Doğu Akdeniz’de Değişen Enerji Jeopolitiği ve Türkiye BÖLÜM 4
1- Her şeyden önce Türkiye’nin Doğu Akdeniz konusunda içinde bulunduğu yalnızlığı bertaraf etmesi ve bir anlamda kendisine karşı oluşturulan cepheyi içeriden bölme yönünde adımlar atması gerekmektedir. Bu noktada Libya mutabakatını daha ileriye taşımak adına bölgede çok taraflı ve proaktif bir enerji diplomasisi geliştirmesi elzemdir. Her ne kadar Doğu Akdeniz konusunda Türkiye’nin önünde bulunan diplomatik seçenekler sınırlı görünse de, başta Lübnan, Suriye ve Mısır olmak üzere bölge ülkeleri nezdinde diplomatik girişimlerde bulunulabilir. Türkiye’nin karşısında oluşan cephe her ne kadar geniş görünse de, birçok çelişki ve çatışmayı da bünyesinde barındırmaktadır.
Bu noktada, Lübnan-İsrail uyuşmazlığı, Arap dünyası ile İsrail arasındaki çelişkiler ve Müslüman Kardeşler siyasetiyle bağlantılı olarak Mısır ve Suriye’yle olan ilişkiler ve son olarak da Rusya ve ABD’nin bölgede farklılaşan tutumları Türkiye’nin önündeki manevra alanları olarak karşımıza çıkmaktadır.
2- Doğu Akdeniz’de GKRY, İsrail, Mısır, Lübnan gibi kıyıdaş ülkelerin ikili anlaşmalarla MEB belirlemesi Türkiye’yi adeta kendi kıyılarına hapsedilme tehlikesiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Nitekim Yunanistan’ın Girit, Kaşot, Kerpe, Rodos ve Meis hattını esas alarak Mısır, Libya ve GKRY ile sınırlandırma anlaşması yapma çabası Türkiye’yi Antalya Körfezine sıkıştırma niyetinin en açık göstergesidir. Son yıllarda denizlerdeki egemenlik alanlarını korumak adına Türkiye’nin “Mavi Vatan” söylemi çerçevesince Libya ile yaptığı mutabakat, Doğu Akdeniz’de gerçekleştirdiği Deniz Kurdu (2019) tatbikatı ve bölgede Türk Deniz Kuvvetlerinin eşliğinde gerçekleştirdiği arama ve sondaj faaliyetleri Türkiye ve KKTC’nin menfaatlerini korumak adına şüphesiz önemli adımlar olmuştur. Ancak, Türkiye’nin bölgedeki denklemi tam anlamıyla değiştirebilmesi için kararlı fiili adımlar atması gerekmektedir. Bu noktada Türkiye’nin deniz yetki alanlarının belirlenmesine yönelik Libya ile yapmış oluğu mutabakatı diğer kıyıdaş ülkelerle genişletmesi ve Doğu Akdeniz’de oluşturacağı münahasır ekonomik bölgenin harita ve koordinatlarını BM nezdinde deklare ederek ilan edilmesi önemli bir adım olacaktır. MEB ilanı açısından bakıldığında, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de muhatabı olarak beş kıyıdaş devlet öne çıkmaktadır: GKRY, Yunanistan, Suriye, Mısır ve Libya. Bu noktada Mısır, İsrail ve Lübnan’ın Türkiye ile yeni bir antlaşma akdetmesi durumunda daha geniş deniz yetki alanlarına sahip olacaklarını ilgili ülkelerin devlet ricaline ve kamuoylarına etkin bir şekilde anlatılması elzemdir. MEB ilanında bilhassa Libya ile birlikte Mısır’ın da esas alınması ve bu ülke ile sınırlandırma anlaşması yapılaması önemli bir hamle olacaktır.
Zira bu hususta birçok uzmanın ifade ettiği gibi Anadolu ile Afrika kıyıları arasındaki deniz yetki alanlarının ortay hatta dayanacak şekilde bir anlaşma ile belirlenmesi bölgedeki mevcut denklemi temelinden sarsacaktır.85
3- Bölgede Türkiye aleyhine şekillenen askerî ittifaklar ve siyasi gelişmeler göz önüne alındığında Türkiye’nin gerekirse Zeytin Dalı ve Fırat Kalkanı harekâtında olduğu gibi fiili durumlar yaratılması bölge denklemindeki yerini güçlendirecektir.
Bu noktada Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki askerî gücünü tahkim etmesi ve Uluslararası Hukuk ve kendi savunma hakkı çerçevesince yeni fiili durumlar yaratarak KKTC’de müşterek bir deniz-hava üssü açması Türkiye’nin Doğu Akdeniz enerji jeopolitiğindeki pazarlık gücünü artıracaktır.
4- Son olarak bölgede etkin aktörlerden biri olmayı amaçlayan Türkiye için Doğu Akdeniz’de yürütmekte olduğu arama ve sondaj faaliyetlerine kararlılıkla devam etmesi hayati önem taşımaktadır. Nitekim Türkiye’nin bölgesinde hatırı sayılır bir rezerv keşfetmesi hem uluslararası enerji devlerinin dikkatini çekecek, hem de bölgede oluşan enerji iş birliği anlaşmalarına Türkiye’nin de dâhil edilmesinin önünü açacaktır. Bu çerçevede Türkiye’nin sondaj faaliyetlerine hız vermesi ve enerji üretimi alanında uluslararası partnerler bulması gerekmektedir. Uzun süredir ABD ve AB ile olan sorunlu ilişkiler ve bu her iki gücün de Türkiye’yi dışlayan bölgesel blokta yer alması sebebiyle Rusya ve Çin Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki rekabette yanına çekebileceği önemli aktörler olarak ön plana çıkmaktadır.
Lakin Türkiye’nin dış politikada giderek Rusya ile birlikte hareket etmesinin yaratacağı riskler de ayrıca iyi değerlendirilmeli ve Batı ile olan iş birliği olanaklarının da tamamen kapatılmaması gerektiği unutulmamalıdır.
Sonuç
Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kavşak noktasında bulunan Doğu Akdeniz, tarih boyunca bölgesel ve küresel ölçekli güç mücadelelerine ve jeopolitik çekişmelere ev sahipliği yapan bir coğrafya olmuştur. Önemli göç ve ticaret yollarını bünyesinde barındıran Doğu Akdeniz bölgesi, 20. yüzyılın başından bu yana hidrokarbon jeopolitiği açısından stratejik değere haizdir. Bilhassa zengin hidrokarbon rezervlerine sahip Orta Doğu ve Kafkasya coğrafyasına olan yakınlığı hasebiyle bir enerji nakil koridoru vazifesi gören Doğu Akdeniz,
2000’li yıllardan günümüze bölgede hidrokarbon rezervlerinin varlığının kanıtlanmasıyla önemli bir enerji merkezi olma potansiyeli kazanmıştır.
Doğu Akdeniz, bölge ve bölge dışı devletlerin de müdahil olduğu ve hibrid mücadelelerin yaşandığı bir coğrafya konumuna gelmiştir. Doğu Akdeniz’de ortaya çıkan bu yeni enerji jeopolitiği her ne kadar kıyıdaş ülkeler için bir dizi ekonomik fırsatlar sunuyor olsa da bölgesel güvenlik açısından kırılgan bir zemin yaratmıştır. Son yıllarda bölgede yeni enerji kaynaklarının keşfi, yapılan sismik araştırmalar, deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin uyuşmazlıklar ve Suriye ve Irak meselesi sadece bölge ülkeleri açısından değil başta ABD,
Rusya ve AB olmak üzere küresel güçler açısından da siyasî gerilimin ve rekabetin yoğunlaştığı yeni bir dönemin habercisi olmuştur.
Türkiye ve KKTC özelinde değerlendirildiğinde, Doğu Akdeniz’de yaşanan mevcut gelişmeler Türkiye’nin ve Kıbrıs Türklerinin uluslararası hukuktan kaynaklanan hak ve menfaatlerini doğrudan tehdit eden bir mahiyet kazanmıştır. GKRY-Yunanistan-İsrail ekseninde şekillenen Türkiye karşıtı koalisyon, ABD ve AB’nin desteğini de alarak Türkiye’yi ve Kıbrıs Türklerini Doğu Akdeniz’de adeta yok sayan senaryo ve projeler geliştirmektedir. Son yıllarda Türkiye-ABD, Türkiye-AB, Türkiye-İsrail ve Türkiye-Mısır arasındaki politik uyuşmazlıkların da
fırsat olarak değerlendirildiği bu konjonktürde Türkiye, Doğu Akdeniz’de yalnızlaştırılma ve çevrelenme politikasıyla karşı karşıya bulunmaktadır.
Özellikle son 10 yılda bölgede tedrici olarak şekillenen Türkiye karşıtı koalisyon, Türkiye’yi ve Kıbrıs Türklerini Doğu Akdeniz’de oluşan yeni enerji denkleminin dışında bırakmaya matuftur. ABD ve AB gibi bölge dışı aktörlerin fiili desteğini alan Yunanistan ve GKRY hakkaniyet, orantısallık ve coğrafyanın üstünlüğü ilkelerine aykırı olarak deniz yetki alanlarını belirleme cihetine gitmiştir. Yunanistan’ın Ege’de ve GKRY’nin de Doğu Akdeniz’de uluslararası hukuka aykırı şekilde deniz alanlarını belirleme çabası Türkiye’yi adeta Antalya Körfezi’ne
sıkıştırmayı hedeflemektedir. Yine Mısır, Yunanistan ve İsrail öncülüğünde kurulan ve uzun vadede bölgesel enerji ittifakına dönüştürülmek istenen Doğu Akdeniz Gaz Forumu esasında bölgedeki en önemli aktörlerden biri olan Türkiye’yi ve dolayısıyla Kıbrıs Türk toplumunu oluşan enerji denkleminin dışında bırakmaktadır.
Tüm bu gelişmelerin farkında olarak Türkiye’nin hem BM nezdinde yapmış olduğu siyasi girişimler, hem de arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yapmış olduğu karşı manevralar şüphesiz Türkiye ve Kıbrıs Türklerinin uluslararası hukuktan kaynaklanan meşru haklarını korumaya yöneliktir. Son yıllarda Doğu Akdeniz’de arama ve sondaj faaliyetlerine ivme kazandıran Türkiye, kendisinin ve Kıbrıs Türklerinin uluslararası hukuktan doğan meşru haklarını korumakta kararlı olduğunu göstertirmiştir. Bunun yanı sıra, 2011’de KKTC ile yapılan kıta sahanlığı sınırlandırma anlaşması ve Kasım 2019’da Libya ile deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin imzalan mutabakat diplomatik sahada Türkiye’nin elini kuvvetlendiren adımlar olmuştur. Ancak bölgede şekillenen mevcut enerji denklemi değerlendirildiğinde Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de izlediği politikanın tam anlamıyla beklenilen sonuçları doğurduğunu söylemek şu an için
zor görünmektedir. Nitekim Türkiye’nin bölgede oldu-bittiye izin vermemek ve tek taraflı hamlelerin önüne geçmek adına izlemiş olduğu politika kısa vadede bir çözüm gibi görünse de, Türkiye’nin bölgedeki denklemi değiştirecek kararlı fiili adımlar atması ve deniz yetki alanlarının paylaşımı ve enerji kaynaklarının yönetimi hususunda çok paydaşlı ve proaktif bir diplomasi yürütmesi gerekmektedir. Bu çerçevede Türkiye’ye düşen bir anlamda kendisine karşı oluşturulan cepheyi içeriden bölme yönünde adımlar atması olacaktır. Türkiye’nin önünde bulunan diplomatik seçenekler her ne kadar sınırlı görünse de Lübnan, Mısır, Suriye ve Filistin gibi bölge ülkeleri nezdinde diplomatik girişimlerde bulunulabilir. Bu noktada Libya’daki parçalı siyasi yapı, Arap dünyası ile İsrail arasındaki çelişkiler ve Müslüman Kardeşler siyasetiyle bağlantılı olarak Mısır ve Suriye’yle olan ilişkiler ve son olarak da Rusya ve ABD’nin bölgede farklılaşan tutumları Türkiye’nin önündeki manevra alanları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki askerî gücünü tahkim etmesi ve Uluslararası Hukuk ve kendini savunma hakkı çerçevesince daha aktif bir politika izleyerek KKTC’de müşterek bir deniz-hava üssü açması Türkiye’nin Doğu Akdeniz enerji jeopolitiğindeki pazarlık gücünü artıracaktır. Son olarak Doğu Akdeniz’de yürütülmekte olan arama ve sondaj faaliyetlerine kararlılıkla devam edilmesi Türkiye için önem taşımaktadır. Nitekim Türkiye’nin bölgesinde hatırı sayılır bir rezerv keşfetmesi hem uluslararası enerji devlerinin dikkatini çekecek, hem
de bölgede oluşan enerji iş birliği anlaşmalarına Türkiye’nin de dâhil edilmesinin önünü açacaktır.
KAYNAKÇA
Kitaplar
BRAUDEL, Fernand, Akdeniz: Tarih, Mekân, İnsanlar ve Miras, N. Erkurt (Çev.),
Metis Yayınları, İstanbul, 2015.
BROODBANK, Cyprian, The Making of the Middle Sea: A History of the
Mediterranean from the Beginning to the Emergence of the Classical World, Thames
and Hudson, London, 2013.
GIBSON, Martin, Britain’s Quest for Oil: The First World War and the Peace
Conferences, Helion & Company Limited Solihull, 2017.
HORDEN, Piregrine ve PURCELL, Nicholas, The Corrupting Sea: A study of
Mediterranean History, Blackwell, Malden, 2000.
OLGUN, E. Mustafa, “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriuyeti”, Necdet Basa (ed), içinde
Kıbrıs’ta Son Söz Söylenmedi, Türkiye Barolar Birlği, Ankara, 2016.
PRESCOTT, Victor ve SCHOFİELD, Clive, H. The Maritime Political Boundaries of
the World, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden, 2005.
TAMÇELİK, Soyalp., KURT, Emre., “Türkiye’nin Münhasır Ekonomik Bölge Algısı
ve Yakın Tehdit Alanı: Kıbrıs”. Hasret Çomak (ed.), içinde Uluslararası Güvenlik
Kongresi Bildiriler Kitabı (Cilt 3), Kocaeli Üniversitesi Yayınları, Kocaeli, 2014.
TZİAMPİRİS, Aristotle, “The New Eastern Mediterranean as a Regional Subsystem”
Spyridon N. Litsas ve Aristotle Tziampiris (eds.), içinde The New Eastern
Mediterranean: Theory, Politics and States in a Volatile Era, Springer, Cham, 2019.
ÜNAL, Mesud, Soğuk Savaş ve Sonrası Doğu Akdeniz’de Küresel Hamleler – 1, Beta Yayınevi, İstanbul, 2015.
YAYCI, Cihat, Sorular ve Cevaplar ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) Kavramı,
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul, 2019.
Makaleler
EDIGER, Volkan Ş., DEVLEN, Balkan, BİNGÖL Mcdonald, Deniz “Levant’ta Büyük
Oyun: Doğu Akdeniz’in Enerji Jeopolitiği”. Uluslararası İlişkiler, 2012, 9 (33), s.73-92.
ERDOĞAN, L. Tufan “Büyük Ortadoğu Projesi Çerçevesinde Petrolün Yeniden
Dağılımı”. EMO Enerji Dergisi, 2007, sayı.3, Eylül, s.82-84.
ERGÜVEN, N. Sarp, “Karadeniz’de Deniz Alanı Sınırlandırması Davası (Romanya
Ukrayna) ve Uluslararası Hukuk Açısından Etkileri”. Ankara Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, 2014, 63(2), s.309-328.
KARAGİANNİS, Emmanuel “Shifting Eastern Mediterranean Alliances”, 2016,
Middle East Quarterly, 23(2), s.1-11.
OĞURLU, Ebru, “Natural Gas in the Eastern Mediterranean: Means of Regional
Integration or Disintegration?”, Journal of Social Sciences, 2017, 8(1), 35-49.
ÖRNEK, Serdar ve MIZRAK, Baransel; “Bir Güvenlik Sorunu Olarak Kıbrıs’ın Enerji
Kaynakları ve Uluslararası Aktörlerin Politikaları”, Bilge Strateji, 2016, 8(15), s.13-32.
PAMİR, Necdet, “Doğu Akdeniz; Kıbrıs ve Doğal Gaz”, Bütün Dünya, Sayı: 2017/3,
s.51-57.
YAYCI, Cihat, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve
Türkiye”, Bilge Strateji, 2012, 4(6), s.1-70.
Raporlar
BALKAŞ, Özer, “Doğu Akdeniz’de Doğal Gaz Keşifleri, Pazarlama Senaryoları, Enerji
Güvenliği ve Jeopolitika”, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Ankara, Mart 2019.
BECCARO, Andrea. ve MAASS, Anna Sophie, “The Russian Web in the
Mediterranean Region”, ISPI, Milano, Şubat 2017.
DELOITTE, “Oil and Gas in Cyprus: Where Potential Lies”, Deloitte Limited,
Nicosia, 2018.
EL-KATİRİ Laura ve EL-KATİRİ Mohammed, “Regionalizing East Mediterranean
Gas: Energy Security, Stability, and The U.S. Role”, Strategic Studies Institute,
Pennsylvania, Aralık 2014.
GÖZÜGÜZELLİ, Emete, “Doğu Akdeniz’de Hidrokarbon Faaliyetleri ve Projeler”,
ORSAM, Ankara, 2019.
GÜREL, Ayla. ve LE CORNU, Laura, “Turkey and Eastern Mediterranean
Hydrocarbons”, Global Political Trends Center Publications, İstanbul, 2013.
GÜREL, Ayla., Mullen Fiona, Tzimitras, Harry, “The Cyprus Hydrocarbons Issue:
Context, Positions and Future Scenarios”, Prio Cyprus Centre, Oslo, 2013.
KARAGÖL, Erdal, ve ÖZDEMİR, B. Zeynep “Türkiye’nin Enerji Ticaret Merkezi
Olmasında Doğu Akdeniz’in Rolü”, SETA, Ankara, 2017.
MEVLÜTOĞLU, Mehmet Arda, “Doğu Akdeniz’in Yeni Enerji Jeopolitiğinde Bölge
Ülkeleri Deniz Güçlerinin Yeri ve Etkisi”, BILGESAM, İstanbul.
ÖZDEMİR, Çağatay. “Rusya’nin Doğu Akdeniz Stratejisi”, SETA, Ankara, Ocak, 2018.
POWER, Susan, “Annexing Energy: Exploiting and Preventing the Development of Oil
and Gas in the Occupied Palestinian Territory”, Al-Haq, Ramallah, Ağustos 2015.
ŞAHİN, İsmail, “Doğu Akdeniz’de Enerji Çatışması ve İşbirliği”, ORSAM, Ankara,
Ocak 2019.
TAGLİAPİETRA, Simone (2017) “Energy: a Shaping Factor for Regional Stability in
the Eastern) Mediterranean?”, Directorate General for External Policies Report No:
PE578.044, European Parliament, Belgium, Haziran, 2019.
ÜSTÜN, Nazlı, “Doğu Akdeniz’de Enerji Politikaları ve Kıbrıs Müzakerelerine
Etkisi”, Konya Ticaret Odası, Konya, Ocak 2016.
İnternet Kaynakları
AB Haber, “ABD Senato Dış İlişkiler Komitesi 2019 Doğu Akdeniz’de Güvenlik ve
Enerji İşbirliği Yasa Tasarısını Onayladı”, https://www.abhaber.com/abd-senato-dis-
iliskiler-komitesi-2019-dogu-akdenizde-guvenlik-ve-enerji-isbirligi-yasa-tasarisini-
onayladi/, (Erişim Tarihi: 15.07.2019).
Arabianbusiness, “Eni’s Zohr Gas Field Could See Egypt End İmports by 2019”,
https://www.arabianbusiness.com/energy/389798-enis-zohr-gas-field-could-see-egypt-
end-imports-by-2019, (Erişim Tarihi: 15.08.2019).
Aydınlık, “Fransız Donanması Kıbrısa Yerleşiyor”, https://www.aydinlik.com.tr/fransiz -
donanmasi-kibris-a-yerlesiyor-dunya-mayis-2019-1, (Erişim Tarihi: 15.07.2019).
BBC, “Doğu Akdeniz-AB’den Türkiye’ye Yaptırım Kararı: Üst Düzey Temaslar ve
Hava Taşımacılık Anlaşması Müzakereleri Askıya Alınacak”, https://www.bbc.com/
turkce/haberler-turkiye-48998919, (Erişim Tarihi: 20.07.2019).
CHOSSUDOVSKY, Michel, “War and Natural Gas: The Israeli Invasion and Gaza’s
Offshore Gas Fields”, https://www.globalresearch.ca/war-and-natural-gas-the-israeli-
invasion-and-gaza-s-offshore-gas-fields/11680, (Erişim Tarihi :25.08.2019).
CYPRUSMAIL “UK Spent Over £300m Maintaining Cyprus Bases Over Five Years”,
https://cyprus-mail.com/old/2019/03/01/uk-spent-over-300m-maintaining-cyprus-
bases-over-five-years/, (Erişim Tarihi: 25.07.2019).
CyprusScene, “Consortium Declares Cyprus Gas Find Commercially Viable”,
https://cyprusscene.com/2015/06/10/consortium-declares-cyprus-gas-find-
commercially-viable/, (Erişim Tarihi: 25.07.2019).
DEMİRCİ, Mehmet Cem, “Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sondaj faaliyeti Rusya ile ilişkilerini nasıl etkiler?”.
https://tr.euronews.com/2019/05/10/turkiye-nin-dogu-akdeniz-
deki-sondaj-faaliyeti-rusya-ile-iliskilerini-nasil-etkiler-kibris, (Erişim Tarihi: 25.05.2019).
Egypt Energy, “BP buys 25% stake in Eni’s Nour concession offshore Egypt”,
https://energyegypt.net/bp-buys-25-stake-in-enis-nour-concession-offshore-egypt/,
(Erişim Tarihi: 25.05.2019).
ERANDAÇ, Bülent, “Doğu Akdeniz’deki Oyunların Deşifresi”, https://www.sde.org.tr/
bulent-erandac/genel/dogu-akdenizdeki-oyunlarin-desifresi-kose-yazisi-9695, (Erişim Tarihi:
17.07.2019).
GÖZLER, Muhittin, “Doğu Akdeniz’de Paylaşılamayan Kaynaklar”, 21.Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 17 Aralık 2014.
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/enerji-veenerji-guvenligi-arastirmalarimerkezi/2014/12/17/7927/doguakdenizdepaylasilamayan-kaynaklar, (Erişim Tarihi: 17.08.2019).
HENDERSON, Simon, “Cyprus Gas Discovery Could Be an East Mediterranean Game-
Changer”, https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/cyprus-gas-discovery-
could-be-an-east-mediterranean-game-changer, (Erişim Tarihi: 05.07.2019).
JAAFARİ, Shirin “Russia’s naval base in Syria has decades of history”,
https://www.pri.org/stories/2015-10-06/russias-naval-base-syria-has-decades-history,
(Erişim Tarihi: 01.06.2019).
KARAGÖL, Erdal, “Türkiye’yi Doğu Akdeniz’de Dışlama Forumu”,
https://www.yenisafak.com/yazarlar/erdaltanaskaragol/turkiyeyi-dogu-akdenizde-
dislama-forumu-2052209 (Erişim Tarihi: 04.08.2019).
KARAGÖL, Erdal “Doğu Akdeniz Gaz Forumu ne anlam ifade ediyor?”,
https://www.yenisafak.com/yazarlar/erdaltanaskaragol/dogu-akdeniz-gaz-forumu-ne-
anlam-ifade-ediyor-2049109 (Erişim Tarihi: 04.08.2019).
Milliyet, “Yunanistan-İsrail-Güney Kıbrıs üçlüsü Doğu Akdeniz’de işbirliğini
artırıyor”, http://www.milliyet.com.tr/dunya/yunanistan-israil-guney-kibris-uclusu-
dogu-akdenizde -isbirligini-artiriyor-2664795, (Erişim Tarihi: 05.08.2019).
Petroleum Economist, “Egypt’s gas gold rush”, https://www.petroleum-
economist.com/articles/upstream/exploration-production/2019/egypts-gas-gold-rush, (Erişim Tarihi: 01.08.2019).
SAĞSEN, İlhan “Yeni bir kriz ve mücadele alanı: Doğu Akdeniz”,
https://tr.euronews.com/2019/05/23/gorus-yeni-bir-kriz-ve-mucadele-alan-dogu-akdeniz, (Erişim Tarihi 24.06.2019).
Sputnik, “ABD Dışişleri: Doğu Akdeniz Bizim Açımızdan Stratejik Öneme Sahip”,
https://tr.sputniknews.com/abd/201906081039275561-abd-disisleri-dogu-akdeniz-
bizim-acimizdan-stratejik-oneme-sahip/, (Erişim Tarihi: 26.06.2019).
TELCİ, İsmail Numan, “Doğu Akdeniz’de Enerji Rekabetinin Geleceği”,
https://www.setav.org/dogu-akdenizde-enerji-rekabetinin-gelecegi/, (Erişim Tarihi
05.06.2019).
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, No: 43, 11 Şubat 2018, “GKRY’nin Doğu
Akdeniz’deki Hidrokarbon Faaliyetleri Hk. “http://www.mfa.gov.tr/no_-43_-gkrynin-
dogu-akdenizdeki-hidrokarbon-faaliyetleri-hk.tr.mfa, (Erişim Tarihi 08.06.2019).
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, No: 400, 29 Aralık 2017, “GKRY’nin Doğu
Akdeniz’deki Hidrokarbon Faaliyetleri Hk.” http://www.mfa.gov.tr/no_-400_-gkrynin-
dogu-akdenizdeki-hidrokarbon-faaliyetleri-hk.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 08.06.2019).
USGS, (2010a). Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Levant
Basin Province, Eastern Mediterranean, Fact Sheet 2010-3014, Mart 2010.
USGS, (2010b). Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Nile Delta
Basin Province, Eastern Mediterranean, Fact Sheet 2010-3027, Mart 2010.
Voice of the Island, “Doğu Akdeniz’de Enerji Denklemi- Analiz”,
https://www.voiceoftheisland.com/dogu-akdenizde-enerji-denklemi-analiz/159201/, (Erişim Tarihi: 28.06.2019).
Bildiriler
ACAR, Işılay ve YILMAZ, Mutlu. “Doğu Akdeniz Kıta Sahanlığı Sorunsalı Üzerinden Doğalgaz Paylaşımı”, TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya
Sempozyumu, 3-6 Ekim 2018, Ankara.
DİPNOTLAR;
1 Aristotle Tziampiris, “The New Eastern Mediterranean as a Regional Subsystem”. Spyridon N. Litsas ve Aristotle Tziampiris, (ed.),
The New Eastern Mediterranean: Theory, Politics and States in a Volatile Era, Springer, Cham, 2019, s. 7.
2 Cyprian Broodbank, The Making of the Middle Sea: A History of the Mediterranean from the Beginning to the Emergence of the
Classical World, Thames and Hudson, London, 2013, s. 475.
3 Fernand Braudel, Akdeniz: Tarih, Mekân, İnsanlar ve Miras, (Çev. Necati Erkurt). Metis Yayınları, İstanbul, 2015, s. 52.
4 Peregrine Horden ve Nicholas Purcell, The Corrupting Sea: A Study of Mediterranean History. Blackwell, Malden, 2000, s. 43.
5 Mustafa E. Olgun, “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti”, Necdet Basa (ed), Kıbrıs’ta Son Söz Söylenmedi, Türkiye Barolar Birliği,
Ankara, 2016, 37-54, s. 41.
6 Martin Gibson, Britain’s Quest for Oil: The First World War and the Peace Conferences. Helion & Company Limited, Solihul, 2017.
7 Volkan Ediger, Balkan Devlen ve Deniz Bingöl Mcdonald, “Levant’ta Büyük Oyun: Doğu Akdeniz’in Enerji Jeopolitiği”,
Uluslararası İlişkiler, 2012, 9 (33), 73-92, s. 77.
8 Gibson, a.g.y.
9 Soğuk Savaş döneminde ABD özellikle Sovyet tehditline karşı nükleer füze taşıyabilen POLARİS denizaltılarını 6. Filo’nun himayesinde
bölgede operasyonel hâle getirmiştir. SSCB’nin bölgedeki varlığı ise Kruşçev dönemiyle birlikte tedrici olarak artmıştır.
Ayrıntılı bilgi için bakınız: Mesud Ünal, Soğuk Savaş ve Sonrası Doğu Akdeniz’de Küresel Hamleler- 1. Beta Yayınevi, İstanbul, 2015.
10 Necdet Pamir, “Doğu Akdeniz: Kıbrıs ve Doğal Gaz”, Bütün Dünya, Sayı: 2017/3, 51-57, s. 51.
11 Tufan Erdoğan, “Büyük Ortadoğu Projesi Çerçevesinde Petrolün Yeniden Dağılımı”, 2007, EMO Enerji Dergisi, Sayı.3, Eylül, 82-84, s.82.
12 Avrupa’nın petrol ihtiyacının % 70’i bölgedeki boru hatları ve Süveyş Kanalı
vasıtasıyla Doğu Akdeniz üzerinden gerçekleşmektedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız:
Muhittin Gözler, “Doğu Akdeniz’de Paylaşılamayan Kaynaklar”,
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/enerji-veenerji-guvenligi-arastirmalari-merkezi/2014/12/17/7927/dogu-akdenizdepaylasilamayan-kaynaklar
(Erişim Tarihi: 12.05.2018).
13 Simone Tagliapietra, “Energy: a Shaping Factor for Regional Stability in the Eastern) Mediterranean?”, 2017, Directorate General
for External Policies Report No: PE578.044. European Parliament, Belgium, s. 7.
14 2009 yılında yapılan keşifle Tamar 1 ve Dalit 1 sahalarında yaklaşık 255 milyar metreküp doğal gaz tespit edilmiştir.
Bu miktar İsrail’in 20 yıllık gaz ihtiyacını karşılayacak büyüklüktedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Ayla Gürel, Fiona Mullen ve
Harry Tzimitras, The Cyprus Hydrocarbons Issue: Context, Positions and Future Scenarios, Prio Cyprus Centre, Oslo, 2013, s. 2.
15 USGS, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Levant Basin Province, Eastern Mediterranean, Fact Sheet
2010-3014, Mart 2010.
16 USGS, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Nile Delta Basin Province, Eastern Mediterranean,
Fact Sheet 2010-3027, Mart 2010.
17 Erdal Karagöl ve Büşra Zeynep Özdemir, Türkiye’nin Enerji Ticaret Merkezi Olmasında Doğu Akdeniz’in Rolü, SETA, Ankara, 2017, s. 14.
18 Ebru Oğurlu, “Natural Gas in the Eastern Mediterranean: Means of Regional Integration or Disintegration?”, Journal of Social
Sciences, 2017, 8(1), 35-49, s. 39.
19 Mehmet Arda Mevlütoğlu, Doğu Akdeniz’in Yeni Enerji Jeopolitiğinde Bölge Ülkeleri Deniz Güçlerinin Yeri ve Etkisi, BİLGESAM,
İstanbul, 2014, s. 12.
20 Emete Gözügüzelli, Doğu Akdeniz’de Hidrokarbon Faaliyetleri ve Projeler, ORSAM, Ankara, 2019, s. 5.
21 Türkiye’nin diplomatik girişimleri üzerine GKRY ile imzalanan MEB antlaşması Lübnan parlamentosunda bekletilerek onaylanması
ertelenmiştir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Serdar Örnek ve Baransel Mızrak,“Bir Güvenlik Sorunu Olarak Kıbrıs’ın Enerji Kaynakları ve
Uluslararası Aktörlerin Politikaları”, Bilge Strateji, 2016, 8(15), 13-32.
22 Işılay Acar ve Mutlu Yılmaz, “Doğu Akdeniz Kıta Sahanlığı Sorunsalı Üzerinden Doğalgaz Paylaşımı”. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası
Coğrafya Sempozyumu, 3-6 Ekim 2018, Ankara, 2018, s. 602.
23 Deloitte, Oil and Gas in Cyprus: Where Potential Lies, Deloitte Limited. Nicosia, 2018, s. 6.
24 Deloitte, a.g.y., s. 6.
25 Kıbrıs açıklarında mevcut kanıtlanmış doğal gaz rezervleri Rusya (1,230 trilyon kübik kadem), İran (1,170 trilyon kübik kadem) ve
Katar (880 trilyon kübik kadem) gibi rezerv zengini ülkelerle kıyaslandığında önemsiz görünse de adanın kaderini değiştirecek
büyüklüktedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Simon Henderson, “Cyprus Gas Discovery Could Be an East Mediterranean Game-Changer”,
https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/cyprus-gas-discovery-could-be-an-east-mediterranean-game-changer
(Erişim Tarihi: 05.07.2019).
26 Deloitte, a.g.y., s. 6.
27 Cihat Yaycı, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve Türkiye”. Bilge Strateji, 2012, 4(6), 1-70.
28 12 Eylül 1980’de de Türkiye’nin içinde bulunduğu siyasi karışıklığı bir fırsat bilerek yine tek taraflı olarak karasularını 12 mile çıkardığını
bildirmiş ve bunu yaparken de anakarayı değil, adaları baz almıştır. Ancak Türkiye Yunanistan’ın mütecaviz tutumunu savaş sebebi
olarak değerlendireceğini ilan etmesi üzerine karar uygulanamamıştır. Şayet Ege’de kara suları 6 mil olarak belirlenirse Türkiye % 7,47,
Yunanistan % 43,68, açık deniz ise % 48,85 oranında olurken, 12 mil durumunda Türkiye % 8,76, Yunanistan % 71,53, açık deniz
% 19,71 olarak belirlenecektir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Soner Polat, Mavi Vatan İçin Jeopolitik Rota, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2019, s. 169.
29 Peter E. Paraschos, “Offshore Energy in the Levant Basin: Leaders, Laggards, and Spoilers” Mediterranean Quarterly, 2013, 24(1), 38-56, s. 41.
30 Özer Balkaş, Doğu Akdeniz’de Doğal Gaz Keşifleri, Pazarlama Senaryoları, Enerji Güvenliği ve Jeopolitika, TMMOB, Ankara, 2019, s. 3.
31 Balkaş, a.g.y., s. 4.
32 İsrail’in şu ana dek yapmış olduğu tüm keşifler ülkenin 200 yıllık gaz ihtiyacını karşılamanın yanı sıra ihraç imkânı da sunmaktadır
Ayrıntılı bilgi için bakınız: Nazlı Üstün, Doğu Akdeniz’de Enerji Politikaları ve Kıbrıs Müzakerelerine Etkisi, Konya Ticaret Odası, Konya, 2016, s. 4.
33 CyprusScene, “Consortium Declares Cyprus Gas Find Commercially Viable”,
https://cyprusscene.com/2015/06/10/consortium-declares-cyprus-gas-find-commercially-viable/ (Erişim Tarihi: 25.07.2019).
34 Michel Chossudovsky, “War and Natural Gas: The Israeli Invasion and Gaza’s Offshore Gas Fields”.
https://www.globalresearch.ca/war-and-natural-gas-the-israeli-invasion-and-gaza-s-offshore-gas-fields/11680 (Erişim Tarihi: 25.08.2019).
35 Ayla Gürel ve Laura LeCornu, Turkey and Eastern Mediterranean Hydrocarbons, Global Political Trends Center Publications, İstanbul, 2013, s. 7.
36 Chossudovsky, a.g.y..
37 Filistin’in enerji konusunda İsrail’e olan bağımlılığını devam ettirmek ve Filistin yönetiminin doğal gaz rezervlerinden nakdi kazanç elde
etmesini engellemek isteyen İsrail, gazdan elde edilecek gelirin sadece mal ve hizmet olarak Filistinlilere verilmesini uygun
görmektedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Susan Power, Annexing Energy: Exploiting and Preventing the Development of Oil and Gas in the
Occupied Palestinian Territory, Al-Haq, Ramallah 2015.
38 İsmail Numan Telci, “Doğu Akdeniz’de Enerji Rekabetinin Geleceği”.
https://www.setav.org/dogu-akdenizde-enerji-rekabetinin-gelecegi/ (Erişim Tarihi: 05.06.2019).
39 Balkaş, a.g.y., s.3.
40 Arabianbusiness, “Eni’s Zohr Gas Field Could See Egypt End Imports by 2019”,
https://www.arabianbusiness.com/energy/389798-enis-zohr-gas-field-could-see-egypt-end-imports-by-2019 (Erişim Tarihi: 15.08.2019).
41 Petroleum Economist, “Egypt’s gas gold rush”,
https://www.petroleum-economist.com/articles/upstream/exploration-production/2019/egypts-gas-gold-rush (Erişim Tarihi: 01.08.2019).
42 Egypt Energy, “BP buys 25% stake in Eni’s Nour concession offshore Egypt”.
https://energyegypt.net/bp-buys-25-stake-in-enis-nour-concession-offshore-egypt/ (Erişim Tarihi: 25.05.2019).
43 İsmail Şahin, Doğu Akdeniz’de Enerji Çatışması ve İşbirliği, ORSAM, Ankara 2019, s. 36.
44 Emmanuel Karagiannis, “Shifting Eastern Mediterranean Alliances”, Middle East Quarterly, 2016,. 23(2), 1-11.
45 Mevlütoğlu, a.g.y., s. 12.
46 Karagiannis, a.g.m., s. 3.
47 Şahin, a.g.y., s. 36.
48 Sputnik, “ABD Dışişleri: Doğu Akdeniz Bizim Açımızdan Stratejik Öneme Sahip”.
https://tr.sputniknews.com/abd/201906081039275561-abd-disisleri-dogu-akdeniz-bizim-acimizdan-stratejik-oneme-sahip/
(Erişim Tarihi: 26.06.2019).
49 Adada ismi zikredilen iki İngiliz üssünün haricinde Trodos Dağı üzerinde yerleşik ve İngiltere ve ABD’nin kullanımında olan dinleme ve
istihbarat tesisi bulunmaktadır. Özellikle CIA, MI6 ve NSA (Amerikan Ulusal Güvenlik Kurumu) için hizmet vermekte olan tesis, Libya’nın
batısından Orta Doğu’ya ve Kafkaslardan Avrupa’ya kadar uzanan geniş bir bölgeden istihbarat ve bilgi toplayabilmektedir.
50 Cyprusmail, “UK Spent Over £300m Maintaining Cyprus Bases Over Five Years”.
https://cyprus-mail.com/old/2019/03/01/uk-spent-over-300m-maintaining-cyprus-bases-over-five-years/ (Erişim Tarihi: 25.07.2019).
51 Bülent Erandaç, “Doğu Akdeniz’deki Oyunların Deşifresi”. https://www.sde.org.tr/bulent-erandac/genel/dogu-akdenizdeki-oyunlarin-desifresi-kose-yazisi-9695 (Erişim
Tarihi: 17.07.2019).
52 Aydındık, “Fransız Donanması Kıbrısa Yerleşiyor”.
https://www.aydinlik.com.tr/ fransiz-donanmasi-kibris-a-yerlesiyor-dunya-mayis-2019-1(Erişim Tarihi: 15.07.2019).
53 Andrea Beccaro ve Anna Sophie Maass, The Russian Web in the Mediterranean Region. ISPI, Milano, 2017.
54 Shirin Jaafari, “Russia’s naval base in Syria has decades of history”.
https://www.pri.org/stories/2015-10-06/russias-naval-base-syria-has-decades-history (Erişim Tarihi: 01.06.2019).
55 Çağatay Özdemir, Rusya’nin Doğu Akdeniz Stratejisi, SETA, Ankara, 2018, s. 12.
56 Mehmet Cem Demirci, “Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sondaj faaliyeti Rusya ile ilişkilerini nasıl etkiler?”.
https://tr.euronews.com/2019/05/10/turkiye-nin-dogu-akdeniz-deki-sondaj-faaliyeti-rusya-ile-iliskilerini-nasil-etkiler-kibris
(Erişim Tarihi: 25.05.2019).
57 Hâlihazırda Rus Lukoil şirketi, Mısır’ın Zohr sahasında % 30’luk hisse payına sahiptir. Yine aynı şekilde, Rusya’nın LNG üretim lideri
Novatek Energy, Lübnan’da İtalyan ENI ve Fransız Total firmalarıyla birlikte oluşturduğu konsorsiyumla rezerv arama çalışmaları
yapmaktadır. Ayrıca Suriye’de Banyas’tan Tartus’a kadar olan kıyı kesiminde doğal gaz ve petrol arama ve sondaj hakki 25 yıllığına
Rus enerji firmalarına verilmiş durumdadır. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Demirci, a.g.y..
58 Şahin, a.g.y.. s. 8.
59 Yaycı, a.g.m.. s. 11.
60 Kanıtlanmış doğal gaz rezerv miktarı 3-4 trilyon metreküp olan Doğu Akdeniz bölgesi her ne kadar birçok devletin ve uluslararası
şirketin dikkatini çekse de dünyanın diğer bölgeleriyle kıyaslandığında şu an için sınırlı rezerve sahiptir. Hâlihazırda dünyada
keşfedilen toplam doğal gaz rezervi 186,6 trilyon metreküptür. Dünyanın en büyük doğal gaz rezervlerine ev sahipliği yapan İran’ın
tek basına 33,5 trilyon metreküp rezervi bulunmaktayken Rusya 32,3 trilyon metreküp rezerve sahiptir. Dolayısıyla şu an için Doğu
Akdeniz’in sahip olduğu rezerv miktarı ancak İran’ın doğal gaz rezervlerinin % 10’a tekabül etmektedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız:
Erdal Tanas Karagöl, “Doğu Akdeniz Gaz Forumu ne anlam ifade ediyor?”,
https://www.yenisafak.com/yazarlar/erdaltanaskaragol/dogu-akdeniz-gaz-forumu-ne-anlam-ifade-ediyor-2049109 (Erişim Tarihi: 04.08.2019).
61 Şahin, a.g.y.. s. 8.
62 Karagöl ve Özdemir, a.g.y.,
63 Gözügüzelli, a.g.y..
64 Yaycı, a.g.m., s. 25.
65 Bu husus Uluslararası Adalet Divanı’nın Romanya-Ukrayna deniz yetki alanları uyuşmazlığına ilişkin 3 Şubat 2009 tarihli kararında
ortaya konulmuştur. Yine aynı şekilde Uluslararası Hakem Mahkemesi’nin İngiltere ile Fransa arasındaki Kanal kıta sahanlığı
uyuşmazlığında benzer bir hükme varılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Yaycı, a.g.m. ve Ergüven, N. Sarp, “Karadeniz’de Deniz Alanı
Sınırlandırması Davası (Romanya Ukrayna) ve Uluslararası Hukuk Açısından Etkileri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,
2014, 63(2), s. 309-328.
66 İlgili husus Libya-Malta, par. 46; Maine Körfezi par. 88; Eritre-Yemen Davası par. 103 gibi deniz yetki alanlarının belirlenmesine
ilişkin ortaya konulan yargı kararlarında açıkça belirtilmiştir. Bu noktada yargı kararları gereği tarafların kıyılarının başlama çizgisi olarak
kabul edilmesi ve kıtaların denize hâkimiyetinin esas alınması gerekmektedir.
67 Yaycı, a.g.m..
68 Soyalp Tamçelik ve Emre Kurt, “Türkiye’nin Münhasır Ekonomik Bölge Algısı ve Yakın Tehdit Alanı: Kıbrıs”, Hasret Çomak, (ed.),
Uluslararası Güvenlik Kongresi Bildiriler Kitabı (Cilt 3) Kocaeli Üniversitesi Yayınları, Kocaeli, 2014, s. 882-993.
69 Ayrıntılı bilgi için bakınız: Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı No: 43, 11 Şubat 2018, GKRY’nin Doğu Akdeniz’deki Hidrokarbon
Faaliyetleri Hk. ve No: 400, 29 Aralık 2017, GKRY’nin Doğu Akdeniz’deki Hidrokarbon Faaliyetleri Hk.
“http://www.mfa.gov.tr/no_-43_-gkrynin-dogu-akdenizdeki-hidrokarbon-faaliyetleri-hk.tr.mfa, (Erişim Tarihi 08.06.2019).
70 Şahin, a.g.y., s. 41.
71 Libya ve Malta arasında deniz yetki alanlarına ilişkin Uluslararası Adalet Divanı’nın almış olduğu karar bu durumu destekler mahiyettedir.
Divan ilgili uyuşmazlıkta Libya lehine hüküm vermiştir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Victor Prescott and Clive Schofield,
The Maritime Political Boundaries of the World, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden, 2005, s. 389-390.
72 Gözügüzelli, a.g.y.
73 İlhan Sağsen, “Yeni bir kriz ve mücadele alanı: Doğu Akdeniz”.
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/yeni-bir-kriz-ve-mucadele-alani-dogu-akdeniz/1484415 (Erişim Tarihi: 24.06.2019).
74 Voice of the Island, “Doğu Akdeniz’de Enerji Denklemi- Analiz”,
https://www.voiceoftheisland.com/dogu-akdenizde-enerji-denklemi-analiz/159201/ (Erişim Tarihi: 28.06.2019).
75 Gürel ve Le Cornu, a.g.y.
76 Telci, a.g.y.
77 Erdal Tanas Karagöl, “Doğu Akdeniz Gaz Forumu ne anlam ifade ediyor?”.
https://www.yenisafak.com/yazarlar/erdaltanaskaragol/dogu-akdeniz-gaz-forumu-ne-anlam-ifade-ediyor-2049109 (Erişim Tarihi: 04.08.2019).
78 BBC, “Doğu Akdeniz - AB’den Türkiye’ye Yaptırım Kararı: Üst Düzey Temaslar ve Hava Taşımacılık Anlaşması Müzakereleri Askıya Alınacak”.
https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-48998919 (Erişim Tarihi: 20.07.2019).
79 BBC, a.g.y.
80 AB Haber, “ABD Senato Dış İlişkiler Komitesi 2019 Doğu Akdeniz’de Güvenlik ve Enerji İşbirliği Yasa Tasarısını Onayladı”.
https://www.abhaber.com/abd-senato-dis-iliskiler-komitesi-2019-dogu-akdenizde-guvenlik-ve-enerji-isbirligi-yasa-tasarisini-onayladi/
(Erişim Tarihi: 15.07.2019).
81 Doğu Akdeniz’de keşfi gerçekleşen doğal gaz rezervlerinin nakli konusunda şu an için muhtemel beş senaryo bulunmaktadır. Bunlardan ilki
ve üzerinde en çok çalışma yapılanı AB destekli Doğu Akdeniz Boru Hattı projesidir. Bu projeyle Avrupa’ya gaz akışının İsrail- GKRY-Yunanistan
güzergâhı üzerinden yapılması planlanmaktadır. İkinci olarak İsrail-Türkiye arasında inşa edilmesi düşünülen bir boru hattıyla gazın
Türkiye üzerinden Avrupa piyasalarına nakli düşünülmektedir. Üçüncü bir alternatif ise İsrail’den Mısır’a gaz transferini öngören İsrail-Mısır
güzergâhtır. Dördüncü olarak GKRY-Mısır arasında bir gaz transfer hattının oluşturulmasıdır. Son olarak ise enterkonnekte elektrik iletim hattı
ile Doğu Akdeniz gazının kullanılması düşünülmektedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Karagöl ve Özdemir, a.g.y., s. 45.
82 Karagöl ve Özdemir, a.g.y.. s. 47.
83 Şu an için East-Med projesinin ön çalışmaları kapsamında Avrupa Birliği 34,5 milyon Euro katkı sağlamaktadır. AB yetkilileri enerji
çeşitliliği açısından çok önemli olarak gördükleri East-Med projesinin gerçekleştirilmesi hususunda AB’nin ilerleyen süreçte de malı
yardımda bulunacağını ifade ediyorlar. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Milliyet, “Yunanistan-İsrail-Güney Kıbrıs üçlüsü Doğu Akdeniz’de işbirliğini artırıyor”.
http://www.milliyet.com.tr/dunya/yunanistan-israil-guney-kibris-uclusu-dogu-akdenizde-isbirligini-artiriyor-2664795 (Erişim Tarihi: 05.08.2019).
84 Türkiye ve Libya arasında imzalanmış olan mutabakatın deniz yetki alanları ve Doğu Akdeniz enerji denklemi açısından doğurduğu
sonuçlar noktasında değerli görüşlerini benimle paylaşan Doç. Dr. Ismail Şahin’e teşekkür ederim.
85 Ayrıntılı bilgi için bakınız: Cihat Yaycı, Sorular ve Cevaplar ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) Kavramı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul, 2019.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder