EOKA ve TMT’nin Ortaya Çıkışında Ulusal Kimliğin Rolü

EOKA ve TMT’nin Ortaya Çıkışında Ulusal Kimliğin Rolü ve Toplumsal Barışın İnşası 

Cansu ARISOY 

 Özet 

Yapısalcı perspektiften değerlendirildiğinde terörizm sosyal bir oluşumdur ve bir 
aktör olarak terörist, söylemin ürünüdür. “Birinin teröristi diğerinin özgürlük 
savaşçısıdır” 300 sözü terörizmin ve teröristin tanımının değişken olduğunu gösterir. Bu nedenle Rum toplumuna göre bağımsızlığın sembolü olan EOKA (Kıbrıslılar’ın Milli Mücadele Örgütü) Türk toplumuna göre terörist örgüt diye adlandırılırken; TMT (Türk Mukavemet Teşkilatı) için aynı durum geçerlidir. 

1950’lerde Kıbrıslı Rumlar Helen, Kıbrıslı Türkler ise Türk milliyetçiliğinden destek buldular. Kıbrıslıların ulusal kimlik oluşumunu etkileyen bu durumun sonucu olarak 1955’te kurulan EOKA, Kıbrıs’ta şiddetli bir dönemin başlamasına sebep oldu. TMT ise 1958’de EOKA’ya tepki olarak doğdu. Kıbrıslı Türkler, Rum tarafında büyüyen Enosis talebinin gerçekleşmesi halinde toplumsal çıkarlarının ve milli kimliklerinin korunması için tek yolun Taksim adı altına Türkiye’ye bağlamak olduğunu savunmaktaydı. Kıbrıs’ta yaşanan bu dönem ulusal kimliğin gerilla örgütlerinin oluşumundaki rolüne örnek teşkil eder. Bu çalışmada EOKA ve TMT’nin 1950-1970 yılları arasında Kıbrıs’ın siyasi söylemindeki yapılanması, ulusal kimlik oluşumu kapsamında ve sosyal yapısalcılık yaklaşımıyla analiz 
edilmiştir. 

Kimlik arayışı ve savunulması sırasında birey, kendi hayatı ve başkalarınınki de dahil olmak üzere pek çok şeyi feda edebilir. Terörizm ise bu çalışmada kimliğin savunulmasının bir yolu olarak ele alınmaktadır. Hopf’un yapısalcı yaklaşımına göre kimliği anlamak uluslararası siyasette ve yerel toplumda en azından minimal seviyede tahmin edilebilirliği ve düzeni sağlamak açısından gereklidir 301. 
Bu bağlamda Kıbrıs’ta kimliğinin rolünün, yapısalcılık perspektifinden ve Kıbrıs’taki şiddet olayları üzerinden incelenmesi etnik olarak bölünmüş toplumlarda huzurun sağlanması için önemlidir. 

Giriş 

Kimlik kavramına terörizm ve çatışma çözümü çalışmalarında önemli bir yer 
ayrılmaktadır. Samuel Huntington’ın ünlü eseri Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması bunun en çarpıcı örneğidir. Bu eserde kimlik kavramına verilen referanslar bu çalışmanın %39’unu kapsamaktadır302. Ancak kimlik çalışmalarına gösterilen bu yoğun ilgiye rağmen bu kavramın tam olarak ne olduğu ve dünya düzenindeki işleyişi tam olarak açıklanmamış; kimliğe bir kara kutu muamelesi yapılmıştır. Bu çalışmada ise amaç bahsi geçen kara kutuyu aralamak ve kimlik kavramını Kıbrıs’ta 1950-1970 yılları arasında 
gerçekleşen olaylar zemininde anlamaya katkıda bulunmaktır. Bunu yaparken kimlik, ulusal bir nosyon ve terörist eylemlerin bir motivasyonu olarak ele alınacaktır. 

Kıbrıs’ta kimlik oluşumu Osmanlı’nın adaya hakim olduğu zamanlarda başlamış olsa da bu çalışmanın kapsamından dolayı daha yeni bir dönem olan 1950’li yıllar başlangıç noktası olarak incelenecektir. Başlangıç noktası 1950 olarak alınmıştır çünkü bu dönemde Kıbrıslı Rum halkının ulusal kimliği iyice su yüzüne çıkmış ve böylece Kıbrıs, Birleşik Krallığın kolonisi olmaktan kurtulmuştur. Ayrıca 1958 yılında iki toplum arasında ulusal kimlik çatışmalarından kaynaklanan gerginlikler çıkmış ve bunun sonucunda doğan EOKA ve TMT, içinden çıktıkları topluma göre özgürlük savaşçısı, savaştıkları toplum için ise terörist veya gerilla gruplar olarak nitelendirilmiştir. Burada ise yazar Gerald Seymour’un “birinin 
teröristi diğerinin özgürlük savaşçısıdır” sözü bu çalışmanın başlangıç noktasını 
oluşturmuştur. 

Seymour’un bu sözü bu çalışmanın teorik çerçevesini oluşturan sosyal yapısalcılığın önemini gösterir. Kimlik oluşumu, toplumdaki kültürel, sosyal, tarihi, ekonomik faktörlerden etkilenir; toplumların ulusal kimlikleri ve birbirlerine bakış açıları bu faktörlerin gelişimine göre şekillenir. Sosyal yapısalcılık ise toplumların gelişimini bu faktörleri göz önüne alarak 
inceler. Bir diğer deyişle kim kimin için neden terörist veya neden özgürlük savaşçısı sorularının analizini yapmak için sosyal yapısalcılık uygun teorik altyapıyı oluşturur. 

Bu çerçeveden kimlik oluşumunun ve bu oluşumun Kıbrıs’taki terörist/gerilla 
örgütlerinin doğuşundaki rolünün incelenmesi bu makalenin literatüre yaptığı katkı olacaktır. 

Bu çalışmada öncelikle yapısalcılık anlayışının kimlik kavramına nasıl baktığı 
değerlendirilerek teorik çerçeve, ardından Kıbrıs’ta etnik şiddetin ve terörün başlangıcı anlatılarak tarihsel çerçeve çizilmiş; bunlar gözönüne alınarak EOKA ve TMT’nin ortaya çıkışı analiz edilmiştir. Sonuçta ise kimlik çalışmalarının Kıbrıs gibi etnik olarak bölünmüş toplumlara barışı getirmek için taşıdığı önem vurgulanmıştır. 

Sosyal Yapısalcılık Anlayışında Kimlik Kavramı 

Yapısalcılar insan eylemini ve sosyal pratikleri değişimin merkezine koyar. Kimliğin keşfi ve değerinin bilinmesi yapısalcı araştırmaların odak noktasını oluşturur. Yapısalcıların, aktörlerin gerçekliğinin tarihsel, sosyal pratiklerin bir ürünü olduğunu savunmaları bu çalışmanın da belkemiğini oluşturmaktadır. 

Alexander Wendt yapısalcılığa devletler seviyesinde bakmaktadır. Bu makalede ise yapısalcılık toplumları incelemek için kullanılacaktır. Böyle olmasına rağmen Wendt’in yapısalcılığı bu çalışmada önemli bir dayanak oluşturmaktadır ve Kıbrıs’ta yaşayan iki ana etnik toplum Wendt’in bakış açısı zemin alınarak değerlendirilecektir. Toplumların arasındaki sürekli ilişkinin bu toplumların rol kimlikleri ve çıkarları üzerinde değiştirici bir etkisi vardır. 

Bu demektir ki toplumların kendilerini ve diğerlerini nasıl gördükleri karşılıklı paylaşılan fikirler ve rol kimliği değişimleriyle şekillenir. Aktörlerin kimlikleri ve çıkarları doğal değildir, bunlar paylaşılan bu fikirlerle inşa edilir. Bu bağlamda yapısalcılık insan eyleminin intersubjektifliği üzerine kurulmuştur303. Kıbrısta da Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı Türk kimlik oluşumu karşılıklı bu eylemlerden etkilenmiştir. 

Davranışsal seçimleri odak noktasına koyan rasyonalist modelin aksine; yapısalcı model öznelerin kimlik ve çıkarlarının doğal olmadığı; süreç içinde şekillendiğini iddia eder. Sonuçta rasyonalist modelde devletlerin kimlik ve çıkarları doğal, sabit ve dış kaynaklıyken; yapısalcılar kimlik ve çıkarların değişkenliğini ve devletler arası ilişkilerin içinden kaynaklandığını savunur304. Fikirlerin ve kimliklerin etkisi, nasıl yaratıldıkları, nasıl gelişip şekil aldıkları ve devletlerin bir duruma karşı nasıl tepki verdikleri rasyonalistler tarafından 
görmezden gelinmekteyken; yapısalcılara göre kimlikler aktörün kim olduğunu anlatır, karşılıklı etkileşimlerle şekillenir. Wendt’e göre “çıkarlar kimliğin önceden var olduğunu sayar çünkü aktör kim olduğunu bilene kadar ne istediğini bilemez”305. Böylece kimlikler yapısalcı analizde merkeze oturur çünkü kimlik çıkarların zeminini oluşturur. Yapısalcılar kurucu süreçlere odaklanır ve kimliklerin her zaman oluşmakta ve gelişmekte olduklarını öne sürer 306. 

Araştırmacılar (Schwartz, 2005; Moghaddam, 2005; Meloy, 2004)307 kültürel, sosyal ve kişisel kimlik süreçlerinin terörist aktivitelerin altında yatan nedenler olduğunu öne sürer. 

Bu makalede iddia edilen bu süreçlerin birbirlerinden bağımsız olmadığı aksine birbirleriyle etkileşim halinde olduğu ve Kıbrıs’taki şiddet eylemlerinin de birbiriyle bağlantılı bu süreçlerin sonucunda ortaya çıktığıdır. Bu bağlamda bir sonraki bölümde Kıbrıs’ta şiddet eylemlerinin başlangıcı ve 1974’te Türkiye’nin müdahalesine kadarki süreçte nasıl şekillendiği sosyal yapısalcılığın kimliği ele alışı çerçevesinde açıklanacaktır. 

Kıbrıs’ta Toplumsal Travmanın Kaynağı Terörizmin Ortaya Çıkışı 

Dışarıdan bakanlar için en başta huzurlu bir Akdeniz adası olarak görülen, yeşil ada diye adlandırılan Kıbrıs’ın içine girildiğinde bunun bir yanılsama olduğu fark edilir. Sıcak savaş bitmiş olsa da günümüzde siyasi arenada hala devam eden Rum-Türk gerginliğinin köklerini Osmanlı İmparatorluğu’nun adaya hakim olduğu dönemde aramak gerekmektedir. 

Ancak bu çalışmanın kapsamı gereğince bu gerginliğin kaynağı 1950 döneminden itibaren incelenecektir. 

Kıbrıslı Rumlar’ın milliyetçi arzularının tam anlamıyla su yüzüne çıktığı bir dönem olan 1950’ler aynı zamanda Rum halkının Birleşik Krallığa isyan edip gerilla mücadelesini başlattığı ve 16 Ağustos 1960’ta Kıbrıs’ın bağımsızlığının alındığı dönemdir. Ancak bağımsızlık adaya huzur getirmemiş aksine adada Rum-Türk gerginliği ve kanlı çatışmalar başlamıştır. 

1930’larda Yunanistan tarafından tohumları Kıbrıslı Rum halkına atılmaya başlanmış olan Enosis, kelime anlamı olarak Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlama arzusudur. Enosis yıllar boyunca Kıbrıslı Rumlar’ın ulusal motivasyonunu oluşturmuştur. Bu dönemden 20 yıl sonra Kıbrıs bağımsızlığa kavuşunca, Kıbrıslı Rumların milli ve etnik kimlikleri Enosis fikriyle güçlenip önce kendi halkları sonrasında ise Türk komşuları için tehlike yaratmaya başlamıştır. 

Bu tarihte Enosis mücadelesine karşı çıkan AKEL (Emekçi Halkın İlerici Partisi) 
üyeleri vatan haini olarak tanıtılıyor, bu kişilere pusu kuruluyor ve suikastler düzenleniyordu. Siyasi lideri Başpiskopos III. Makarios; askeri lideri General Georgios Grivas olan EOKA, üyeleri Yunanistan’da eğitilen ve asıl amacı İngiliz hükümetine karşı savaşmak olan bir örgüttü. Ancak Enosis fikriyle beslenen EOKA üyeleri eylemlerini AKEL üyeleri, İngiliz yanlısı Rum vatandaşları ve 1958 yılından sonra Kıbrıslı Türkler’e karşı genişletmeye başladı. 

Kıbrıslı Türkler bu dönemde kendilerini tehdit altında hissetti ve Türkiye’nin de desteğiyle Kıbrıslı Rumlar’a karşı bir yapılanma başladı. KATAK’ın (Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu) 1943 yılında kurulmasıyla Kıbrıslı Türkler Görmezden gelenlere sessizliklerini yendi ve İngiliz hükümeti’ne seslerini duyurmayı başardı. 

1940 yılında Halkın Sesi isimli ilk milliyetçi gazeteyi çıkaran Dr. Fazıl Küçük Kıbrıs Türk Milli Birlik Partisi’ni kurdu. 1955 yılında partinin adı EOKA’ya bir tepki olarak Kıbrıs Türktür olarak değişti. 

1958 yılında ise yine EOKA’ya tepki olarak Kıbrıslı Türk toplumundan bir örgüt 
doğmuştu. TMT o zamanlar daha genç bir avukat olan Rauf Raif Denktaş tarafından, EOKA’nın eylemlerine karşılık vermek ve adayı Türkiye’ye bağlama planı olan Taksim mücadelesi için savaşmak üzere kuruldu. Bu dönemde iki Türk halkı tek slogan etrafında birleşti: Ya Taksim Ya Ölüm! 

Taksim, İngiliz hükümeti tarafından da gittikçe alevlenen Rum milliyetçiliğine karşı desteklenmekteydi. Taksim, 1974 harekatından önce adanın tamamının; sonrasında ise sadece kuzey bölgesinin il olarak Türkiye’ye ilhak edilmesi anlamına geliyordu. İngiliz hükümetinin Kıbrıslı Türk polislerini Rum isyanlarına karşı görevlendirmesiyle etnik gruplar-arası şiddet başladı. Sonuç olarak 1958 yılında isyanlar ve silahlı çatışmalar tüm şiddetiyle su yüzüne çıktı 308. 

Kıbrıslı Rumlar’ın Enosis arzusu Makarios’un; Kıbrıslı Türkler’in Taksim arzusu ise Küçük’ün önderliğinde uluslararası arenaya taşındı. Kıbrıslı Rumlar Yunanistan’ın; Kıbrıslı Türkler ise Türkiye’nin desteğini arkasına almıştı. 

Bu dönemde bu üç ülke birçok milliyetçi gösteriye sahne oldu. Ancak bu gelişmelerden bir sonuç alınamadı. Böylece iki toplum da aşırı milliyetçi rüyalarından uyanmak zorunda kaldı. 

Albay Grivas önderliğinde etkili bir kampanya sürdüren EOKA, kendine aşırı 
milliyetçi Kıbrıslı Rum sempatizanlar buldu. EOKA’nın terör eylemleri İngiliz Mareşal Sör John Harding tarafından kontrol altına alınmaya çalışılsa da sona erdirilemedi. Ancak İngilizlerin çabaları sonucunda Başpiskopos Makarios, EOKA’nın kampanyalarına katıldığı gerekçesiyle Kıbrıs’tan sınır dışı edildi. Makarios’un Yunanistan’daki sürgün hayatı, EOKA’nın, Başpiskopos’un Kıbrıs’a dönmesi karşılığında eylemlerine son vereceğini açıklamasıyla son buldu. 

Süveyş Kanalı krizinin 1957 yılında çözümesiyle İngiliz yönetimi rahat bir soluk aldı ve Kıbrıs probleminin çözümünü büyük ölçüde Yunanistan ve Türkiye’ye bıraktı. EOKA’nın eylemleri gitgide şiddetini arttırırken Türk hükümetlerinin de gerginliği artmaktaydı. İki toplum arasındaki şiddet yeni ve daha ölümcül durum alıyordu309. 

Aşk tanrıçası Afrodit’in doğum yerin olarak bilinen bu Akdeniz adası ironik bir 
şekilde 1950 döneminden beri Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı Türkler’in etnik savaş alanına dönmüştür. 1974’de Türkiye’nin bu savaşa müdahalesiyle etnik şiddet sona ermiş olsa da adadaki iki ana grup arasındaki gerginlik siyasi arenada günümüze kadar sürmüştür. 

Çözümsüzlük konusunda en uzun tarihe sahip etnik çatışma alanlarından biri olan Kıbrıs’ta -yukarıda da bahsedildiği gibi- ulusal kimliğin rolü oldukça büyüktür. Bu kapsamda bir sonraki bölümde Kıbrıs’ta kimlik oluşumu ve kimliğin şiddet eylemlerinin ortaya çıkışındaki rolü sosyal yapısalcılık zemininde incelenecektir. 

Ulusal bir Motivasyon Olarak Kıbrıs’ta Kimliğin Rolü: EOKA ve TMT’nin Sosyal 
Yapısalcılık Perspektifinden İncelenmesi 

Enosis fikrinin tohumları 1844’de Megali İdea’nın Yunanistan’da yükselmesiyle 
birlikte Kıbrıslı Rum toplumunun içine atılmaya başlanmıştı310. Aşırı milliyetçi bir kavram olan Enosis, Helenistik kültürel mirasa duyulan büyük tutku, derin kökleri olan gelenekler ve bunları sürdürmeye yönelik kaçınılmaz istek; Kıbrıslı Rum toplumunda diğer etnik gruplardan üstün olduğu duygusunu yaratmaktadır 311. 1878’de adanın Osmanlı Devleti tarafından İngiliz hükümetine devredilmesinden sonra hızlı bir organizasyon ve modernizasyon dönemine giren Kıbrıslı Rumlar’ın aksine Türk toplumu ekonomik ve sosyal anlamda güçsüz kalmıştı. Bu durumda korunma ve kimlik arayışında olan Kıbrıslı Türkler ilerleyen dönemlerde çareyi yüzlerini Türkiye’den yana dönmekte buldular 312. 

Wendt’e göre 313 sosyal tehditler doğal değildir; insanlar tarafından inşa edilir. 
Yapısalcı perspektiften bakıldığında devletler kendi aralarında iletişime geçerek kendi güvenlik ikilemlerini ve rekabetlerini yaratırlar. Yapısalcılığın devletlerin tepkilerini kültürel bakış açısıyla analiz etmesi, karşılıklı etkileşimlerin toplumların ilişkilerini şekillendirdiği gerçeğini gözler önüne serer. 

Bu bağlamda terörizmin sosyal bir oluşum olduğu vurgulanmalıdır. Terörizm nesnel bir gerçeklik ve öznel bir yorumlamadır. Terörizmin olaya dahil olan aktörlerin fikirlerinden bağımsız olarak varolamayacağı gerçeği bu kavramı 
yapısalcılıkla açıklamayı mümkün kılar. 

Yehuda’ya göre314 gerçek dünyada terörizm somut bir kavram değil; olayların ve bu olayların varsayılan nedenlerinin yorumlanmasıdır. Birisinin teröristi diğerinin özgürlük savaşçısıdır cümlesi bize terörizmin bireyler, toplumlar ve devletler tarafından nasıl farklı farklı yapılandırıldığını hatırlatmaktadır. Terörizmin anlamı, içinde bulunduğu genel duruma, kültürel kaynaklara ve olaya dahil olan bireylere göre değişmektedir 315. Terörizm aktörlerin öznel anlayışlarının dışında var olamaz. Yapısalcılık anlayışına göre terörizm varolmak için 
insan kurumlarına ihtiyacı olan sosyal bir gerçeklik tir 316. Terörist aktör söylemin bir ürünü ve söylem terörizm araştırmalarının teolojik başlangıç noktasıdır. Bir diğer deyişle terör eylemlerinin, terörist motivasyonların, stratejilerinin, yönetimsel yapılarının ve amaçlarının çıkış noktası teröristlerin düşmanlarının söylemleridir 317. 

Bu çerçevede bakıldığında gitgide güçlenen Rum milliyetçiliğinin ve bunun sonunca ortaya çıkan EOKA’nın karşısında Kıbrıslı Türkler’e kalan kendi ulusallık larını geliştirmek olmuştur. Kızılyürek’in de vurguladığı gibi318 aslında milliyetçilik Kıbrıslı Türkler’de, Kıbrıslı Rumlar’dan gelen tehditlere karşı oluşturulmuş bir savunma mekanizması olarak doğmuş ve bu tepki kapsamında gelişmiştir. 


Bu bağlamda Kellas’ın argümanı “mitolojik geniş aile” Kıbrıslı halklar örneğinde yoğun bir şekilde görülmektedir319. Bu kavram Kıbrıslı Rumlar’ın anavatan olarak gördükleri Yunanistan’a Helenik bağlarla bağlı olması; Kıbrıslı Türkler’in de Türkiye’de yaşayan Türk toplumuna bağlılığı şeklinde ortaya çıkar. Ancak Kıbrıslı Türkler’de Osmanlı veya Türk köklerine bağlılık Rumlar’da olduğu kadar derinden hissedilmez. Kıbrıslı Rumlar’da milletin tarihi kimliği320 hakkında bolca söylem üretilmekte ve Helen kültürü üzerinden üretilen bu söylemlerle Yunan ve Kıbrıslı Rum halkı yüzyıllardan beri süregelen organik bağın 321 altını  çizmekte dir. Ancak daha önce de belirtildiği üzere Kıbrıslı Türkler adanın dışında yaşayan Türk soydaşlarına karşı bu kadar derin bağlar hissetmemektedir. Kıbrıs Türk milliyetçiliği, Kıbrıslı Rumların iç savaşa neden olan milliyetçiliğine bir karşı koyuştur. 

Aktörlerin çoklu sosyal kimlikleri bulunur. Sosyal kimlikler aktörün diğerlerine 
kıyasla varolduğunun göstergesidir ve kim olduğuna karar vermesi için gerekli bir kavramdır. 

Örneğin etrafında hiç komünist bulunmazsa, aktör, antikomünist olamaz; veya dengenin olmadığı bir ortamda dengeleyici konumunda bulunamaz322. Wendt’e göre sosyal kimlik veya rol kimliği, aktörün sosyal bir obje olarak diğerinin perspektifini göz önüne aldığında kendine atfettiği anlamlar bütünüdür. 
Bu kimlik oluşumu da davranış sal seçimlerine yansır 323. 

Bu bağlamda Kıbrıs’ta kimlik adadaki iki ana etnik toplumun birbiriyle etkileşim halinde olmaları sonucu şekillenmiştir. Kıbrıs’ta ulusal kimlik 1950 döneminde gerçek anlamıyla ortaya çıkmaya başlamış ve bunun sonucunda EOKA ve TMT doğmuştur. Bu örgütler sosyal yapısalcılık ekseninde değerlendirildiğinde görülür ki EOKA Türk toplumunca; TMT ise Rum ve Yunan toplulukları için terörist organizasyonlardır. Zira EOKA, Rumlara göre önce adanın bir İngiliz kolonisi olmasından kurtulması için savaşmış sonrasında ise adada iktidarda olan tek 
millet olmak için Türk topluluğuyla mücadeleye girmiştir. Böylece EOKA, Türk toplumunca terör örgütü olarak nitelendirilmektedir. Durum TMT için de aynıdır. TMT en başta, EOKA’nın kanlı eylemleriyle baş etmek üzere kurulmuş olsa da, Rum kesimi tarafından terörist aktiviteler gerçekleştiren eli kanlı bir örgüt olarak kavranmaktadır. 

Sonuç 

Kıbrıs’ta Barışın İnşasında Ulusal Kimlik Oluşumunun Rolü 

İnsanlar, dünyada sabun bitene kadar etnik temizlik yapmak istemiyorsa; 
varolan devletlerin içinde bir arada yaşamalarını mümkün kılacak siyasi 
teknikler bulmak zorundadırlar 324. 

Kıbrıs halkının gerçekliğinin, tarihi ve sosyal pratiklerden kaynaklanması sosyal 
yapısalcı çalışmaların konusudur. Hayali tarihleri ve oluşturdukları güçlü ulusal kimlikleri ile Kıbrıslı Rumlar, 1878 yılından başlayarak adada hüküm süren tek güç olma umuduyla, Yunanistan’ı anavatan olarak kabul etmiş; güçlerini Yunanistan’ın Megali İdea’sından almıştır. Diğer tarafta Kıbrıslı Türkler sadece yarım asır kadar önce, yani 1950 döneminden itibaren Türkiye’yi anavatan olarak nitelendirmeye ve Türkiye’nin desteğini almaya başlamış; savunma mekanizmalarını hep Rum komşularının yayılmacı politikasına karşı geliştirdikleri korkuyla oluşturmuştur. Hall’a göre kimlik doğal değil oluşturulmuş bir kavramdır ve aktörler birbirleriyle iletişim halindeyken, kendilerinde gördükleri eksiklere göre kimliğini oluşturur 325. Kıbrıslı Türklerin ulusal kimlik oluşumuna yapısalcı bir perspektifle baktığımızda, bunun temelinde Rum milliyetçiliği korkusunun yattığını ve buna bir karşıt tepki olarak geliştiğini görürürüz. 

Kıbrıs’ta ötekini şeytanlaştırma ve kendini tehdit altında hissetme duyguları artık kökleşmiş ve iki ana etnik gruba yıllar boyunca nüfuz etmiştir. Kıbrıs’ta üçüncü partilerin arabuluculuk çabaları başarısız olmuştur. İki toplum arasındaki şüphe ve güvensizlik olası bir anlaşmanın önünde engel olarak durmaktadır326. Bu nedenle en azından görülebilir bir gelecekte Kıbrıs sorununa çözüm bulunamaması kuvvetli bir ihtimaldir. Siyasi gerçeklikler göz önüne alındığında Kıbrıs’ta toplumların kalıcı barış için atması gereken çok adım olduğu bir gerçektir. 

Ayrıca barış için gerekenler yapılsa bile kökleşmiş olan şüphe ve güvensizliğin yok edilebileceği kesin değildir. Ama Horowitz’in de belirtmiş olduğu gibi bölünmüş toplumların bir arada yaşamasını mümkün kılmak için siyasi teknikler bulunması gerekir. 

Kültürel değişimler oldukça uzun zaman alabilir. Ancak en bütünleşmiş yapılar bile irade sayesinde değiştirilebilmektedir. Ulusal kimlikler, uluslararası ilişkileri anlama yolunda önemli rol oynamaktadır. İnsan eylemini ve sosyal pratikleri değişimin merkezine koyan yapısalcılık aynı zamanda kimliğin keşfinin önemini vurgular. Bu durumda kimlik çatışmaları ve toplumsal şiddeti yapısalcılık perspektifinden analiz etmek etnik olarak bölünmüş Kıbrıs’ta iki toplumun aynı devlet içinde barışçıl yollarla var olması için gereken çözümlerin bulunmasına katkı sağlayabilir. 

Kaynakça 

Atkinson, C. (2006) “Constructivist Implications of Material Power: Military Engagement and the Socialization of States, 1972-2000”, International Studies Quarterly, Cilt 50, Sayı 3, s. 509-537. 

“British Rule in Cyprus”, http://cypnet.co.uk/ncyprus/history/british/index.html (Erişim tarihi 15 Eylül 2014). 

Bozdağlıoğlu, Y. (2007) “Constructivism and Identity Formation: An Interactive Approach”, Uluslararası Hukuk ve Politika,Cilt 3, No 11 s.129-144. 

Hall, S. (1996) Questions of Cultural Identity. London, Sage Publications. 

Hopf, T. (1998) “Promise of Constructivism in International Relations Theory”, International Security, Cilt 23, Sayı 1, s.171-200. 

Horowitz, D. (1998) “Self-Determination, Politics, Policy, and Law,” Margaret Moore (der.), National Self-Determination and Secession, Oxford, Oxford University Press. 

Işıksal, H. (2002) “Two Perspectives on the Relationship of Ethnicity to Nationalism: Comparing Gellner and Smith”, Alternatives: Turkish Journal of International Relations, Cilt 1, Sayı 1, s.1-15. 

Kızılyürek, N. (2005) Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul, İletişim Yayınları. 

Meloy, R. J. (2004) “Indirect Personality Assessment of the Violent True Believer,” Journal of Personality Assessment, Cilt 82, Sayı 2, s. 138–146. 

Moghaddam, F. M. (2004) “The Staircase to Terrorism,” American Psychologist, Cilt 60, Sayı 2, 2005, s.161–169. 

Palan, R. (2000) “A World of Their Making: An Evaluation of the Constructivist Critique in International Relations”, Review of International Studies, Cilt 26, No 4, s.575-598. 

Pollis, A. (1979) “Colonialism and Neocolonialism: Determinants of Ethnic Conflict in Cyprus”, Peter Worsley ve Paschalis Kitromilides (der.), In Small States in the Modern World: The Conditions of Survival, Lefkoşa: The New Cyprus Association, s. 45-80. 

Seymour, G. (1975) Harry’s Game. New York,The Overlook Press, Peter Mayer Publishers, Inc. New York. 

Schwartz S. J. (2005), “A New Identity for Identity Research: Recommendations for Expanding and Refocusing the Identity Literature,” Journal of Adolescent Research, Cilt 20, Sayı 3, s. 293-308. 

Schwartz, S. J. et al. (2009) “Terrorism: An Identity Theory Perspective”, Studies in Conflict & Terrorism, Cilt 23, No 6, s. 537-559. 

Stump, J. L. (2009) “The Artful Side of the Terrorism Discourse: A Response to Hulsse & Spencer”, Security Dialogue, Cilt. 40, Sayı 6, 2009, p. 661-665. 

Yehuda, B. N. (1993) Political Assassinations by Jews. Albany: State Univ. New York Press. 

Wendt, A. (1994) “Collective Identity Formation and the International State”, American Political Science Review, Cilt 88, Sayı 2, s. 384-396. 

Wendt, A. (1999) Social Theory of International Politics. New York. Cambridge University Press. 

Wendt, A. (2003) Social Theory of International Politics, Cambridge, Cambridge University Press. 


BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

300 Gerald Seymour, Harry’s Game, New York, The Overlook Press, Peter Mayer Publishers, 2001. 
301 Ted Hopf, “Promise of Constructivism in International Relations Theory”, International Security, Cilt 23, No 1, 1998, s.174. 
302 Seth J. Schwartz et al., “Terrorism: An Identity Theory Perspective”, Studies in Conflict & Terrorism, Cilt 23, No 6, s. 539-540. 
303 Ronen Palan, “A World of Their Making: An Evaluation of the Constructivist Critique in International Relations”, Review of International Studies, Cilt 26, No 4, 2000, s.576. 
304 Yücel Bozdağlıoğlu, “Constructivism and Identity Formation: An Interactive Approach”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 3, No 11 s.129, 2007, s.124. 
305 Alexander Wendt, Social Theory of International Politics, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, s.231. 
306 Carol Atkinson, “Constructivist Implications of Material Power: Military Engagement and the Socialization of States, 1972-2000”, International Studies Quarterly, Cilt 50, Sayı 3, 2006, s. 534. 
307 Seth J. Schwartz, “A New Identity for Identity Research: Recommendations for Expanding and Refocusing the Identity Literature,” Journal of Adolescent Research, Cilt 20, Sayı 3, 2005, s. 293-308. 
Fathali M. Moghaddam, “The Staircase to Terrorism,” American Psychologist, Cilt 60, Sayı 2, 2005, s.161–169. J. Reid Meloy, “Indirect Personality Assessment of the Violent True Believer,” Journal of Personality Assessment, Cilt 82, Sayı 2, 2004, s. 138–146. 
308 Adamantia Pollis, “Colonialism and Neocolonialism: Determinants of Ethnic Conflict in Cyprus”, Peter Worsley ve Paschalis Kitromilides (der.), In Small States in the Modern World: The Conditions of Survival, Lefkoşa: The New Cyprus Association, 1979, s. 45-80. 
309 “British Rule in Cyprus”, http://cypnet.co.uk/ncyprus/history/british/index.html (Erişim tarihi 15 Eylül 2014). 
310 Niyazi Kızılyürek, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul, İletişim Yayınları, 2005, s.77. 
311 Hüseyin Işıksal, “Two Perspectives on the Relationship of Ethnicity to Nationalism: Comparing Gellner and Smith”, Alternatives: Turkish Journal of International Relations, Cilt 1, Sayı 1, 2002, s.9. 
312 Niyazi Kızılyürek, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul, İletişim Yayınları, 2005, s.220. 
313 Alexander Wendt, Social Theory of International Politics. New York. Cambridge University Press, 1999. 
314 Ben N. Yehuda, Political Assassinations by Jews. Albany: State Univ. New York Press, 1993. 
315 Jacob L. Stump, “The Artful Side of the Terrorism Discourse: A Response to Hulsse & Spencer”, Security  Dialogue, Cilt. 40, Sayı 6, 2009, p. 661. 
316 John Searle, The Social Construction of Reality. New York: Free Press, 1995. 
317 Rainer Hülsse ve Alexander Spencer, “The Metaphor of Terror: Terrorism Studies and the Constructivist Turn”, Security Dialogue, Cilt 39, Sayı 6, s.571. 
318 Niyazi Kızılyürek, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul, İletişim Yayınları, 2005. 
319 James G. Kellas, The Politics of Nationalism and Ethnicity. Second Edition: Revised and Updated, London, MacMillan Press Ltd, 1998, s.33. 
320 Ibid, p.35. 
321 Niyazi Kızılyürek, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul, İletişim Yayınları, 2005, s.77. 
322 Alexander Wendt, “Collective Identity Formation and the International State”, American Political Science Review, Cilt 88, Sayı 2, 1994, s. 385. 
323 Alexander Wendt, Social Theory of International Politics, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, s.247. 
324 Donald Horowitz “Self-Determination, Politics, Policy, and Law,” Margaret Moore (der.), National Self-Determination and Secession, Oxford, Oxford University Press, 1998, s.206. 
325 Stuart Hall, Questions of Cultural Identity, London, Sage Publications, 1996, s.4-5. 
326 Fen Osler Hampson, Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed or Fail? Washinton DC, United State Institute of Peace, 1996, s.48-49. 


***

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 17

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 17

SONUÇ 

Bu çalışmanın konusunu oluşturan 1964 ve 1967 Kıbrıs krizlerinin yaşandığı dönemde ABD Başkanlığı görevini yürüten Lyndon B. Johnson, Kıbrıs sorununu, 
“dünyadaki en karmaşık sorunlardan biri” şeklinde tanımlamıştır.635 Gerçekten de Johnson’ın başkanlığı süresince Kıbrıs sorunu, her ne kadar Vietnam Savaşı gibi 1960’lar boyunca ABD dış politikasını sürekli meşgul eden ve Amerikan yönetimlerini oldukça zorlayan bir sorun olmasa da, belli dönemlerinde ABD’li 
yetkililerin çaresizlik içinde bocalamalarına neden olan bir uluslararası anlaşmazlık olmuştur. 

Bu durumun en açık şekilde görüldüğü dönem, 1964 yılının yaz aylarıdır. Söz konusu dönemde, Kıbrıs sorununun nihai olarak çözülmesi için Türkiye ile 
Yunanistan’ı ortak bir paydada buluşturmayı amaçlayan Amerikan planlarındaki tutarsızlık, ABD’nin Kıbrıs sorunu ile uğraşmakta olan diplomatlarının çaresizliğinin göstergesidir. Nihai çözüm olarak imtiyazlı enosis yönteminin taraflarca kabul edilmesi yönündeki Amerikan arzusu değişmemekle birlikte, koşullara bağlı olarak neredeyse günübirlik hazırlanan planların hepsi başarısız olmuştur. Nicolet’nin de belirttiği gibi, bu dönemde ABD’nin çözüm için öngördüğü planlar açık ve net değildir. Açık ve net olan, ABD’nin planlarının hangi amaca hizmet etmesi gerektiğidir: Kıbrıs’ın Yunanistan ve Türkiye arasında bir çatışma nedeni olmaktan çıkarılması.636 

ABD’nin Kıbrıs sorununa çözüm bulma çabalarının başarısızlıkla sonuçlanması konusunda eleştiri yöneltilebilecek esas nokta, ABD’li yetkililerin 
Kıbrıs’a bakış açılarıdır. Laipson’un haklı ifadeleriyle “Amerikalılar Kıbrıs’ı, devletten devlete normal ilişkiler yürütülecek bir ülkeden çok, bir sorun olarak 
düşünme eğilimi” taşıyorlardı.637 Hatta Stearns’e göre, ABD’li siyasetçiler, Yunanistan, Türkiye ve Kıbrıs’a “uzun tarihi geçmişleri ve ABD’nin küresel 
stratejisi ile uyumlu olsun ya da olmasın, bölgesel çıkarlara dayanan askeri ve diplomatik öncelikleri olan devletlerden çok, bir stratejik denklemin parçaları gibi” davranıyorlardı.638 Bu tür bir yaklaşımın sonucu da, ABD’nin Türkiye, Yunanistan ve bağımsız bir devlet olarak uluslararası arenaya çıktığı zamandan beri bir türlü NATO şemsiyesi altına sokmayı başaramadığı Kıbrıs’la olan ikili ilişkilerinin kaçınılmaz olarak bozulması oluyordu. 

Ancak yukarıdaki eleştirilerin haklılığını teslim ederken, söz konusu bakış açısının oluştuğu uluslararası ortamı da göz ardı etmemek gerekir. Kıbrıs sorununun 
NATO ittifakının gücüne ve istikrarına ciddi anlamda tehdit oluşturduğu dönem Soğuk Savaş’taki ABD - SSCB rekabetinin neredeyse dorukta olduğu yıllara denk düşmektedir. 1960’ta Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla bir Türk - Yunan savaşı ihtimali ortaya çıkmadan geçici olarak çözüme kavuşturulan Kıbrıs sorunu, 1963’ün sonlarında adada başlayan çatışmalar sonucu, ABD’nin yeniden NATO’nun güneydoğu kanadının istikrarı konusunda endişelenmesine neden oldu. Üstelik 1964 yılının büyük bölümünde devam eden bu krizin 1962 yılındaki Küba Füze Krizi gibi dehşet verici bir bunalımdan kısa süre sonra ortaya çıkması ve söz konusu çatışmalar nedeniyle Türkiye’nin kriz boyunca Kıbrıs’a müdahale söyleminde bulunması, bağlantısız tutumu nedeniyle Kıbrıs’ın bağımsızlığına ve egemenliğine destek veren SSCB’nin soruna müdahil olarak Küba Füze Krizi benzeri yeni bir bunalım yaratması ihtimalinden çekinen ABD’nin endişelerini daha da artıran etkenlerdi. Bu nedenle ABD’li diplomatlar, 1964 Kıbrıs krizi boyunca öncelikle olası bir Türk -Yunan savaşını önlemeye, ardından da bu ihtimali tamamen ortadan kaldırmak için Kıbrıs sorununu nihai olarak çözmeye çalıştılar. İlk amaca ulaşılmasına rağmen ikincisine ulaşma yönündeki çabalar başarısızlıkla sonuçlandı. 

1964’tekine göre oldukça kısa süren 1967 Kıbrıs krizi sırasında da ABD’nin öncelikli hedefi, iki müttefikinin Kıbrıs nedeniyle savaşmalarını önlemekti. Fakat bu kez ABD, savaşı önlemek için yaptığı girişimlerde 1964’tekilere nazaran daha dikkatli olmaya çalıştı. 1964 krizinde olduğu gibi bir “Johnson Mektubu” 
göndermedi. Bu dikkatin sebebi, ilk krizdeki tutumu nedeniyle müttefiklerinin özellikle de Türkiye’nin-duyduğu hoşnutsuzluğun ikili ilişkileri olumsuz 
etkilemesiydi. Kıbrıs sorunu yüzünden ABD’nin Türkiye ile olan ilişkileri, Soğuk Savaş’ta yaşanan Yumuşama’nın da etkisiyle iki kriz arası dönemde ciddi gerileme göstermişti. 

ABD’nin bu iki kriz sırasında da temel kaygısı, NATO’nun güneydoğu kanadıydı. 1947 Truman Doktrini’nden beri Türkiye ve Yunanistan’a yaptığı “yatırım”ların Kıbrıs üzerine yaşanacak bir savaşla heba olmasını istemeyen ABD, SSCB’yi çevreleme açısından hayatî önem taşıyan bu kanadın çökmesine izin veremezdi. 
Kıbrıs sorunu nedeniyle iki NATO müttefiki arasında yaşanan anlaşmazlık, savaşa varmasa bile, NATO’nun güvenilirliğine ve itibarına büyük zarar 
veriyordu. Soğuk Savaş aynı zamanda bir prestij mücadelesiydi ve kendi içinde barışı ve istikrarı koruyamayan bir örgütün Batı dünyasını uluslararası komünizm tehdidine karşı koruması düşünülemezdi. 

Bu nedenle, krizlerin yaşandığı dönemde ABD’nin Kıbrıs politikasında şöyle bir önem sıralaması mevcuttu: Kıbrıs’la İkili İlişkiler < Türkiye ve Yunanistan’la 
İkili İlişkiler < Kıbrıs Üzerine Savaşın Önlenmesi (NATO’nun Güneydoğu Kanadının İstikrarı). Washington’a göre, Kıbrıs’ın kendisi ve bu ülkeyle olan 
ilişkiler, ABD’nin Türkiye ve Yunanistan ile olan ilişkileri düşünüldüğünde çok da önemli değildi. Bu iki ülkedeki Amerikan çıkarları, Kıbrıs’takilerden çok daha 
büyüktü. Ancak bu iki ülkenin Kıbrıs sorunu nedeniyle savaşarak NATO ittifakını yıkıma götürebilecekleri kaygısı da, ABD’nin söz konusu ülkelerle olan ikili 
ilişkilerinden daha öncelikliydi. Nitekim ABD, krizlerin savaşa dönüşmemesi için her türlü çabayı göstermiş ve bu çabalarının ikili ilişkilerde olumsuz etki 
yaratabileceği düşüncesini ikinci plana atmıştı. Bu anlayışta, şüphesiz o dönemde ABD’li yetkililere hâkim olan realizmin etkisi vardı. Camp, bu olgunun ABD’nin Kıbrıs politikasındaki yansımasını şu sözlerle açıklamaktadır: 

“Kendisinden önceki İngiliz politikasında olduğu gibi, ABD’nin Kıbrıs’a yönelik politikası, büyük ölçüde Reelpolitik’in ya da realizm siyasetinin yapısal zorunluluklarına dayanmaktadır. 
Böyle bir politika, diplomasinin uluslararası sorunlara çözüm geliştirme gibi bir rolü olduğunu varsayar. Realist bir devlet adamı çözümün var olan güç dengesine dayanmasını gözetir. …Yapısal olarak realist bir politika, genellikle hakkaniyeti göz ardı eder ve nasıl kazanıldığına bakmaksızın 
istikrarı ilahlaştırma eğilimindedir; bu nedenle etkili yönetimi, adil yönetimin üstünde görür.”639 

Kısacası, ABD ve SSCB’nin birbirleriyle açıkça ve doğrudan karşı karşıya gelmek yerine genellikle üçüncü taraflar yoluyla karşılaşmayı ve rekabet etmeyi 
tercih ettikleri Soğuk Savaş ortamında640 Kıbrıs sorunu, büyük ölçüde dış güçlerin politikaları tarafından şekillenen ve Kıbrıslıların çok az kontrol edebildikleri ya da hiç kontrol edemedikleri bir anlaşmazlık olarak yer aldı.641 Bu sorun nedeniyle 1964 ve 1967’de yaşanan iki kriz, özellikle ABD’nin girişimleri sayesinde savaşa dönüşmeden atlatıldı. Ancak yine ABD’nin sorunun tamamen ortadan kalkması için yaptığı girişimlerden sonuç alınamadı. Böylece, [bu çalışmanın kapsamı dışında tutulan] 1974 Kıbrıs krizi, “bir sorunu çözmeden (ama sınırlı ve pasif durumda tutarak) kalıcı hâle getirmenin genellikle daha büyük çaplı karşı karşıya gelmelere yol açtığı” yönündeki görüşü haklı çıkardı.642 


BU BÖLÜM DİPNOTLARI ;

618 ABD, 1967 krizinde Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’ın anlaşmalarında en büyük paya sahip olan 
Cyrus Vance’in krizin çözülmesindeki katkılarının bile çok vurgulanmasını istemiyordu. Hart’a göre, BM Genel Sekreteri’nin 3 Aralık 1967’de sorunun taraflarına yapmış olduğu çağrıyı okuyanların bir Vance Misyonu olduğunu anlamaları imkânsız gibiydi. Hart, op. cit., s. 98-99. Vance’in görüşmeleri  sırasında herhangi bir ABD planı ile ortaya çıkmaması, iş çıkmaza girince gayrıresmi olarak bir öneri sunması da ABD’nin 1964 krizinde olduğu gibi tarafların tepkisini çekmemek için “ön plana çıkmama” (low profile) taktiğini kullandığını gösteriyordu. 
619 Sarıca, et al., op. cit., s. 144. 
620 Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 27. 
621 Johnson Mektubu’nda da görüldüğü gibi adaya askeri bir müdahalede bulunulması hâlinde SSCB’nin Kıbrıs Cumhuriyeti’ni korumak için savaşa girmekten bile çekinmeyeceği yönündeki tehdit 
1964 krizi sırasında Türkiye’nin müdahale söyleminin arttığı dönemlerde esasen Türk yetkililerin gözlerini korkutmak için kullanılıyordu. Fakat hem Johnson Mektubu’nun Türkiye’de yarattığı tepki hem de iki kriz arası dönemde yaşanan gelişmeler nedeniyle artık bu taktik eski etkililiği ile kullanılabilecek gibi görünmüyordu. Nitekim SSCB’nin 1967 krizindeki tutumu da bunu açıkça gösterdi. Sovyetlerin bu krizde takındıkları tutum aslında 1964 krizi sırasındaki tutumla neredeyse aynıydı fakat bu kez Türkiye’dense ABD, NATO ve Yunanistan Moskova’nın hedefindeydi. Bkz. 
Joseph, op. cit., s. 142. 22 Kasım 1967 tarihli Sovyet Hükümeti bildirisinde 1964 yılındaki bildirilerde olduğu gibi “Kıbrıs sorunu, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenlik bağımsızlık ve toprak bütünlüğü esasına göre çözümlenmelidir” denildikten sonra kriz nedeniyle bazı Yunan çevrelerini, ABD’yi ve NATO’yu suçlayan ifadelere yer veriliyordu. Bkz. Dışişleri Belleteni, Sayı 38, (Kasım 1967), s. 32 33. Kıbrıs’ta çatışmaları başlatan Yunan General Grivas’ın bu emri Atina’dan aldığı ve komünizm düşmanı faşist Yunan Cuntası’nın da ABD’nin etki ve desteği olmadan böyle bir işe kalkışamayacağı düşünülüyordu. Bkz. Joseph, op. cit., s. 142-143. SSCB, kriz boyunca Makarios’u ve Kıbrıs Cumhuriyeti’ni destekleyen bir tutum sergilemekle birlikte, Türkiye ile gelişmekte olan ilişkilerini de 
düşünerek “son derece ılımlı bir üslûp kullandı.” Bkz. Fırat, op. cit., s. 236. 
622 Uslu, op. cit., s. 218. 
623 Tozun Bahcheli, Greek-Turkish Relations Since 1955, Boulder, Westview Press, 1990, s. 74; 
Danopoulos, op. cit., s. 261-262; Gürel, Tarihsel Boyut…, s. 62; Sönmezoğlu, op. cit., s. 25-26. 
624 Ehrlich, op. cit., s. 113. 
625 Stavros Panteli, The Making of Modern Cyprus From Obscurity To Statehood, London, 
Interworld Publication, 1990, s. 222’den aktaran Göktepe, op. cit., s. 441; Foley ve Scobie, op. cit., s. 168. 
626 Bölükbaşı, op. cit., s. 419. 
627 Hart, op. cit., s. 101. 
628 Harris, “Turkey and the United States…,” s. 71. 
629 Campbell, “The United States…,” s. 16. 
630 Stern, op. cit., s. 38. 
631 Adams, “The American Concern…,” s. 102. 
632 supra., s. 172-173. 
633 Campbell, op. cit., s. 15-16. 
634 Adams, op. cit., s. 105. 
635 Idem. 
636 Nicolet, op. cit., s. 96. 
637 Ellen B. Laipson, “Cyprus: a Quarter Century of US Diplomacy,” içinde John T. A. Koumoulides, (ed.), Cyprus in Transition 1960-1985, London, Trigraph, 1986, s. 55’ten aktaran Ibid., s. 102. 
638 Monteagle Stearns, Entangled Allies: US Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, New York, Council on Foreign Relations Press, 1992, s. 16. 
639 Camp, op. cit., s. 44. 
640 Morgenthau, op. cit., s. 119. 
641 Christopher Hitchens, Cyprus, London, Quartet Books, 1984, s. 10. 
642 Van Coufoudakis, “United Nations Peacekeeping and Peacemaking and the Cyprus Question,” The Western Political Quarterly, Vol. 29, No. 3 (Sep. 1976), s. 465. 

KAYNAKÇA 

I. KİTAPLAR 

ADAMS, Thomas W. ve COTTRELL, Alvin J., Kıbrıs’ta Komünizm, Ankara, 
Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Matbaası, 1967. 

ADAMS, Thomas W. ve COTTRELL, Alvin J., Cyprus Between East and West, 
Baltimore, The John Hopkins Press, 1968. 

AMBROSE, Stephen E., Dünyaya Açılım: 1938’den Günümüze Amerikan Dış 
Politikası, çev. Ruhican Tul, Ankara, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, 1992. 

AN, Ahmet, Kıbrıs Sorununun Perde Arkası: Adadaki İngiliz Üsleri ve 
Amerikan Tesisleri, İstanbul, Gelenek Yayınevi, [20??]. 

ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara, Atatürk 
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu – Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991. 

ATAÖV, Türkkaya, Amerika, NATO ve Türkiye, Ankara, Aydınlık Yayınevi, 
1969. 

ATTALIDES, Michael A., Cyprus: Nationalism and International Politics, New 
York, St. Martin’s Press, 1979. 

BAHCHELI, Tozun, Greek-Turkish Relations Since 1955, Boulder, Westview 
Press, 1990. 

BALL, George, The Past Has Another Pattern: Memoirs, New York, W. W. 
Norton & Company, 1982. 

BARUTÇU, Ecmel, Hariciye Koridoru, Ankara, 21. Yüzyıl Yayınları, 1999. 

BITSIOS, Dimitri S., Cyprus: The Vulnerable Republic, Thessaloniki, Institute for 
Balkan Studies, 1975. 

BİLGE, Suat et al., Cyprus: Past, Present, Future, Ankara, Ajans – Türk Matbaası, 
1964. 

BİLGE, Suat, Ankara Atina Lefkoşe Üçgeni, Ankara, İmge Kitabevi, 1996. 

BİRAND, Mehmet Ali, Diyet: Türkiye ve Kıbrıs Üzerine Uluslararası 
Pazarlıklar, İstanbul, Ağaoğlu Yayınevi, 1979. 

BOROWIEC, Andrew, The Mediterranean Feud, New York, Praeger, 1983. 

BÖLÜKBAŞI, Süha, The Superpowers and the Third World: Turkish – 
American Relations and Cyprus, Lanham-New York-London, University Press of 
America, 1988. 

________, Barışçı Çözümsüzlük: Ankara’nın ABD ve BM ile Kıbrıs Macerası, 
Ankara, İmge Kitabevi, 2001. 

BRYSON, Thomas A., American Diplomatic Relations With the Middle East, 
1784-1975: A Survey, Metuchen, N. J., The Scarecrow Press, Inc., 1977. 

CLOGG, Richard, A Concise History of Greece, New York, Cambridge University 
Press, 1992. 

COUFOUDAKIS, Van, (der.), Essays on the Cyprus Conflict, New York, Pella 
Publishing Company, 1976. 

COULOUMBIS, Theodore A., The United States, Greece and Turkey: the 
Troubled Triangle, New York, Praeger, 1983. 

CRAWSHAW, Nancy, The Cyprus Revolt, London, George Allen & Unwin, 1978. 

ÇAY, Abdulhaluk, Kıbrıs’ta Kanlı Noel – 1963, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma 
Enstitüsü Yayınları, 1989. 

DENKTASH, Rauf R., The Cyprus Triangle, London, K. Rustem & Brother, 1988. 

DENKTAŞ, Rauf R., Hatıralar, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, 2000. 

________, Kıbrıs Girit Olmasın, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005. 

________, Yeniden 12’ye 5 Kala, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005. 

DULL, James, The Politics of American Foreign Policy, Englewood Cliffs, New 
Jersey, Prentice-Hall Inc., 1985. 

DURRELL, Lawrence, Acı Limonlar: Kıbrıs 1956, İstanbul, Belge Yayınları, 1992. 

EGELİ, Sabahattin, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Nasıl Yıkıldı, İstanbul, Kastaş 
Yayınevi, [19??]. 

EHRLICH, Thomas, Cyprus 1958-1967, London, Oxford University Press, 1974. 

ERİM, Nihat, Kıbrıs: Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde, Ankara, Ajans-Türk, 
[197?]. 

EROĞLU, Hamza, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Kıbrıs Barış Harekâtı, Ankara, Emel 
Matbaacılık, 1975. 

ERTEKÜN, Münir N., The Cyprus Dispute, Oxford, The University Press, 1981. 

FIRAT, Melek M., 1960-71 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Ankara, 
Siyasal Kitabevi, 1997. 

FOLEY, Charles, The Memoirs of General Grivas, London, Longmans, 1964. 

FOLEY, Charles ve SCOBIE, William I., The Struggle For Cyprus, Stanford, 
Hoover Institution Press, Stanford University, 1975. 

FREIDEL, Frank, America in the Twentieth Century, New York, Alfred A. Knopf, 
1970. 

GOLAN, Galia, Soviet Policies in the Middle East: From World War II to 
Gorbachev, Cambridge, Cambridge University Press, 1991. 

GÖNLÜBOL, Mehmet, et al., Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara, Siyasal 
Kitabevi, 1993. 

GÜREL, Şükrü Sina, Ortadoğu Petrolünün Uluslararası Politikadaki Yeri, 
Ankara, AÜSBF Yayınları, 1979. 

________, Kıbrıs Tarihi (1878-1960): Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası 
Politika, Cilt 2, İstanbul, Kaynak Yayınları, 1985. 

________, Tarihsel Boyut İçinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1993), Ankara, 
Ümit Yayıncılık, 1993. 

HADAR, Leon T., Quagmire: America in the Middle East, Washington, Cato 
Institute, 1992. 

HARRIS, George S., Troubled Alliance: Turkish – American Problems in 
Historical Perspective, 1945 - 1971, Washington, Hoover Institution Studies, 1976. 

________, Turkey: Coping with Crisis, Boulder, Westview Press, 1985. 

HART, Parker T., Two NATO Allies at the Threshold of War: Cyprus: A 
Firsthand Account of Crisis Management, 1965-1968, London, Duke University 
Press, 1990. 

HASGÜLER, Mehmet, Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu, İstanbul, 
İletişim Yayınları, 2000. 

HEINZE, Christian, Cyprus Conflict 1964-1985, London, K. Rustem & Brother, 
1986. 

HITCHENS, Christopher, Cyprus, London, Quartet Books, 1984. 

İNANÇ, Gül, Büyükelçiler Anlatıyor: Türk Diplomasisinde Kıbrıs (1970-1991), 
İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007. 

İSMAİL, Sabahattin, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Doğuşu-Çöküşü ve KKTC’nin 
Kuruluşu (1960-1983), İstanbul, Akdeniz Haber Ajansı, 1992. 

JOSEPH, Joseph S., Cyprus: Ethnic Conflict and International Concern, New 
York, Peter Lang Publishing, 1985. 

KARPAT, Kemal H., (der.), Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, 
Leiden, Netherlands, E. J. Brill, 1975. 

Kıbrıs Anlaşmaları ve Son Gelişmeler, Ankara, T.C. Dışişleri Bakanlığı, 1964. 

KIZILYÜREK, Niyazi, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İstanbul, İletişim 
Yayınları, 2003. 

________, Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti: Doğmamış Bir Devletin Tarihi, İstanbul, 
İletişim Yayınları, 2005. 

LAWLESS, Richard, (der.), Foreign Policy Issues in the Middle East, Occasional 
Papers, No. 28, Durham, University of Durham, 1985. 

LEDERER, Ivo J. ve VUCINICH Wayne S., (der.), The Soviet Union and the 
Middle East: The Post-World War II Era, Stanford, Hoover Institution Press, 
1974. 

LINK, Arthur S., American Epoch: A History of the United States Since the 
1890’s, New York, Alfred A. Knopf, 1967. 

MACKENZIE, Kenneth, Turkey: After the Storm, London, The Institute for the 
Study of Conflict, 1974. 

________, Greece and Turkey: Disarray on NATO’s Southern Flank, London, 
The Institute fort he Study of Conflict, 1983. 

________, Turkey in Transition: The West’s Neglected Ally, London, Institute for 
European Defence and Strategic Studies, 1984. 

MANİSALI, Erol, Dünden Bugüne Kıbrıs, İstanbul, Cumhuriyet Yayınları, 2000. 

MARKIDES, Kyriacos C., The Rise and Fall of the Cyprus Republic, New Haven, 
Yale University Press, 1977. 

McGHEE, George, ABD-Türkiye-NATO-Ortadoğu, çev. Belkıs Çorakçı, Ankara, 
Bilgi Yayınevi, 1992. 

McLAURIN, Ronald De, The Middle East in Soviet Policy, Massachusetts, D. C. 
Heath and Company, 1975. 

MORGENTHAU, Hans J., A New Foreign Policy for the United States, London, 
Pall Mall Press, 1969. 

O’ MALLEY, Brendon ve CRAIG, Ian, The Cyprus Conspiracy: America, 
Espionage and the Turkish Invasion, London-New York, IB Tauris Publishers, 
1999. 

OBERLING, Pierre, Bellapais’ye Giden Yol: Kıbrıs Türklerinin Kuzey Kıbrıs’a 
Göçü, çev. Mehmet Erdoğan, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt 
Başkanlığı Yayınları, 1987. 

OK, Mustafa, Niçin Türk – Sovyet Saldırmazlık Paktı, Ankara, Maya Matbaacılık, 1976. 

OLGUN, Aydın, Kıbrıs Gerçeği (1931-1990), Ankara, Demircioğlu Matbaacılık, 1991. 

ORKUNT, Sezai, Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1978. 

PAPANDREOU, Andreas G., Namlunun Ucundaki Demokrasi, çev. Semih Koray ve Mehmet Emin Yıldırım, Ankara, Bilgi Yayınları, 1988. 

POLYVIOU, Polyvios G., Cyprus: Conflict and Negotiation 1960-1980, New York, Holmes & Meier Publishers, Inc., 1980. 

ROSATI, Jerel A., The Politics of United States Foreign Policy, Fort Worth, Harcourt Brace College Publishers, 1999. 

RUSTOW, Dankwart A., Unutulan Müttefik: Türkiye, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1989. 

SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992. 

SANDER, Oral, Türk - Amerikan İlişkileri 1947-1964, Ankara, AÜSBF Yayınları, 1979. 

SARICA, Murat; TEZİÇ, Erdoğan ve ESKİYURT, Özer, Kıbrıs Sorunu, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1975. 

SEZER, Duygu, Kamuoyu ve Dış Politika, Ankara, AÜSBF Yayınları, 1972. 

SONYEL, Salahi, Cyprus The Destruction of a Republic: British Documents 1960-65, Cambridgeshire, The Eothen Press, 1997. 

SÖNMEZOĞLU, Faruk, Tarafların Tutum ve Tezleri Açısından Kıbrıs Sorunu (1945-1986), İstanbul, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları, 1991. 

________, ABD’nin Türkiye Politikası (1964-1980), İstanbul, Der Yayınevi, 1995. 

STAVRINIDES, Zenon, The Cyprus Conflict: National Identity and Statehood, Wakefield, Stavrinides, 1976. 
STEARNS, Monteagle, Entangled Allies: US Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, New York, Council on Foreign Relations Press, 1992. 
STEFANIDIS, Ioannis D., Isle of Discord: Nationalism, Imperialism and the Making of the Cyprus Problem, London, Hurst & Company, 1999. 
STEGENGA, James A., The United Nations Force in Cyprus, [y. y.], Ohio State University Press, 1968. 
STEPHENS, Robert Henry, Cyprus: A Place of Arms, London, Pall Mall Press, 1966. 
STERN, Laurence, The Wrong Horse: The Politics of Intervention and the Future of American Diplomacy, New York, Times Books, 1977. 
ŞAHİN, Haluk, Johnson Mektubu: Türk-ABD İlişkilerini Değiştiren Olayın Perde Arkası, İstanbul, Gendaş Predikat, 2002. 
TOLUNER, Sevin, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Uluslararası Hukuk, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1977. 
TURAN, İlter, NATO İttifakının Stratejik ve Siyasi Sorunları, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1971. 
USLU, Nasuh, Türk-Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, Ankara, 21. Y.Y. Yayınları, 2000. 
VANER, Semih, (der.), Türk-Yunan Uyuşmazlığı, İstanbul, Metis Yayınları, 1990. 
VANEZIS, P. N., Makarios: Pragmatism v. Idealism, London, Abelard-Schuman, 1974. 
ZAHARIADIS, Karolos, Kıbrıs, çev. Yusuf Alp, İstanbul, Birikim Yayınları, 1979. 
ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002. 

II. MAKALELER 

ADAMS, Thomas W., “The First Republic of Cyprus: A Review of an Unworkable 
Constitution,” The Western Political Quarterly, Vol. 19, No. 3 (Sep. 1966), s. 475490. 
________, “The American Concern in Cyprus,” Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East (May 1972), s. 95-105. 
AKTÜTÜN, İlker, “Soğuk Savaştan Küresel Tiranlığa,” içinde ATEŞ, Toktamış, 
(der.), ABD Dış Politikasında Yeni Yönelimler ve Dünya, Ankara, Ümit 
Yayıncılık, 2004, s. 251-270. 
ARMAOĞLU, Fahir, “Turkey and the United States: A New Alliance,” The 
Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 6 (1965), s. 1-15. 
________, “1974 Cyprus Crisis and the Soviets,” Foreign Policy (Dış Politika), 
Vol. 4, No. 2-3 (1974), s. 178-183. 
AZİZ, Aysel İ., “1964 Yılında Kıbrıs Buhranı ve Sovyetler Birliği,” S.B.F. Dergisi, 
C. XXIV, No. 3 (Eylül 1969), s. 167-210. 
________, “Sovyetler’in Kıbrıs Tutumları 1965-1970,” S.B.F. Dergisi, C. XXIV,No. 4 (Aralık 1969), s. 201-244. 
BAHCHELI, Tozun, “Cyprus in the Politics of Turkey since 1955,” içinde SALEM, 
Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 62-70. 
BAYÜLKEN, Ümit Halûk, “The Cyprus Question and the United Nations,” Foreign 
Policy (Dış Politika), Vol. 4, No. 2-3 (1974), s. 71-142. 
BELL, J. Bowyer, “Violence at a Distance: Greece and the Cyprus Crisis,” ORBIS, Vol. 18, No. 3 (Fall 1974), s. 791-808. 
BİLGE, Suat, “The Cyprus Conflict and Turkey,” içinde KARPAT, Kemal H., (der.), Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, 
E. J. Brill, 1975, s. 135-185. 
________, “Kıbrıs Uyuşmazlığı,” içinde GÖNLÜBOL, Mehmet, et al., Olaylarla 
Türk Dış Politikası, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1993, s. 337-386. 
________, “Türk-Sovyet İlişkileri,” içinde GÖNLÜBOL, Mehmet, et al., Olaylarla 
Türk Dış Politikası, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1993, s. 387-427. 
BOLL, Michael M., “Turkey’s New National Security Concept: What It Means for 
NATO,” ORBIS, Vol. 23, No. 3 (Fall 1979), s. 609-631. 
BOTSAS, Eleftherios N., “The U.S. – Cyprus – Turkey - Greece Tetragon: The 
Economics of an Alliance,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16 
(Fall 1988), s. 247-262. 
BOYD, James M., “Cyprus: Episode in Peacekeeping,” International 
Organization, Vol. 20, No. 1 (Winter 1966), s. 1-17. 
BÖLÜKBAŞI, Süha, “The Johnson Letter Revisited,” Middle Eastern Studies, Vol. 
29, No. 3 (July 1993), s. 505-525. 
________, “The Cyprus Dispute and the United Nations: Peaceful Non-Settlement 
between 1954 and 1996,” International Journal of Middle East Studies, Vol. 30, 
No. 3 (Aug, 1998), s. 411-434. 
BRANDS, Jr. H. W., “America Enters the Cyprus Tangle 1964,” Middle Eastern 
Studies, Vol. 23, No. 3 (June 1987), s. 348-362. 
BRUCE, Leigh H., “Cyprus: A Last Chance,” Foreign Policy, No. 58 (Spring 1985), 
s. 115-133. 
CAMP, Glen D., “Greek-Turkish Conflict Over Cyprus,” Political Science 
Quarterly, Vol. 95, No. 1 (Spring 1980), s. 43-70. 
CAMPBELL, John C., “The Soviet Union and the United States in the Middle East,” 
Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, 
America and the Middle East (May 1972), s. 126-135. 
________, “The Mediterranean Crisis,” Foreign Affairs, Vol. 53, No. 4 (July 1975), 
s. 605-624. 
________, “The United States and the Cyprus Question, 1974-75,” içinde 
COUFOUDAKIS, Van, (der.), Essays on the Cyprus Conflict, New York, Pella 
Publishing Company, 1976, s. 13-25. 
CLOGG, Richard, “Greece and the Cyprus Crisis,” The World Today, Vol. 30, No. 9 (September 1974), s.364-368. 
COUFOUDAKIS, Van, “United Nations Peacekeeping and Peacemaking and the 
Cyprus Question,” The Western Political Quarterly, Vol. 29, No. 3 (Sep. 1976), s. 457-473. 
________, “The Dynamics of Political Partition and Division,” içinde 
COUFOUDAKIS, Van, (der.), Essays on the Cyprus Conflict, New York, Pella 
Publishing Company, 1976, s. 27-51. 
________, “Domestic Politics and the Search for a Solution of the Cyprus Problem,” 
içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, 
New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 17-38. 
CSIA European Security Working Group, “Instability and Change on NATO’s 
Southern Flank,” International Security, Vol. 3, No. 3 (Winter 1978-1979), s. 150177. 
DANOPOULOS, Constantine P., “The Greek Military Regime (1967-1974) and the 
Cyprus Question – Origins and Goals,” Journal of Political and Military 
Sociology, Vol. 10 (Fall 1982), s. 257-273. 
DAWISHA, Adeed, “The Soviet Union in the Arab World: The Limits to 
Superpower Influence,” içinde DAWISHA, Adeed ve DAWISHA, Karen, (eds.), 
The Soviet Union in the Middle East: Policies and Perspectives, London, 
Heinemann, 1982, s. 8-23. 
DOBELL, William M., “Division Over Cyprus,” International Journal, Vol. 22, 
No.2 (Spring 1967), s. 278-292. 
________, “Cyprus as a Regional Conflict,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: 
A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 4461. 
DUNDAS, Guy, “Cyprus from 1960 to EU Accession: the Case for Non-Territorial 
Autonomy,” Australian Journal of Politics and History, Vol. 50, No. 1 (2004), s. 86-94. 
EHRLICH, Thomas, “Cyprus, the ‘Warlike Isle’: Origins and Elements of the 
Current Crisis,” Stanford Law Review, Vol. 18, No. 6 (May 1966), s. 1021-1098. 
FIRAT, Melek, “1945-1960 Yunanistan’la İlişkiler,” Baskın Oran (ed.),Türk Dış 
Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt I, 8. 
Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2003, s. 576-614. 
Field-Marshal the Lord Harding of Petherton, “The Cyprus Problem in Relation to 
the Middle East,” International Affairs (Royal Institute of International Affairs 
1944-), Vol. 34, No. 3 (Jul. 1958), s. 291-296. 
GÖKTEPE, Cihat, “The Cyprus Crisis of 1967 and its Effects on Turkey’s Foreign 
Relations,” Middle Eastern Studies, Vol. 41, No. 3 (May 2005), s. 431-444. 
GÖNLÜBOL, Mehmet, “NATO and Turkey: An Overall Appraisal,” The Turkish 
Yearbook of International Relations, Vol. 11 (1971), s. 1-38. 
________, “Türk-Amerikan İlişkileri: Genel Bir Değerlendirme,” Foreign Policy 
(Dış Politika), Vol. 1, No. 4 (1971), s. 5-18. 
________, “NATO, USA and Turkey,” içinde KARPAT, Kemal H., (der.), Turkey’s 
Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, E. J. Brill, 1975, s. 13-50. 
GÖNLÜBOL, Mehmet ve ÜLMAN, Halûk, “Türk Dış Politikasının Yirmi Yılı 19451965,” S.B.F. Dergisi, C. XXI, No. 1 (Mart 1966), s. 143-182. 
GRUEN, George E., “Ambivalence in the Alliance: US Interests in the Middle East and the Evolution of Turkish Foreign Policy,” ORBIS, Vol. 24, No. 2 (Summer 1980), s. 363-378. 
GÜNEY, Aylin, “The USA’s Role in Mediating the Cyprus Conflict: A Story of 
Success or Failure?,” Security Dialogue, Vol. 35, No. 1 (March 2004), s. 27-42. 

HAAS, Richard N., “Managing NATO’s Weakest Flank: the United States, Greece 
and Turkey,” ORBIS, Vol. 30, No. 3 (Fall 1986), s. 457-473. 

HALE, William M. ve NORTON, John D., “Turkey and the Cyprus Crisis,” The 
World Today, Vol. 30, No. 9 (September 1974), s. 368-371. 

HARRIS, George S., “Cross-Alliance Politics: Turkey and the Soviet Union,” The 
Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 12 (1972), s. 1-32. 
________, “The Soviet Union and Turkey,” içinde LEDERER, Ivo J. ve VUCINICH 
Wayne S., (der.), The Soviet Union and the Middle East: The Post-World War II 
Era, Stanford, Hoover Institution Press, 1974, s. 25-54. 
________, “Turkey and the United States,” içinde KARPAT, Kemal H., (der.), 
Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, E. J. Brill, 1975, s. 51-72. 
________, “Turkey Between Alliance and Alienation,” Foreign Policy (Dış 
Politika), Vol. 8, No. 3-4 (1980), s. 117-125. 
HASGÜLER, Mehmet, “Kıbrıs’ta Karşılaştırmalı Eleştirel Yöntem Işığında Ulusçu 
Tatmin ve Siyasal Denge Modeli,” içinde HASGÜLER, Mehmet ve İNATÇI, Ümit, 
(ed.), Kıbrısın Turuncusu, İstanbul, Anka Yayınları, 2003, s. 9-63. 
HEINZE, Christian, “The Cyprus Conflict, the Western Peace System is Put to the 
Test,” The Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 4 (1963), s. 44-62. 
HOWARD, Harry A., “The Bicentennial in American-Turkish Relations,” The 
Middle East Journal, Vol. 30, No. 3 (Summer 1976), s. 291-310. 
JOHNSON, Edward, “Keeping Cyprus off the Agenda: British and American 
Relations at the United Nations, 1954-58,” Diplomacy & Statecraft, Vol. 11, No. 3 (Nov. 2000), s. 227-255. 
KARPAT, Kemal H., “Turkish Soviet Relations,” içinde KARPAT, Kemal H., 
(der.), Turkey’s Foreign Policy in Transition 1950-1974, Leiden, Netherlands, E. 
J. Brill, 1975, s. 73-107. 
KAUFMANN, Chaim, “An Assessment of the Partititon of Cyprus,” International 
Studies Perspectives, Vol. 8, Issue 2 (May 2007), s. 206-223. 
KEATING, Kenneth B., “Cyprus: Union with Greece,” Vital Speechs of the Day, 
Vol. 30, Issue 22 (Jan. 1964), s. 695-696. 
KEDOURIE, Elie, “Britain, France and the Last Phase of the Eastern Question,” 
içinde HUREWITZ, Jacob Coleman, (ed.), Soviet-American Rivalry in the Middle 
East, New York, Frederick A. Praeger, 1969, s. 189-197. 
KOURVETARIS, George A., “Survey Essay on the Cyprus Question,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 4 (Spring 1976), s. 151-164. 
________, “Survey Essay on the Cyprus Conflict,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 6 (Spring 1978), s. 105-122. 
________, “Greek and Turkish Interethnic Conflict and Polarization in Cyprus,” 
Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16, (Fall 1988), s. 185-199. 
KUNIHOLM, Bruce R., “Turkey and NATO: Past, Present and Future,” ORBIS, Vol. 27, No. 2 (Summer 1983), s. 421-445. 
LAIPSON, Ellen B., “The United States and Cyprus: Past Policies, Current Concerns,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its 
Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 90-99. 
LANDAU, Jacob M., “Johnson’s Letter to İnönü and the Greek Lobbying at the White House,” The Turkish Yearbook of International Relations, Vol. 14 (1976), s. 45-58. 
LINDLEY, Dan, “Historical, Tactical and Strategic Lessons from the Partition of Cyprus,” International Studies Perspectives, Vol. 8, Issue 2 (May 2007), s. 224241. 
MALLINSON, William, “US Interests, British Acquiescence and the Invasion of Cyprus,” The British Journal of Politics and International Relations, Vol. 9, 
Issue 3 (Aug. 2007), s. 494-508. 
MANDELL, Brian, “The Cyprus Conflict: Explaining Resistance to Resolution,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, 
New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 201-226. 
MAVROYANNIS, Andreas D., “Kıbrıs Sorununun Türk-Yunan İlişkilerine Etkisi,” 
içinde VANER, Semih, (der.), Türk-Yunan Uyuşmazlığı, çev. Süleyman Aksoy, 
İstanbul, Metis Yayınları, 1990, s.127-151. 
McCASKILL, Charles W., “US-Greek Relations and the Problems of the Aegean 
and Cyprus,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16 (Fall 1988), s.215-233. 
MELAKOPIDES, Constantine, “The Cyprus Problem in Greek Foreign Policy,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, 
New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 71-89. 
MEŞE, Ertuğrul, “‘Malumun İlânı’: Bir Konferansın Düşündürdükleri,” Birikim, Sayı 235 (Kasım 2008), s.49-58. 
NICOLET, Claude, “The Development of US Plans for the Resolution of the Cyprus Conflict in 1964: ‘The Limits of American Power’,” Cold War History, Vol. 3, No. 
1 (October 2002), s. 95-126. 
NOLTE, Richard H., “United States Policy and the Middle East,” içinde STEVENS, Georgiana G., (ed.), The United States and the Middle East, Englewood Cliffs, N. J., Prentice-Hall, Inc., 1964, s. 148-182. 
NORTON, Augustus Richard, “The Soviet Union and Cyprus,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. 
Martin’s Press, 1992, s. 100-113. 
PARASCHOS, Manny, “News Coverage of Cyprus: A Case Study in Press Treatment of Foreign Policy Issues,” Journal of Political and Military Sociology, Vol. 16 (Fall 1988), s. 201-213. 
PIPINELIS, Panayotis, “The Greco-Turkish Feud Reviewed,” Foreign Affairs, Vol. 37 (January 1959), s. 306-316. 
ROSENBAUM, Naomi, “Success in Foreign Policy: The British in Cyprus, 18781960,” 
Canadian Journal of Political Science, Vol. 3, No. 4 (Dec. 1970), s. 605627. 
ROTHMAN, Jay, “Conflict Research and Resolution: Cyprus,” Annals of the 
American Academy of Political and Social Science, Vol. 518, Resolving Regional Conflicts: International Perspectives (Nov. 1991), s. 95-108. 
RUBINSTEIN, Alvin Z., “The Soviet Union and the Eastern Mediterranean: 19681978,” 
ORBIS, Vol. 23, No. 2 (Summer 1979), s. 299-315. 
________, “The Evolution of Soviet Strategy in the Middle East,” ORBIS, Vol. 24, No. 2 (Summer 1980), s. 323-337. 
SALEM, Norma, “The Constitution of 1960 and its Failure,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. Martin’s Press, 1992, s. 117-125. 
SANDER, Oral, “Turkey: the Staunchest Ally of the United States? Forces of 
Continuity and Change in the Strategic Relationship,” The Turkish Yearbook of 
International Relations, Vol. 15 (1977), s. 10-24. 
SCHOENBERGER, Erica ve REICH, Stephanie, “Soviet Policy in the Middle East,” 
MERIP Reports, No. 39 (Jul. 1975), s. 3-28. 
SEZER, Duygu B., “Peaceful Coexistence: Turkey and the near East in Soviet 
Foreign Policy,” Annals of the American Academy of Political and Social 
Science, Vol. 481, Soviet Foreign Policy in an Uncertain World (Sep. 1985), s. 117126. 
SLENGESOL, Ivar-André, “A Bad Show? The United States and the 1974 Cyprus 
Crisis,” Mediterranean Quarterly, Vol. 11, Issue 2 (Spring 2000), s. 96-129. 
SOUTER, David, “An Island Apart: A Review of the Cyprus Problem,” Third 
World Quarterly, Vol. 6, No. 3 (Jul. 1984), s. 657-674. 
STEGENGA, James A., “UN Peace-Keeping: The Cyprus Venture,” Journal of 
Peace Research, Vol. 7, No. 1 (1970), s. 1-16. 
STERN, Laurence, “Bitter Lessons: How We Failed in Cyprus,” Foreign Policy, No. 19 (Summer 1975), s. 34-78. 
TAŞHAN, Seyfi, “Turkish-US Relations and Cyprus,” Foreign Policy (Dış Politika), Vol. 4, No. 2-3 (1974), s. 164-176. 
________, “Turkey’s Relations with the USA and Possible Future Developments,” Foreign Policy (Dış Politika), Vol. 8, No. 1-2 (1979), s. 11-32. 
THEODORIDES, John, “The United Nations Peace Keeping Force in Cyprus (UNFICYP),” International & Comparative Law Quarterly, Vol. 31, Issue 4 (Oct. 
1982), s. 765-783. 
ÜLMAN, Halûk, “NATO ve Türkiye,” S.B.F. Dergisi, C. XXII, No. 4 (Aralık 1967), s. 143-167. 
VANER, Semih, “Türkiye, Yunanistan ve Süper Güçler: Biri Diğerine, Üçü Birine 
mi Karşı Yoksa Herkes Kendisi İçin mi?,” içinde VANER, Semih, (der.), Türk-
Yunan Uyuşmazlığı, İstanbul, Metis Yayınları, 1990, s. 171-190. 
WALKER, Joshua W., “A Turkish-Cypriot Perspective: Rauf Denktash and Nancy 
Crawshaw on Cyprus,” Alternatives, Vol. 4, No. 3 (Fall 2005), s. 78-107. 
WOLF, Joseph J., “Security in the Eastern Mediterranean: Re-Thinking American 
Policy,” Atlantic Community Quarterly, Vol. 16, No. 2 (Summer 1978), s. 222233. 
WOLFE, James H., “The United Nations and the Cyprus Question,” içinde SALEM, Norma, (der.), Cyprus: A Regional Conflict and its Resolution, New York, St. 
Martin’s Press, 1992, s. 227-243. 
XYDIS, Stephen G., “Toward ‘Toil and Moil’ in Cyprus,” The Middle East Journal, Vol. 20, No. 1 (Winter 1966), s. 1-19. 


III. DİĞER KAYNAKLAR 

Keesing’s Contemporary Archives (1964 - 1968) 
Dışişleri Belleteni (1964 - 1968) 

http://www.un.org/en/index.shtml 
http://www.nato.int/cps/en/natolive/index.htm 
http://www.state.gov/ 


TEZ HAKKINDA SONUÇ ÖZETİ; 

Aktaş, Altan, 1964 ve 1967 Kıbrıs Krizleri Sırasında ABD’nin Kıbrıs Politikaları, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Melek Fırat, 228 s. 
Bu tez, 1964 ve 1967 yıllarında Kıbrıs’ta yaşanan krizleri ve Amerika Birleşik Devletleri’nin bu iki kriz sırasında izlediği politikaları ele almaktadır. 
Tezin amacı ABD’nin 1964 ve 1967 krizlerinde takındığı tutumları detaylı bir şekilde inceleyerek bütün bu süreç boyunca Kıbrıs’a ve Kıbrıs sorununa yönelik 
politikasının özelliklerini ortaya koyabilmektir. 

Birinci bölümde, Kıbrıs sorununun uluslararası bir anlaşmazlık olarak ortaya çıktığı 1950’li yıllarda ABD’nin Kıbrıs’ın da içinde yer aldığı Ortadoğu bölgesine yönelik politikası, bu bölgede SSCB ile yaşadığı rekabet ve Kıbrıs sorununa yaklaşımı anlatılmaktadır. Ayrıca ABD’nin ülkesinden kilometrelerce uzak bu adada yaşanan olayları neden yakından takip ettiğini açıklayabilmek için de Kıbrıs’a yönelik ilgi/kaygı noktaları ile Kıbrıs’taki çıkarlarını ortaya koymak bu 
bölümün hedeflerinden biridir. 

Tezin ikinci bölümünde, 1964 yılında Kıbrıs’ta yaşanan kriz ve ABD’nin kriz boyunca izlediği politika ele alınmaktadır. Bölümün esas amacı ABD’nin 
1964 yılı boyunca krize yönelik yaklaşımının temel niteliklerini açıklayabilmektir. Bununla birlikte, kriz sırasında ABD’nin taraf ülkelere yönelik girişimlerinin 
Kıbrıs sorununa etkisini ortaya koymak da bu bölümün başka bir hedefidir. 

ABD’nin 1964 Kıbrıs krizi boyunca takındığı tutumun taraf ülkelerle olan ilişkilerine yönelik etkileri ve 1964 - 1967 yılları arasında Kıbrıs sorununa yönelik tutumu, üçüncü bölümün konusunu oluşturmaktadır. Bu bölümün amacı 

ABD’nin 1967 krizi sırasında takındığı tutumu daha iyi açıklayabilmek için iki kriz arası dönemde yaşanan gelişmeleri incelemektir. 

Dördüncü ve son bölümde ise ABD’nin 1967 Kıbrıs krizi sırasında takındığı tutum anlatılmaktadır. 1967 krizi boyunca ABD’nin krizi sona erdirmeye yönelik 
girişimlerinin ve genel olarak takındığı tutumun niteliklerini açıklamak bölümün temel hedefidir. Bununla birlikte bu bölümün son kısmında ABD’nin iki kriz 
sırasında takındığı tutumlar karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. 


***

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 16

1964 VE 1967 KIBRIS KRİZLERİ SIRASINDA ABD’NİN KIBRIS POLİTİKALARI, BÖLÜM 16

C. Krizin Hemen Sonrasında Yaşanan Gelişmeler 

BM Genel Sekreteri’nin çağrısına Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’ın olumlu cevap vermeleriyle 1967 Kıbrıs krizi sona ermiş oldu. Yunanistan, Türkiye ile vardığı anlaşma doğrultusunda Kıbrıs’taki birliklerini 8 Aralık 1967’de geri çekmeye başladı. Yunan Hükümeti, birliklerin çekilmesi işleminin tamamlandığını 16 Ocak 1968’de Türk Hükümeti’ne bildirdi.604 

Bununla birlikte Makarios Hükümeti, BM Genel Sekreteri’nin çağrısını kabul ederken gösterdiği isteksizliği, bu çağrıda öngörülen kararları gerçekleştirme 
aşamasında da gösterdi. Kıbrıs’ın yabancı askerlerden arındırılmasına ilişkin hükmün 1959 Antlaşmalarının öngördüğü şekilde adada bulunan Türk ve Yunan askerlerini de kapsaması gerektiği savunan [ve bu yöndeki çekincelerini U-Thant’ın çağrısını kabul ederken belirten] Kıbrıslı Rum yetkililer,605 28 Ocak 1968’de yaptıkları açıklamayla, bu talepleri gerçekleşmediği sürece Ulusal Muhafız Alayı’nın da dağıtılmayacağını belirttiler.606 

Kıbrıslı Türk yetkililer ise, bu süreçte uluslararası kamuoyunun Kıbrıs’taki son gelişmeler nedeniyle Makarios Hükümeti’ni ve Yunanistan’ı haksız bulan 
tutumundan faydalanarak 28 Aralık 1967’de Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’ni kurdular. Kıbrıs’taki iki topluluğun zaten 1964’ten beri fiilen devam eden ayrı 
yaşama durumunun Kıbrıslı Türkler tarafından hukuki bir çerçeveye kavuşturulması çabası olan bu karar,607 Denktaş’a göre, Kıbrıslı Rumların yıllardır uygulamakta oldukları baskıların bir sonucuydu ve 1960 Anayasası’nda Kıbrıslı Türklere tanınan yetki ve görevlerin yerine getirilebilmesi amacını taşıyordu.608 

1967 Kasımı boyunca iki NATO müttefiki arasında bir savaş yaşanmaması için bütün imkânlarını seferber eden ABD ise, krizin hemen sonrasında ilgisini tekrar 
Türkiye ve Yunanistan ile olan ilişkileri üzerine yoğunlaştırdı. Yunanistan’da Kral ile Cunta İktidarı arasında yaşanan gerilimin yeni bir siyasi istikrarsızlık dönemine yol açmaması yönünde çaba gösterdi.609 Mevcut rejimin ülkeyi kontrol altında tutma konusunda başarılı olması ve Yunanistan’da dikkatle gözetmesi gereken çıkarları nedeniyle ABD, Cunta Yönetimi ile resmi ilişkiler kurma konusuna ağırlık verdi.610 

Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’ni resmi olarak tanımayan ABD, bu girişimin Kıbrıs’taki ortamı gerginleştirmesinden endişe duydu. Kıbrıs’taki Büyükelçisi 
Belcher aracılığıyla Makarios’un bu gelişmeye gösterdiği tepkiyi yumuşatmaya çalıştı. Makarios’un Kıbrıs’ta bulunan yabancı misyon şeflerinin bu yeni Türk 
yönetimi ile görüşmelerini yasaklama çabalarına karşı Büyükelçi Belcher daha önceki gelişmeler sırasında Kıbrıslı Türk yetkililerle görüşmenin sorunların 
çözülmesinde ne kadar faydalı olduğunun görüldüğünü belirterek, ABD’nin KGTY’nin kurulmasını bir süredir devam etmekte olan de facto durumun 
kurumsallaştırılmasından başka bir şey olarak görmediğini vurguladı.611 

Kıbrıs’taki duruma hâlâ kalıcı bir çözüm bulunamamış olması nedeniyle ABD’nin Kıbrıs sorunuyla ilgilenen yetkilileri bu konu üzerine çalışmaya devam 
ettiler. ABD’nin o andan sonra yürüteceği faaliyetlerde İngiltere, Kanada, Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs Hükümetleri ve -çok umut vaad etmese de- BM ile birlikte hareket etmesinin gerektiği bu yetkililerin ortak fikirlerinden biriydi.612 Son Kıbrıs krizinin anlaşmayla noktalanmasının başlıca mimarı olan Cyrus Vance’e göre, ABD aktif bir rol oynamadığı sürece Kıbrıs’ta kalıcı bir çözüme ulaşmak çok zordu.613 Fakat Kıbrıs sorununa başından beri mümkün olduğunca uzak kalmaya çalışan Johnson Yönetimi, önceliğini ve desteğini Türk ve Yunan yetkililer arasında yapılan gizli görüşmelerin devamı konusuna vermeyi planlıyordu.614 

D. 1967 Krizi Boyunca ABD’nin İzlediği Politika: 1964 Krizi İle Karşılaştırma 

ABD’nin 1967 Kıbrıs krizi boyunca izlediği politika neredeyse 1964 krizi boyunca izlediğinin aynısıydı. 1967’deki kriz süresince ABD’nin Kıbrıs sorunundaki 
gelişmelere ilişkin başlıca ilgisi, daha önceki dönemlerde olduğu gibi, “kısa vadede adada barışın tesis edilmesi, uzun vadede kalıcı bir çözümün teşvik edilmesi ve bunların hepsinin üstünde Yunanistan ve Türkiye arasında muhtemel bir savaşın önlenmesine yönelikti.”615 ABD, NATO’nun güneydoğu kanadını yıkabilecek bir Türk - Yunan savaşını başlatmasına kesin gözüyle bakılması nedeniyle 1967 krizinde de Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahale etmesini önleme konusunda aynı çabayı gösterdi. Fakat Johnson Mektubu’nun ters etkilerinin açıkça bilincinde olan ABD diplomasisi bu kez daha dikkatliydi.616 

Her iki kriz sırasında da ABD’li yetkililerin taşıdığı kaygılar, ulaşmaya çalıştığı amaçlar ve bu doğrultuda uyguladığı taktikler neredeyse aynıydı. 1964 
yılının büyük bölümünde devam eden kriz boyunca izlenilen yöntem ve amaçlara ulaşmada kullanılan araçlar 1967 yılındaki kriz boyunca da görüldü. 15 Kasım 1967 tarihindeki saldırılarla başlayan krizin kısa sürede savaş ihtimaline tırmanması nedeniyle 1964 krizindekinden farklı olarak bu kez çok daha yoğun girişimlerde bulunuldu. On beş günlük bir süre zarfında 1964 yılı boyunca kullanılan taktiklerin ve izlenilen yöntemlerin hepsi birlikte uygulanmaya çalışıldı.617 

ABD, önce Türkiye’yi müdahaleden vazgeçirebilmek sonra da müdahale ihtimaline neden olan durumu ortadan kaldırabilmek için yine NATO müttefikleriyle ve Birleşmiş Milletlerle birlikte hareket etti. İkili ilişkilerde yaşanan bozulmalara rağmen hâlâ Türkiye ve Yunanistan üzerinde en büyük etki sahibi aktör olan ABD, yine özellikle kendi büyükelçileri ve özel temsilci Cyrus Vance aracılığıyla sorunun taraflarına yaşanan olaylardan duyduğu endişeyi bildirdi. Bir an önce barışın tesis edilmesi yönünde telkinde bulundu. 1967 krizi boyunca yürüttüğü bütün faaliyetlere BM ve NATO’yu bir şekilde dâhil etmeye çalışarak sonuçta taraf ülkelerde ortaya çıkabilecek memnuniyetsizliğin tek muhatabı olma ihtimalinden kurtulmak istedi. İki kriz arasında yaşanan gelişmeler nedeniyle bu konuya daha çok özen gösterdi.618 

Savaşın önlenmesi amacıyla yine başlıca araç olarak diplomasi kullanıldı. Adada çatışmalar başladıktan sonra ABD’ye ait Altıncı Filo’nun olası bir askeri 
müdahaleyi önleyebilmek için Türkiye’nin güney sahilleri ile Kıbrıs arasındaki sularda seyretmeye başladığı yönünde iddialar ortaya atılmasına619 rağmen ABD’nin Ankara Büyükelçiliği tarafından bu söylentiler yalanlandı.620 

1967 krizi sırasında ABD, Türkiye ve Yunanistan’a yaptığı askeri yardımlar konusunu bir baskı aracı olarak bir önceki krize göre çok az kullandı. Zaten 1964 krizi sırasında yeterince vurgulanmış olan bu konu, hâlâ taraf ülke yetkililerinin hafızalarındaydı. Ayrıca ABD’li yetkililer, 1964 krizindekinin aksine, Türk ve Yunan yetkililerle yaptıkları görüşmeler sırasında belki de Soğuk Savaş koşullarındaki -özellikle Türkiye - SSCB ilişkilerinin gelişmesine de uygun ortamı 
sağlayan- Yumuşama’nın etkisiyle “Sovyet tehdidi”ni pek dile getirmediler. Bunda şüphesiz SSCB’nin 1967 Kıbrıs krizi sırasında takındığı tutumun etkisi de söz konusudur.621 

Cyrus Vance’in arabuluculuk çabalarında ABD’nin 1964 krizi sırasında Kıbrıs sorununda kazandığı deneyimin ve iki kriz arası dönemde taraf ülkelerle olan 
ilişkilerinde yaşanan gelişmelerden çıkardığı derslerin izleri açık biçimde görüldü. ABD’nin 1964 yılında Kıbrıs sorununa yönelik takındığı tutum hem Türkiye’nin 
hem de Yunanistan’ın büyük tepkisine neden olmuştu. Ancak bu iki ülke arasında karşılaştırma yapıldığında, ABD’nin Kıbrıs politikasından duyulan 
memnuniyetsizliğin Türkiye kamuoyunda ve Türk yetkililerde daha çok gözlemlendiği açıktı. Bu nedenle 1967 krizi sırasında, ABD’li yetkililer, Türkiye’yi 
kızdırmama ve gücendirmeme konusunda daha hassas davrandılar.622 Vance’in arabuluculuğu sırasında siyasi deneyimsizliği, uluslararası alandaki yalnızlığı ve 
ABD’ye olan bağ(ım)lılığı nedeniyle ABD baskısına daha müsait olan Yunan Cuntası taviz vermeye daha çok zorlanan taraf oldu.623 Krizin önceden planlanan, 

Yunan bir generalin liderliğinde gerçekleştirilen ve BM Güvenlik Konseyi kararları ile BM Barış Gücü Komutanı’yla yapılan düzenlemeleri ihlâl eden bir Yunan 
saldırısı tarafından tetiklenmesi de Yunanistan’ın daha çok taviz vermesi gereken taraf olarak görülmesinde önemli bir etkendi.624 

Bununla birlikte, özellikle Yunan kamuoyu tarafından vurgulanan “Türk Hükümeti’nin taleplerinin büyük kısmının Yunan Hükümeti tarafından kabul 
edilmesinin Ankara açısından tam bir diplomatik zafer anlamına geldiği” yönündeki görüşler625 ise, gerçekliği yansıtmaktan uzaktı. Krizin ilk günlerinde öne sürdüğü isteklerden bazı geri adımlar atmak zorunda kalan Türk Hükümeti aslında “yarım ekmeğe razı olmuştu.”626 Ortaya çıkan sonuç, belki de en çok, Türkiye’nin net bir diplomatik zafer elde etmesi ve bunu Yunanistan’la olan ilişkilerini daha da kötüleştirebilecek şekilde bir propaganda malzemesi hâline getirmesinden endişe duyan ABD için tatmin ediciydi. Türkiye ve Yunanistan, krizin sonunda kamuoylarına kazanım olarak sunabilecekleri öğeler içeren bir anlaşmaya imza atarak ortak bir zeminde buluşmuşlardı. Sonucun böyle olmasında şüphesiz ABD’li yetkililerin kriz boyunca yürüttükleri faaliyetler sırasında, “Türkiye ve Yunanistan açısından net bir diplomatik zafer ya da bozgunun ortaya çıkmaması” konusuna özen göstermeleri de etkiliydi.627 

Son olarak ABD’nin 1967 Kıbrıs krizi boyunca izlediği politikanın başarılı olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği konusunda da birkaç tespitte 
bulunulmalıdır. Bu krizde de ABD’nin başlıca amacı, Türkiye ve Yunanistan’ın Kıbrıs’ta yaşanan gelişmeler nedeniyle savaşmalarını önlemek olmuştur. Söz konusu süreçte ABD’nin en çok göze batan girişimi olan Vance Misyonu’nun amacının savaşı önlemek olduğu Cyrus Vance’in kendisi tarafından belirtilmiştir. ABD’li yetkililerin yoğun girişimleri ile önce Türkiye’yi Kıbrıs’a askeri müdahalede bulunmaktan vazgeçirmeleri, sonrasında da Türk, Yunan ve Kıbrıslı yetkilileri aynı kararlar etrafında birleştirmeleri sayesinde bu amaca ulaşılmıştır. 1967 krizinin savaşla sonuçlanmaması ABD’nin izlediği politika açısından açıkça bir başarıdır. 

Bunun yanı sıra, savaşın önlenmesi amacıyla yapılan girişimlerin müttefik ülkelerde yarattığı etkiler konusu da ABD’nin bu krizde izlediği politikanın 
değerledirilmesinde önemli bir ölçüttür. Bu konuda yazarlar arasında bir görüş birliği mevcut değildir. Örneğin Harris, Cyrus Vance’in mekik diplomasisi sırasında esasen Yunanistan’ı taviz vermeye zorlayan tavırlarının ve çabalarının sonuçlarının Türkiye’de ABD’nin Kıbrıs politikası hakkında var olan şüpheyi biraz da olsa boşa çıkarmaya yardımcı olduğunu iddia etmektedir.628 Bu görüşün tersine Campbell, 1967’de Türkiye’yi müdahaleden alıkoymadaki başarısının aynı zamanda ABD’nin Türkiye üzerindeki etkisini de nihai ölçüde sınırladığını düşünmektedir.629 Stern ise, ABD’nin 1964’ten sonra 1967’de de Türkiye’nin Kıbrıs’a askeri müdahalesini engellemeye yönelik girişimlerinin Türkler tarafından “bir büyük gücün küçük düşürücü gövde gösterisi” şeklinde algılandığını belirtmektedir.630 Bu iddialı yorumların dışında, Adams’ın da belirttiği gibi, ABD’nin bu kriz sırasında her iki müttefikiyle de 1964’te olduğundan daha iyi geçindiğini631 söylemek daha mantıklı görünmektedir. Bu durumda ABD’nin bu iki müttefikiyle olan ikili ilişkilerinin seyrinin, 1967 krizindeki tutumundan çok 1964 krizindeki tutumundan etkilendiği de 
söylenebilir. Fakat bütün bu değerlendirmeler ve yorumlar yapılırken ABD Dışişleri Bakanı Rusk’ın 23 Kasım’da büyükelçilerine gönderdiği ve ikili ilişkilerden çok savaşın önlenmesi konusuna yoğunlaşılmasını salık veren telgrafını 632 da akıldan çıkarmamak gerekir. 

Kısacası, ABD’nin 1967 krizindeki tutumunun 1964 krizindekiyle büyük ölçüde benzerlik gösterdiğinden yola çıkarak Kıbrıs’a yönelik politikasında bir 
tutarlılık ve devamlılık olduğuna işaret etmek gerekir. Bu üç yıllık dönem boyunca ABD, savaş olasılığının yüksek olduğu zamanlarda başlıca amacı olan “iki NATO müttefikinin savaşmasını önlemek” için her türlü çabayı göstermiş, Kıbrıs sorununun pasif bir şekilde devam ettiği zamanlarda ise Türkiye ve Yunanistan’ın anlaşarak sorunu -yani NATO’nun güneydoğu kanadının istikrarsızlaşmasına neden olan etkeni- ortadan kaldırmaları yönünde çalışmıştır. Her iki çizgide de ABD, bölgeyi Sovyet yayılmasına karşı korumanın, Yunanistan ve Türkiye’nin büyük müttefiki olmanın, bu ülkeler açısından zaruri olan askeri ve ekonomik yardımın sağlayıcısı konumunun, Doğu Akdeniz’de en güçlü askeri varlığa sahip süper güç olmanın prestijini kullandı. Ancak bütün bu büyüklük göstergeleri listesine rağmen, gücüne ve etkisine dayanarak da olsa, sorunların hiç birini çözemedi.633 Her ne kadar Türkiye ve Yunanistan’ı sadece NATO’nun çıkarlarını gözeterek tarafsız hareket ettiğine inandırmaya çalışmışsa da bu iki ülke ile olan ilişkilerinin Kıbrıs sorunu nedeniyle bozulmasına engel olamamıştır. Bu nedenle de dönemin sonlarına doğru daha dikkatli hareket etmiştir. Sonuç olarak Kıbrıs sorunu bu dönemde ABD diplomasisini en çok zorlayan konulardan biri olmuştur.634 


BU BÖLÜM DİPNOTLARI ;

604 Bayülken, op. cit., s. 116. 
605 supra., s. 181. 
606 Dışişleri Belleteni, Sayı 40, (Ocak 1968), s. 28. Bazı yazarlar Vance arabuluculuk faaliyetlerini 
yürütürken Makarios’un Ulusal Muhafız Alayı’nın dağıtılmasına karşı çıktığını savunmaktadırlar. Bkz. Bölükbaşı, “The Cyprus Dispute and…,” s. 419; Oberling, op. cit., s. 116; Danopoulos, op. cit., s. 262. Fakat yukarıda da belirtildiği gibi, Makarios’un bu karşı çıkışı, anlaşmanın uygulanışı sırasında Kıbrıs Hükümeti’nin çekinceleri doğrultusunda bir askerden arındırma işlemi gerçekleşmediği için ortaya çıkmıştır. 
607 Fırat, op. cit., s. 226. 
608 Rauf R. Denktash, The Cyprus Triangle, London, K. Rustem & Brother, 1988, s. 35. 
609 “Letter From the Ambassador to Greece (Talbot) to the Country Director for Greece (Brewster),” Athens, (undated), http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 
25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Mission to the North Atlantic Treaty Organization,” Athens, December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm 
(Erişim Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim 
Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 
25.05.2009); “Transcript of Teleconference Between the Embassy in Greece and the Department of State,” December 13, 1967, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
610 “Telegram From the Department of State to the Embassy in Greece,” Washington, January 13, 
1968, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009); “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, February 2, 1968, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4759.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
611 “Telegram From the Embassy in Cyprus to the Department of State,” Nicosia, December 30, 1967, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
612 “Memorandum From Secretary of State Rusk to President Johnson,” Washington, January 17, 
1968, http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
613 “Memorandum for the Record,” Washington, January 24, 1968, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4760.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
614 “Telegram From the Embassy in Greece to the Department of State,” Athens, February 9, 1968, 
http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xvi/4759.htm (Erişim Tarihi: 25.05.2009). 
615 Ehrlich, op. cit., s. 110. 
616 Taşhan, “Turkish - US Relations…,” s. 169; Uslu, op. cit., s. 24. 
617 Örneğin 1964 krizi sırasında bir NATO girişimi olarak ortaya çıkan Anglo - Amerikan teklifine benzer biçimde bu kez ABD, İngiltere ve Kanada’nın ortak girişimi söz konusuydu. 1964 krizinin özellikle son dönemlerinde olduğu gibi ABD bu kez de BM ile işbirliği içinde hareket etti. George Ball, General Lemnitzer, Dean Acheson gibi isimlerin 1964 krizi sırasında oynadıkları rolleri bu kez 
tek bir isim, Cyrus Vance üstlendi. ABD yine taraf ülkelerdeki büyükelçilerini krizin sona erdirilmesi yönünde etkili biçimde kullandı. Başkan Johnson 1964 krizinde olduğu gibi 1967’de de taraflara sukünet çağrısında bulunan mektuplar gönderdi. 

17 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,

***