ARAP BAHARI SÜRECİNDE İRAN’IN SURİYE POLİTİKASI, BÖLÜM 6
10. SONUÇ VE DEĞERLENDIRME
Arap baharı sürecinde halk hareketlerine destek veren İran’ın Suriye politikasında jeopolitik ve jeostratejik kaygılar belirleyici olmuştur. İran’ın bu kaygılarının belirlenmesinde birbiriyle ilintili çeşitli faktörler rol oynamıştır. Birincisi, Haziran 2005’te Mahmud Ahmedinejad’ın cumhurbaşkanlığına yükselmesi ile kendisini gösteren dış politikada radikalleşme ve devrimci değerlere dönüş olgusudur.
İran’ın yeniden radikalleşen Ortadoğu politikasında Filistin sorunu merkezi bir yer edinmiştir. Dini, siyasi ve ideolojik nedenlerle Filistin sorununun öne çıkması, hâlihazırda Siyonizm karşıtlığını dış politikasının esası haline getirmiş İran ile İsrail arasındaki gerginliğin yükselmesine neden olmuştur.
İkinci olarak ABD’nin Irak’a müdahalesinden sonra şekillenen Ortadoğu’nun yeni jeopolitiği, İran’ın bölgeye bakışının şekillenmesinde etkili olmuştur. İranlı yetkililere göre bölge İsrail’e karşı mücadele eden ve Amerikan hegemonyasına karşı direnen “direniş cephesi” ile Batı ile iyi ilişkileri olan “statükocu rejimler” arasında ikiye bölünmüştür. Hamas ve Hizbullah gibi direniş cephesinin ön saflarında yer alan örgütlerin kendi coğrafi alanlarında siyasi etkinliğini artırması ve Irak’ta İran rejimi ile kuvvetli bağları olan Şiilerin ağırlıkta olduğu bir hükümetin şekillenmesi bölgede İran’ın etkisinin yükselmesi olarak değerlendirilmiştir. Bu süre zarfında bölgesel siyasetinin radikalleşmesinin
yanı sıra İran’ın nükleer programının ve askeri programlarının gelişmesi, bölge
ülkelerinde, bilhassa Suudi Arabistan başta olmak üzere muhafazakâr Arap devletleri arasında İran’ın yükselişinin tehdit olarak değerlendirilmesine yol açmıştır. Böylece bölgede İran’ın başını çektiği direniş cephesi ile Suudi Arabistan’ın öncülük ettiği statükocu devletler arasında bir kutuplaşma olmuştur.
Gerek siyasetin yeniden radikalleşmesi gerekse bölge jeopolitiğindeki değişiklik İran dış politikasında çatışmacı bir paradigmanın yükselmesine neden olmuştur. Buna göre ezelden ebede sürecek olan iyi ile kötünün mücadelesi, hak ile batıl mücadelesi İran ile ABD arasındaki mücadele şeklinde tezahür etmektedir. ABD’nin bölge siyasetinin en önemli unsuru İran’ın bölgesel gücünün kırılması ve İslam Cumhuriyeti rejiminin değiştirilmesidir. İran’da yükselen bu paradigma, Amerikalı yetkililerin zaman zaman dile getirdiği “rejim değişikliği” siyaseti ve ABD’nin Ortadoğu’da artan siyasi ve askeri varlığı ile desteklenmiştir.
Bölgesel kutuplaşmanın, ABD ve İsrail ile İran arasında gerginliğin yükseldiği jeopolitik ortamda Suriye ile ittifak ilişkisi İran’ın Ortadoğu politikasının en önemli dayanak noktası olmuştur. Dolayısıyla, Suriye yönetimi aleyhine gerçekleşen her türlü gelişme öncelikle direniş cephesini, ardından İran’ın güvenliğini hedef alan girişimler olarak değerlendirilmiştir. Batılı ve İsrailli analistlerin ve stratejistlerin açıkça angajman siyaseti yada rejim değişikliği suretiyle Suriye’nin İran ile ittifak ilişkisinin sonlandırılması gerektiğine dair çalışmaları, İran’ın Suriye’ye jeopolitik ve güvenlik eksenli bakışını güçlendirmiştir.
< İranlı yetkililere göre bölge İsrail’e karşı mücadele eden ve Amerikan hegemonyasına karşı direnen “direniş cephesi” ile Batı ile iyi ilişkileri olan “statükocu rejimler” arasında ikiye bölünmüştür. >
İşte bu bakış, İran’ın Suriye isyanı karşısındaki tutumunda da esas belirleyici faktör olmuştur.
Dolayısıyla Suriye’de Mart 2011’de başlayan ve kısa sürede rejim karşıtı isyana
dönüşen gösterileri İran yönetimi, Esad yönetimini devirmek amacıyla dışarıdan tasarlanan yeni bir girişim olarak görmüştür. İsyanın giderek büyümesi ve ülke geneline yayılmasına rağmen İranlı yetkililer birçok defa Esad yönetimini her açıdan desteklediklerini ve desteklemeye devam edeceklerini söylemiştir. Suudi Arabistan başta olmak üzere İran’ın bölgesel rakiplerinin ve Batılı ülkelerin Suriye isyanına destek vermesi, İran’ın Esad yönetimine verdiği destekte daha kararlı olmasına neden olmuştur.
