” olarak nitelendiriyordu ve bu misyonun reddedilmesi gerektiğini düşünüyordu.561 Ayrıca, Vance Ankara’ya ulaştıktan sonra da, izlediği Kıbrıs politikası nedeniyle ABD’ye kızgın olan öğrenciler tarafından çeşitli gösteriler yapıldı; ABD’ye ait binalara zarar verildi.562 

Vance’in atanması Türkiye ile Yunanistan arasında savaş çıkmasını önleme ve 1967 Arap -İsrail Savaşı’ndan sonra Doğu Akdeniz’deki etkisi gözle görülebilir 
ölçüde artan SSCB’nin Kıbrıs’taki krize karışması olasılığını ortadan kaldırma amacını taşıyordu.563 Böyle önemli bir görevi olduğu için Başkan Johnson da özel temsilcisine tam destek veriyordu. Vance’in aktardığına göre, ABD’den ayrılmadan önce Başkan Johnson kendisine şunları söylemişti: “Savaşı durdurmak için ne yapman gerekiyorsa yap. Herhangi bir şeye ihtiyacın olursa bana haber ver. İyi şanslar.”564 Bu açık desteğin yanında Vance’in işini görece kolaylaştıran bir başka etken daha vardı: Türkiye ve Yunanistan’ın üzerinde anlaşmaları için herhangi bir öneri hazırlamak zorunda olmaması. Çünkü Türk yetkililer ile ABD’nin Ankara Büyükelçisi Hart arasında yapılan görüşmeler sonucu Türkiye’nin mevcut Kıbrıs krizinin çözümü için taleplerini içeren bir plan üzerinde uzlaşılmıştı. Vance’e düşen görev ise, mevcut planı Yunanistan ve Kıbrıs’ın da kabul etmesini sağlamaktı. 

b. Vance Misyonu’nun Altyapısını Hazırlayan Gelişmeler 

Büyükelçi Hart’ın belirttiğine göre, Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan gelen teklif üzerine kendisi ve yardımcısı William C. Burdett ile Türk Dışişleri Bakanı 
Çağlayangil ve Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı İlter Türkmen arasında 19 Kasım’da özel bir görüşme gerçekleşmişti.565 İki saat süren ve tarafların Kıbrıs’taki mevcut krizden çıkış yollarını tartıştıkları görüşmenin sonunda ABD’li ve Türk yetkililerin üzerinde anlaştıkları beş maddeli bir teklif tasarısı ortaya çıkmıştı. Tasarı aşağı yukarı şu maddeleri içeriyordu: “
1- Türkiye Hükümeti, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bütünlüğüne ve dokunulmazlığına olan bağlılığını teyit edecek. 
2- Zürih ve Londra Antlaşmaları’nda öngörülen sayının üzerindeki bütün Yunan ve Türk askerleri geri çekilecek. 
3- Kıbrıs’taki BM Barış Gücü bu çekilmeleri teftiş edecek. Ayrıca adada barışın korunmasını sağlayabilmesi için Barış Gücü’nün görev alanları genişletilecek. 
4- Boğaziçi ve Geçitkale saldırılarından zarar gören Kıbrıslı Türklere tazminat ödenecek. 5-Mevcut Kıbrıs asker ve polis güçleri tarafından korunmayan 
Kıbrıs Türk topluluğunun korunması için özel bir tür güvenlik önlemi alınacak.”566 

Hart’ın bu durumdan ABD Dışişleri Bakanlığı’nı haberdar etmesinden sonra, bu teklif tasarısının olası savaşı önleyebilecek bir çıkış noktası olarak 
değerlendirilmesi ve üzerinde durulması kararı alındı. 20 Kasım’da ABD’nin krize yönelik çabalarına Kanada ve İngiltere de katıldığı için, Çağlayangil ile yaptığı bir sonraki görüşmesinde Hart’a Kanadalı ve İngiliz büyükelçiler de eşlik ettiler. Bu görüşmede teklif tasarısı üzerinde küçük değişiklikler yapıldı. Çağlayangil’in 
“Türkiye ve Yunanistan arasında doğrudan görüşmelerin ancak Yunan askerlerinin adadan çekilmeye başladıktan sonra yapılabileceği” yönündeki ibaresi teklife, Hart’ın Yunan Hükümeti’nin olası itirazını baştan engelleyebilmek için öne sürdüğü şekilde, yani iki tarafı da içeren daha genel bir anlatımla eklendi.567 Türk ve ABD’li yetkililerin ortaklaşa hazırladıkları bu teklif, 22 Kasım’da ABD’nin Yunanistan Büyükelçisi Philips Talbot ile İngiliz ve Kanadalı meslektaşları tarafından Yunan Dışişleri Bakanı Panayiotis Pipinelis’e sunuldu.568 

Yine aynı gün Başpiskopos Makarios da Kıbrıs’taki ABD, Kanada ve İngiltere Büyükelçileri tarafından Türkiye’nin bu teklifi konusunda bilgilendirildi. 
Aslında Amerikalı Büyükelçi Belcher, teklif Yunanistan tarafından kabul edilmeden önce Makarios’un konudan haberdar edilmemesi gerektiğini düşünüyordu. Çünkü, 1964 yılında Dean Acheson’ın arabuluculuğu sırasında Makarios’un Acheson Planı’nı öğrenerek kamuoyuna duyurması bütün çabaları sonuçsuz bırakmıştı. Ancak, ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan Belcher’in bu düşüncesini onaylayan ve eğer Kanadalı ve İngiliz büyükelçiler Makarios’la görüşmek isterlerse onlara eşlik etmemesini salık veren talimatın geç ulaşması nedeniyle Büyükelçi Belcher de görüşmede yer almıştı.569 

Teklifler sunulduğu zaman Makarios, ilk üç maddenin Yunan Hükümeti tarafından kabul edilmesi durumunda kendisi için de kabul edilebilir olduğunu 
belirtti. Ancak dördüncü ve beşinci maddelerin tamamen Kıbrıs’ın iç işlerine yönelik olduğu ve bu konuda bakanları ile görüşmesi gerektiği yönündeki çekincesini de ekleyerek zamana ihtiyacı olduğunu söyledi.570 Makarios’un teklife beklenenden olumlu tepki vermesi ABD’li yetkililerin kafalarındaki şüpheyi ortadan kaldırdı. Hart’a göre, General Grivas ve Yunan askerlerinin adeta devlet içinde devlet gibi hareket etmeleri ve bu durumun da Makarios’un otoritesine büyük zarar vermesi Başpiskopos açısından enosise göre çok daha önemliydi. Bu nedenle Makarios Zürih 

- Londra Antlaşmaları’na aykırı olarak adada bulunan Türk ve Yunan askerlerinin geri çekilmesini öngören bu teklife kısmen de olsa olumlu bakıyordu.571 
Fakat Yunanistan’dan teklife yönelik böyle olumlu bir tepki elde edilemedi. Türkiye’nin 17 Kasım’da gönderdiği notadaki isteklerini reddeden Yunanistan’ın 
Dışişleri Bakanı Pipinelis, Amerikalı, Kanadalı ve İngiliz Büyükelçilerin Türkiye’nin beş maddelik teklifinin kabul edilmesi yönündeki baskılarına da somut bir cevap 
vermedi. ABD’nin Yunanistan Büyükelçisi Philips Talbot’a göre, artık barışı korumanın tek yolu Yunanistan’ın Türkiye’nin teklifini kabul etmesiydi.572 Notasının reddedilmesi nedeniyle Türkiye’nin askeri hazırlıklarını hızlandırması ve Yunanistan’ın da benzer hazırlıklar yapması 22 Kasım’da ABD’li yetkililerin savaşın çıkmak üzere olduğunu düşünmelerine neden oldu.573 

İşte Cyrus Vance’in Ankara’ya geldiği tarih olan 23 Kasım’da Kıbrıs krizi ABD açısından böyle ciddi tehlikeler arz eden bir durumdaydı. Bu tehlikeli durumun 
yarattığı endişe, ABD Dışişleri Bakanı Dean Rusk’ın Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’taki ABD Büyükelçilerine 23 Kasım’da gönderdiği telgrafta açık şekilde 
görülüyordu. Rusk, mesajında şunları söylüyordu: 

“…Türkiye ile Yunanistan’ın savaşa tutuşmalarının bizim için ve NATO için doğuracağı felaketin boyutlarını vurgulamama gerek yok. Aklımızda tutmamız 
gereken şey, böyle bir olayın ‘bu iki ülkeyle olan ikili ilişkilerimizin görünür gelecekte sıfıra yaklaşacağı’ anlamına geleceğidir. Bu yüzden görevli bulunduğunuz ülkeyle bu konular hakkında görüşmeler yaparken, bu ülkenin savaşı önlemek için ne yapabileceğine konsantre olmalısınız ve ikili ilişkilerin nihayetinde umduğunuz kadar iyi olup olmayacağı hakkında gereğinden fazla endişelenmemelisiniz. Görevli bulunduğunuz ülkenin hükümetini barışı koruma yolunda en üst düzey çabayı göstermesi için nasıl ikna edebileceğiniz konusuna yoğunlaşmalısınız. Temel nokta şudur ki, ikili ilişkilerimizin geleceği konusu, Türkiye ile Yunanistan arasındaki düşmanlıkların önlenmesi konusuna göre ikinci sıradadır… Barışı sürdürme saikiyle uygulayabileceğimiz en sert baskılar nedeniyle görevli bulunduğunuz ülke hükümetlerinden özür dilemek zorunda değiliz. ABD ulusal çıkarları açısından bakıldığında Kıbrıs’taki olayların kendisi, Yunanistan ile Türkiye arasındaki barışa nazaran önemsizdir. Sorumluluğumuz, bu merkezi önemdeki ABD ulusal çıkarını savunmaktır.”574 

c. Vance’in Mekik Diplomasisi ve Krizin Sona Ermesi 

Cyrus Vance, Başkan Johnson’ın özel temsilcisi olarak ilk görüşmesini 23 Kasım’da Ankara’da Başbakan Süleyman Demirel ve Dışişleri Bakanı 
İhsan Sabri Çağlayangil’in de yer aldığı Türk yetkililerle ve yine aynı gün Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’la yaptı.575 Görüşmelere ilişkin değerlen dirmelerini içeren telgrafta Vance, Türklerin çok katı bir tutum sergilediklerini ve yıllardır Kıbrıs’ta [Makarios tarafından uygulanan] salam taktiği ile çok şey kaybettiklerini düşündükleri için daha fazla bedel ödememe konusunda kararlı göründüklerini belirtiyordu. Ayrıca Vance, misyonu devam ettiği sürece Türkiye’nin müdahalede bulunmayacağı yönünde de bir izlenim edinmişti. Bu nedenle sorunu çözebilmek için kısa süreli de olsa bir fırsat yakalandığını düşünüyordu. Vance’in belirttiğine göre, Türkler açısından çözüm için 
kilit nokta, Kıbrıs’ta 1959 Antlaşmalarına aykırı olarak bulunan Yunan askerlerinin çekilmesine başlanmasıydı.576 

Ankara’daki bu temasların ardından, Vance Atina’ya geçerek Kral II. Constantine, Başbakan Kollias ve Dışişleri Bakanı Pipinelis ile görüşmelerde 
bulundu. Pipinelis’e göre, bulunacak çözüm Yunanistan’ın ulusal itibarını zedeleyecek herhangi bir unsur içermemeliydi. Oysa, Türkiye’nin Kıbrıs’ta 
antlaşmalara aykırı olarak bulunan Yunan askerlerinin adadan bir an önce çekilmesi yönündeki dayatmasının kabul edilmesi durumunda, Yunanistan’ın Türkiye’deki savaş hazırlıklarından korkarak geri adım attığı düşünülebilir ve bu da Yunan kamuoyunu rencide ederek Yunan Hükümeti’ne tepkilerin yükselmesine neden olabilirdi. Bu nedenle çözüme yönelik ilk adım Yunanistan’dan beklenmemeli, Türkiye ve Yunanistan eşzamanlı adımlar atmalılar dı. Vance’in bu çekinceye karşı önerdiği yöntem ise, BM Genel Sekreteri’nin Türkiye ve Yunanistan’a çağrıda bulunarak adada 1959 Antlaşmalarına aykırı olarak bulunan askerlerini geri çekmelerini talep etmesiydi. Böylece Yunanistan Kıbrıs’taki askerlerini çekmeye başlayınca, Türkiye de Trakya’da devam ettirmekte olduğu seferberliği sona erdirmeye yönelik adım atacaktı. Bu yöntem sayesinde -talep BM Genel Sekreteri’nden geldiği için- hem Yunanistan’ın itibarını zedeleyebilecek bir durum ortaya çıkmayacaktı hem de -Türkiye’nin başlıca isteği Yunan askerlerinin bir an önce Kıbrıs’tan çekilmesi olduğu için- Türkiye, Kıbrıs’a askeri müdahalede bulunmaktan vazgeçerek çözüm yolunda daha ileri adımlar atabilecekti.577 Cyrus Vance ile Yunanistan Kralı ve Başbakanı arasında yapılan görüşmelerden sonra “Türkiye ve Yunanistan’ın en azından kâğıt üzerinde eşzamanlı olarak hareket edeceklerinin belirtilmesinin, fakat gerçekte Yunanistan adadan asker çekmeye başladıktan sonra dört saat içinde Türkiye’nin seferberliği bitirme yönünde adımlar atmasının da Yunanistan’ı tatmin edeceğini” Vance’in Türklere sözlü olarak iletmesi konusunda uzlaşıldı. 578 

25 Kasım’da tekrar Ankara’daki yetkililerle görüşen Cyrus Vance’in Yunanistan’dan getirdiği teklifleri Dışişleri Bakanı Çağlayangil, “Türkiye’nin 
itibarını göz ardı ederek Yunanistan’ın itibarını kurtarmaya çalıştığı” gerekçesiyle eleştirdi.579 Fakat sonraki görüşmelerinde Vance, Türkiye ve Yunanistan’ın 
atacakları adımları belirleyen maddede bazı kelime değişiklikleri yapılması üzerine, Türk yetkililerin bu tekliflere değerlendirilebilir olarak bakmalarını sağladı.580 Ayrıca Vance, misyonu devam ederken Türkiye’nin Kıbrıs’a askeri müdahalede bulunmayacağı konusunda Cumhurbaşkanı Sunay’dan da garanti aldı.581 26 Kasım’da tekrar Atina’daki yetkililerle görüşen Vance, Türkiye’nin ve Yunanistan’ın talepleri gözetilerek kısmen değiştirilmiş olan yeni metni sundu.582 Dışişleri Bakanı Pipinelis, yeni metnin Yunan Kabinesi tarafından görüşüldüğünü ve üzerinde birtakım değişiklikler yapıldığını belirtti. Vance, bu değişiklikleri -her ne kadar kabul etmesini çok düşük bir ihtimal olarak değerlendirse de- Türkiye’ye ileteceğini söyledikten sonra, daha fazla zaman kaybedilmemesi için kendisinin bir teklif metni hazırladığını belirtti. Hazırladığı teklifi açıklarken de amacının “Kıbrıs’ın bütün sorunlarını çözmek değil, savaş çıkmasını önlemek” olduğunu söyleyerek ulaşılacak çözümün her iki tarafı da tatmin etmesinin beklenmemesi gerektiğini vurguladı. 

Ancak Pipinelis’in cevabı, önceliğin Yunanistan’ın üzerinde değişiklik yaptığı teklife verilmesi gerektiği yönündeydi.583 

Tekrar Türkiye’ye dönen Vance, 27 Kasım’da Çağlayangil’e Yunanistan’ın değiştirdiği metni ve ardından da kendi hazırladığı teklifi sundu.584 Türk yetkililer arasında yapılan görüşmelerden sonra Vance’e dört maddelik yeni bir metin verilerek bunun artık Türkiye’nin son teklifi olduğu, Yunanistan’ın ya bu teklifi ya da savaşı kabul etmesi gerektiği belirtildi. Teklifin metni şöyleydi: “

1- BM Genel Sekreteri, Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs Hükümetleri’ne, ‘Türkiye ve Yunanistan Hükümetlerinden, birbirlerinin ve Kıbrıs’ın güvenliğine yönelik bütün 
tehditlerin ortadan kaldırılması için bir an önce harekete geçmelerini isteyen ve ilk adım olarak adadaki Türk ve Yunan birliklerinin fazlalık arz eden kesimlerinin 
süratli bir şekilde çekilmelerini öngören daha önceki çağrısı doğrultusunda’ yeni bir çağrıda bulunacak. 

2- Yunanistan ve Türkiye Hükümetleri, Genel Sekreter’in çağrısına derhal uymaya hazır olduklarını ilan edecekler. 

3-Bunun [çağrının kabul edilmesi] üzerine Yunan Hükümeti askeri güçlerini, personelini ve malzemelerini hızlı bir şekilde Kıbrıs’tan çekecek. 
Bununla beraber, Türk Hükümeti de krizin ortadan kaldırılması için gerekli bütün önlemleri alacak. 

4- Genel Sekreter’in çağrısına cevaben, Kıbrıs’taki BM Barış Gücü’ne ‘kontrol altında tutma’ görevini artıracak derecede genişletilmiş ve geliştirilmiş bir yetki verilecek. 

Bu yetki, Kıbrıs’ta 1963 yılından sonra kurulan bütün güçlerin silahsızlan dırılmasının denetlenmesini ve bütün vatandaşların emniyetlerini de içeren iç güvenliğin himayesi için uygulanabilir nitelikte yeni düzenlemeler yapılmasını içerecek.”585 

28 Kasım’da toplanan Yunan Hükümeti’nin teklifleri kabul ettiği Dışişleri Bakanı Pipinelis tarafından Vance’e iletildi. Ayrıca Pipinelis, Başkan Johnson barışçı 
bir çözüm bulunması amacıyla Cyrus Vance’i göndermiş olmasa savaşın kaçınılmaz olacağına inandığını belirterek, çabalarından ötürü Vance’e teşekkür etti.586 

Vance Yunanistan’ın teklifleri kabul ettiği haberini alır almaz bu Türk - Yunan anlaşmasını Makarios’a da kabul ettirmek için Lefkoşa’ya hareket etti. Bu 
arada ABD Dışişleri Bakanı Rusk, Cyrus Vance’e Makarios ile yapacağı görüşmelerde dikkat etmesi gereken konuları ve uygulayabileceği taktikleri belirten bir mesaj yolladı. Rusk’a göre, Türkiye’nin Kıbrıs’a askeri müdahalede bulunma konusunda kesinlikle blöf yapmadığı söylenerek Makarios’un gözü korkutulabilirdi. Türkiye ile Yunanistan arasında varılan anlaşmayı Kıbrıs’ın reddetmesi ve bunun üzerine Türkiye’nin adaya müdahale etmesi durumunda, Kıbrıs Hükümeti’nin dünya kamuoyu tarafından savaşın başlıca sorumlusu olarak görüleceği, ABD’nin de Türkiye’nin müdahalesini engellemek için hiçbir askeri girişimde bulunmayacağı Makarios tarafından iyice anlaşılmalıydı. Anlaşmayı kabul etmesi hâlinde barışın korunmasında oynayacağı rolün ne kadar büyük takdir toplayacağını belirterek Makarios’un gururunu okşamak da Rusk’ın önerdiği bir diğer taktikti.587 

ABD Dışişleri Bakanı’nın bu mesajı, Acheson’ın arabuluculuğu deneyiminden ders alındığını gösteriyordu. 

29 Kasım sabahı Kıbrıs’a ayak basan Cyrus Vance, Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios ve Dışişleri Bakanı Kyprianou ile ilk görüşmesini Rusk’ın verdiği taktikler doğrultusunda yaptı. Görüşmenin hemen başında Vance, eğer 23 Kasım’da Ankara’da Türk yetkililer ile görüşmemiş olsa Türkiye’nin o an için muazzam askeri gücüyle Kıbrıs üzerine kanlı bir savaşa girmiş bulunacağını belirterek, anlaşmayı kabul etmemesi durumunda yaşanabilecek olaylar konusunda Makarios’un gözünü korkutmaya çalıştı. Makarios ise, ABD’nin mevcut kriz sırasındaki barışı koruma çabalarını takdirle karşıladığını, ancak Türkiye ile Yunanistan’ın kabul ettiği anlaşmanın dördüncü maddesi Kıbrıs’ın iç işlerine ilişkin olduğu için, bu konuda bazı çekinceleri bulunduğunu belirtti. 

Makarios’a göre, mevcut krizin başlıca sebebi adada bulunan yabancı askerlerdi. Bu nedenle 1959 Antlaşmalarının hükümlerinin öngördüğü şekilde, adada 
bulunan belli sayılardaki Türk ve Yunan askerleri de dâhil olmak üzere, Kıbrıs’taki bütün yabancı askerlerin çekilmesi gerektiğini savunuyordu. Makarios’un isteği Kıbrıs’ta silahlı güç olarak sadece Kıbrıs polisinin kalmasıydı. Devlete çok fazla mâli yük getiren Ulusal Muhafız Alayı’nın da dağıtılması gerektiğini belirtiyordu. Ancak yine dördüncü maddenin öngördüğü biçimde Kıbrıs’taki BM Barış Gücü’nün yetkilerinin geliştirilmesi ve genişletilmesi konusuna da karşı çıkıyordu. 

Bu cevapla ne kadar zorlu bir sürecin başında olduğunu gören ABD’li arabulucu Vance, Makarios’a savaşın çıkmasını önlemenin tek yolununun var olan 
anlaşma metninin herhangi bir değişikliğe uğratılmadan kabul edilmesi olduğunu söyledi. Anlaşma aynen kabul edilebilir, bununla birlikte Kıbrıs Hükümeti itiraz 
ettiği noktalara yönelik çekincelerini ayrıca belirtebilirdi. Mevcut anlaşma Kıbrıs’ın tamamen yabancı askerden arındırılmasını engelleyecek herhangi bir hüküm içermiyordu. Bu nedenle tamamen askerden arındırma konusunda anlaşmanın kabulü ilk adım olarak görülebilir, Kıbrıs Hükümeti sonradan bu yöndeki çabalarına devam edebilirdi. Ancak Makarios, kabinesi ile görüşmeden herhangi bir cevap veremeyeceğini belirterek görüşmeyi sonra erdirdi.588 

Kabine toplantısından sonra Vance’e, Kıbrıs Hükümeti’nin Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan anlaşmanın ilk üç maddesine herhangi bir itirazının 
olmadığını, ancak dördüncü maddeye ilişkin olarak BM Barış Gücü’nün yetkilerinin genişletilmesi ve geliştirilmesine gerek görmediğini, ayrıca askerden arındırmaya ilişkin hükmü de bütün Türk ve Yunan askerlerini kapsayacak şekilde değerlendirdiğini belirten bir mektup sunuldu.589 Bunun üzerine Türkiye, devam eden görüşmeler boyunca elde edilen ilerlemenin tamamen ortadan kalkmaması için, BM Barış Gücü’nün mevcut yetkileri ile devam etmesini kabul ederek Kıbrıs’taki durumun seyrine göre, ilerde Yunanistan ve Kıbrıs Hükümeti ile bu konuda görüşmeler yapılabileceğini belirtti.590 Fakat Türkiye’nin bu geri adımına Makarios beklenen ölçüde karşılık vermedi. Makarios’un Kıbrıs’taki bütün Türk ve Yunan askerlerinin çekilmesi konusundaki ısrarını devam ettirmesi Türkiye’nin tepkisine yol açtı. Türk uçaklarının Kıbrıs üzerinde uçuş yapmaya başlaması ABD’lilerin gündemine zaten tamamen kaybolmamış olan savaş ihtimalini tekrar soktu.591 Bu süreç boyunca Cyrus Vance’in ve ABD’nin Kıbrıs Büyükelçisi Belcher’in ısrarlarına ve baskılarına Makarios inatla direndi.592 

Türk - Yunan anlaşmasını Makarios’un gönül rızası ile kabul etmemesi üzerine Cyrus Vance arabuluculuk görevine başlarken tasarlanan plan devreye 
sokuldu. Türkiye ve Yunanistan, 2 Aralık’ta açıklamalar yaparak Kıbrıs krizinin çözümü konusunda anlaşmaya vardıklarını bildirdiler.593 Bu girişimle Makarios’un mevcut anlaşmayı kabul etmesi yönündeki uluslararası baskıları artırmak amaçlanıyordu.594 Aynı zamanda ABD’nin BM’deki daimi temsilcisi Arthur Goldberg de BM Genel Sekreteri U-Thant’a Kıbrıs’ın da tek tek bütün kelimeler üzerinde uzlaşmaya varmasını beklemeden bir an önce Türk - Yunan anlaşmasında belirtilen hükümleri içeren bir barış çağrısında bulunarak tarafları buna uymaya davet etmesi yönünde telkinde bulundu. Çünkü kritik durumunu hâlâ koruyan krizin çözülmesi konusundaki zaman kaybından ancak böyle bir oldu-bitti yaparak kurtulmak mümkün görünüyordu.595 BM Genel Sekreteri’nin çağrı yapması durumunda Makarios, “savaşa neden olan kişi” olarak anılmamak için inadından vazgeçerek anlaşmayı kabul edecekti.596 

Bu gelişmeler üzerine 3 Aralık 1967’de BM Genel Sekreteri U-Thant taraflara [Türkiye ve Yunanistan’ın üzerinde uzlaştığı doğrultuda] krizin ortadan 
kaldırılmasına yönelik hareket tarzlarını bildiren çağrısını yaptı.597 Yunanistan ve Türkiye aynı gün çağrıyı kabul ettiklerini bildirdiler. Kıbrıs Hükümeti ise 4 Aralık günü kabul cevabını, U-Thant’ın çağrısına ilişkin değerlendirmelerini ve çekincelerini içeren bir açıklama ile bildirdi.598 

Üç ülkenin de BM Genel Sekreteri’nin çağrısına olumlu cevap vermeleri ABD’li yetkilileri çok rahatlattı. 5 Aralık 1967’de Beyaz Saray’da yapılan 
görüşmede ABD Başkanı Johnson ve Dışişleri Bakanı Rusk, mükemmel bir iş çıkardığını belirterek Cyrus Vance’i tebrik ettiler.599 Başkan Johnson’a göre, krizin savaşa dönüşmeden çözülmesinin başlıca mimarı Cyrus Vance’ti.600 BM ve NATO’nun da temsilcileri aracılığıyla çözüme katkıda bulunmuş olmalarına rağmen sorunun esasen ABD’nin etkisiyle çözüldüğü açık bir gerçekti. Kriz ortaya çıktıktan sonra bir süre ABD’yle ortak hareket eden İngiliz ve Kanadalı yetkililere göre, ABD’nin bu üstün etki gücü, Türkiye ve Yunanistan’a yardım sağlayan ülke konumunda bulunmasından kaynaklanıyordu.601 

Bazı yazarlara göre, Cyrus Vance özellikle Türk yetkililerle yaptığı görüşmelerde ABD’nin Türkiye’ye yaptığı yardımlar konusunu, Türk Hükümeti’ni Kıbrıs’a askeri müdahaleden vazgeçirebilmek için kullanmıştı.602 Buna karşın bazı yazarlara göre ise, Vance, Türk ve Yunan yetkililerle görüşmelerinde ABD’nin Türkiye ve Yunanistan’a yaptığı askeri yardımları kesebileceğine yönelik doğrudan bir tehditte bulunmamıştı. Ancak, Vance arabuluculuk faaliyetini yürütürken ABD basınında, bir Türk - Yunan savaşı yaşanması durumunda, ABD’nin 1965 yılındaki Hindistan - Pakistan Savaşı’nda uyguladığı gibi her iki ülkeye yaptığı yardımları kesebileceğini belirten raporların yayınlanması, ABD’nin yardım konusunu dolaylı da olsa bir baskı aracı olarak kullandığının açık kanıtıydı.603 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI ;

546 Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 34. İngiltere Başbakanı Harold Wilson’ın belirttiği gibi, 1967 krizi sırasında İngiliz Hükümeti sorunun nihai çözümü konusunda tek başına girişimde 
bulunmak istemiyordu. 1964 krizinde olduğu gibi, bu kriz boyunca da İngiliz Hükümeti’nin başlıca hedefi askeri alanda sorunun olabildiğince dışında kalmaktı. Bununla birlikte İngiltere, ABD ve BM 
girişimlerini desteklemek istiyordu. Bkz. Göktepe, op. cit., s. 438. 
547 John G. Patsalides, “The Role of Canada in the Cyprus Crisis 1964-1968,” doctoral dissertation, Department of Political Economy, University of Toronto, 1980’den aktaran Hart, op. cit., s. 62. 
548 The Times (London), 24 Nov. 1967, p. 5, col. 6’dan aktaran Ehrlich, op. cit., s. 110. Aslında bu teklifin Türkiye ile Yunanistan’ın ikili görüşmeler yapmayı kabul etmeleri halinde yine Kanada 
tarafından, fakat bu kez görüşmelerin Kanada’da yapılması çağrısıyla birlikte öne sürülmesi düşünülüyordu. Ancak Türkiye’nin her an Kıbrıs’a askeri müdahalede bulunabileceği düşüncesi 
nedeniyle zaman kaybedilmeden teklifin açıklanması yolu seçildi. Bkz. Hart, op. cit., s. 62-63. 
549 New York Times, 23 Nov. 1967, p. 1, col. 6 ve New York Times, 24 Nov. 1967, p. 1, col. 8’den aktaran Ehrlich, op. cit., s. 111. 
550 Toluner, op. cit., s. 234; Ehrlich, op. cit., s. 111; “Telegram From the Embassy in Greece to the 
Department of State,” Athens, November 22, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
551 Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 31. 
552 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 22, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
553 Hart, op. cit., s. 65-66. 
554 Keesing’s Contemporary Archives, Vol. XVI, (1967-1968), s. 22436. 
555 Ivar-André Slengesol, “A Bad Show? The United States and the 1974 Cyprus Crisis,” 
Mediterranean Quarterly, Vol. 11, Issue 2 (Spring 2000), s. 99. 
556 Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 35. 
557 Ibid., s. 38. Sönmezoğlu’na göre Brosio’nun bu girişiminde ABD’nin etkisi vardı. Bkz. Sönmezoğlu, op. cit., s. 24. 
558 Ehrlich, op. cit., s. 111-112; Sönmezoğlu, op.cit., s. 24-25. 
559 New York Times, 27 Nov. 1967, p. 3, col. 2’den aktaran Ehrlich, op. cit., s. 112. 
560 Bu kişiler; Dışişleri Bakanı Dean Rusk’ın asistanı 
ve saha raportörü John P. Walsh, Dışişleri 
Bakanlığı Türkiye’yle İlişkiler Direktörü Yardımcısı John Howison, Savunma Bakanlığı Uluslararası 
Güvenlik Bürosu’ndan Kaptan Edward Hollyfield ve Cyrus Vance’in yazışmalarını daktilo etmekle 
görevli olan Ellen Johnson’dı. Bkz. Hart, op. cit., s. 70. 
561 Ibid., s. 69. Fakat yapılan kabine toplantısında Türk Hükümeti, Vance’i dinlemeye ve Yunanları 
ikna etme konusunda Vance’e bir şans tanımaya karar verdi. Cyrus Vance’in yeni bir “Johnson 
Mektubu” ile gelmesi durumunda ise bu misyon dikkate alınmayacaktı. Bkz. Sharon A. Wiener, 
“Turkish Foreign Policy Decision Making On the Cyprus Issue,” Doktora Tezi, Duke University, 
1980, s. 192’den aktaran Bölükbaşı, op. cit., s. 139-140. 
562 Hart, op. cit., s. 73-74; Keesing’s Contemporary Archives, Vol. XVI, (1967-1968), s. 22436. 
563 Güney, op. cit., s. 32. 
564 Cyrus Vance, Hard Choices, New York, Simon and Schuster, 1983, s. 144’ten aktaran Bölükbaşı,op. cit., s. 139. 
565 Hart, op. cit., s. 56. 
566 Ibid., s. 60-61. Türkiye’nin krizin sona ermesi için öngördüğü bu çözüm yolundan Yunanistan’ı değil de ABD’yi haberdar etmesi büyük ihtimalle önceden beri Kıbrıs sorununda Washington’dan beklediği desteği bulamayan Türk yetkililerin bu kez ABD’nin bu çözüm doğrultusunda Atina’ya baskı uygulayacağı düşünce ve arzusuna sahip olmalarıydı. 
567 Ibid., s. 62-63. 
568 Ibid., s. 65. Pipinelis, 20 Kasım 1967’de Dışişleri Bakanlığı görevine getirilmişti ve “eskiden beri Türk - Yunan görüşmelerine taraftar” bir isim olarak görülüyordu. Bkz. Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 29. Papandreou’ya göre ise, Pipinelis, “…Kıbrıs sorununda … Türkleri tatmin edecek bir çözümden yana birisi olarak bilinmekteydi” ve asıl olarak bu nedenle atanmıştı. Bkz. Papandreou, op. cit., s. 283. 

569 Hart, op. cit., s. 64-65. 

570 “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, November 22, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
571 Hart, op. cit., s. 65. 
572 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 23, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
573 Hart, op. cit., s. 65-67. 
574 “Telegram From the Department of State to the Embassies in Turkey, Greece, and Cyprus,” Washington, November 23, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim 
Tarihi: 25.05.2009). 
575 Hart, op. cit., s. 71-73. 
576 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 23, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
577 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 24, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
578 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 25, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009); Hart, op. cit., s. 74-76. 
579 “Telegram From the Embassy in Turkey to the Department of State,” Ankara, November 25, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
580 Hart, op. cit., s. 80. Yukarıda da anlatıldığı gibi, Türkiye ve Yunanistan’ın anlaşamamalarındaki 
başlıca neden Türkiye’nin adadan asker çekilmesi yönündeki ilk adımı Yunanistan’dan beklemesi, 
Yunanistan’ın da asker çekme konusunu görüşmeden önce Türkiye’nin askeri seferberliğini sona 
erdirmesini istemesiydi. İlk adımı atma konusu iki ülke arasında bir itibar mücadelesine neden 
olmuştu. Bu nedenle anlaşma metni iki ülke arasında gidip gelirken, Vance’i en çok zorlayan konu iki 
ülkenin nasıl eşzamanlı olarak harekete geçirilebileceğinin bulunmasıydı. İki ülke yetkililerinin de 
“bunun üzerine”, “bununla beraber”, “bundan sonra” gibi ifadelerden hangisinin kullanılması 
gerektiği yönündeki uzlaşmaz tavırları yüzünden bir türlü nihai metne ulaşmak mümkün olmuyordu. Idem. 
581 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 25, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
582 Hart, op. cit., s. 81. 
583 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 27, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
584 “Telegram From the Embassy in Turkey to the Department of State,” Ankara, November 27, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). Vance’in 
teklifi, esasen Türkiye ve Yunanistan’ın taleplerini orta noktada birleştirmeyi amaçlayan bir metindi. 
Fakat Türk ve Yunan yetkililerin anlaşma metninde geçecek kelimeler konusunda bile taviz 
vermekten kaçınmaları, karşı tarafa kendi cümlelerini kabul ettirme yönünde diretmeleri nedeniyle 
Vance’in teklifi rağbet görmedi. Vance’in teklifinin metni için bkz. “Telegram From the Embassy in 
Greece to the Department of State,” Athens, November 27, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
585 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 28, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
586 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 28, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
587 “Telegram From the Department of State to the Embassy in Cyprus,” Washington, November 29, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 29 Kasım’da yapılan ABD Ulusal Güvenlik Konseyi Toplantısı sırasında Kıbrıs konusu konuşulurken, Cyrus Vance’in Türkiye ile Yunanistan’ın anlaşmalarını sağlayarak büyük bir iş başardığı ve muhtemel bir savaşı 
önlediği belirtiliyor, ayrıca Vance’in o an itibariyle mevcut anlaşmayı Makarios’a kabul ettirmek için Lefkoşa’da bulunduğu ve Makarios’un bazı sorunlar çıkarsa da Vance’in faaliyetlerine engel olmayacağına inanıldığı vurgulanıyordu. 
Bkz. “Summary Notes of the 579th Meeting of the National Security Council,” Washington, November 29, 1967,
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
588 “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, November 29, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
589 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 30, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
590 “Telegram From the Embassy in Turkey to the Embassy in Greece,” Ankara, November 30, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
591 “Telegram From the Embassy in Greece to the Embassy in Turkey,” Athens, December 1, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009); Hart, op. cit., s. 94-95. 
592 “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 1, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 2, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 3, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
593 Dışişleri Belleteni, Sayı 39, (Aralık 1967), s. 10; “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 3, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
594 Ehrlich, op. cit., s. 114-115. 
595 Hart, op. cit., s. 96. Ehrlich’e göre, Türkiye ve Yunanistan 24 Kasım’da, aralarında ulaşılacak herhangi bir BM Genel Sekreteri’nin kendilerine sunacağı ve bu iki ülke ile Kıbrıs tarafından kabul edilecek bir başvuru şeklinde olması konusunda anlaşmışlardı. U-Thant’ın 22 Kasım’da taraflara sükûnet telkininde bulunan ve konuyla ilgilenmek üzere özel temsilci atadığını belirten çağrısı ile bu süreç için sahne hazırlanmıştı. Yine bu yönteme uygun olarak U-Thant, 24 
Kasım’da taraflara ikinci çağrısını yaparak üç hükümetten de Kıbrıslı olmayan bütün askerlerin adadan tamamen çekilmesi için birliklerin aşamalı olarak azaltılmasını öngören bir plan yönünde çalışmaları isteğinde bulunmuştu. Türkiye ile Yunanistan’ın anlaşmaya varmaları üzerine de 3 Aralık’ta BM Genel Sekreteri, tarafların kabul edeceği anlaşmanın şartlarını somutlaştıran üçüncü 
çağrısını yapmıştı. Bkz. Ehrlich, op. cit., s. 113-115. Aslında böyle bir yöntemin izlenmesini taraflara Cyrus Vance telkin etmişti. Bkz. “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, November 24, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). BM Genel Sekreteri’nin çağrısını 3 Aralık’ta yayınlaması konusunda kendisine ısrarda bulunulması kararı ise, Rusk, Vance ve Goldberg arasında yapılan bir telefon görüşmesi sonucunda ortaya çıkmıştı. Bkz. “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 3, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 
25.05.2009). Bununla birlikte U-Thant’ın taraflara son çağrısını yapmadan önce biraz daha beklemek için bazı çekinceleri vardı. Örneğin, 1964 yılında BM Barış Gücü kurulurken bu gücün finansmanı konusunda yaşanan sorunların tekrar yaşanmasından korkuyordu. Kendisini bu zor durumdan kurtarabilmek için BM Barış Gücü’nün yetkilerinin genişletilmesi durumunda oluşacak mâli yükün 
karşılanacağının ABD tarafından yazılı olarak garanti edilmesini istiyordu. Ayrıca cevapsız kalacak bir çağrıda bulunmamak için de kendisi çağrı yapmadan önce Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’ın kesin olarak anlaşmaya vardıklarını da görmek istiyordu. Bkz. Hart, op. cit., s. 77-78. ABD’li yetkililerin BM Genel Sekreteri üzerindeki -bütün bu gelişmelerden açıkça görülebilen- etkisi U-Thant’ı 
kendisinin ABD’nin arabulucusundan bağımsız hareket ettiğini açıklamak zorunda bile bırakmıştı. New York Times, 5 Dec. 1967, p. 2, col, 4’ten aktaran Ehrlich, op. cit., s. 115. 
596 “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 3, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
597 Dışişleri Belleteni, Sayı 39, (Aralık 1967), s. 37-38; Keesing’s Contemporary Archives, Vol. XVI, (1967-1968), s. 22437. 
598 “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 4, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009); Keesing’s  Contemporary Archives, Vol. XVI, (1967-1968), s. 22437; Hart, op. cit., s. 97-100; Ehrlich, op. cit., s. 114-115. 
599 “Notes of Meeting,” Washington, December 5, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
600 Public Papers of the Presidents of the United States, Lyndon B. Johnson, 1968-1969, s. 995’ten 
aktaran Sönmezoğlu, op. cit., s. 26. 
601 Göktepe, op. cit., s. 440. 
602 Sarıca, et al., op. cit., s. 146-147. Orkunt’a göre ise, 1967 krizi sırasında ABD, hem Türkiye hem de Yunanistan’a kendi sağladığı silahları kullanmamaları 
yönünde sınırlama getirmişti. Bkz. Orkunt, op. cit., s. 101. 
603 New York Times, November 24, 1967, s. 18’den aktaranlar Ehrlich, op. cit., s. 111; Sönmezoğlu, op. cit., s. 25. 25 Kasım’da ABD’li yetkililerle Türkiye Dışişleri Bakanı Çağlayangil’in görüşmesi sırasında bu konu gündeme gelmiştir. Büyükelçi Hart’ın Türkiye’nin savaş kararının ABD - Türkiye ilişkilerini ciddi biçimde etkileyeceğini söylemesi üzerine Çağlayangil bu görüşe katılmadığını belirterek “aklı başında hiçbir insan 14 - 15 Kasım tarihlerinde yaşanan ,
olaylar üzerine Türkiye’nin Askeri Yardım Programı kapsamındaki askeri malzemeleri bir müttefikine karşı kullanmasına şaşırmayacaktır” demiştir. 
Bu söz üzerine Vance konuşmaya girerek, ABD’nin böyle bir olaya kaçınılmaz olarak tepki vereceğini vurgulamaya çalışmıştır. Bkz. “Telegram From the Embassy in Turkey to the Department of State,” Ankara, November 25, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4761.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). Bu konuşmalar da göstermektedir ki ABD’li yetkililer askeri yardımın kesilebileceği yönünde doğrudan tehditlerde bulunmasalar da yardım konusunu gündemde tutarak Türkiye’ye baskı uygulamaya çalışmışlardır. 

16 CI BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,


***