İran, Suriye rejiminin düşmesi durumunda kendi güvenliğinin de tehlike altına gireceğinden endişelenmektedir. Esad yönetiminin düşmesi durumunda Suriye’de Batı ve muhafazakar Arap devletleriyle bağlantılı olan bir rejimin kurulması, İran’ın Suriye’yi ve dolayısıyla Hizbullah ve Filistin direniş örgütleri ile bağlantı noktasını kaybetmesiyle sonuçlanacaktır. Keza, Esad yönetiminin devrilmesinin ardından ülkede istikrarın sağlanamaması durumunda Suriye’nin İsrail karşısındaki duruşu zayıflayacaktır. Ayrıca bu ülkedeki istikrarsızlık yabancı, özellikle Amerikan güçlerinin Suriye’ye müdahalesinin önünü açacaktır. Böylece İran kendi güvenliğinin dayandığı caydırıcılık unsurlarından en önemlisini, yani ileri savunma hattını kaybedecektir. Buna karşılık İranlı
seçkinler arasında Esad yönetiminin iktidarını koruyabileceğine duyulan inanç, İran’ın isyancılara karşı Suriye rejiminin yanında yer almasını sağlamıştır.
Bununla birlikte isyanın giderek büyümesi, muhalifler ile rejim güçleri arasında çatışmaların gün be gün şiddetlenmesi ve Esad rejiminin uluslararası desteğini büyük ölçüde kaybetmeye başlaması üzerine İran Suriye siyasetini yeniden değerlendirmeye başlamıştır. Bu süre zarfında Suriye muhalefeti ile görüşme arayışına giren İran yönetimi, karşılıklı şiddete son verilmesi, rejim ile muhalefet arasında diyalog başlatılması ve halkın meşru taleplerinin karşılayacak reformların yapılması çağrısında bulunmuştur.
Fakat İran’dan gelen bu çağrılar Esad yönetimine olan desteğin çekilmesinden ziyade, Baas rejiminin düşüşünün engellenememesi durumunda İran’ın Suriye’deki çıkarlarının korunabilmesi amacıyla muhalefete karşı söylemin yumuşatılması şeklinde değerlendirilmektedir.
< Suriye’de Mart 2011’de başlayan ve kısa sürede rejim karşıtı isyana dönüşen gösterileri İran yönetimi, Esad yönetimini devirmek amacıyla dışarıdan tasarlanan yeni bir girişim olarak görmüştür. >
Arap baharı ile başlayan toplumsal ve siyasal değişim süreci Ortadoğu’da egemen olan siyasal rejimlerin kimi yerlerde devrilmesine, kimi yerlerde de sarsılmasına neden olmuştur.
Bu sürecin tetiklediği halk isyanları kısa süre içerisinde Suriye’ye de yayılmış ve bu ülkede hakim olan Baas rejimini tehdit etmiştir. Fakat Baas rejimi değişim talebiyle ortaya çıkan isyana karşı şiddet kullanarak mücadele etmek yoluna gitmiş ve bu yolda en büyük siyasi desteği İran’dan almıştır.
Yıllardır bölgede statükoya karşı çıkan ve bu nedenle “İslami uyanış” addettiği Arap baharını destekleyen İran yönetimi Suriye söz konusu olunca “statükonun” sürdürülmesinden yana tavır almıştır. İran’ın bu tavrı kimi çevrelerde mezhep ekseninde siyaset izlemesiyle izah edilmeye çalışılırken İran makamları tarafından İsrail’e ve ABD’ye karşı duran sözde direniş hattının müdafaası şeklinde savunulmuştur.
Farklı ideolojik boyutlarına karşın gerek mezhepçi yaklaşım, gerekse direniş hattı söylemi İran’ın bazı jeopolitik kaygılarına işaret etmektedir. Arap baharının tetiklediği değişim süreci bölgenin jeopolitik yapısında köklü değişikliklere yol açmış, dolayısıyla bölgesel ve küresel aktörlerin Ortadoğu politikalarını yeniden değerlendirmelerine neden olmuştur. Bu değişim süreci bölgedeki tek müttefiki olan Suriye’ye gelene kadar İran jeopolitik çıkarlarına hizmet ederken Suriye’deki muhtemel bir değişim İran’ın jeopolitik çıkarlarını tehdit etmektedir. Bu nedenle İran, Arap baharı Suriye’ye geldiğinde farklı bir tavır almıştır.
İran’ın bölgeye yönelik jeopolitik kaygıları ise ideolojik ve stratejik faktörler tarafından belirlenmektedir. İran’ın devrimci/ideolojik duruşu onun İsrail’i, ABD’yi ve bölgedeki Amerikan müttefiklerini “düşman” olarak görmesine neden olmaktadır. İran devriminden bu yana sözde düşmanları ile İran arasında ortaya çıkan gerginlikler ve çatışmalar, taraflar arasındaki karşılıklı husumet ilişkisine tarihsel bir boyut kazandırmıştır. Bu minval üzere son on yılda Ortadoğu’da İran ve müttefikleri ile Suudi Arabistan, Körfez ülkeleri, Mısır, Ürdün gibi İran karşıtları arasında kamplaşma ve soğuk savaş ortaya çıkmıştır.
Böyle bir ortamda İran’ın savunma stratejisinde Suriye ve Hizbullah ile geliştirdiği ittifak ilişkisi önemli bir yer edinmiştir. İran’ın savunma stratejisinde kritik öneme haiz olan Suriye’de ortaya çıkan isyanın İran’ın dostu Esad yönetiminin devrilmesini talep etmesi ve bölgedeki karşıtlarının da isyancılara destek vermesi İran yönetiminin isyancılara karşı Esad’a destek vermesine neden olmuştur.
İran yönetimi Suriye’deki gelişmeleri bölgesel gerginlikler ve hesaplaşmalar üzerinden okurken Türkiye’nin Suriyeli rejim muhaliflerinin yanında yer alması, iki ülkenin karşı taraflarda durmasıyla sonuçlanmıştır. Bununla birlikte her iki ülkede mevcut hükümetlerin Türkiye ile İran’ı doğrudan karşı karşıya getirecek eylem ve söylemlerden kaçındığı gözlemlenmektedir.
Bayram SİNKAYA
Lisans derecesini Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden alan Sinkaya’nın başlıca akademik ilgi alanı İran siyasetidir. Tahran Üniversitesi ve Columbia Üniversitesi’nde misafir araştırmacı olarak bulunan Sinkaya, doktorasını 2011 yılında ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamamlamıştır. Sinkaya, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesidir.
SETA SİYASET, EKONOMİ VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI
Nenehatun Caddesi No: 66
GOP Çankaya 06700 Ankara TÜRKİYE
Tel:+90 312.551 21 00 | Faks :+90 312.551 21 90
www.setav.org | info@setav.org
SETA | Washington D.C. Office
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington, D.C., 20036
Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099
www.setadc.org | info@setadc.org
DİPNOTLAR;
1. Bkz. Hakkı Uygur, “İran ve Arap Baharı,” SETA Analiz, sayı 52, Mart 2012.
2. Sami Mobayad, “Syria’s One True Friend-Iran,” Asia Times, 12 Temmuz 2006; A. William Samii, “Syria and Iran:
An Enduring Axis,” Mideast Monitor, vol.1, no.2 (Nisan/Mayıs 2006).
3. Raymond Hinnebusch, “The Syrian-Iranian Alliance,” The Iranian Revolution at 30, (Washington DC.: The
Middle East Institute, 2009), s.149; A. Ehteshami & R. Hinnebusch, Syria and Iran: Middle Powers in a Penetrated
Regional System, (Routledge: Londra, 1997), s.88-91.
4. Bkz. Joobin Goodarzi, Syria and Iran: Diplomatic Alliance and Power Politics in the Middle East, (New York: I.B. Tauris, 2006).
5. Ehteshami & R. Hinnebusch, Syria and Irans, s.91-97.
6. Ehteshami & R. Hinnebusch, Syria and Iran, s.99-100.
7. Houshang E. Chehabi, “Iran and Lebanon in the Revolutionary Decade,” Houshang E. Chehabi (ed.), Distant
Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years, (New York: I.B.Tauris, 2006), s.201-230. Ayrıca bkz. İhsan Dağı,
Ortadoğu’da İslam ve Siyaset, (İstanbul: Boyut, ), s.129-137.
8. Ehteshami & Hinnebusch, Syria and Iran, s.191-95.
9. Bkz. Barry Rubin, “Iran: The Rise of a Regional Power,” Middle East Review of International Affairs, cilt 10, no.1
(Eylül 2006), s. 142-151. Ayrıca bkz. Mehmet Şahin, “Şii Jeopolitiği: İran için Fırsatlar ve Engeller,” Akademik Orta
Doğu, cilt 1, no.1 (2006), s.39-55.
10. ......q.........Q...... F. Gregory Gause III, “Saudi Arabia: Iraq, Iran, the Regional Power Balance, and the Sectarian Question,”
Strategic Insights, cilt 6, no.2 (Mart 2007), s.1-8. Ayellet Yehiav, “The Anti-Iranian Front: Egypt, Saudi Arabia, and
Jordan,” Middle East Review of International Affairs, cilt 11, no.1 (Mart 2007), s.6-9.
11. .......... “Ahmadinejad, Assad escalate rhetoric,” Jerusalem Post, 26 Şubat 2010.
12. ........... Golnaz Esfendiari, “The View from Iran of Syria’s Protests,” RFE/RL, 16 Mart 2012; “Iran: Government-
controlled media mute on deadly protest sın Syria,” Los Angeles Times, 29 Mart 2011.
13. ......... “Iran calls Syrian protests a Western plot,” Reuters, 12 Nisan 2011.
14. .......... “Ahmadinejad says Syria need no foreign intervention,” AFP, 10 Mayıs 2011.
15. .......... Mohammad Mahdi Nia, “Holistic Constructivism: A Theoretical Approach to Understsand Iran’s Foreign
Policy,” Perceptions, vol.15, no. 1&2 (2010), s. 1-41; Ahmad Sadeghi, “Geneaology of Iranian Foreign Policy: Identity,
Culture and History,” The Iranian Journal of International Affairs, vol.20, no.4 (2008), s.1-40.
16. .......... Mansour Hodad, “Merase Seyasiye Shia va Meseleye Suriyeh,” Rajanews, 24 Şubat 2012.
17. ......... “Iran va Ayande-e Tahavvolate Suriyeh,” Jamejamonline, 27 Temmuz 2011.
18. ........ “IRGC Deputy Commander Outlines Military Achievements to Foreign Attaches,” Fars News Agency, 25 April 2006, WNC.
19. ........ “The vital resources of America and the Zionist regime are within the reach of our missiles,” Keyhan, 8 July
2004, FBIS-NES-2004-0710.
20. ....... İran ile Suudi Arabistan arasındaki ilişkiler için bkz. Richard J. Heydarian, “Iran-Saudi Relations: Rising
Tensions and Growing Rivalry,” FPIF, 6 Ağustos 2010.
21. ..... “Iran ve Peyamedhaye Bohran dar Suriyeh,” Irandiplomacy, 28 Ağustos 2011.
22. ..... “Iran va Ayande-e Tahavvolate Suriyeh.”
23. ..... “Syria; from Inside and Outside,” Irandiplomacy, 2 Ocak 2012.
24. ..... Hodad, “Merase Seyasiye Shia va Meseleye Suriyeh.”
25. ..... Kaveh L Afrasiabi, “İran Suriye konusunda Türkiye ile ilişkilerine sınır koydu,” Dünyabülteni, 28 Temmuz 2011.
26. .......... “Iran ve Peyamedhaye Bohran dar Suriyeh.”
27. .......... “Syria unrest widens Sunni-Shiite divide,” Ahramonline, 7 Nisan 2012.
28. .......... “Iran ve Peyamedhaye Bohran dar Suriyeh.”
29. .......... Ali Husain Bakeer, “............Interpretation of the Developing Iranian Stance on Syria,” Arab Center for Research and
Policy Studies (Doha Institute), 28 Aralık 2011.
30. ......... “Iran says expects Syria to respond to publıc demands,” Tehran Times, 7 Temmuz 2011.
31. ........ “Iran ve Peyamedhaye Bohran dar Suriyeh.”
32. ....... “Leader Renews Iran’s Strong Opposition to Foreign Meddling in Syria,” Fars News Agency, 1 Şubat 2012.
İran’ın Şam Büyükelçisi Muhammed R. Şeybani Suriye devlet televizyonuna verdiği mülakatta İran’ın Suriye’deki
gelişmeleri Suriye’nin iç işi olarak gördüğünü ve Suriye’ye her hangi bir şekilde yabancı müdahalesine, özellikle
büyük Arap güçlerinden birisinin müdahalesine şiddetle karşı olduğunu belirtti. Şeybani, ayrıca hükümetini,
Esad’ın vaat ettiği reformları gerçekleştirmesi ve böylece muhalefet ile rejim arasında diyaloğa elverişli bir ortam
yaratılması sürecini desteklediğini söyledi. Şeybani, toplumun bütün kesimlerinden gelen verileri dikkate alarak
Suriye hükümetinin ve halkının bu sorunu çözebileceğini, fakat ABD’nin ve bazı Arap devletlerinin bu isyanı
kışkırttığını ileri sürdü. “Dialogue, sole solution to Syrian crisis: Iran envoy to Damascus,” Press TV, 13 Şubat 2012.
33. ..... Jalal Kalantari, Stratejik Düşünce Enstitüsü’nde yaptığı konuşma, Ankara, 9 Mart 2012. Benzer bir
değerlendirme için bkz. “Suriye despot rejimlerin özgürlük havariliği sahası,” IRIB (Türkçe servisi), 23 Şubat 2012.
34. ...... Nimrod Raphaeli & Bianca Gersten, “....The Iran-Syria Alliance: The Economic Dimension,” Global Politician, 29
Temmuz 2008, ( http://globalpolitician.com/25060-iran-syria).
35. . “Syria’s Trade with Main Partners (2010),” (http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/
tradoc_113451.pdf) . İran ile Suriye arasındaki toplam ticaret hacmine ilişkin olarak kesin bilgiye ulaşılamamıştır.
Tehran Times’da yer alan ve İRNA’ya dayandırılan bir haberde iki ülke arasındaki toplam ticaret hacminin (teknik
ve mühendislik hizmetleri dışında) 2010 yılında 330 milyon dolar civarında olduğu belirtilmiştir. Bkz. “Iran, Syria
ink free trade agreement,” Tehran Times, 18 Aralık 2011.
36. .... “Iranian-Syrian Free Trade Agreement,” Syria Today, 13 Aralık 2011.
37. .... “Iran-Syria aid could be in the billions: Tehran think tank,” Huffingtonpost, 15 Temmuz 2011.
38. .... “Iran inks gas pipeline deal with Iraq and Syria,” AFP, 25 Temmuz 2011.
39. .... “Majlis passes free trade bill with Syria,” Press TV, 13 Aralık 2011.
40. .... “Iranian-Syrian Free Trade Agreement,” Syria Today, 13 Aralık 2011.
41. .... “Iran’s Support for Syria has reduced economic pressure on Syria,” IRIB English Radio, 14 Aralık 2011.
42. .... “İran Suriye’de yeni rafineri ve santral inşa edecek,” IRIB Türkçe Servisi, 16 Şubat 2012.
43. ..... “Suriye, İran, Irak ve Lübnan arasında anlaşma metni,” SANA Türkçe, 20 Şubat 2012.
44. ..... “Turkey tells UN it seized illegal Iran arms shipment,” Todays Zaman, 2 Nisan 2011.
45. ...... “İran silahına Türkiye engeli,” Milliyet, 5 Ağustos 2011.
46. ...... “Iran sending banned weapons to Syria, U.N. Report says,” CNN, 12 Mayıs 2011.
47. ...... “Suriye’ye gönderilen füze hammaddesi yakalandı,” Taraf, 20 Ocak 2012.
48. ...London accuses Iran of arming Syria,” Press TV, 21 Ocak 2012.
49... “Iran agrees to fund Syrian military base,” The Telegraph, 19 Ağustos 2011.
50. . “U.S. says Iran helps crackdown in Syria,” Wall Street Journal, 14 Nisan 2011.
51. . “Iran reportedly aiding Syrian crackdown,” The Washington Post, 28 Mayıs 2011.
52. . “Iran’s IRGC attacks anti-Assad protesters ın Syria,” World Tribune, 22 Mart 2011.
53. . Taha Dağlı, “Batı’yı şok eden gelişme,” Sabah, 6 Şubat 2012.
54... “Syrian opposition Council accuses Iran of role in bloody crackdown,” Al-Arabiya News, 28 Ocak 2012.
55.. “Iran reportedly aiding Syrian crackdown.”
56. .Syrian opposition council accuses Iran of role in bloody crackdown.”.
57...Administration Takes Additional Steps to Hold the Government of Syria Accountable for Violent Repression
Against the Syrian People,” US Department of the Treasury, Press Center, 18 Mayıs 2011,
(http://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/tg1181.aspx), “Iran reportedly aiding Syrian crackdown.”
58.. EU Regulation No.611/2011, 23 Haziran 2011,
(http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:164:0001:0003:EN:PDF ).
59.. “Iran denies supporting Syria in dealing with protesters,” Tehran Times, 19 Nisan 2011; “Iran denies role in
Syria Crackdown,” Voice of America, 14 Haziran 2011.
60. “İran Suriye donanmasını eğitecek,” Yeni Şafak, 21 Şubat 2012. Bu durum dahi spekülasyona neden
olmuştur. Pentagon Sözcüsü George Little, ABD ordusunun İran’a ait gemilerin Suriye’de limana yaklaştığına
ya da yük boşalttığına dair herhangi bir işaret görmediğini belirtti. Little, İran gemilerinin Süveyş Kanalı’ndan
Akdeniz’e geçtiğini, sonra da tekrar kanaldan geçerek geri döndüğünü kaydetti. “İran Savaş Gemileri Suriye’ye
gitti mi?” TRT, 22 Şubat 2012,
(http://www.trt.net.tr/trtavaz/iran-in-savas-gemileri-suriye-ye-gitti-mi--haber-detay,tr,29506.aspx).
61. .... “Ahmadinejad says Syria need no foreign intervention,” AFP, 10 Mayıs 2011.
62. .....Iran Urges West to Avoid Interference in Syria’s Internal Affairs,” Fars News Agency, 16 Ağustos 2011.
63. ... “Ahmedinejad: İran ve Türkiye bölgede sıkı işbirliği yapmalı,” Mehr Haber Ajansı, 22 Ağustos 2011.
64. .... “Iran warns NATO against entering Syria ‘quagmire’,” Reuters, 28 Ağustos 2008.
65. .... “Iran: Syrian Suspension from AL makes situation complicated,” DayPress, 14 Kasım 2011.
66. .... “Sokhangouye Vezarate Kharaje Iran: Torkeye dar morede Suriyeh Dochare Eshtabahe Mohasebati est,” Sharq, 8 Şubat 2012,
(http://magiran.com/npview.asp?ID=2445910)
67. ... “İran’dan Çin’e Esed Rüşveti,” Aktifhaber, 6 Şubat 2012.
68. .... “Khazayee: Iran Ready to Play Constructive Role in Settling Syrian Crisis,” Fars News Agency, 14 Şubat 2012;
“Suriye’nin önceliği, ülkede güvenlik ve istikrarın sağlanmasıdır,” Mehr News Agency, 14 Şubat 2012.
69. .... “Suriye gelişmeleri ve Arap ülkelerinin Şam Elçilerinin geri çekilmeleri,” IRIB (Türkçe), 20 Şubat 2012.
70. .... Mohammad Ali Mohtadi, “Pro-West Arabs preventing Iraq from mediating in Syria,” Tehran Times, 25 Aralık 2011.
71. .... Bülent Keneş, “ Suriye de yaşanan katliamlarda İran›ın rolü,” Zaman, 6 Ağustos 2011.
72. ... Ehteshami & R. Hinnebusch, Syria and Iran, s.97-99.
73. ....... Bayram Sinkaya, “Şii Ekseni Tartışmaları ve İran,” Avrasya Dosyası, cilt 13, sayı 3 (2007), s.51-57.
74. ...... Bkz. Matti Moosa, Extremist Shiites: The Ghulat Sects (Syracuse: Syracuse University Press, 1987), s.255-419.
75. ...... Ehteshami & R. Hinnebusch, Syria and Iran, s.98-99.
76. ..... Bkz., Khalid Sindawi, “The Shiite Turn in Syria,” Current Trends in Islamic Ideology, vol.8, 23 Haziran 2009;
Khalid Sindawi, “Shi’sm and Conversion to Shi’sm in Syria: Prevalance, Circumstances and Causes,” the 9th Annual Herzliya Conference, Şubat 2009.
77. .... Roymond Hinnebusch, “Syria from ‘authoritarian upgrading’ to revolution,” International Affairs, vol.88, no.1
(2012), s.108, 110; Carsten Wieland,“Between Democratic Hope and Centrifugal Fears: Syria’s Unexpected Open-
ended Intifada,” International Politics and Society, no.4 (2011), s.51-52.
78. .. “Dar Aateshe Suriyeh Cheh Kesani Khahed Soght?” Khabaronline, 20 Ağustos 2011.
79. .. İranlı Ortadoğu uzmanı Sadegh Alhosseini Hamshahri-ye Payidari dergisine verdiği mülakatta Batılı
güçlerle onların bölgesel işbirlikçilerinin Suriye ve Irak’ın parçalanması suretiyle Kuzey Afrika’dan Pakistan’a
uzanacak “Sünni Kavis” icat etmeye çalıştığını iddia etmiştir. “Chera Suriyeh Fargh dared?” Hamshahriye Payidari, no.90, 12 Şubat 2012.
80... “Assad meets Supreme Leader in Tehran,” Tehran Times, 3 Ekim 2010.
81. .... “Leader Renews Iran’s Strong Opposition to Foreign Meddling in Syria,” Fars News Agency, 1 Şubat 2012.
82. .... Mahmoud Shafe’e, “Yak Negah: Tahavvolate Khavarmeyane va Cheraye Defa’ Iran az Suriyeh,” JameJam Online, 8 Ocak 2012.
83. ... “Merhdad Bezarpash, “Doshmanan dar Suriyeh che mekhand?” JameJam, 18 Şubat 2012.
84. ... Shafe’e, “Yak Negah: Tahavvolate Khavarmeyane va Cheraye Defa’ Iran az Suriyeh.”
85. .. “Naaraami dar Suriyeh: Bedaareyi Islam ya Fetne-ye Suudi-Amrikayi?” Rajanews, 14 Haziran 2011.
86. . “Beshar Asad doustane ra maayus kard,” Interview with Ali Bigdeli, Irandiplomacy, 25 Şubat 2012.
87.... Muhammad Ali Subhani, “Seyasete Iran der Ghebale Suriyeh bayed taghyer konad,” Kaleme, 7 Aralık 2011.
88.... “Seyasete Iran der Ghebale Suriyeh bayed taghyer konad,” Kaleme, 16 Azar 1390.
89. .. Mohammad Ali Sobhani, “Hemayete yak janebe Iran az Esad be dzarare Iran est,” Irandiplomacy, 24 Eylül 2011.
90. .. Bayram Sinkaya, “İran-Suriye ilişkileri ve Suriye’de Halk İsyanı,” Ortadoğu Analiz, cilt.3, sayı 33 (Eylül 2011), s.38-48.
91. .. Ehteshami & R. Hinnebusch, Syria and Iran, s.191.
92.... Bilal Y. Saab, “Syria and Iran Revive an old ghost with Defense Pact,” The Daily Star, 4 Temmuz 2006; Degang
Sun, “Brothers Indeed: Syria-Iran Quasi-Alliance Revisited,” Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), vol.3, no.2 (2009).
93. . “Iran has no strategic regional ally: ex-IRGC Chief,” Tehran Times, 15 Temmuz 2010.
94. . Nitekim, Azad Üniversitesi Besic Öğrenci Kulübünün web sayfasında İran’ın neden Esad yönetimini desteklediği sorusuna cevap verilirken, Suriye’de direnişe ekseninde bir hareketin çıkması durumunda Suriye hükümetine verilen desteğin azalacağı ve yeni hareketle iş yapılacağı belirtilmiştir. Azad Üniversitesi Dezful Şubesi Besiç öğrenci kulübü
(http://www.iaudbasij.ir/post-154.aspx).
95... Mahan Abedin, “Iran banks all on Assad’s survival,” Asia Times, 17 Ağustos 2011.
96. ...... “Seyasete Iran der Ghebale Suriyeh bayed taghyer konad,” Kaleme, 7 Aralık 2011.
97. “Green Movement Council warns Iran regime, sides with Syrian protesters,” The Green Voice of Freedom, 6 Ağustos 2011
(http://en.irangreenvoice.com/article/2011/aug/06/3231).
98. ..... “Iran Moghabele Merdome Suriyeh Gharar Negarad,” Irandiplomacy, 12 Ocak 2012.
99. ..... Ehsan Soltani, “Movadze’e Motanagadz Iran der moghabele Suriyeh,” 4 Eylül 2011,
(http://www.notiziegeopolitiche.net/?p=1488).
100. ... Mohammad Javad Ranjkash, “Chera Iran mevadze’e do pehlo, mobham va motanaghaz dar berabere Suriye ve Libya ettekhaz kard?” Khabaronline, 30 Ağustos 2011.
101.... Velayati’nin dış politikadaki etkin rolü için bkz. Will Fulton, “A Window into the Foreign Policy of Iran’s Supreme Leader Khamanei,” Irantracker, 16 Kasım 2011.
102. .... “Taseire Enghelabe Eslami ber Suriyeh,” Rasekhoon, (http://www.rasekhoon.net/article/print-25030.aspx).
103. Bkz. Yvette Talhami, “The Syrian Muslim Brothers and the Syrian-Iranian Relationship,” Middle East Journal, vol.63, no.4 (2009), s.561-580.
104. ... İran Dışişleri Bakanlığı Uluslararası Araştırmalar ve Eğitim Merkezi Başkanı Büyükelçi Hadi Süleymanpur 30 Kasım 2011’de Stratejik Düşünce Enstitüsü’nde yaptığı konuşmada bölgeye yönelik tehditleri; Batının varlığı, İsrail ve radikalizmin (Selefilik) yükselişi şeklinde tanımlamıştır, (http://sde.org.tr/tr/haberler/1699/iranli-dusunce-kurulusundan-sdeye-ziyaret.aspx). Bu konudaki benzer bir değerlendirme için bkz. “Dar Aateshe Suriyeh Cheh Kesani Khahed Soght?” Khabaronline, 30 Ağustos 2011, (http://www.khabaronline.ir/news-168906.aspx).
105. .. “Suriyeh hamvare dar khatte avval moghabala be sehyonism; nabayed en khatte moghavamat tedz’ef shavad,” Markeze Tahgheghate Estrategic, 12 Ocak 2012,
(http://www.csr.ir/Center.aspx?lng=fa&subid=-1&cntid=2409).
106. . “İran İhvan’a dört bakanlık önermiş,” Dünyabülteni, 6 Ocak 2012. Tayfur’un Al-Hayat’ta yer alan açıklamalarına göre İranlı elçiler üç tüccar, Türk aracı ise bir işadamıydı. Tayfur’a Esad’ın başkan olarak kalması
ve kurulacak koalisyon hükümetine Müslüman Kardeşler’in liderlik etmesi, kabinede Müslüman Kardeşlere dört bakanlık teklif edildi. “Syria’s Muslim Brotherhood rejects reported Iran proposal,” Al-Hayat, 18 Ocak 2012;“İran
İhvan’a Koalisyon liderliği önermiş,” Dünyabülteni, 18 ocak 2012.
107. .....Iran sought to broker Syria deal between Assad, Muslim Brotherhood,” The Washington Times, 3 Ocak 2012.
108. ....... “Syria Would Cut Iran Military Tie, Opposition Head Says,” The Wall Street Journal, 2 Aralık 2011.
109. ....... “Iran contributed to supression of Syrian protests – SNC,” 4 Aralık 2011,
http://www.asharq-e.com/news.asp?section=1&id=27561.
110. ..... “Syria’s Brotherhood Rejected Iran-mediated deal,” Reuters, 18 Ocak 2012.
111. .... Kaçırılan toplam 29 İranlı ziyaretçi ve mühendisin 11’i 7 Şubat’ta Türkiye ve İran’ın girişimleri sonucunda serbest kaldı. “Iran warns against upshots of military interference in Syria,” Press TV, 16 Şubat 2012. 21 Aralık’ta kaçırılan mühendis ve teknisyenler 10 Şubat’ta serbest bırakıldı. “Kidnapped Iranian Engineers Released in Syria,” 10 Şubat 2012.
112. ....Iran’s Mapna blames Syrian Opposition for Abduction of Iranian Engineers,” DayPress, 21 Ocak 2012.
113. ...Syrian opposition council accuses Iran of role in bloody crackdown,” Al Arabiyah News, 28 Ocak 2012.
114. .. Kayhan Barzegar, “Iran-Turkey’s Role in Solving the Syrian Crisis,” Institute for Middle East Strategic Studies, 7 Aralık 2011,
(http://en.merc.ir/View/tabid/98/ArticleId/371/Iran-Turkey-s-Role-in-Solving-the-Syrian-Crisis.aspx).
115... “Saudi Arabia urges US attack on Iran to stop nuclear programme,” Guardian, 28 Kasım 2010.
116. ....... Paerisa Hafezi, “Analysis: Iran adopts ‘wait and see’ policy on Syrian crisis,” Reuters, 27 Kasım 2011.
117. ...... “Leader Renews Iran’s Strong Opposition to Foreign Meddling in Syria,” Fars News Agency, 1 Şubat 2012.
118. ...... “Movze’e Torkeye dar barei Suriyeh ba movze’e Amreka va Israel motafavet est,” Mehr News, 13 Ocak 212.
119. ....... Edward Luttwak, “Revenge of the Sunnis,” Foreign Policy, 7 Aralık 2011.
120. ....... Müjge Küçükkeleş, “Arap Birliği’nin Suriye Politikası,” SETA Analiz, sayı 51 (Mart 2012).
121. Bakeer, “.Interpretation of the Developing Iranian Stance on Syria,”
122.. “Iran not invited to Friends of Syria meting,” Todays Zaman, 26 Mart 2012.
123. . Mohtadi, “Syria; from Inside and Outside.”
124. . Küçükkeleş, “Arap Birliği’nin Suriye Politikası”, Mesela yaptırım kararının ardından Lübnan Dışişleri Bakanı
Suriye’ye karşı adım atmayacaklarını söylerken, Başbakan Necip Mikati ülkesinin ne pahasına olursa olsun yaptırımları uygulayacağını söyledi. “Analysis: Syria’s neighbors may soften sanctions blow,” Reuters, 27 Kasım 2011.
125. . David Pollock & Ahmed Ali, “Assad’s Iraqi Lifeline: Naming, Shaming and Maiming It,” WINEP Policy Watch, no.1843, 8 Eylül 2011.
126. ........Syrian opposition council accuses Iran of role in bloody crackdown.”.
127. ....... “İran: Suriye rejimi yıkılmayacak,” Hurriyet, 23 Şubat 2012.
128. ........Üst düzey bir Türk Diplomatın Beyanı, 25 Nisan 2012.
129. ....... Şaban Kardaş, “Turkey’s Syria Policy: The Challenge of Coalition Building,” GMF on Turkey, 17 Şubat 2012.
130. ........Mohammad Javad Ranjkash, “Chera Iran mevadze’e do pehlo, mobham va motanaghaz dar berabere Suriye ve Libya ettekhaz kard?”
Khabaronline, 30 Ağustos 2011.
131. ...... “İran Dışişleri Bakanı: Suriye Sorununu Aramızda Çözelim,” Radikal, 11 Temmuz 2011; “Iran, Turkey holdtalks in a bid to defuse Syria crisis,
” Mehr News Agency, 11 Temmuz 2011.
132. ..... Ranjkash, “Chera Iran mevadze’e do pehlo, mobham va motanaghaz dar berabere Suriye ve Libya ettekhaz kard?”
133. ..... Kardaş, “Turkey’s Syria Policy: The Challenge of Coalition Building.”
134. ..... “Ahmedinejad: İran ve Türkiye Bölgede sıkı işbirliği yapmalı,” Mehr Haber Ajansı, 22 Ağustos 2011.
135. ...... Erdal Şafak, “New York’tan Dönüş Gündemi,” Sabah, 26 Eylül 2011.
136. .... “İran’dan Ankara’ya Suriye Suçlaması,” Hürriyet, 13 Haziran 2011.
137......“Movze’e Jaddei Iran dar berabare Havadese Suriyeh,” Sobhe Sadegh, 30 Temmuz 2011.
138......“Iran tells Turkey: change tack or face trouble,” Reuters, 8 Ekim 2011.
139......“Sokhangouye Vezarate Kharaje Iran: Torkeye dar morede Surıyeh Dochare Eshtabahe Mohasebati est.”
140..... “Supreme Leader: Iran Defends Syria,” Fars News Agency, 30 Mart 2012.
141..... “Iran, Turkey sharply differ on Syria,” Associated Press, 30 Mart 2012.
142. “Başbakan’ın İran ziyaretinde öne çıkan başlıklar,” Zaman, 30 Mart 2012.
143. “İran’dan Suriye’ye hava köprüsü,” Habertürk, 21 Mart 2012.
144. “Bağdat’tan B Planı için geçiş yok,” Haber 7, 26 Aralık 2011.
145. Mesela bkz. Yetkin Yıldız, “Türkiye’nin Doğusuna Şii Duvarı Ördüler,” Aktifhaber, 27 Aralık 2011.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder