Göç ve Kamu Politikaları: Suriye Krizi Üzerine Bir Analiz BÖLÜM 2

Göç ve Kamu Politikaları: Suriye Krizi Üzerine Bir Analiz BÖLÜM 2

2.3. Sosyal Çevre.,

Sosyal çevre başlığında; toplumun çevreye olan hassasiyeti, tüketici davranışları, toplumun eğitim durumu, nüfus oranı, yaş dağılımı, doğum ve ölüm oranları, toplumun kültürel ve etik değerleri gibi konularda çok geniş değerlendirmeler yapılabilmektedir. Suriye krizi ile ilişkili olarak ortaya çıkan sosyal konular; İskân politikası (Kamp ve kent yaşamı -bina, kira vb.), Sağlık politikası (Hasta sayısı, bütçe, ücret, doğum sayısı vb.), Eğitim politikası (Öğrenci sayısı, müfredat, dil sorunu vb.), Çalışma politikası (Çalışma izni, istihdam alanı vb.), Nüfus hareketliliği (Ülke içinde göç eden, başka ülkeye göç eden vb.) ve Entegrasyon politikaları çerçevesinde şekillenmiştir. 

Suriyeli mültecilerin ülke geneline yayılmaları barınma, sağlık, eğitim ve 
entegrasyon (uyum, bütünleşme) gibi bir çok sorunu beraberinde getirmiştir. 
Mülteci kamplarında sağlanan barınma, sağlık ve eğitim hizmetlerinin ülke 
genelinde sağlanması için bir düzenleme henüz bulunmamaktadır. Mülteciler 
arasında ekonomik yönden iyi durumda olanlar kent merkezlerinde ev tutmakta 
ve birçok kentte kendi sosyal çevrelerini oluşturmaktadırlar. Örneğin Ankara’nın Mamak ilçesinde Halepli mültecilerin yoğun olarak yaşadıkları ve vatandaşların Halep Mahallesi olarak adlandırdıkları yerleşim bölgesi bulunmaktadır. 

Özellikle Suriye sınırına yakın Gaziantep ve Kilis illerinde yoğunluklu 
olarak mülteciler kalmaktadırlar. Bu bölgede taleplerin yüksek olmasından 
dolayı ev kiraları önemli ölçüde artış göstermiştir. Sosyal alanları birlikte paylaşan mülteciler ile vatandaşlar arasında önemli sosyal problemler yaşanmaktadır. 

Mültecilerin büyük çoğunluğunun ekonomik olarak yetersiz durumda olmaların dan dolayı, ülke genelinde olumsuz bir imaj olarak Suriyelilerin dilencilik  yaptıklarına yönelik bir algı oluşmuştur. Sayıca fazla olmaları ve yoğun 
trafik saatlerinde kavşaklarda görünür olmaları bu algıyı tetiklemiştir. 

Bu durumun kalıcı çözümü ancak kalıcı ekonomik düzenlemelerle sağlanabilir. Ancak geçici bir çözüm olarak zabıtaların ve güvenlik güçlerinin dilencilik yapan 
mültecileri bulundukları yerden uzaklaştırmak amacıyla kamplara geri gönderdikleri görülmektedir. 

Suriyelilerin sağlık sorunu konusunda oluşturulması gereken politikalar 
ise başlı başına araştırılması gereken bir konudur. Temel sağlık sigortası, 
devlet hastanelerinin kullanımı, ilaç ve ameliyat masrafları, çocukların temel 
aşıları, doğum oranları gibi onlarca konuda sağlık sektörü sorunlar yaşamaktadır. 

Özellikle Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, İstanbul illerinde bu sorun oldukça 
büyüktür. Sağlık Bakanlığının sağlık harcamaları konusunda Suriyelilerden 
herhangi bir ücret alınmaması konusundaki genelgesiyle Türk vatandaşlarına 
yönelik uygulanan ücretlendirme politikası oldukça problemli bir hal almıştır. 
Sağlık kuruluşlarından faydalanan Suriyeli sayısı göz önünde bulun durulduğunda sorunun büyüklüğü daha net anlaşılacaktır. 

Mülteci kamplarında eğitim imkanı sağlanmasına rağmen kamp dışında 
bulunan mülteci çocuklarının eğitimleri önemli bir sosyal sorun olarak karşımıza 
çıkmaktadır. Birçok mültecinin Türkiye’de kalıcı olarak plan yapması ve ülkenin her tarafına kontrol dışı yayılmış olmaları Türkiye’nin Suriyelilerle ilgili eğitim politikalarını yeniden gözden geçirmesini zorunlu kılmaktadır. 

Suriyeli çocukların nerede, nasıl, hangi dilde ve hangi müfredata göre eğitim 
alacakları tartışılan konular arasında yer almaktadır. 

Sağlık hizmetleri konusunda bir kamu görevlisinin ifadeleri oldukça anlamlıdır: 
“Resmi istatistikler ortada. Hastane kullanımı Suriyeliler tarafından 
yoğun. Halkın şikâyetleri her geçen gün artıyor. Kilis’in nüfusu 90.000 ancak 
neredeyse 80.000 Suriyeliye ev sahipliği yapıyor. Geniş bir hastanenin acilen yapılması gerekiyor.” AFAD verilerine göre tüm kamplarda verilen poliklinik hizmeti sayısı 6 milyonu geçmiş olup, Türkiye genelinde doğum sayısı ise 151.000’i geçmiştir (AFAD, 2015). 

Yürütülen eğitim hizmetleri kapsamında yalnızca kamplarda binlerce 
çocuğa eğitim verilmektedir. Mevcut durumda 700 bin Suriyeli çocuk eğitim 
alma yaşına gelmiş fakat bunların sadece 300 bini eğitim almaktadır. 

Kamplarda Suriyeli çocukların hangi kitapları okuyacakları, müfredat sorunları ve eğiticiler önemli sorun alanları olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, ziyaret 
edilen kampların bazılarında Suriyeli öğretmenlerin görev yaptığı ancak 
herhangi bir ücret almadıkları ve bu eğitimlerin nasıl ve ne şekilde yapıldığı 
konusunda kamplar arası farklılıkların bulunduğu değerlendirilmektedir. 

Ülke geneline yayılan 391 bin civarında Suriyeli mülteci çocuk herhangi bir okula devam edememektedir (UNICEF, 2015). MEB okullarına devam eden çocuklar ise dil sorunu yaşamaktadırlar. Uzun vadede Suriyeli vatandaşların Türkiye’de kalıcı olmaları söz konusu olduğundan bu çocukların topluma kazandırılması ve topluma uyumunun sağlanması açısından eğitim politikalarının gerek ulusal gerekse uluslararası alanı kapsayacak şekilde dizayn edilerek uygulamaya geçirilmesi zorunludur. 

Oldukça fazla sayıda mültecinin ülkeye gelmesiyle konut talepleri 
artmış ve özellikle mültecilerin yoğun olarak yaşadıkları bölgelerde dengesizlikler oluşmuştur. Bunun sonucunda konut kiralarının artışıyla Türk 
vatandaşları ekonomik olarak etkilenmekte ve bunun yanı sıra Suriyeli 
mülteciler de kötü ve yetersiz şartlarda hayatlarını sürdürmek zorunda kalmaktadırlar. 
Suriyeli mültecilerin karşı karşıya kalmış oldukları durumun önemi araştırmaya katılan bir katılımcının şu ifadesi ile daha belirgin hal almaktadır: 

“Konut talebinin karşılanması gerekiyor. Bazı belediyeler de artık konut yapıp, 
satışını gerçekleştiriyor. Ama şehirde hala ev bulunamıyor ve kiralar çok yüksek. Barınma konusu hem Suriyeliler hem de Türkler için çok önemli bir sorun. Suriyeliler evlere sığmadıkları için üst üste yaşıyorlar. Bu durum çok insani değil.” 

Emlak konusu halk arasında da üzerinde sıklıkla konuşulan konuların başında 
gelmektedir. Suriyelere kimi semtlerde ev verilmediği, verilse bile kiralarının 
çok yüksek tutulduğu ve bir yıllık peşinat alındığı ifade edilmektedir. 
Araştırmaya katılan bir kamu görevlisinin ifade ettiği durum oldukça anlamlıdır: 

“Suriyelilerin gelmesiyle [bölgede] kiralar ikiye katlanmış durumda. Her yeri 
ev yapıp, olmayacak fiyatlara kiraya veriyorlar. Kimi Suriyeliler ilk birkaç ay 
kirayı ödedikten sonra, evden çıkmayıp kira ödemiyorlar. Yaşam ekonomik 
olarak her geçen gün daha kötüye gidiyor. Bu durum çatışmalara, sonrasında 
polis merkezlerine ve adliyeye kadar uzanan bir süreci beraberinde getiriyor.” 

Mülteci kampları dışında yaşayanların ülke genelinde istihdamları ve 
çalışmaları da beraberinde farklı sorunları ortaya çıkarmıştır. Ancak yasal 
sorunlardan dolayı Suriyeli mültecilerin büyük kısmı yasal olmayan 
yollardan ülke içerisinde çalışmaktadırlar. Mültecilerin hayatlarını devam 
ettirebilmeleri için gerekli olan kazancı sağlamak amacıyla çalışmalarının 
bir zorunluluk olduğu devlet yetkililerince tespit edilmiştir. Dahası, belirli 
meslek alanlarında işverenlerin ucuz işçilik ile Suriyelileri istihdam ettikleri 
ve bu sayede Türk vatandaşlarının istihdamlarının düştüğü görülmüştür. 

Araştırmaya katılan bir STK yetkilisinin Suriyeli mültecilerin istihdamı 
konusundaki yaklaşımları yerel ekonominin ne derecede etkilendiğini açık 
olarak göstermektedir: 

“Vasıflı olan Suriyeliler var. Bu insanların bize kattıkları oldukça pozitif. 
Örneğin “Gelen bazı Suriyeliler iş bulmak istediler. Özellikle hakim, eczacı, 
doktor gibi meslek sahibi olanlar vardı. Evin küçükleri çırak olarak işe girmek 
istediler. Oto tamircisi, duvar ustası, boyacı gibi meslek sahibi olanlar vardı. 
Bir kısmı işe yerleşti. Bu durum ucuz işçi çalıştırma imkânını doğurdu. Araba 
yıkama, elektrik ve su tesisatı ve taş işleme konularında gayet iyi olanlar var. 
Bazı Türk işçiler bu durumdan çok rahatsız oldu. Özellikle inşaat sektörü ve 
tarım sektöründe bu durum çok bariz görüldü. Emek ucuzlayınca maalesef aç 
kalan Türkler oldu.” 

“Yasadışı çalışan çok fazla var. Karınları doyuyorsa buna şükrediyorlar. Esnaf 
bunlara önceleri kucak açmışken şimdi rahatsız olanlar da var. Diğer taraftan 
kamplarda herşeyi devletten bekleyen bir anlayış doğdu. Diş, hastane, yemek, 
iş, barınma, eğitim vs.” 

Yukarıda sayılan gerekçeleri de göz önüne alan Bakanlar Kurulu, 11 Ocak 2016 tarihinde yayınladığı 8375 sayılı yönetmelikle geçici koruma altındaki yabancıların çalışmasına imkân sağlayan bir düzenleme getirilmiştir. 

Buna göre, Suriyeli mülteci çalıştırmak isteyen işverenler Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvurup gerekli izinleri aldıktan sonra istihdam 
edebilecek tir. Bazı istisnaları olmakla birlikte, bir işyerinde Suriyeli mülteci sayısı onda bir oranından fazla olamayacaktır. Ayrıca mültecilerin ücreti, asgari ücretten daha aşağı olamayacaktır. 

İskân, çalışma, sağlık, eğitim gibi başlıkların doğrudan etkilediği bir başka konu ise Suriyeli mültecilerin entegrasyonu konusudur. Yarısından fazlasının çocukların oluşturduğu bu büyük kitlenin en hızlı şekilde toplumla birlikte yaşama becerisine sahip olması, her iki toplum açısından da elzem görülmekte dir. Kamuoyu araştırmalarına göre, halkın büyük kısmı mültecilerin ekonomiye zarar verdiğini, işlerini ellerinden aldıklarını, güvenlik sorunlarına yol açtığını düşünürken, ekonomiye canlılık kattıklarını veya kültürel bir zenginlik olduklarını düşünenlerin oranı ise çok düşük kalmaktadır (Demir ve Soyupek, 2015). 

2.4. Güvenlik Çevresi 

Göç konusu Batı ülkelerinin birçoğunda güvenlik perspektifinden incelenmiş 
ve göçün sosyal ve insani yönlerinden daha çok, bir güvenlik sorunu olduğu üzerinde durulmuştur (Watson, 2009). Buna karşılık Türkiye’de Suriyeli 
mültecilere yönelik politikalar güvenlik yaklaşımından ziyade insani ve sosyal bir çerçevede ele alınmaktadır. Bununla birlikte, Suriye krizinin yol açtığı bazı güvenlik sorunları krizin insani ve sosyal tarafıyla birlikte ele alınmalıdır. 

Bu çerçevede güvenlikle ilgili konuları insan güvenliği ve düzensiz göç hareketleri, sınır güvenliği, asayiş olayları ve terör sorunu şeklinde 
alt başlıklara ayırmak mümkündür. 

Güvenlikle ilgili en önemli boyutlardan birisi insan güvenliğidir. Suriye 
krizi ile birlikte 4,5 milyondan fazla insan Suriye dışına göç etmek zorunda 
kalmıştır. Bunlardan 2,5 milyonu Türkiye’ye gelmiştir. Ancak çeşitli 
nedenlerle Türkiye’de kalmak istemeyen mültecilerin özellikle 2015 yılı 
içinde büyük kitleler halinde Avrupa’ya doğru yola çıktıkları görülmüştür. 
UNHCR (2015) verilerine göre 2015 yılında Türkiye üzerinden Avrupa’ya 
geçiş yapan göçmenlerin/mültecilerin sayısı 825 bini geçmiştir. Bunlardan 
en az yarısının Suriyeli olduğu belirtilmektedir. Bu yoğun hareketlenmenin 
göçmen kaçakçılığı gibi suçlarla olan mühim ilişkisinin yanında olayın 
insan güvenliğine bakan yönü daha vahimdir. Sahil Güvelik Komutanlığı 
verilerine göre 2015 yılında 91.000’den fazla göçmen/mülteci sahillerimizde 
kurtarılmıştır (Sahil GK, 2015). IOM verilerine göre, 2015 yılı içinde 
3605 göçmen/mülteci boğularak yaşamını yitirmiştir (IOM, 2015). 

Bu tür olaylara, yeterli güvenlik önlemi almaksızın mültecileri denize 
çıkaran kaçakçıların yol açtığı değerlendirilmektedir. 

Suriye krizinin güvenlik boyutunda ele alınması gereken bir başka sorun 
da kaçakçılık konusudur. Suriye krizinden öncesinde de var olan bölgedeki 
kaçakçılık olayları Suriye kriziyle daha da artış göstermiştir. Önceden 
belirli noktalarda gerçekleştirilen sınır kaçakçılığı mültecilerin toplu olarak 
ülkeye girişleriyle kontrol edilemez bir boyuta ulaşmıştır. Bu kadar büyük 
bir mülteci akınının olduğu yerde kaçakçılığı önleme veya mücadele diğer 
önemli konuların arasında gerilerde kaldığından gerek önleme, gerekse 
mücadele konusunda sorunlar yaşanmıştır. 

Suriye krizinin asayiş yönünden etkilerinin çok büyük olabileceğine ilişkin 
risk değerlendirmeler yapılmaktadır. Nitekim Hatay, Akçakale, Ceylanpınar, 
Gaziantep, Ankara gibi yerlerde yaşayan Suriyeli mültecilerle yerel halk arasında yaşanan gerginliklerin başka yerlerde de yaşanmayacağı söylenemez. Suriyeli mültecilerin sayısı bakımından düşünüldüğünde büyük çaplı gerginliklerin, ötekileştirmelerin ve yabancı düşmanlığını hatırlatacak olayların yaşanmamış olması sosyal sermayenin korunması bakımından büyük öneme sahiptir. 

Suriye krizinin beraberinde getirdiği asayiş olaylarının yanı sıra terörizm 
boyutu çok daha büyük önem arz etmektedir. Özellikle son zamanlarda meydana gelen terör saldırılarının Suriye bağlantılı olması güvenlik tedbirlerinin 
daha üst seviyelere çıkarılmasını zorunlu kılmıştır. 

Özellikle ilk mülteci akımlarının olduğu zamanlarda güvenlik birimleri parmak 
izi alma, pasaport kayıtları gibi konularda ciddi çalışmalar yürütmüş fakat 
sonraları büyük akımlarla kontrol dışı mülteci girişleri gerçekleşmiştir. 

Sonraki yıllarda Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, kayıtdışı mültecileri kayıt altına 
almak için büyük bir çaba göstermiş, zaman içinde kayıt olanların sayısı 2,5 
milyonu bulmuştur. Bununla birlikte, kayıtlı olan mültecilere ilişkin olumsuz 
bir kayıt olmaması halinde, başkaca bir denetleme yapılamadan kendilerine 
geçici koruma belgesi düzenlenmektedir. 

12 Ocak 2016 günü İstanbul Sultanahmet’te meydana gelen bombalı saldırının 
failinin birkaç gün öncesinde geçici koruma kaydı yaptıran mültecilerden birisi 
olması bu yöndeki endişeleri haklı kılmıştır. Dahası, ülke genelinde kayıtsız 
olarak bulunan mültecilerin sayısının da çok olabileceği ve terörle ilgili 
olabilecekleri de akla gelmektedir. 

Diğer yandan sınır güvenliğinin yetersizliği doğal olarak riskleri de arttırmıştır. 
Coğrafi şartların olumsuzluğundan dolayı sınır boylarındaki zayıf noktalardan 
kontrolsüz geçiş yapanlar olduğu gibi, özellikle büyük akımların yaşandığı 
dönemlerde etkin kontrol yapmak imkansız hale gelmiştir. Türkiye’nin 
mevcut sınır güvenliği kapasitesi ise bu geçişleri engellemek için yetersiz kalmaktadır. 

Zaman içinde Suriye’de yaşanan olaylar ile sınır güvenliği daha da 
önemli bir boyut kazanmıştır. PYD’nin ve IŞİD’in sınırlarımıza yakın bölgelerde 
alan kazanması, Rusya’nın Suriye’ye müdahil olarak yine sınırlarımıza yakın 
yerlerde hareket alanı bulması, koalisyon güçlerinin IŞİD’e yönelik hava saldırıları, Türkiye’nin IŞİD’e karşı mücadelesini artırması gibi olaylar bu çerçevede Türk sınırlarının güvenliğinin de artırılması sonucunu doğurmuştur. 

Tartışma ve Sonuç 

Araştırma bulguları Suriye krizinin Türkiye’yi ve Türk kamu politikalarını 
önemli ölçüde etkilediğini ve politikalarda önemli değişimlere sebebiyet 
verdiğini göstermiştir. Özellikle, Suriye krizi ve beraberinde meydana gelen 
mülteci göçü sağlık, eğitim, güvenlik, istihdam ve topluma entegrasyon 
gibi bir çok sektörde iç politikaları doğrudan etkilemekte ve bu etkileşimin 
uzun bir süre daha devam edeceği görülmektedir. Türkiye’deki Suriyelilerin 
büyük bir çoğunluğunun ülkelerindeki çatışma sona erse bile geri dönmeyecek leri tahmin edilmektedir. Bu nedenle, Türkiye’nin Suriyeli mültecilere yönelik mevcut ulusal dengeleri de koruyacak şekilde kısa ve uzun vadeli mikro ve makro düzeyde politikaları hayata geçirmesi zorunluluk olarak görülmektedir. 

Türkiye’nin Suriye krizi sonrası işe koştuğu politika süreci analiz edil-
diğinde politika kararları ve uygulamalar, birçok belirsizlikler ve sınırlı rasyonellik çerçevesinde gerçekleşmiştir. Sosyal, güvenlik ve ekonomik alanlarda olduğu gibi kısmen üreten ve uygulayan pozisyonunda bulunan üst düzey yerel aktörler, alt düzey uygulayıcılar ve sivil toplum üyeleri örgütsel anlamda Herbert Simon’ın kuramsallaştırdığı sınırlı rasyonellik çerçevesinde hareket etmeyi tercih etmektedirler. 

Suriye krizi sonrası politika sürecinde rol alan gerek vali, kaymakam, il 
müdürleri, kamp müdürleri, belediye başkanları gibi üst düzey bürokratlar, 
gerekse kamp çalışanları, belediye çalışanları, sağlık çalışanları, öğretmenler, 
meslek odaları gibi alt düzey tüm aktörlerin bu kuramsal çerçevede sınırlı rasyonellik çerçevesinde hareket ettikleri gözlemlenmiştir. Bunun sonucu olarak 
Suriye krizi, güvenlik, dış politika, düzensiz göç, terörizm, ekonomik maliyet 
gibi ölçülemeyen birçok belirsizliği içinde barındırdığından, etkili kamu politikalarının 
yapımı ve uygulanması güçleşmektedir. 

Sonuç olarak; Türkiye’nin kamu politikalarının merkezden planlandığı, il yöneticilerine her ne kadar sorumluluk yüklenmiş olsa da politika belirleme 
ve uygulama konusunda özellikle mali konularda büyük sınırlılıkları yaşandığı bir gerçektir. Yerel yöneticilerin birçok konuda insiyatifinin olmadığı, politik ve merkezi yapının sosyal politikalarının günü birlik ve sistemsiz olması birçok kronik probleme yol açmıştır. 

Sosyal politikalar yalnızca Suriyeliler için değil bu konuyla yakından ilgilenen kamu görevlileri için de uygulanmalıdır. Gerek halkın gerekse bölgede görev yapan kamu görevlilerinin sosyal imkanlarının arttırılması gerekmektedir. 

Suriye sorunu tüm yönleriyle ele alınarak çok yönlü çözümler üretilmelidir. Süreçte rol alan tüm aktörlerin katılımı ile bilimsel ve uzman otoritelerle 
yapılacak işbirliğiyle problemlerin asıl kaynakları net olarak belirlenmeli ve her türlü sosyolojik, politik ve ekonomik açılar değerlendirilmeli, çözümler üretilerek hayata geçirilmelidir. 

Yeni bir kamu kurumu olarak Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün mevcut mülteci potansiyelini yönetme anlamında sürece pozitif katkı sağlayacağı düşünülmekte dir. Ancak, kurumun henüz çok yeni olmasının yanında, insan kaynakları ve diğer sistemlerinin halen geliştirme aşamasında olduğu da bir başka gerçektir. Suriyelilere yönelik bugüne kadar yerel düzeyde yapılan çalışmaların (ekonomik, sosyal ve entegrasyon gibi) uzun soluklu olamayacağı, Türkiye’nin mülteci politikalarında köklü bir karar verme sürecine girmesinin Ortadoğu’daki çatışmalar ve karışıklıklar (Suriye, Irak, İran, Afganistan, Filistin, Mısır gibi) göz önüne alındığında öncelikli politika alanlarından birisi olması gerektiği değerlendirilmektedir. 

Kaynakça 

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2013). Türkiye’deki Suriyeli 
sığınmacılar, 2013 saha araştırması sonuçları, Ankara 
https://www.afad.gov.tr/Dokuman/TR/60-2013123015491-syrian-refugees-inturkey-2013_baski_30.12.2013_tr.pdf 

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2015). Suriye afet raporu. 
https://www.afad.gov.tr/tr/IcerikDetay1.aspx?IcerikID=747&ID=16 

Arabacı, İ.B. (2010). Stratejik planlamada çevre analizi tekniği olarak PEST 
analizi: F.Ü. Eğitim Fakültesi Örneği. e-Journal of New World Sciences Academy, 
5(3), AN: E0008. 

Aras, B., & Köni, H. (2002). Turkish-Syrian relations revisited. Arab Studies 
Quarterly, 47-60. 

Aras, D. (2012). Turkish-Syrian relations go downhill. Middle East Quarterly,
19(2), 41. 

Berti, B. (2015). The Syrian refugee crisis: Regional and human security ımplications. 
Strategic Assessment, 17(4), 41-53. 

Bishku, M. B. (2012). Turkish-Syrian relations: A checkered history. Middle 
East Policy, 19(3), 36-53. 

Buchanan, S. & Gibb, F. (1998) “The information audit: An integrated strategic 
approach”, International Journal of Information Management, 18(I), 29-47 

Cagaptay, S., & Menekse, B. (2014). The Impact of Syria’s Refugees on Southern 
Turkey. Washington Institute for Near East Policy, 1. 

Demir, O.Ö. & Soyupek, Y. (2015). Mülteci krizi denkleminde AB ve Türkiye: 
İlkeler, çıkarlar ve kaygılar, Göç Çalışmaları Merkezi, Global Politika ve 
Strateji Yayınları. 

Dinçer, O. B., Federici, V., Ferris, E., Karaca, S., Kirişci, K., & Çarmıklı, E. Ö. 
(2013). Turkey and Syrian refugees: The limits of hospitality. International 
Strategic Research Organization (USAK). 

Duncan, R. (1972) Characteristics of organizational environment and perceived 
environment uncertainty, Administrative Science Quarterly, 17, 313 - 327. 

Hale, W. (2009). Turkey and the Middle East in the’new era’. Insight Turkey,11(3), 143. 

International Organization for Migration (2015). Missing migrants project. 
http://missingmigrants.iom.int/ 

İçduygu, A. (2015). Syrian refugees in Turkey: The long road ahead. Washington, 
DC: Migration Policy Institute. 

Kirişci, K. (2011). Turkey’s ‘demonstrative effect’and the transformation of the 
Middle East. Insight Turkey, 13(2), 33-55. 

Oğuzlu, T. (2008). Middle easternization of Turkey’s foreign policy: Does Turkey 
dissociate from the west?. Turkish Studies, 9(1), 3-20. 

Olson, R. (1997). Turkey-Syria relations since the Gulf War: Kurds and water. 
Middle East Policy, 5(2), 168. 

Öniş, Z. (2011). Multiple faces of the» new» Turkish foreign policy: Underlying 
dynamics and a critique. Insight Turkey, 13(1). 

Peng, G.C.A. & Nunes, M.B. (2007) Using PEST Analysis as a tool for refining 
and focusing contexts for ınformation systems research. In: ECRM 2007. 
6th European Conference on Research Methodology for Business and Management 
Studies, 9th - 10th July 2007, Lisbon, Portugal. Academics Conference 
International, 229 - 236. 

Philips, C. (2012) Turkey’s Syria problem Public Policy Research IPPR, Volume 19 Issue 2 pp 137-140 

Robins, P. (2007). Turkish foreign policy since 2002: between a ‘postIslamist’government 
and a Kemalist state. International Affairs, 83(2), 289-304. 

Sahil Güvenlik Komutanlığı (2015). Düzensiz göç istatistikleri. 
http://www.sgk.tsk.tr/ baskanliklar/harekat/faaliyet_istatistikleri/duzensizgoc_istatistikleri2.asp 

UNHCR (2015). Refugees/migrants emergency response- mediterranean. 
http://data.unhcr.org/mediterranean/regional.php 

UNICEF. (2015). Türkiye’deki Suriyeli çocuklar. UNİCEF Türkiye Komitesi Bilgilendirme Notu 
https://www.unicefturk.org/suriye/Suriyeli_Cocuklar_UNICEF_Bilgi_Dokumani 10_09_2015%201835-TR.pdf 

Ward, D. & Rivani, E. (2005). An overview of strategy development models and 
the ward-rivani model. Economics Working Papers, June. p.pp. 1–24. 

Watson, S. D. (2009). The securitization of humanitarian migration: Digging 
moats and sinking boats. London: Routledge. 

DİPNOTLAR;

1 “Mülteci” terimi, bu makalede sosyolojik bir olayı akademik çerçevede kavramsallaştırmak amacıyla kullanılmıştır. 
    Zira hukuki olarak, Türkiye’ye kabul edilen ve Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin resmi statüsü mülteci değil, geçici korumadır. 
    Bu çerçevede, 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile bu kanuna istinaden çıkarılan Geçici Koruma Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine bakılabilir. 
2  Bu araştırma 2013 yılının Haziran-Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleştirilmiştir. O tarih itibariyle Türkiye’de bulunan Suriyeli mültecilerin sayısı 520 bin civarında idi. 
3  Arap Baharı sonrası yaşanan gelişmelerin detaylı bir kronolojisi için Bkz. “Suriye Kronoloji: 
   Suriye’de isyandan iç savaşa”, Al Jazeera ve Ajanslar 
(http://www.aljazeera.com.tr/kronoloji/kronoloji-suriyede-isyandan-ic-savasa) 


***

Göç ve Kamu Politikaları: Suriye Krizi Üzerine Bir Analiz BÖLÜM 1

Göç ve Kamu Politikaları: Suriye Krizi Üzerine Bir Analiz BÖLÜM 1

Arif Akgül, 
Alican Kaptı, ve 
Oğuzhan Ömer Demir, 
Arif Akgül, Doç. Dr. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Öğretim Üyesi, arifakgul@yahoo.com; 
Alican Kaptı, Doç. Dr. Artvin Çoruh Üniversitesi Öğretim Üyesi, akapti@artvin.edu.tr; Oğuzhan 
Ömer Demir, Doç. Dr. Giresun Üniversitesi Öğretim Üyesi, oodemir@gmail.com. 

** Bu makale, ilk olarak 22 Eylül 2015 tarihinde Sakarya Üniversitesi tarafından düzenlenen VI. 
Kamu Politikaları Çalıştayında sunulmuş olan bildirinin, genişletilmiş ve gözden geçirilmiş şeklidir. 


Özet:** Bu Makale , Suriye krizinin etkilerini kamu politikaları açısından değerlendirerek, Suriye krizi sonrası ortaya çıkan süreci tanımlamak, tarif etmek ve söz konusu sürecin ortaya çıkardığı durumu kamu politikaları açısından analiz etmeyi amaçlamaktadır. 

Bulgular büyük ölçüde Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis illerinde gerçekleştirilen bir alan çalışmasına dayalıdır. Suriyelilerin yaşadığı beş geçici barınma merkezi ile kent merkezlerinde yürütülen çalışmada, mülakatlar ve gözlemler yapılmıştır. Söz konusu veriler PEST analizi kapsamında oluşturulan model ile sistematik olarak analiz edilmiş ve Suriye krizinin hangi politika alanlarına etki ettiği ortaya konulmuştur. Sonuç olarak Suriye krizi sonrası ortaya çıkan karışıklığın, politika yapımını, politika uygulamalarını ve alanda çalışan görevlileri önemli ölçüde etkilediği görülmüştür. Öncelikle, Türkiye’de  yaşayan Suriyelilere yönelik yapılacak olan her türlü girişim (eğitim, sağlık, güvenlik gibi konularda) birden fazla kamu politika alanını ilgilendiren bir konudur. İkinci olarak, süreç içerisinde farklı kamu politikalarının aktörleri örgütsel olarak sınırlı rasyonellik çerçevesinde hareket edebilmektedirler. 

Son olarak, Suriye krizi; güvenlik, dış politika, düzensiz göç, terörizm, ekonomik maliyet gibi ölçülemeyen birçok belirsizliği içinde barındırdığından, etkili kamu politikalarının yapımı ve uygulanması güçleşmektedir. 

Giriş 

2011 yılında Ortadoğu’da “Arap Baharı” olarak ortaya çıkan süreç Tunus, Libya, Mısır gibi ülkelerle birlikte Suriye’yi de etkilemiş ve Suriye’de ortaya çıkan kriz ve iç çatışmalar, Türkiye ve bazı bölge ülkelerini önemli ölçüde etkilemiştir (Cagaptay ve Menekse, 2014; İçduygu, 2015; Phillips, 2012). 

Bu süreçte yüzbinlerce Suriyeli rejimden kaçıp bölge ülkelerine (Lübnan, Ürdün ve Türkiye gibi) sığınmış ve Türkiye son iki yıl içerisinde çok büyük mülteci akınına uğramıştır. Türkiye’nin bu süreçteki mülteci politikası, açık kapı politikası çerçevesinde gelişmiş ve Türkiye’deki Suriyelilerin statüsü geçici koruma olarak belirlenmiştir1. 

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü verilerine göre Türkiye’de geçici kamplarda kalan Suriyelilerin sayısı yaklaşık 279.000, şehir merkezlerinde yaşayan Suriyelilerin sayısı ise 2,5 milyon civarındadır.

Türkiye’nin geçtiğimiz 5 yılda (2011-2015) Suriyeliler için yapmış olduğu kamu harcaması ise 9 milyar doların üzerine çıkmıştır (AFAD, 2015). 

Türkiye’nin Suriye ile olan ilişkileri ve dış politika parametreleri tarih, uluslar  arası ilişkiler ve bölgesel çalışmalar çerçevesinde ve disiplinler arası yaklaşımlarla incelenmiş bir konudur (Robbins, 2007; Bishku, 2012; Olson,1997; Hale, 2009; Aras ve Köni, 2002). Bu araştırmaların birçoğu 
Türkiye’nin Suriye’yle olan ilişkilerini farklı sorunlar perspektifinde incelemiş 
özellikle su sorunu, Hatay meselesi, güvenlik, terör ve çatışma gibi konular ön 
plana çıkmıştır. Nitekim PKK konusu 1990’lı yıllarda Türkiye Suriye ilişkilerinde 
en önemli meselelerin başında gelmekteydi. Ancak 2000’li yılların başından 
itibaren, Suriye konusu Türkiye’nin Orta Doğu ülkeleriyle olan ilişkileri çerçevesinde gelişmeye başlamış ve farklı ilişki modelleri ortaya çıkmıştır (Öniş, 
2011; Oğuzlu, 2008; Bishku, 2012; Aras, 2012). 2004 yılında Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın karşılıklı resmi ziyaretleri ve ardından imzalanan serbest ticaret anlaşması yeni bir dönemin başlangıcı kabul edilmiştir (Kirişçi, 2011). Sonrasında birçok sektörde(güvenlik, 
kültür, turizm, tarım gibi) imzalanan anlaşmalar ve projeler iki ülke ilişkilerini 
daha da ileri götürmüştür. 

Bu ilişkiler 2009 yılında ortaklaşa gerçekleştirilen askeri bir tatbikata kadar 
varmıştır. Ne var ki, liderler arası iyi niyet temennilerinin ve ülkeler arası yakınlaşmaların zirve yaptığı 2010 yılının hemen sonrasında, ortaya çıkan Arap 
Baharı adı verilen olaylar Suriye’yi de etkilemiş ve sonrasında ilişkiler çok kısa 
bir sürede kopma noktasına gelmiştir. 2011 yılının başlarında ortaya çıkan kriz 
sonrası, iki ülke arasında birçok görüşme gerçekleştirilmiş olsa da, bu durum 

2. Dünya Savaşından bu yana yaşanan en büyük göç olayını engelleyememiştir. 
2012 yılında önce ABD ardından Mart 2012’de Türkiye, Şam’daki Büyük elçiliklerini kapatmışlardı 3. Neticede Suriye’deki yönetim ile muhalifler arasında süren çatışmalar sonrası Türkiye’ye ve bölge ülkelerine büyük bir göç 
akını başlamıştır. Başta Suriye’ye komşu ülkeler olmak üzere, zaman içinde 
Avrupa ülkeleri ve hatta ABD ve Kanada bu göç hareketinden etkilenmiştir. 
Türkiye’nin yaşadığı bu kriz iç politikayı da önemli ölçüde etkilemiş; sağlık, eğitim, güvenlik, sosyal haklar, barınma, çalışma gibi birçok sorunu beraberinde getirmiştir (Berti, 2015; Cagaptay ve Menekse, 2014; Dinçer vd., 2013). Bu çerçevede, Türkiye’nin Suriye krizi sonrası uygulamış olduğu kamu politikalarının etkinliği ve analizi, kamu yönetimi ve politikaları disiplini için önemli bir araştırma konusu olarak karşımıza çıkmıştır. Ne var ki son yıllarda yapılan araştırmalar genellikle uluslararası ilişkiler, siyaset bilimi, güvenlik çalışmaları ve ekonomi disiplinleri çerçevesinde incelenmiş, kamu politikası ve yönetimi perspektifinden analizler oldukça sınırlı kalmıştır. Dolayısıyla kamu politikası disiplini çerçevesinde üretilen bilimsel verilerin ortaya konulması ve araştırma sonuçlarının kanun koyucu ile uygulayıcılarının dikkatine sunulmasının oldukça önemli olduğu değerlendirilmektedir. 

Bu araştırmanın en temel amaçlarından birisi Türkiye’nin Suriye krizi 
konusunda almış olduğu kararların ve uygulamaya koyduğu politikaların 
ortaya çıkardığı durumu alan araştırmasıyla ortaya koymak, elde edilen 
bulguları ise PEST analizi yöntemiyle analiz etmektir. PEST analizi, kurumların 
ve organizasyonların politik ekonomik, sosyal ve teknolojik açılardan 
nasıl etkilendiğini sistematik olarak inceleyen bir yöntemdir. Bu amaçla, 
PEST analizi bu çalışmaya uyarlanarak, Suriye krizinin Türk kamu politikalarına 
etkisi incelenmiştir. 

1. Yöntem 

Bu çalışmada, Suriye krizi sonucu geliştirilen kamu politikalarını tespit 
edebilmek ve değerlendirebilmek amacıyla 2013 yılında Suriye sınırına yakın 
bazı illerde yapılan bir alan araştırmasının bulguları PEST analizi kapsamında 
oluşturulan bir modelle sistematik olarak incelenmiştir. 

Alan araştırması; Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis illerinde 
gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamında Suriyelilerin kaldığı beş geçici 
barınma merkezi ile kent merkezlerinde çalışma yürütülmüştür. Araştırma 
sürecinde yöntem olarak yapılandırılmış ve yarı yapılandırılırmış mülakat 
yöntemi ile yerinde gözlem teknikleri kullanılmıştır. Bu çerçevede, bölgede 
görev yapan kamu görevlileri, STK’lar ve mültecilerle mülakatlar gerçekleştirilmiştir. 

Elde edilen veriler PEST analizi kapsamında oluşturulan model 
ile sistematik olarak analiz edilmiştir. 

PEST analizi, yaygın olarak çevre analizinde kullanılan bir tekniktir. 
Analiz kapsamında politik, ekonomik, sosyal ve teknolojik faktörlerin çevreye 
olumlu veya olumsuz etkileri ortaya konulmaktadır. Çevre analizinde 
politik faktörler değerlendirilirken ilgili yasalar, vergi sistemi, dış ticaret 
düzenlemeleri, hükümet politikaları, mevcut hükümetin durumu, devletin 
müdahalesi ve uluslararası ilişkiler gibi geniş bir alanda değerlendirmeler 
yapılmaktadır. Ekonomik faktörlerin analizinde ise dünyadaki genel 
ekonomik durum, uluslararası ekonomik kuruluşların durumları ve etkisi, 
ülkedeki ticari döngü, enflasyon oranları, ekonomik büyümedeki değişimler, 
faiz durumu ile para ve kredi kaynakları, işgücü durumu ve enerji maliyeti 
ve durumu gibi konular değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Çevre 
analizinde sosyal faktörler ise; toplumun çevreye olan hassasiyeti, tüketici 
davranışları, çalışma eğilimleri, gelir dağılımları, toplumun eğitim durumu, 
nüfus oranı ve yaş dağılımı, doğum ve ölüm oranları ve toplumun kültürel 
ve etik değerleri gibi konularda geniş değerlendirmeler yapılmaktadır. Son 
olarak, çevre analizinde teknolojik faktörlerin analizi yeni teknoloji kullanımı, 
alternatif enerji kullanımı, IT kullanım yaygınlığı, ARGE kaynakları 
ve harcamaları, ekolojik durumlar ve altyapı teknolojisi gibi konuların 
değerlendirilmesiyle yapılmaktadır (Arabacı, 2010). 

PEST analizi sadece ekolojik çevrede değil her alanda kullanıma sahiptir. 
Bundan dolayı PEST modeli kullanım alanına göre güncellenebilen dinamik 
bir yapıya sahiptir. Çevrenin özelliğine göre yeni ana ve alt faktörler 
eklenebileceği gibi mevcut faktörlerin de elimine edilmesi söz konusudur. 
Bu tamamen çevrenin kapsamı ve araştırmacının kapasitesine bağlıdır. 

Araştırmacılar makro düzeydeki (ülke, bölge ve kıta gibi geniş ölçekteki) 
problemlerle ilgili araştırma sorularını cevaplamada güçlük yaşamaktadırlar. 
Peng ve Nunes (2007) PEST analizinin geniş ölçekli araştırma soruları 
için uygun bir metot olduğunu ileri sürerek, Çin ölçeğinde bilgi sistemleri 
politikalarının analizini gerçekleştirmişlerdir. Buchanan ve Gibb (1998) 
problemlerin gerçek durumunu anlamak ve çözüm geliştirmek için çevresel 
durumların çok iyi analiz edilmesi ve anlaşılması gerektiğini, bunun içinde 
PEST analizinin iyi bir yöntem olduğunu vurgulamaktadır. Ayrıca Ward ve 
Rivani (2005) PEST analizinin örgütlerin iç ve dış çevrelerini şekillendiren, 
örgütlerin kapasitelerini ve durumlarını önemli ölçüde belirleyen durumları 
anlamada kullanılabilecek bir yöntem olduğunun altını çizmiştir. Bunun 
yanında Duncan (1972) fiziksel ve sosyal faktörlerin örgütlerin karar verme 
süreçleri önemli ölçüde şekillendirdiğini ve örgütün mevcut durumunu anlamak 
için PEST yönteminin alt yapısını oluşturacak şekilde bu faktörlerin 
iyi analiz edilmesinin gerektiğini vurgulamaktadır. Ward ve Rivani (2005) 
ise PEST analizinin örgütleri anlamak için bir uydu görevini gördüğünü 
belirtmiştir. Dolayısıyla, PEST analizinin çok geniş ölçekli konuları sistematik 
bir şekilde daraltma ve büyük fotoğrafı göstermede etkili bir yöntem 
olduğu görülmektedir. 

PEST analizi örgütleri politik, ekonomik, sosyal ve teknolojik yönleriyle 
inceleyerek örgütün içerisinde bulunduğu durumu ortaya koymakta ve 
örgütün karşı karşıya kalmış olduğu riskleri, fırsatları ve gelişim olanaklarını 
ortaya koymaktadır (Arabacı, 2010). 

Her ne kadar PEST etkili bir yöntem olarak gösterilse de örgütlerin 
içerisinde bulundukları durumları ve problemleri her yönüyle açıklamada 
sınırlılıkları bulunmaktadır. Bu noktada PEST modelinde araştırmacının 
sorusu ve çalışılan ölçekteki problem yoğunluğuna göre bir güncelleme 
yapılabilmektedir. 

Nitekim bu araştırmada Suriye krizinin teknolojik faktörler yönüyle Türkiye’yi 
önemli ölçüde etkilememiş olması, bunun yanında güvenlik konularının daha 
fazla ön plana çıkması sebebiyle bir güncelleme yapılarak PEST modeli PESG 
modeline dönüştürülmüştür. Bu araştırmada PEST analizi yöntemi kullanılarak 
Suriye krizi sonrası Türkiye iç politikalarının nasıl etkilendiğini, ülkenin karşı 
karşıya kaldığı risk durumlarını ve fırsatları tanımlamayı hedeflemektedir. 

Ayrıca araştırma, Suriye krizinden etkilenen iç politikaların oluşturduğu 
problem durumlarını tanımlamayı ve politikaların gelişimi için öneriler 
geliştirmeyi amaçlamaktadır. 

Bu çalışma kapsamında Suriye krizinin Türkiye kamu politikalarını 
nasıl etkilediğini araştırmak amacıyla PEST modeli mevcut sürece uyarlanarak 
krizin alt alanlarda oluşturmuş olduğu etkiler belirlenerek yeni bir 
model oluşturulmuştur. Oluşturulan yeni PEST modeli şu şekildedir: 

Şekil 1. Suriye krizinin PEST modeli 

    Şekil 2’deki diyagramda, Suriye krizinin zorunlu göçe yol açtığı belirtilmektedir. 

Bu süreç daha çok uluslararası ilişkiler, uluslararası hukuk ve dış politika disiplinlerinin çalışma alanına girmektedir. Göç sonrası ortaya çıkan yapı ve yeni süreçler ise kamu politikasının en önemli çalışma alanını oluşturmaktadır. Nitekim göç sonrası Türkiye’ye gelen Suriyeliler konusunda yönetim, kaynak dağılımı, hukuki ve sosyal konuların her birisi kamu yönetiminin ve kamu politikalarının merkezinde olan konulardır. 

Şekil 2. Suriye krizi sonrası oluşan göçün etki diyagramı 

2. Bulgular ve Analiz 

2.1. Politik Çevre 

Suriye krizinin Türkiye ve dünya üzerinde oluşturduğu dalgalanmalar siyasi ve 
politik çevrenin Suriye konusundaki ilgisini önemli ölçüde arttırmıştır. Türk 
hükümetinin uyguladığı kısa ve orta vadeli politikalar halkı doğrudan ve dolaylı 
olarak etkilediğinden, kamuoyu Suriye politikalarını yakından takip etmiş ve 
siyasi iktidarın başarısını değerlendirmede önemli bir araç olarak kullanmıştır. 
Özellikle krizden ilk etkilenen bölgeler bu süreci yakinen takip etmiştir. 
Bu açıdan politik çevre Suriye politikalarının başarılı yönlerini (mülteciler meselesi gibi) iç kamuoyuna gösterme eğiliminde olmuştur. Diğer taraftan uluslararası örgütler (Avrupa Birliği, UNHCR, IOM gibi) ve sivil toplum kuruluşları Suriyeli mülteciler konusunu yakından takip etmiş ve gerek kamplarda gerekse 
kent merkezlerinde çalışmalar yürütmüştür. Genel olarak Suriye krizi ile ilişkili 
politikalar, dış politikada yaşanan değişimler, uluslararası dengeler, Suriye 
krizine karşı hükümet politikasının oluşumu, yasal ve siyasal düzenlemeler ve 
olası bir savaş-çatışma şeklinde başlıklara ayrılabilir. 

Bölgedeki denge ve dinamiklerin hızlı bir değişime uğraması ve krizin sebep 
olduğu alanların oldukça geniş ve belirsiz olması Türkiye’nin uyguladığı iç 
ve dış politikaların zamana ve şartlara göre değişmesine sebep olmuştur. 
Özellikle, Suriye konusunda uluslararası politikaların stratejik değişime uğraması Türkiye’nin hem dış hem de iç politikaların etkinliği açısından oldukça hassas ve temkinli davrandığı ve krizin perde arkasında görünmeyen etkilerini tahmin ederek politikaları işe koşmasını zorunlu kılmıştır. Alanda görev yapan 
üst düzey bir yetkilinin bu konudaki yaklaşımı konunun politik, stratejik ve 
oldukça farklı açılardan değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir: 

“Suriye’yle ilgili gelişmeler sürekli, an be an takip edilmelidir. Her gün olaylar 
değişiyor. Bu iş nereye gidiyor nasıl sonuçlar verecek her gün takip etmeliyiz. 
Alandaki gruplar, katmanlar, Türk insanı bu konuya nasıl bakıyor araştırılması 
gerekiyor. Şimdiye kadar, kaçakçılık, ticaret, çadır, sınır gibi konularla ilgilendik. 
Ancak Suriye sorununun arkasında yatan sebeplere hiç girmedik. Suriye 
konusunda ipin ucu çok başka yerlerdedir. Suriye krizi bizim başımıza 
örülmüş bir çoraptır.” 

Suriyeli mültecilerin sayı olarak oldukça fazla olması ve bölgedeki istikrarsızlığın 
uzun süre devam etmesi Türkiye’nin Suriye politikasındaki karar/kararlarını 
oldukça güçleştirmiştir. Özellikle uluslararası alanda sürekli değişen 
dengeler, Türkiye’nin uyguladığı politikaları da devamlı olarak değiştirmiştir. 
Ayrıca mültecilerin kamp alanlarını terk edip ülke geneline yayılması problemin 
boyutunu daha da büyütmüş ve kontrol altına alınamayacak bir duruma 
getirmiştir. Çünkü ülke geneline yayılan mülteciler vatandaşları sosyal ve ekonomik yönden etkileyebilecek farklı problemlerin oluşumuna sebep olmuştur. 

Bu nedenlerden dolayı politik çevre, yasal ve siyasal düzenlemeleri yaparken 
kendi vatandaşları, mülteciler ve uluslararası dengeler arasında kalarak net 
politika üretip hayata geçirme fırsatı bulamamıştır. Bunun sonucu olarak da 
problemlerin çözümü için gerekli olan politikalar zamanında üretilememiş ve 
sorunlar daha çok büyümüştür. 

Türkiye’nin Suriye ile olan resmi politikalarında süreç içerisinde değişim 
göstermesi sürecin etkin yönetimi için bir gereklilik olarak görülmektedir. 
Çünkü Suriye ile ilgili uluslararası aktörlerin rolleri ve politikaları değişebilmekte 
ve Türkiye tüm değişikliklerden doğrudan etkilenmektedir. Dolayısıyla 
Türkiye’nin Suriyeliler ile ilgili iç politika kararlarını olabildiğince esnek ve geniş 
zamana yayarak ürettiği görülmektedir. Bölgede görevli bir kamu görevlisinin 
şu ifadesi Türkiye’nin Suriye politikalarının uygulanmasında ne derece 
temkinli davrandığını ve bunun politik çevreyi şekillendirdiğini göstermektedir: 


“Şu anki Suriye politikası, bu işten en az zararla nasıl sıyrılabiliriz ya da kurtulabiliriz ona bakmamız gerekiyor. Suriye konusunda, süreç uzayacak gibi gözüküyor. 

Dolayısıyla bu durumu kendi lehimize nasıl çevirebiliriz ve pozitif hale getirebiliriz onun yollarına bakmamız gerekiyor.” 

Suriye krizi sonrası Türkiye’ye gelen mülteciler ülkelerinin savaş ve iç karışıklık 
durumlarından dolayı Türkiye’deki konumlarını belirsiz hale getirmiş 
ve bunun sonucu olarak farklı sorunlar ortaya çıkmıştır. Suriyeli vatandaşların 
kendi içlerindeki ayrışmalar problemlerin daha da büyümesine sebep olmaktadır. 

Suriye’de muhtar olan bir mültecinin şu ifadesi konunun önemini vurgulamaktadır: 

“Suriye konusunda İslam ülkelerindeki ayrışma bizi çok üzüyor. Bir olmamız 
gerekiyordu. Savaş uzadıkça da gruplar küçülüyor ve muhalifler arasındaki 
ayrılık artıyor. Bu durum rejimin işine geliyor. Bir an önce birlikte hareket 
ederek ülkemizi bu durumdan kurtarmamız gerekiyor.” 

Gelen mülteciler zaman zaman Suriye’deki iç karışıklıkların bir uzantısı 
haline gelebilecek tutum ve davranışlara girebilmekte ve karışıklıklara sebep 
olabilmektedirler. Nitekim zaman zaman farklı gruplar arasında anlaşmazlık 
ve farklı tarafların çatışmalarıyla sonuçlanan güvenlik problemleri de belirmiştir. 

2.2. Ekonomik Çevre.,

Ekonomik çevre konusunda genel olarak; dünyadaki genel ekonomik durum, 
uluslararası ekonomik kuruluşların durumları ve etkisi, ülkedeki ticari döngü, 
enflasyon oranları, ekonomik büyümedeki değişimler, faiz durumu ile para ve 
kredi kaynakları, işgücü durumu ve enerji maliyeti ve durumu gibi konular değerlendirmeye tabi tutulabilmektedir. 

Suriye krizi konusunda Türkiye’nin ekonomik alanda son yıllarda kazanmış 
olduğu ivme ciddi şekilde etkilenmiştir. Bu çerçevede, krizin oluşturduğu 
ekonomik dalgalanmalar, mültecilere çalışma hakkı verilmesi, istihdam politikalarındaki değişim, ithalat-ihracat dengeleri ve sektörel değişimler bu çerçevede politika yapım süreçlerine etki etmiştir. 

Özellikle işgücü ve istihdam alanında kendi problemleriyle başa çıkma 
gayreti içerisinde bulunan Türkiye, Suriyeli mültecilerin ülke geneline yayılmasıyla daha büyük problemlerle karşı karşıya kalmıştır. Krizle meydana gelen gelişmeler ekonomik alandaki birçok dengeleri önemli ölçüde alt üst etmiştir. 
Mültecilerin ülke genelinde yasal zemin oluşturulmadan kayıtdışı çalıştırılmaları 
ucuz işçilik sorununu beraber getirmiş ve Türkiye’nin kendine özgü ekonomik 
politikalarını olumsuz etkilemiştir. Diğer taraftan kayıtdışı işçilerin sosyal 
güvenlik korumalarından yararlanamaması da altı çizilmesi gereken bir başka 
ekonomik sorundur. 

Bir iş adamının aşağıdaki ifadesi risklere ilişkin konuyu değerlendirmesi 
bakımından oldukça anlamlıdır: 

“Toplam ihracatımız geriliyor. Başka pazarlara yönelmek zorunda kaldık. Gaziantep olarak şuan 177 ülkeye ihracat yapıyoruz. 2023 yılı için biz işadamları olarak bir söz verdik: ‘30 Milyar Dolar ihracata ulaşacağız’ diye. Maalesef Irak’taki pazarı da kaybediyoruz. Suriye olayları çıkınca ihaleleri kaybetmeye başladık. Bu boşluğu İran doldurdu ve Irak pazarına iyice yerleşti. Türkiye, krizde taraf olunca Irak da bu konuda tarafını belli etti ve ticarette İran’dan yana oldu.” 

Bunun yanı sıra bölgede yaşanan karışıklık ve istikrarsızlık Türkiye’nin tüm 
Ortadoğu ülkeleriyle olan ticaret hacmini olumsuz olarak etkilemiştir. Gerek 
Suriye, gerekse bölgedeki diğer ülkelerle olan ekonomik işbirlikleri sarsıntıya 
uğramış, ithalat ve ihracat olumsuz etkilenmiştir. Buna karşın Suriyeli mültecilerin Türkiye’de bulunmaları ülkedeki ticari döngüyü, üretim maliyetlerini 
ve vasıfsız iş gücü piyasasını olumlu ölçüde etkilemiştir. 11 Ocak 2016 tarihli 
Bakanlar Kurulu Yönetmeliği ile geçici koruma altındaki Suriyeli mültecilere 
çalışma izni hakkı verilmesi yaşanan bazı sorunları giderebilecektir. 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,,

***

Suriye Krizinin Komşu Ülkelere Etkileri

 

Ferhat Pirinççi

2016-05-03

Suriye’de 2011 yılının Mart ayında patlak veren krizin kısa ve orta vadeli etkileri kendisini hissettirmeye devam ediyor. Özellikle radikal örgütlerin faaliyetleri ve Avrupa’ya yönelik Suriyeli mülteci akını nedeniyle Suriye krizi küresel bir sorun haline geldi. Dünya, Suriye krizinin doğrudan etkilerine 2016 yılı itibarıyla maruz kalıp bu etkileri tartışırken Suriye’ye komşu Türkiye, Irak, Ürdün ve Lübnan bu gerçek ile 2011 yılının başından beri yüzleşiyor. Suriye’ye komşu dört ülke, Suriyeli mülteciler ve DAEŞ ve diğer gruplar ile bağlantılı güvenlik risklerinin ötesinde Suriye krizinden kaynaklanan çeşitli meydan okumalarla mücadele etmeye çalışıyor.

Suriye krizinin komşu ülkeler üzerinde farklı boyutlarda ve derinliklerde etkisi oldu. Her bir ülkenin kendine özgü yapısı, krizin etkilerinin ve buna karşı verilen tepkilerin farklı olmasını kaçınılmaz hale getiriyor. Ancak krizin komşu ülkeler üzerindeki etkileri birbiriyle yakından ilişkili olduğu için söz konusu etkileri bir diğerinden tam olarak ayırmak mümkün değil ve hiçbir bölge ülkesinin Suriye krizinin etkilerinden bağışık olmadığını vurgulamak gerekir.

"Krizin en büyük yükünü Türkiye taşıyor"

Suriye krizinin etkileri, her bir ülke açısından karşılaştırmalı olarak değerlendirildiğinde göç açısından krizin en büyük yükünü Türkiye’nin çektiği gerçeği ile karşılaşılıyor. Suriye krizi nedeniyle Türkiye, günümüzde dünyada en fazla mülteci/sığınmacıya ev sahipliği yapan ülke konumunda. Türkiye’nin Suriye kaynaklı göçe yönelik politikası özü aynı kalmakla beraber uygulamalar açısından zaman içinde gelişti ve bu gelişme hep ilerlemeci bir şekilde oldu. AFAD, Kızılay, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Genelkurmay Başkanlığı başta olmak üzere bütün devlet kurumları entegre bir stratejiyle krizin göç etkisinin Suriyeliler ve Suriyelilerin yerleştiği bölgelerde yaşayan yerel halk açısından minimize edilmesi için çalıştı. Ayrıca bu süreç içinde STK’lar da kendisini geliştirerek söz konusu yükün azaltılmasına yardımcı oldu.

Ürdün, Türkiye ile kıyaslanmasa da gerek geçmişteki göç tecrübesi gerekse bağışçılardan aldığı yardımlar sayesinde Lübnan ve Irak’a göre daha sistemli mülteci politikası geliştirebildi. Ancak burada Türkiye ve Ürdün’ün göç etkisine yönelik önemli bir farkı var. Türkiye, ev sahipliği yaptığı Suriyeliler için uluslararası örgütler ve bağışçılardan minimal ölçüde destek aldı ve harcamaların büyük kısmını öz kaynaklarıyla gerçekleştirdi. Ürdün de ülkesindeki Suriyeliler için kendi kaynaklarından harcamalar yapmakla beraber uluslararası örgütler ve bağışçılardan anlamlı bir destek aldı.

Suriye krizinin göç etkisini ülkesine gelen Suriyeliler bağlamında en az hisseden ülke Irak oldu. Suriye’den nispi olarak çok az göç alsa da Suriye krizi ile ilişkili gelişmeler nedeniyle “Yerinden Edilmiş Kişiler” durumu Irak için önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Lübnan, krizin göç etkisini en fazla hisseden ülkelerden biri. Siyasi açıdan kırılgan yapısı krizin göç etkisine yönelik kapsamlı bir politika uygulanmasını engellerken, Lübnan’ın geçmişteki göç tecrübesi de Suriyelilere yönelik politikaların geliştirilmesinde etkili oldu.

Türkiye-Ürdün/ Irak-Lübnan karşılaştırmalı perspektifi

Suriye krizinin devlet yapısına etkisine karşılaştırmalı bir perspektiften bakıldığında, Türkiye ve Ürdün ile Irak ve Lübnan’ı ayrı kategoride değerlendirmek gerekir. Zira Türkiye ve Ürdün’deki devlet kurumlarının ve siyasi yapıların kriz öncesindeki durumu, krizin bu ülkelerdeki devlet yapılarını olumsuz etkilemesini engelledi. Aksine Türkiye ve Ürdün devlet yapılarının kurumsallığı, krizin bütün etkileriyle mücadelede önemli bir destek sağladı.

Irak ve Lübnan açısından ise durum aynı değil. 

Irak’ta Suriye krizinin başlamasından önce siyasi açıdan Maliki iktidarı devam ediyor olsa da devlet yapısında aksayan sorunlar vardı. Her şeyden önce ülke içinde kamu düzeni ve otoritesi tam olarak sağlanmış değildi. Böylesi bir ortamda Suriye kriziyle ilişkili olan DAEŞ'in Musul ve diğer bölgeleri işgali, Irak’taki devlet yapısının kırılgan durumunu gözler önüne serdi. Irak siyaseti, bu kırılgan yapıyı toparlamak için girişimlerde bulunsa da kısa vadede başarı sağladığı söylenemez.

Lübnan için de krizin devlet yapısına etkisi açısından durum pek iç açıcı değil. Suriye krizinin etkisini iyiden iyiye hissettirdiği bir dönemde geçici hükümetle idare edilen Lübnan, yerel aktörlerin Suriye krizine yönelik tutumlarından dolayı iç politikada ciddi sıkıntılarla karşılaştı. Yeni hükümet 2014 yılında kurulmuş olsa da siyasi açıdan kırılgan yapı, hükümetin Suriye krizine yönelik kapsamlı politikalar izlemesini engelliyor. 

Ayrıca Lübnan 2014 yılından beri yeni cumhurbaşkanı seçilebilmiş değil ve Parlamento seçimleri iki kez ötelenerek 2017 yılına ertelendi.

Suriye krizinin radikalleşmeye etkisi açısından Suriye’ye komşu dört ülkenin de farklı derecelerde etkilendiğini söylemek gerekir. Her bir ülkeden yabancı terörist savaşçı olarak DAEŞ, Nusra Cephesi veya PKK/YPG gibi terör örgütlerine katılımlar olmakla beraber, krizin kendisi ve krize yönelik uygulanan politikalar, bazı ülkelerin kendi içinde radikalleşme eğilimini arttırdı. Bu durumla ilişkili olarak Irak ve Lübnan’ın daha ön plana çıktığı söylenebilir. Zira Suriye krizi ve DAEŞ’le mücadele bağlamında Irak’ta uygulanan politikalar, toplumun bütün kesimlerinde radikalleşme eğilimini yükseltti. Lübnanlı aktörlerin Suriye krizinde taraf olması, özellikle Hizbullah’ın askeri angajmanı ülkedeki siyasal ve toplumsal kutuplaşmayı körükledi ve bu da zaman zaman sıcak çatışmaya varacak düzeyde toplumsal gerginlikleri beraberinde getirdi. Lübnan’da farklı toplumsal kesimler arasında zaten güçlü olan mezhepsel bilincin daha güçlendiği ve bu kesimlerin dinsel kimliklerine daha sıkı bağlandığı görülüyor. Lübnan’da radikalleşme ve güvenlik risklerine ilişkin bir diğer boyut Lübnan’a gelen Suriyeliler arasında radikalleşme açısından uygun zeminin olması ve bunun radikal gruplar tarafından istismar edilmesi olasılığı.

"Kitlesel yer değiştirmeler güvenlikten ziyade siyasal nitelikte"

Suriye krizinin güvenlik alanında Irak’a etkisi değerlendirildiğinde daha çok DAEŞ bağlantılı gelişmeler öne çıkar. DAEŞ, Irak kökenli bir örgüt olmasına rağmen DAEŞ’in güçlenmesine zemin sağlayan Suriye iç savaşı oldu. DAEŞ saldırıları ve DAEŞ’le mücadele süreci içinde her siyasal ve silahlı aktör krizi kendi lehine çevirmek ve fırsata dönüştürmek çabası içerisine girdi. Bu sürecin doğal sonucu, uzun süreli istikrarsızlık ve her grubun kontrol ettiği bölgede tehdit olarak gördüğü toplumsal kesimleri zorunlu göçe tabi tutması oldu. Irak’ta en ciddi güvenlik riski zorunlu göçe maruz kalan bu insanların uzun vadede ülkede istikrarsızlığın kaynağı olacağı gerçeği. Bu kitlesel yer değiştirmeler güvenlikten ziyade siyasal nitelikte. Siyasi amaç da kontrol edilen bölgede homojen bir demografik yapı oluşturuyor. Bu da zaten fiili anlamda parçalanma süreci içinde olan Irak’ta merkez kaç kuvvetleri ve parçalanmayı tetikleyebilir.

Suriye krizinin Ürdün’e siyasi ve güvenlik etkileri açısından bakıldığında Ürdün’ün Suriye’ye komşu ülkeler arasında bu açıdan en az olumsuz etkiye maruz kalmış ülke olduğunu söylemek mümkün. Bunun temel nedeni Ürdün’ün Suriye iç savaşına doğrudan müdahil olmamaya çalışması ve sınır güvenliği konusunda krizin başından itibaren hassas davranması etkili oldu. Irak, Lübnan ve Türkiye Suriye kaynaklı çok sayıda terör saldırısına maruz kalmışken Ürdün’de henüz böyle bir gelişme yaşanmadı. Ancak Ürdün bir taraftan istikrarlı görüntüsüne rağmen kendi içinde kırılgan bir yapıya da sahip. Bu nedenle Ürdün karar alıcıları ve güvenlik bürokrasisinin Suriye krizi nedeniyle tabiri caizse “diken üstünde” olduğu söylenebilir.

Dünyanın çeşitli ülkelerinden gelen yabancı terörist savaşçılar Türkiye üzerinden Suriye’ye ya da Suriye üzerinden kaynak ülkelerine geçmeye çalışıyor. Türkiye de sınır güvenliği için çok daha fazla enerji ve kaynak harcanmak durumunda kalıyor. Türkiye-Suriye sınırının belli bölümlerinde inşa edilen yüksek duvarlar, sınır bölgesinde askeri konuşlanmanın artırılmış olması ve sınırın teknolojik imkanlar kullanılarak denetlenmesine yönelik çaba ve yatırımlar bunlar arasında sayılabilir.

Türkiye-Suriye sınırı

Türkiye açısından Suriye krizi kaynaklı belki de en ciddi tehdit ise 910 kilometrelik Türkiye-Suriye sınırının Nisan 2016 itibarıyla yaklaşık 600 kilometresini Türkiye’ye karşı mücadele yürüten PKK terör örgütünün Suriye kolu YPG tarafından kontrol ediliyor olması. Bu, sınır güvenliği açısından bir risk durumu. Suriye’nin parçalanması ihtimali ve bunun Türkiye’nin toprak ve siyasal bütünlüğünü riske etmesi olasılığı, Suriye krizinin Türkiye açısından uzun vadeli güvenlik etkisini oluşturuyor.

Suriye krizinin sınır aşan etkileri giderek artan boyutta hissediliyor. Suriye krizi, DAEŞ ve mülteciler boyutu ile tüm dünyayı etkiliyor. Buna karşın Suriye dışında krizden birinci derecede etkilenen ülkeler bu ülkeye komşu olan Irak, Lübnan, Ürdün ve Türkiye olmuştur. Ancak her bir ülkenin kendi şahsına münhasır özellikleri, krizin bu ülkelere derinliği ve boyutları açısından farklı şekillerde sirayet etmesine neden oldu. Suriye krizinin kısa vadede sona ermesi halinde bile bölge ülkeleri üzerindeki etkilerinin bir anda ortadan kalkacağını söylemek güç. Bu nedenle Suriye iç savaşını sonlandırmanın ötesinde krizin Suriye’ye komşu ülkeler üzerindeki etkilerine yönelik de kapsamlı ve sürdürülebilir politikalar geliştirilmesine ihtiyaç var. Kriz uzadıkça bu ihtiyacın daha acil hale geldiği kaçınılmaz bir gerçek.

Bu yazı “Suriye Krizinin Komşu Ülkelere Etkileri” başlığıyla Anadolu Ajansı internet sitesinde yayınlanmıştır.

2016-05-03

http://www.orsam.org.tr/index.php/Content/Analiz/4701?s=orsam|turkish

.

 

SURİYE İÇ SAVAŞI VE TARİHİ GELİŞMELERİ, BÖLÜM 4

SURİYE  İÇ  SAVAŞI VE  TARİHİ GELİŞMELERİ,

BÖLÜM 4

İran’ın Suriye Politikası 


Uğur KÖROĞLU 

Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde geçtiğimiz yıl şiddetini arttıran, 
Tunus, Mısır ve Libya gibi ülkelerde uzun yıllardır iktidarda olan yöneticilerin 
devrilmeleri ile sonuçlanan ve uluslararası kamuoyu tarafından “Arap 
Baharı” diye adlandırılan süreç hem bölgede hem de küresel sistemde 
ciddi değişiklikler ve ciddi kırılmalar meydana getirmesi öngörülmektedir. 
Suriye’de 2011 Mart ayında başlayan ve şiddetini arttırarak şimdiye kadar 
devam eden çatışmalar bölgesel istikrarsızlığı tetikleyici bir hal almış 
durumdadır. Söz konusu gelişmelerin en yakından hissedildiği ülkelerin 
başında ise Türkiye, İran ve İsrail gelmektedir. Her üç ülkenin de bu 
gelişmeler karşısında farklı perspektiflere ve çıkarlara sahip olmaları Suriye 
konusunda farklı tutum geliştirmelerine ve sorunun daha da karmaşık 
bir hal almasına sebep olmaktadır. Özellikle bölgenin Türkiye ve İran’ın 
söz konusu soruna ilişkin yaklaşımları, Suriye’deki gelişmelerin alacağı 
seyri yakından etkilemektedir. İki ülkenin soruna yönelik geliştirdikleri 
politikalardaki farklılıkların sağlıklı bir biçimde değerlendirilebilmesi, İran-
Suriye ilişkilerinin tarihsel seyrinin kısaca gözden geçirilmesiyle mümkün 
olabilir. 

1979 İran İslam Devrimi’nden Sonra İran-Suriye İlişkileri 

İran, İmam Humeyni önderliğinde gerçekleştirilen 1979 İslam Devrimi’nden 
sonra Suriye ile münasebetlerini şahlık dönemine nazaran ciddi biçimde 
geliştirmiştir. Suriye, İran İslam Devrimi’nden sonra İran’ın Arap Dünyası 
içerisinde ilişkilerinin en iyi olduğu ülke olarak ön plana çıkmıştır. İki 
ülkeyi, Arap-Fars çekişmesi, dünyadan izolasyon vb. tüm olumsuz etkenlere 
rağmen, bir araya getiren sebep(ler) dönemlendirilmek suretiyle şu şekilde 
özetlenebilir: 


1-1979-1982: İran’da meydana gelen İslam Devrimi’nin (10 Şubat 1979) ilk 
dönemleri Camp David Sözleşmesi’nin (17. 09. 1978) hemen sonrasına 
ve bu sözleşmeyi esas alan Mısır-İsrail Barış Antlaşması’nın da (26. 

03. 1979) hemen öncesine denk gelmekteydi. Adı geçen antlaşmanın 
ardından Mısır’ın ve diğer bazı Arap ülkelerinin İsrail karşıtlığına resmi 
olarak son vermelerinin sonucunda Suriye’nin yalnızlığa düşmesi, 
buna karşılık İran’ın daha devrimin ilk aylarında İsrail büyükelçiliğini 
kapatarak binasını da Filistin elçiliği için tahsis etmesi ve Filistin’e tam 
destek sözü vermesi gibi gelişmelerden dolayı Suriye ile İran arasında 
hızlı bir yakınlaşma başlamıştı. Devrimi tanıyan ilk Arap ülkesinin Suriye 
olması ve Hafız Esed’in Ayetullah Humeyni’ye tebriklerini bildirmesi, söz 
konusu yakınlaşmanın düzeyini göstermesi açısından önemlidir. İran’ın 
da, gerek İslami bir rejime geçmesi gerekse devrimin hemen akabinde 
başlayan İsrail karşıtlığı nedeniyle yaşadığı/yaşayabileceği izolasyon 
durumunu aşmak açısından Suriye ile yakınlaşması ve Suriye’nin 
desteğini kazanması gerekmekteydi. 1979 yılında Irak’ta iktidarı ele 
geçiren Saddam Hüseyin’in kaygı verici kişisel özellikleri ve İran 
topraklarının bir kısmını 22 Eylül 1980 tarihinde işgal ederek başlattığı 
savaş Suriye tarafından endişeyle karşılandı. Saddam’ın olası bir zaferin 
ardından kendi ülkesine de saldıracağını düşünen ve Irak’ın da Arap 
liderliğinde söz sahibi olması ihtimali karşısında Suriye yönetimi, yaklaşık 
sekiz yıl sürecek savaşta resmi olarak İran’ı destekleyen tek Arap ülkesi, 
hatta dünyadaki tek ülke konumundaydı. 
2-1982-1985: Bu yılların başında İsrail, Lübnan’ın güneyini işgal etmişti. 
Suriye için zaten tehdit olan İsrail, bu sefer farklı bir cepheden kendisine 
yaklaşıyordu. Tam da bu sırada İran destekli Hizbullah’ın kurulması17 
ve derhal İsrail ile ABD güçlerine karşı eylemlerde bulunması 
İran’la ilişkileri daha da sağlamlaştırmıştı. 

3-1985-1988: Lübnan’da başlayan iç savaşta Suriye’nin Şii Emel Örgütü’nü, 
İran’ın ise Hizbullah’ı desteklemesi ve iki örgütün aralarında yaşanan 
çatışmalar ilişkileri gerginleştirse de, 1988’de, karşılıklı çabalar ve çeşitli 
gelişmeler sonucu iki ülkenin arası yeniden düzelme eğilimine girdi. 

4-1988-1991: İran-Irak savaşının bittiği bu dönemin başlarında, Lübnan’da 
işbaşına gelen başkan Michel Aoun’un Suriye karşıtı eylemeleri ve Irak’ın 
Kuveyt’i işgalini öne sürerek bölgeye giren ABD silahlı kuvvetlerinin 
Suriye’yi tedirgin etmesi iki ülke arasındaki ilişkilerin yeniden ivme 
kazanmasını sağladı. 



1985-1988: Lübnan’da başlayan iç savaşta Suriye’nin Şii Emel Örgütü ’nü, İran’ın ise Hizbullah’ı desteklemesi ve iki örgütün aralarında yaşanan çatışmalar ilişkileri gerginleştirse de, 1988’de, karşılıklı 
çabalar ve çeşitli gelişmeler sonucu iki ülkenin arası yeniden düzelme 
eğilimine girdi. 


1991-2003: Bu görece uzun süreyi taraflar daha çok silahlanma 
konusunda birbirlerine yardım ederek geçirdiler. Nitekim 2000 
yılında Hizbullah’ın yoğun mücadelesi sonucu İsrail’in, Güney Lübnan’dan çekilmek zorunda kalması bu çabaların iki ülke 
açısından olumlu bir sonucudur. 


5-1991-2003: Bu görece uzun süreyi taraflar daha çok silahlanma 
konusunda birbirlerine yardım ederek geçirdiler. Hizbullah ve 
Hamas’ı takviye ederek İsrail’e baskıyı arttırmak için uğraştılar. Nitekim 
2000 yılında Hizbullah’ın yoğun mücadelesi sonucu İsrail’in, Güney 
Lübnan’dan çekilmek zorunda kalması bu çabaların iki ülke açısından 
olumlu bir sonucudur.18 

6-2003-…: Bu dönemde başlayan İkinci Körfez Savaşı’nın ardından iki 
ülkenin de ortak düşman olarak gördüğü Saddam’ın devrilmesi Suriye ve 
İran açısından olumlu ve siyasi kazanım olarak karşılandı. Buna karşılık, 
ABD’nin “teröre karşı savaş” söylemi çerçevesinde iki ülkeyi de hedef 
tahtasına oturtması İran ve Suriye arasında belirli bir endişe yarattı. Bu nedenle, her iki ülke de Irak bağlamında ortak bir siyaset izlemeye başladı. 
İran, Irak’ta büyük çoğunluğunu Şiilerin teşkil ettiği Amerikan karşıtı 
grupları destekleyerek kontrolü Amerika’ya kaptırmamaya çabalarken, 
Suriye’nin gayretleri ise, olası tehdit ve müdahaleleri önlemek için Irak’ı 
dönem dönem sınırını kapatmaya kadar zorladı. Bu dönemin şüphesiz 
ki en çarpıcı gelişmesi 2006 yılında İsrail’in Güney Lübnan’a saldırarak 
Hizbullah’la savaşa girmesidir. Seyyid Ali Hamanei’ye yakınlığı malum 
olan Hizbullah’ın bu savaştan adı konulmamış bir zaferle çıkması, Suriye 
yönetimi ve halkının İran’a karşı sempatisini ve güvenini arttıran büyük 
bir etken olmuştur.19 

Neticede bu önemli kırılma-birleşme dönemleri ve barındırdığı olaylar, 
her iki ülkenin ilişkilerinin bir tür ‘kader ortaklığı’ veya en azından ‘mantık 
evliliği’20 düzeyinde ilerlemesine katkıda bulunmuştur. Söz konusu siyasi 
gelişmeler özellikle İran’ın ekonomik açıdan Suriye’ye büyük destek 
vermesini de beraberinde getirmiş, bu kapsamda Suriye’ye düşük maliyetli 
petrol ve ürünleri ile doğal gaz vb ihracatın yapılmasını sağlamıştır. 

2011 Suriye Olayları ve İran’ın Tutumu 

2011 yılı başlarında Arap Baharı tüm bölgeyi ve dünyayı etkilerken gözler 
doğal olarak Suriye’ye de çevrilmişti. Burada da bir devrim, değişim veya 
dönüşüm olacak mıydı? Diğer Arap ülkelerine göre birkaç ay gecikmeli de 
olsa, Suriye’de de bir takım olaylar patlak vermişti. Batı ülkeleri, Türkiye 
ve bazı Arap medyası ile siyasileri bu olayları, diğer ayaklanmalar gibi bir 
özgürlük ve demokrasi hareketi şeklinde görüp yorumlamışlarsa da, İran’ın 
konuya bakışı çok farklı olmuştur. 

İran İslâm Devrimi sonrasında uygulanan “Yeşil Kuşak” politikası ile bölgede 
tecrit edilmeye çalışılan İran yönetimi, İsrail’den ve İsrail üzerinden Batılı 
ülkelerden, özellikle ABD’den tehdit algılamaktadır. Ortadoğu ve Kuzey 
Afrika ülkeleri ile Suriye’deki olaylar patlak vermeden önce Suriye Devlet 
Başkanı Beşşar Esed’in kendisini ziyareti sırasında bir demeç veren İran dinî 
lideri Ayetullah Ali Hamanei “…Batı’lı ülkeler ve özellikle de Amerika hem 
bölgede ve hem de kendi içerisinde çeşitli sorunlarla karşı karşıya olup, 
bölgede ve hatta Lübnan’da dahi herhangi bir başarı sağlayamamıştır. 
Bu şartlar altında İran, Suriye, Irak ve Türkiye arasında bir dayanışma 
ve işbirliği ortamının sağlanması bölgenin yararınadır…” cümleleriyle 
bu durumu net bir biçimde ifade etmiştir. Aynı toplantıda Hamanei “… 
İran İslam Cumhuriyeti ve Suriye ortak bir siperde yer almışlardır ve 
ortak hedeflere sahiptirler…” diyerek İran ve Suriye arasındaki ilişkilerin 
dayandığı stratejik temele işaret etmiştir. Suriye olaylarının Türkiye ile derin 
bir ayrılığa dönüşmesi, Türkiye’ye bir parçası konuşlandırılan NATO füze 
savunma sisteminin İran tarafından şüpheyle karşılanması gibi hususlar 
İran-Türkiye ilişkilerinde ufak çaplı bir krize de sebep olmuştur. 

İran, Suriye’de yaşanan gelişmeleri dış destekli bir proje olarak 
değerlendirmektedir. İran dinî lideri Ayetullah Ali Hamanei’nin Bi’set 
Bayramı dolayısıyla yaptığı konuşmada Suriye olaylarını 
“…Amerikalılar bölgede Mısır, Tunus, Yemen ve Libya’daki olayların benzerini çıkartmayı amaçlamış olup, direniş cephesindeki Suriye’yi karıştırmak peşindeler. 
Ancak Suriye’deki olayların mahiyeti, bölge ülkelerindeki gelişmelerden 
tamamen farklıdır. Bölge ülkelerindeki İslami uyanışın özü, anti-siyonist ve 
anti-Amerikancı bir harekete dayanmaktadır. Ancak Suriye’deki olaylarda 
Amerika ve İsrail’in parmağı açıkça görülmekte olup, biz İran halkının bu 
bağlamdaki mantığı ve kriteri şudur ki, her nerede Amerika ve Siyonizm 
lehine slogan atılırsa, bu hareket sapmaya uğramıştır. Elbette İran halkı ve 
İslam nizamının bu mantık ve kritere dayalı direnişi düşmanı öfkelendirmekte 
ve onların komplolarının artmasına yol açmaktadır. Ancak, dirençli İran 
halkı mevcut duruşunu gevşeklik göstermeksizin sürdürecektir…” şeklinde 
değerlendirmesi İran’ın Suriye politikasını anlamayı kolaylaştırmaktadır. Bu 
çerçevede Türkiye Başbakanı R. Tayyip Erdoğan ve beraberindeki heyetin 
İran’da kabulü sırasında da Suriye halkı lehine olan her türlü reformu 
desteklediklerinin altını çizen Hamanei İran’ın Suriye’yi desteklemesinin 
en önemli sebebi olarak Suriye’nin Siyonist direniş çizgisinde yer alıyor 
olmasını göstermiş ve Suriye’de başlayan reform sürecinin devam etmesi 
gerektiğini ifade etmiştir.21 

İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın konuyla ilgili görüşleri 
ise,‘Rehber’in sözlerinden çok farklı olmamakla birlikte, bazen daha 
politik manevralarla sergilendiği bazen de İran’daki genel kabulün aksine 
Suriye’deki göstericilere şiddet uygulandığını kabul eder bir nitelik taşıdığı 
için önemlidir. 

Başbakan R. Tayyip Erdoğan ve beraberindeki heyetin İran’da kabulü sırasında da Suriye halkı lehine olan her türlü reformu  destekledikleri nin altını çizen Hamanei İran’ın Suriye’yi desteklemesinin en önemli sebebi olarak Suriye’nin Siyonist direniş çizgisinde yer alıyor olmasını 
göstermiştir. 


Suriye olaylarının başlangıcında ve ortalarında daha ihtiyatlı bir dil kullanan Ahmedinejad, bugün gelinen noktada, Suriye yönetimini ve halkını, ayaklanmaları iyi bir şekilde idare etmelerinden dolayı tebrik 
etmiş ve Batının bir tuzağı olarak değerlendirdiği bu oyuna gelinmemesi nin sevindirici olduğunu belirtmiştir. 



Örneğin Rusya Cumhurbaşkanı Medvedev ile yaptığı telefon görüşmesinde, Suriye’deki olayların çözümünü ve gerekli reformları yine Suriyelilerin yapması gerektiğini, dışarıdan müdahale olmamasının önemini vurgulamıştır.22 Ahmedinejad, benzeri ifadeleri BM genel sekreteriyle görüşmesinde de dile getirmiştir.23 Buna karşılık Ahmedinejad, Beşşar Esad’la bir görüşmesi sırasında isyancılara karşı şiddet uygulanmasına son vermesini ve askeri güçle hiçbir meselenin halledilemeyeceğini beyan etmiştir.24 Suriye olaylarının başlangıcında ve ortalarında daha ihtiyatlı bir dil kullanan Ahmedinejad, bugün gelinen noktada ise, Suriye yönetimini ve halkını, ayaklanmaları iyi bir şekilde idare etmelerinden dolayı tebrik etmiş ve Batı’nın bir tuzağı olarak değerlendirdiği bu oyuna gelinmemesinin sevindirici olduğunu belirtmiştir.25 

İran İslam Cumhuriyeti’nin diğer yetkili makamları da Suriye’deki kalkışma 
ve karışıklılar hususunda Ali Hamanei ve Ahmedinejad’ın görüşleriyle 
aynı veya yakın doğrultudaki fikirlerini zaman zaman dile getirmişlerdir. 
Bunlardan biri de İran’ın, Arap ve Afrika ülkelerinden sorumlu dışişleri 
bakan yardımcısı Hüseyin Emirallahiyan’dır. Bir Türk gazeteci tarafından 
Türk dışişlerinin son günlerdeki çıkışları hakkında kendisine yöneltilen bir 
soru üzerine; İran’ın her yönden Suriye’yi desteklemeye devam edeceğini 
ve Suriye halkının Esed’in himayesi altında istenilen reformlara sağlam bir 
şekilde ulaşacağını beyan eden Emirallahiyan, buna karşılık muhaliflerin 
silahlandırılmamasının da şart olduğunu söylemiştir. Aynı yetkili bir başka 
görüşmesinde ise “İran’ın kırmızı çizgisi, Suriye halkı içindeki grupların 
birbirlerini öldürmeleri ve ülkeye dışarıdan askeri müdahale olmamasıdır” 
diyerek düşüncelerini dile getirmiştir.26 İran’ın BM daimi temsilcisi 
Muhammed Hezai de, Suriye halkının reform sürecinde gösterebileceği 
sabırsızlığın bölgeye felaket getireceğini ileri sürmüştür.27 Dışişleri bakanı 
Ali Ekber Salihi, ‘direniş’28 hareketinin sonuna kadar süreceği mesajını 
iletmiştir.29 

Bu veriler ışığında bakıldığında, küçük farklar/farklılıklar dışında, İran’ın 
resmi söyleminde kendi içinde herhangi bir ayrılığın bulunmadığı ve kendi 
içerisinde bir tutarlığa sahip olduğu görülmektedir. Çeşitli devlet yetkilileri 
ve milletvekillerinden oluşan ve bu noktada farklı düşünen küçük bir azınlık 
grubu olsa da, güçlü olamayışları ve söylemlerinin süreksizliği onları 
akamete ve etkisizliğe uğratmaktadır. 

Yukarıda bahsi geçen siyasal kişiler ve onların oluşturduğu kurumsal 
yapıların görüşlerinin yanısıra, göz ardı edilmemesi gereken bir unsur da, 
şüphesiz ki İran halkıdır. İran halkı genel olarak devletin resmi görüşlerini 
benimsemekle beraber, özellikle ‘yeşil hareket’e destek verenlerin ve diğer 
görüşlerdeki bazı grupların, ülkelerinin Suriye’ye yardım etmesini daha 
çok ekonomik yönlerden eleştirdiği ve zaman zaman seslerini yükselttiği 
görülmektedir. 

Bütün bunların dışında bir de gücü artık son zamanlarda iyice artan sosyal 
medya, video paylaşım siteleri vb. türden internet ortamlarında konuyla 
ilgili son derece zengin bir kaynak bulunmaktadır. ‘İslam Devrimi’ ve Suriye 
yönetimi taraftarlarının kendilerini haklı göstermek üzere yoğun çaba 
harcadıkları bu sitelerde, daha çok Batı ve Suriye yönetimi karşıtlarının 
dünya medyasına sundukları görüntülerin sahteliği, bütün olup bitenin 
aslında bir komplo ve göz boyamadan ibaret olduğu iddia edilmektedir. 

Buraya kadar sunmaya çalıştığımız bilgiler ışığında, İran’ın Suriye olaylarına 
bakışının, özellikle resmi makamlar bağlamında ortak bir söyleme yaslandığını 
söylemek mümkündür. Tüm bunların dışında gerek İranlı yetkililerin 
yaptıkları gayrı resmi konuşmalardan gerekse ‘Devrim’ (İran İslam Devrimi) 
ve Suriye taraftarlarının aralarında yaptıkları konuşmalardan, aslında 
Suriye’de hemen hemen hiçbir büyük halk ayaklanmasının yaşanmadığı, 
katliamları yapanların bilakis göstericiler olduğu, bu göstericilerin çoğunun 
halk tarafından tanınmadığı, dışarıdan veya Filistinli göçmenlerden parayla 
tutulan adamlar30 oldukları yönünde genel bir kanaat çıkarmak mümkündür. 
Bu kesimlere göre, Suriye olayları, dini inanç ve mezhep farklılıklarını 
bahane eden, ama aslında ABD, İsrail ve genel olarak Batı’nın31 kışkırttığı, 
bizzat para verip silahlandırdığı bir grup teröristin çıkarttığı olaylardan 
öteye bir şey değildir. Hatta Suriye ordusundan ayrılan 2500 kadar askerin 
“Muaviye Tugayları” adıyla birlikler kurmaları doğrultusundaki söylentiler32 
ve benzeri iddialar kendilerinin bu tezlerini daha da güçlendiriyor. Çünkü 
hiçbir aklı başında Sünni’nin yapmayacağı bu anlamsız isimlendirmenin 
telaffuzu bile, karşı tarafı tahrik etmeye yetmektedir. 

Suriye sorunu kapsamında, bütün bu reel-politik söylem ve iddiaların 
yanısıra, ilgili çevrelerce pek gündeme getirilmeyen meselenin teo-politik 
boyutuna da değinmek gerekmektedir. Bu boyutu, her ne kadar bilimsel 
bir şekilde ortaya koymak en azından şimdilik mümkün olmasa da, Mehdi 
inancının İslam âlemindeki, ama özellikle Şiiler arasındaki öneminin de İran-
Suriye ilişkilerinde bir belirleyicilik payı olduğu düşünebilir. Aslında Mehdi 
inancını ve onun gelişini beklemeyi inançlarının merkezine oturtmuş bir 
ulema kadrosunun en üst düzey yöneticileri oluşturduğu İran’da bu husus 
kesinlikle görmezden gelinmemelidir. Resmi makamlarca doğrudan ‘İmam 
Mehdi geliyor, çok yakında gelecek’33 tarzında sözler sarfedilmemiş olsa 
da, bölgenin ve dünyanın yakın bir süre zarfında barışa ereceği, İsrail’in 
ortadan kalkacağı, şu anki neslin bu büyük uyanışa tanıklık edeceği yönünde 
resmi makamların söylediği sözler Mehdi’ye bir işaret olarak yorumlanabilir.

İran halkı genel olarak devletin resmi görüşlerini benimsemekle 
beraber, özellikle ‘yeşil hareket’e destek verenlerin ve diğer görüşlerdeki bazı grupların, ülkelerinin Suriye’ye yardım etmesini daha 
çok ekonomik yönlerden eleştirdiği ve zaman zaman seslerini yükselttiği görülmektedir. 


En çok öne çıkan görüşİran’ın aslında tarihsel arkaplanına dayalı devlet geleneğinin dünyadaki bütün gelişmelere yansıyor oluşudur. 
Bu görüşü savunanlar bir İslam devleti de olsa İran’ın aslında ulusal çıkarlarını düşünen ve derin amaçları olan bir devlet olduğu görüştür. 



Sonuç ve Değerlendirme 

Bütün bu veriler ve bilgiler ışığında, İran’ın Suriye’deki rejime sahip 
çıkmaya ve bu rejimle ortaklığını sürdürmeye devam edeceğini söylemek 
mümkündür. Suriye’deki olayların üzerinden bir yılı aşkın bir süre geçmesine 
rağmen, İran’ın aksi bir davranış sergilememiş olması ve hatta bu ülkeyle 
birçok yeni yatırım ve ticaret anlaşması yapması 
İran’ın Suriye yönetimine 
desteğinin süreceğini göstermektedir. Ancak daha önce değinildiği gibi, 
İran, Suriye’yi hatasız bir ülke olarak da görmemekte, aksine halkın samimi 
isteklerine bir an önce olumlu cevaplar verilmesi noktasında Esed’i ve diğer 
yetkilileri uyarmaktadır. Ancak İran, Suriye’deki reformların zaman alacağını 
ve halkın sabırlı olması gerektiğini düşünmektedir. Bu noktada, İran’ın 
hassasiyetinin daha çok samimi talepleri olan halk ile dışarıdan destekli 
‘Siyonist’ planlara alet edilen ‘sözde halk’ arasında yapılan bir ayrıma dayalı 
olarak şekillendiğini söylemek mümkündür. Ayrıca İran’ın dünya genelinde 
‘mustazafların’ ve özelde İslam ülkeleri için ‘İslami’ kesimin yanında olduğu 
yönündeki söylem de bu ülkenin Suriye olaylarıyla ilgili dünyaya vermek 
istediği imaj ve mesajın önemli göstergeleridir. 

Buraya kadar anlatılanlar, yazının başlığı da göz önünde bulundurularak 
mümkün olduğunca objektif bir biçimde İran resmi makamlarının 
Suriye’de yaşanan gelişmelere bakışını yansıtmaya çalışmıştır. Bununla 
beraber daha sağlıklı bir analiz için İran’ın resmi söylemleri dışında İran 
dışından uzmanların görüşleri, yorumları ve yaşanmış gerçeklerle olayların 
değerlendirilmesinin gerektiği açıktır. 

Bu bağlamda en çok öne çıkan görüşİran’ın aslında tarihsel arkaplanına 
dayalı devlet geleneğinin dünyadaki bütün gelişmelere yansıyor oluşudur. 
Bu görüşü savunanlar bir İslam devleti de olsa İran’ın aslında ulusal 
çıkarlarını düşünen ve derin amaçları olan bir devlet olduğu görüştür. Bu 
çıkarlar içerisinde dünyadan izole edilmek pahasına da olsa kendine has 
bir yönetim biçimi ve dış politika uygulamaları ortaya koyarak ABD ve diğer 
büyük güçlere karşı farklıbir model olarak dünya sahnesinde yer almak isteyişi 
de bu tezin dayanakları arasında değerlendirilebilir. Bu noktada akla şu 
sorular gelebilir: yukarıda verilen İranlı resmi makamların genel görüşlerine 
göre Suriye’ye desteğin asıl gayesi Suriye’nin Siyonizm karşısındaki duruşu, 


Filistin ve Lübnan’a (özelde Hizbullah’a) sağladığı destek olduğuna göre bu 
‘ulusal çıkarlar’ Lübnan ve Filistin’i de kapsamaktadır; bölgenin demografik 
yapısının ezici çoğunluğunu Arapların oluşturması, etnik olarak daha çok 
Farsî ve Türkî temellere dayalı 

İran’ın hangi planı dahilinde yer alabilir? 

Ayrıca adı geçen üç ülkenin ekonomik durumları ve stratejik konumları gibi 
etmenler göz önünde bulundurulduğunda neredeyse hiçbir cazibeleri 
olmamasına ve alternatifi ülkeler (en başta Türkiye) zaten mevcut olmasına 
rağmen İran, niçin son derece yüklü miktardaki maddi kaynağını adı geçen 
bölgelere akıtmaktadır? Bunun yerine İsrail’e, Suriye ve İran’ın vereceği 
küçük tavizler iki ülkenin de reel olarak daha çok yararına olmaz mı? Ayrıca 
ulusal çıkarlardan kasıt topyekûn bir İran ulusunun mu yoksa Fars eksenli bir 
ulusalcılığın çıkarları mı? İran’ın da her ülke gibi modern devletler sisteminin 
bir gereği olan ulusal çıkarlarının olması doğaldır ancak bu çıkarların neler 
olduğunun somut ve destekli bir şekilde yukarıda arz edilen ve/veya farklı 
soruları da kapsayarak acilen cevaplanması gerekmektedir ki konuya ilgili 
ülkeler bölge ve dünya barışına daha yapıcı eleştirilerde bulunabilsin. 

Bir diğer görüşe göre ise İran, aslında evrensel bir insani ve/veya İslami 
kaygı taşımamakta aksine sadece Şiiliğin gelişmesi ve yayılması için 
çalışmaktadır, Suriye yönetimine de desteği bu yüzdendir. Bahsi geçen 
görüşü savunanların en önemli argümanları: ‘Madem İran’ın evrensel insani 
ve İslami kaygıları var o halde niçin Sünni Çeçenistan ve Çin’deki Uygurlara 
yönelik destek vermemiştir?’. Son derece haklı görünen bu argümana karşı, 
nüfusunun ağırlıklı çoğunluğu Şii olan Azerbaycan Cumhuriyeti’ne İran’ın 
hiç de olumlu olmayan genel yaklaşımı, Azerbaycan-Ermenistan savaşında 
Azerbaycan’a destek vermeyişi, hatta 2001 yılında Hazar denizi üzerinde 
savaş uçaklarını uçurtan İran’ın Azerbaycan’a gözdağı vermesi, Irak’taki 
Şiilere – ki Irak Şiiliği ile İran Şiiliğinin yapısı hemen hemen aynıdır - kayıtsız 
şartsız destek vermemesi, bazen de onlarla fikirsel çatışmalara düşmesi 
cevaplanmaya muhtaç önemli sorular olarak ortaya çıkmaktadır. Şiilik 
eksenli düşüncenin Suriye ayağında ise oradaki Şii/Alevi olarak nitelenen/ 
adlandırılan azınlığın İran tarafından ne derece İslam dairesinde görüldüğü 
ve kendilerine ne kadar yakın buldukları sorunsalı yer almaktadır. 

İran’ın her ne kadar ‘Suriye Alevileri’ olarak bilinen Nusayrileri defalarca 
Şiileştirmek yönünde atılımları34 olmuşsa da Nusayrilerin buna pek de sıcak 
bakmadıkları bilinmektedir. Dolayısıyla Nusayrilere göre – ama sadece 
göreli olarak -Şiiliğe daha yakın Türkiye Alevilerine karşı bile mesafeli ve 
şüpheli yaklaşan İran siyasileri ve din adamlarının Suriye Alevilerini ne 
derece kendi Şii inançlarına uygun olarak benimsedikleri muammadır. 


İran’ın da her ülke gibi modern devletler sisteminin bir gereği olan 
ulusal çıkarlarının olması doğaldır ancak bu çıkarların neler olduğunun 
somut ve destekli bir şekilde yukarıda arz edilen ve/veya farklı soruları da kapsayarak acilen cevaplanması gerekmektedir. 


Bütün bu belirtilen hususlar İran’ın, -göreli dahi olsa -Şiiliğe yakın duran mezhep, inanç ve tarikat gibi yapılara yakın durduğu gerçeğini 
değiştirmemektedir. 
Bununla beraber arz edilen soru işaretlerini ortadan kaldırmak ise daha 
detaylı çalışmaları gerektirmektedir. 


Ancak bütün bu belirtilen hususlar İran’ın, - göreli dahi olsa - Şiiliğe yakın 
duran mezhep, inanç ve tarikat gibi yapılara yakın durduğu gerçeğini 
değiştirmemektedir. Bununla beraber arz edilen soru işaretlerini ortadan 
kaldırmak ise daha detaylı çalışmaları gerektirmektedir. 

İsrail ile aslında danışıklı bir dövüş içinde bulunarak bölgede İran ve İsrail’in 
birbirlerini destekleri yönünde henüz söylenti boyutunda komplo teorilerini 
de çalışmanın bu kısmına eklemek gerekir. 

Yukarıda sunulan üç ana görüşe ayrı ayrı inanlar olduğu gibi üçünün 
birden de geçerli olduğunu kabul edenler bulunmaktadır. İran İslam 
Cumhuriyeti’nin resmi söyleminin karşıtı olan ve İran’ın uluslararası 
arenada tavır ve tutumlarını açıklamaya yönelik yukarıda sözü edilen teori 
ve düşüncelerin somut olarak dile getirilişi son Suriye olaylarının ardından 
daha da belirginleşmeye başlamışsa da, yine yukarıda sorulan soruların 
henüz net cevaplarının olmayışı ve bu teorilerin/fikirlerin başka açılardan 
da İran politikalarının seyrini tanımlamada yetersiz kalmaktadır. Bu soruların 
cevaplanması ve teorilerin açıklığa kavuşturulması bölge ile konuya 
müdahil diğer ülkelerin buna bağlı olarak da İran’ın kendisinin eylem ve 
politikalarına olumlu yönde katkı yapacağı muhakkaktır. 



Suriye’de Kriz ve Uluslararası Hukuk 

Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK 

Suriye’de merkezi yönetime karşı başlayan isyanın üzerinden bir yıldan fazla 
bir zaman geçmesine rağmen ülkede çatışma durumunu sona erdirecek bir 
çözüm henüz ufukta görünmüyor. Esed rejimi katliam yapmak ve isyancılara 
karşı aşırı güç kullanmakla suçlanırken gerek uluslararası toplum ve gerekse 
de konu ile yakından ilgilenmesi beklenen İslam dünyası veya bölge 
ülkeleri sorunu ve ihtilafı sonlandıracak bir yol haritası çizemiyor. İçinde 
askeri seçeneklerin de dahil olduğu uç öneriler veya zorlayıcı önlemler ise 
şimdiye değin siyasi öncelik ve hesaplar nedeniyle de masa dışında tutuldu. 
Bu süreçte ise uluslararası hukukun kriz konusunda ne gibi önerilerinin veya 
çözümlerinin olabileceği tartışıldı. 

Kimilerine göre uluslararası hukukun ilgili mekanizma ve kuralları 
Suriye’deki insanlık dramına müdahale etmek ve Esed rejimine karşı etkili 
önlemler almak için elverişli iken kimilerine göre ise uluslararası hukuk 
kuvvet kullanmayı öngören çözümleri dışlayıcı bir işlev görüyor. Bu görüşe 
göre, zorlayıcı önlemlerde ısrar etmek uluslararası hukuku kötüye kullanmak 
anlamına geleceği gibi meşru bir dayanak ve zeminden de mahrumiyete 
de işaret ediyor. Büyük ölçüde hangi siyasi tutumun benimsendiğine bağlı 
olarak farklı bir rol atfedilen uluslararası hukuk bu yönüyle bakıldığında 
ilginç bir ikilem sunuyor. Bir yönüyle siyasi kaygılardan bağımsız normatif 
bir çerçeve sunması beklenen uluslararası hukuk kurum ve mekanizmaları, 
bir taraftan da aslında sahici ve kalıcı çözümler için siyasi realiteleri de 
dikkate almak zorunda kalıyor. 

Bu açıdan bakıldığında aslında Suriye ilginç bir örnek teşkil ediyor. Bir 
taraftan Suriye’ye yönelik etkin tedbirler alınmasını isteyenler uluslararası 
hukuka atıfta bulunurken, bir taraftan da Suriye’deki rejime karşı eylemsizliği 
savunanlar da bunun uluslararası hukukun bir gereği olduğunu ifade ediyor. 


Esed rejimi katliam yapmak ve isyancılara karşı aşırı güç kullanmakla 
suçlanırken gerek uluslararası toplum ve gerekse de konu ile yakından 
ilgilenmesi beklenen İslam dünyası veya bölge ülkeleri sorunu ve ihtilafı sonlandıracak bir yol haritası çizemiyor. 

İnsancıl hukukun en önemli kaynağı olan Cenevre Sözleşmeleri’nin 
ortak üçüncü maddesi “uluslar arası nitelikli olmayan silahlı çatışma” (armed conflict not of an international character) durumunda da 
devletin sorumlu olduğu bazı noktaların altını çiziyor. 


Buna ilave olarak, durum ne olursa olsun, uluslararası hukuk şu veya bu şekilde siyasi gidişatı ve konjonktürü dikkate almak zorunda. Diğer bir ifadeyle, bir yönüyle uluslararası hukuk mekanizmalarının devreye girmesini ve dikkate alınmasını siyasi tercihler ve gelişmeler belirleyebiliyor. Uluslararası hukukun uluslararası politika ile bu yakından ilişkisini netleştirdikten sonra Suriye örneğinde uluslararası hukukun imkânlarının anlaşılması biraz daha kolaylaşabilir. 

Bu noktada ama Suriye’deki kriz ile ilgili olarak uygulanabilecek hukukun 
tespit edilmesi önem kazanıyor. Krizde işlenen bireysel suçlar ile ilgili 
sorumluluk ve buna bağlı olarak yapılacak kovuşturmalar mesela uluslararası 
ceza hukukunun konusu iken Suriye devletinin veya merkezi hükümetinin 
sorumlu tutulabilmesi veya işlenen kitlesel suçlara yönelik etkin tedbirler 
alınabilmesi genel uluslararası hukukun ilgi alanına giriyor. Ve yine mesela 
insancıl hukukun tatbik edilebilmesi ise bir çatışmanın varlığını gerektiriyor. 
Dolayısıyla uluslararası hukukun Suriye krizinde hangi imkanlara sahip 
olduğu, spesifik olarak hangi soruna odaklanıldığı na göre değişiklik arz 
edebilmekte. Bu nedenle de özellikle devlet sorumluluğu ile bireysel cezai 
sorumluluğu birbirinden ayırt etmek gerekiyor. 

Bireysel sorumluluk bağlamında bakıldığında Suriye’deki olaylara veya 
ihlallere tatbik edilebilecek iki tür hukukun olduğu söylenebilir. Bunlar 
uluslararası insancıl hukuk ile uluslararası ceza hukukudur. Gerek insancıl 
hukuk ve gerekse de uluslararası ceza hukuku sadece devletlerarasındaki 
değil devlet dışı aktörlerin de müdahil olduğu silahlı çatışmalara bu hukuk 
kurallarının tatbik edilebileceğini öngörüyor. İnsancıl hukukun en önemli 
kaynağı olan Cenevre Sözleşmeleri’nin ortak üçüncü maddesi “uluslararası 
nitelikli olmayan silahlı çatışma” (armed conflict not of an international 
character) durumunda da devletin sorumlu olduğu bazı noktaların altını 
çiziyor. Benzer şekilde uluslararası suçlar bağlamında bireysel sorumluluğu 
düzenleyen Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Roma Statüsü de 
“uluslararası nitelikli olmayan silahlı çatışmalar”a tatbik edilebilen bu 3. 
maddenin ihlalini de savaş suçu olarak tanımlıyor. 

İnsancıl Hukuk ve Silahlı Çatışma Hukuku 

Ancak burada tabi konu açısından önemli olan nokta neyin “uluslararası 
nitelikli olmayan silahlı çatışma” olarak tanımlanabileceği. Zira bu şekilde 
tanımlanmayan çatışmaların veya diğer durumların insancıl hukuk 
bağlamında devlet adına yükümlülük doğurması mümkün olmadığı gibi 
uluslararası ceza hukuku bağlamında da bireysel sorumluluk kaynağı olması 
söz konusu değil. Nitekim Roma Statüsü’nün savaş suçlarını düzenleyen 8. 
maddesi yukarıda bahsi geçen 3. maddenin ihlali ile ilgili düzenlemenin 
ayaklanma, kargaşa, izole şiddet olayları ve buna benzer durumları 
kapsamadığını ifade ediyor. 

Belirtmek gerekir ki Suriye’de devam eden çatışmaların taraflarından biri 
olan isyancıların “silahlı çatışmalar hukuku”nun tanıdığı taraf olup olmadığı 
tartışılabilir. Tam da bu hassasiyet nedeniyle Suriye merkezi yönetimi 
isyancıları ısrarla terörist olarak tanımlıyor. Bu bir devletin yargı yetkisi 
iddia edebilmesi bakımından önem arz ediyor. Zira koruma prensibine 
göre herhangi bir ülke kendi egemenliğine yönelik eylemler konusunda 
yargı yetkisi iddia edebiliyor. Bu prensibe göre mesela egemenliğe yönelik 
eylemin söz konusu devletin ülkesinde meydana gelmesi veya söz konusu 
devletin vatandaşı tarafından gerçekleştirilmiş olması gerekmiyor. Diğer 
bir ifade ile böyle bir durumda kişisellik ve ülkesellik prensiplerini aşan bir 
yargı yetkisi iddia edilebilmesi söz konusu. Ama bundan daha önemlisi de 
aşağıda biraz daha detaylı açıklanacak olan “ Muharip ayrıcalığı ”nın sadece 
insancıl hukukun tatbik edilebildiği silahlı çatışmalarda geçerli olması. 

Elbette Suriyeli muhaliflerin isyancı ve bu kategoriye uygun bir grup teşkil 
ettiği iddia edilebilir. Ve “ Uluslararası nitelikli olmayan silahlı çatışma ” nın tarafı olduğu için de yürüttüğü çatışmaya insancıl hukukun tatbik edilebileceği 
iddia edilebilir. Ancak bir çatışmanın bu kategoride değerlendirilebilmesi 
için çok temel birkaç şartı sağlaması gerekiyor. 

Birincisi, 

Hukuki hükümete karşı isyan eden tarafın organize bir silahlı gücü ve eylemlerinden sorumlu bir otoritesinin olması şart. Söz konusu tarafın ayrıca kontrol ettiği belirli bir bölgede hareket etmesi ve Cenevre Sözleşmeleri hükümlerine uyma araçlarına da sahip olması bekleniyor. 

İkincisi, 

Yasal hükümetin bu örgüt veya gruba karşı askeri yöntemlere başvurmak zorunda kalması. Ancak bu grubun askeri bir biçimde örgütlenmiş olması ve yasal hükümetin yetkili olduğu ülke içinde belirgin bir bölgeyi kontrol ediyor olması da aranan şartlardan bir diğeri. 

Üçüncüsü, 

(a) yasal hükümet isyancıları düşman olarak tanımış olmalı, ya da 
(b) Kendisinde düşman olmakla ilişkili hakların varlığını iddia etmeli, ya da 
(c) ilgili ihtilaf BM Genel Kurulu veya BM Güvenlik Konseyi gündeminde uluslararası barışa bir tehdit veya saldırı eylemi olarak tartışılıyor olmalı. 

Dördüncüsü, 

(a) isyancıların, bir devletin niteliklerine sahip olmayı hedefleyen bir örgütünün olması, 
(b) isyancıların sivil otoritesinin ülke sınırları içinde belli bir bölgede halk üzerinde fiili yetki kullanabilmesi (KCK meselesi işte bunun için son derece önemli), 
(c) isyancı örgütün silahlı güçlerinin organize bir otoritenin yönetiminde 
Suriye Krizi’nde Bölgesel olması ve savaş hukuku kurallarına uymaya hazır olması ve 
(d) isyancı sivil otoritenin Sözleşme hükümleri ile bağlı olmaya rıza göstermesi gerekiyor. 


  Suriyeli muhaliflerin isyancı ve bu kategoriye uygun bir grup teşkil ettiği iddia edilebilir. 
Ve “uluslararası nitelikli olmayan silahlı çatışma”nın tarafı olduğu 
için de yürüttüğü çatışmaya insancıl hukukun tatbik edilebileceği iddia 
edilebilir. 


Uluslararası ceza hukuku bağlamında sorumluluğa atıfta bulunabilmek için ortada insancıl hukukun tatbik edilebileceği bir çatışmanın 
varlığı gerekmez. 
Diğer bir ifade ile uluslararası ceza hukuku çerçevesinde çatışmasız bir 
ortamda işlenen suçlar açısından da kovuşturma mümkün olabilmekte. 



Buradan hareketle sadece sokak gösterilerinden müteşekkil bir isyan veya 
ayaklanmanın silahlı çatışmalar hukukunun konusu olacağını söylemek pek 
mümkün değil. Ancak Özgür Suriye Ordusu gibi ayırıcı işaretleri ve silahlı 
bir gücü olan bir grup ve bununla ilişkilendirilebilecek siyasi bir otorite 
merkezi bu şartı pekala sağlayabilir. Dolayısıyla en azından Özgür Suriye 
Ordusu’nun belli bir güce erişmesi ve kumanda sınırları ve çerçevesinin 
belirmesinin ardından insancıl hukuk bağlamında sorumluluktan söz 
edilebilir duruma gelinebilecektir. 

Uluslararası ceza hukuku bağlamında sorumluluğa atıfta bulunabilmek 
için ise ortada insancıl hukukun tatbik edilebileceği bir çatışmanın varlığı 
gerekmez. Diğer bir ifade ile uluslararası ceza hukuku çerçevesinde 
çatışmasız bir ortamda işlenen suçlar açısından da kovuşturma mümkün 
olabilmekte. Evrensel yargı kapsamında değerlendirilen uluslararası suçların 
işlenmesi halinde bireysel sorumluluk doğabilmekte ve bu sorumluluk 
neticesinde uluslararası yargılama gerçekleştirilebilmekte. Nitekim BM 
İnsan Hakları Konseyi’nin Suriye ile ilgili hazırladığı raporda insanlığa karşı 
suçlardan bahsederken savaş suçlarından söz etmemesi çatışmasız ortamda 
işlenen suçların varlığını göstermekte. 

Burada önemli olan nokta insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları gibi ihlallerin 
bireyler eliyle gerçekleşmiş olması. Diğer bir deyişle bu suçlardan dolayı 
doğrudan bir devleti veya hükümeti teknik anlamda suçlamak söz konusu 
değildir. Yani mesela Esed’i insanlığa karşı suçlardan yargılamak mümkün 
olsa bile bu, Suriye’deki hadiselere müdahale için yeterli bir gerekçe 
olmayabilir. Bu noktada önemli olan mesela bu suçların işlenmesinde devlet 
sorumluluğunun olup olmadığının tespit edilmesidir. 

Modern uluslararası sistemin üzerinde oturduğu iki temel ilkeden söz 
etmek mümkündür. Bu iki ilke aslında uluslararası hukuk açısından da ihlal 
edilemeyecek sınırları çizmesi bakımından önem taşır. Bunlardan birincisi 
devletlerin eşit ve egemen olduğu, diğeri ise bu devletlerin iç işlerine 
müdahale edilmemesi ilkesidir. Bu iki temel ilkenin birçok pratik yansıması 
ve sonucu olmuştur. Bunlardan bir tanesi mesela sınırların dokunulmazlığı, 
diğeri ise devlet başkanlarının bağışıklığıdır. 

Ancak zaman içerisinde özellikle iç işlerine karışmama ilkesinin istisnalarının 
gelişmeye başladığını görüyoruz. Bunun ilk önemli örnekleri insan hakları 



hukukunda kendini gösterirken daha yakın dönemlerde uluslararası ceza 
hukuku da bu konuda önemli açılımlar sağladı. Bunun bir sonucu olarak 
bugün mesela devlet başkanları, uluslararası suçlar nedeniyle sorumlu 
tutulabilmekte ve yargılanabilmekte. 

Ancak daha da önemlisi, egemenlik, iç işlerine karışmama ve sınırların 
dokunulmazlığı hala genel ilke ve kurallar olmakla birlikte bazı özel 
durumlarda bunlara istisnalar getirilebilmekte. İkinci Dünya Savaşı sonrası 
yeniden kurulan siyasi düzende bu istisnaların temel gerekçesi olarak 
uluslararası güvenlik ve istikrar gösterilmiştir. Diğer bir ifadeyle, devletlerin 
savaş açma hakkı ellerinden alınmış ve kuvvet kullanma dahil zorlayıcı 
tedbirlere başvurma yetkisi BM Güvenlik Konseyi’ne verilmiştir. Ve bu 
çerçevede küresel siyasi sistemin güvenlik ve istikrarına tehdit olabilecek 
durumlarda Konsey’in tedbir alabileceği belirtilmiştir. Dolayısıyla Konsey 
kararı ile devletlerin iç işlerine müdahalenin yolu bu şekilde açılabilmiştir. 

Ancak daha yakın tarihlere bakıldığında ise devletlerin iç işlerine müdahale 
etme gerekçesinin farklı bir forma büründüğü söylenebilir. Artık bir 
devletin iç işlerine müdahale edilmesinin temel gerekçesi olarak devletin 
uluslararası hukuktan kaynaklanan sorumluluklarının yerine getirmemesi 
veya getirememesine atıfta bulunuluyor. Koruma sorumluluğu denilen 
bu sorumluluk temelde, bir devletin ana unsurlarından biri olan halkın 
korunmasına işaret ediyor. Dolayısıyla, bir devlet, koruma sorumluluğunu 
yerine getiremediği takdirde iç işlerine müdahale edilmeme ilkesinin ardına 
sığınamamakta. 

Peki bir devletin bu sorumluluğunu yerine getirmediğinin tespiti nasıl 
yapılabilir? İşte insancıl hukuk veya uluslararası ceza hukuku burada önemli 
bir rol oynuyor. Yeni yeni ortaya çıkan koruma sorumluluğu kavramına göre 
bir devletin sorumluluğunu ihlal ettiği, işlenen uluslararası suçlardaki payı 
veya katkısı ile belirlenebiliyor. Diğer bir ifade ile bir çatışma veya karmaşada 
işlenen ve normalde bireysel sorumluluk gerektiren soykırım, insanlığa karşı 
suçlar veya savaş suçlarının işlenmesinde merkezi otoritenin katkısı veya 
teşviki sorumluluğun yerine getirilmediği şeklinde değerlendirilebilir. Ve bu 
da uluslararası ilişkilerin temel ilkelerinden biri olan iç işlerine karışmama 
ilkesinin bir istisnası haline gelebilir. 

Ancak Suriye örneği için konuşacak olursak, bu kadar kaba bir şekilde tarif 
edilen kavram çerçevesinde Suriye’ye kolayca müdahale edilebileceği 
sonucuca varılmamalı. Her şeyden evvel tartışmalı ve aydınlanmaya muhtaç 
çok sayıda sorun bulunmakta. Bunlardan en önemlisi BM Güvenlik Konseyi 
onayı olmaksızın, sorumluluğun yerine getirilmemesi durumunda yine de 
müdahale imkanı var mı? 


Suriye örneği için konuşacak olursak, bu kadar kaba bir şekilde tarif edilen kavram çerçevesinde Suriye’ye kolayca müdahale edilebileceği 
sonucuca varılmamalı. Her şeyden evvel tartışmalı ve aydınlanmaya 
muhtaç çok sayıda sorun bulunmakta. 


Amaç her durumda, devletin korumadığı halkı korumak olmak durumunda. 
Bununla ilgili dengeyi sağlamanın zorluğu ise ortadadır. 
Bu nedenle de müdahale olsa bile bunun sonuçları uzunca bir süre 
tartışılmaya devam edecektir 

Diğer bir ifade ile acaba Konsey kararı olmadan Suriye’ye koruma sorumluluğu na atıfla müdahale etmek mümkün mü? 
İkinci önemli sorun da böylesi bir müdahale yapılsa ve meşruiyet sağlansa 
bile bu müdahalenin amacı ne olmalı? Normalde yapılacak müdahalenin 
yine de iç işlerinden bağımsız olması beklenmelidir. Yani mesela Suriye 
muhaliflerini iktidara getirmek ve Esed rejimini devirmek böylesi bir 
müdahalenin amacı olamaz. Amaç her durumda, devletin korumadığı halkı 
korumak olmak durumunda. Bununla ilgili dengeyi sağlamanın zorluğu ise 
ortadadır. Bu nedenle de müdahale olsa bile bunun sonuçları uzunca bir 
süre tartışılmaya devam edecektir. 



Türk Dış Politikasında Suriye Dönüşümü: Güvenliğe Geri Dönüş 


Doç. Dr. Murat ÇEMREK 

Başlıktan da anlaşılacağı üzere bu mütevazı çalışma, Türk Dış Politikasının 
(TDP) Suriye’ye dair dönüşümünü kısaca incelemeye matuftur. Burada 
“dönüşüm” kavramı hem kavramın en vulgar, basit ve sözlükteki etimolojik 
karşılığıyla var olan formunun ötesine geçmesi yani bir önceki formunu 
aşmasıyla ulaştığı yeni formu ve değişikliği kastetmektedir. Diğer anlamda 
ise, döngüsel tarih anlayışının bidayetten nihayete eren çizgisi bağlamında 
1998 Adana Mutabakatı ile başlayan Türkiye-Suriye ilişkilerindeki pozitif 
ilerlemenin Suriye yönetimi protestoculara “sniper” dâhil olmak üzere orantısız 
güç kullanması sonrasında artan ölüm olaylarının artık katliama varması 
sonrası geri döndürülemez bir noktaya gelmiştir. Burada da ilginç olan, 
Türkiye, Arap Baharı başladığında veya Suriye’de protestolar başladığında 
değil ölüm olayları artık katlanılmaz bir düzeye ulaştığında bu adımı atmıştır. 
TDP, on yılı aşkın bir süredir “örnek” gösterilen ilişkilerini elbette bir anda 
çöpe atması beklenemeyeceği için geliştirilen iyi ilişkilerden elde edilen 
bakiyeyi Suriye rejimi üzerinde “nush ile uslandırma” ve ikinci aşamada 
da “tekdir” noktasına getirmiştir. Bu aşamalardan sonuç alınamadığı için 
TDP yapıcıları uluslararası toplumla beraber hareket etmenin ötesinde sivil 
ölümleri önleme amacıyla öncü bir rol oynama girişimine yönelmiştir. İşte 
dönüşümden kastımız olarak form değişikliği, birinci altı ayında tedricen 
değişen üslubun artık formu değiştirmesidir. 

Suriye’de yaşananlar artık hiç kimsenin yadsıyamayacağı ve gözlerini 
kapayamayacağı sadece bölgesele değil küresel bir güvenlik sorununa 
dönüşmektedir. En son Esed yönetiminin bile kınadığı Hula’da 32’si çocuk 
olmak üzere kadın-erkek demeden 108 masum insanın hunharca öldürülmesi 
on üç Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkenin ve Türkiye’nin ülkelerindeki Suriye 
büyükelçilerini personanongrata (istenmeyen adam) ilan etmesiyle zirveye 
ulaştı. Bu şartlar altında başta ABD ve büyük ölçüde hegemonik bir şekilde 
tanzim ettiği uluslararası kamuoyunun önündeki diplomatik seçenekler yerini 
hızla askerî tercihlere bırakma eğilimi göstermektedir. Kimse söylemese de 
Suriye’de adı konmamış bir “ İç Savaş ” yaşanmaktadır. 



TDP, on yılı aşkın bir süredir “Örnek” gösterilen ilişkilerini elbette bir anda çöpe atması beklenemeyeceği için geliştirilen iyi ilişkilerden elde 
edilen bakiyeyi Suriye rejimi üzerinde “ Nush ile Uslandırma” ve ikinci aşamada da “Kö Tekdir ” Noktasına getirmiştir. 



Türkiye’nin AK Parti iktidarında başta askerî ve oligarşik vesayeti 
aşma girişimleri bağlamında Cumhurbaşkanını halkın seçmesi 
ve Anayasa değişikliğine dair referandumlar katılımcı demokrasiyi de 
pekiştiren örnekler olarak bölgenin demokratikleşmesiyle sağlam bir zemin kazanacaktır. 



Elbette “iç savaş” dediğimizde Ortadoğu’da en iyi bilinen haliyle din ya da 
mezhep üzerinden silahlanan grupların devletin Weberyen anlamda şiddet 
üzerindeki monopol otoritesini aşarak birbirlerini yok etmesinden ziyade, 
içinde belirgin miktarda devlet terörü barındıran ve ülke içinde Hobbesian 
anlamda bir doğal durumun oluşmasını kastediyoruz. Zaten devlet otoritesi 
çözüldükçe devlet bu çözülmeyi önlediğini gösterebilmek için daha çok 
şiddete başvurmakta ve bu da diğer tarafın karşı koyma şiddetini arttırdıkça 
şiddet sarmalı büyümektedir. Nihayetinde şiddet sarmalı devletin şiddet 
üzerindeki tekel konumunu daha fazla aşındırdığı bir kısır döngüye doğru 
evirilmektedir. Şiddet diyalog kapılarını kapattıkça sivil siyasetin varlık 
sebebi olan meseleleri konuşarak çözmek rafa kaldırılmaktadır ve artık 
silahlar konuşmaktadır. İşte Türkiye’nin Suriye konusundaki kilit konumu 
sadece 910 km’lik uzun sınırı, ortak tarih, akrabalık bağları, Türkiye’nin 
bölgesel etkinliği değil ülkesindeki iç siyasetini özellikle askerî bürokrasinin 
vesayetinden kurtararak sivilleştirdikçe bölgede siyasetini şiddetten 
arındırma girişimleridir. Bu bağlamda, Türkiye’nin bölge halklarının 
sandığa yansıması anlamında bile Arap Baharı’nı desteklemesi demokratik 
standartlarını pekiştiren bir ülke olmanın ontolojik ve yapısal gerekliliğidir. 

Türkiye’nin AK Parti iktidarında başta askerî ve oligarşik vesayeti aşma 
girişimleri bağlamında Cumhurbaşkanını halkın seçmesi ve Anayasa 
değişikliğine dair referandumlar katılımcı demokrasiyi de pekiştiren örnekler 
olarak bölgenin demokratikleşmesiyle sağlam bir zemin kazanacaktır. İşin 
özü, Türkiye demokratikleştikçe bu konudaki ivmesi bulunduğu coğrafyadaki 
diğer demokrasilerle mümkün olacağı için en azından bölgesel anlamda 
demokratik barış kuramını imar etmek durumundadır. 

Arap Baharı, Tunus ve Mısır’dan sonra 2011 Mart’ında Suriye’ye ulaştığında 
protestoların başlamasıyla projeksiyonlar bu ülke üzerine çevrildikçe 
Türkiye’nin de bu konuda takınacağı tutum bir odak noktası haline geldi. 
1998 Adana Mutabakatı öncesinde Suriye’nin PKK’ya ve lideri Abdullah 
Öcalan’a lojistik ve barınma desteği sağlamasından dolayı savaşmalarına 
ramak kalan iki ülke arasındaki ilişkiler, Hafız Esed’in ölümü sonrasında 
koltuğunu devralan oğlu Beşşar Esed’in ziyareti -ve özellikle AK Parti’nin 
2002 Kasım’ında iktidara gelişiyle-tarihinin hiçbir döneminde olmadığı 
kadar çeşitlenmiş ve her geçen gün derinleşmişti. 


11 Eylül saldırıları sonrasında Afganistan ve Irak işgalinin yarattığı 
kasvetli ortam ve uluslararası izolasyonu aşmak için Suriye, Türkiye’ye 
güçlü bir motivasyonla yaklaşırken Türkiye de Ortadoğu’da pekiştirmek 
istediği nüfuzunu bir ölçüde Suriye’yi küresel sisteme entegre ederek 
gerçekleştireceğini fark etti. Türkiye de bu konuda Suriye’ye hocalık 
vazifesini şevkle üstlendi. 2007’de Serbest Ticaret Antlaşması’nın yürürlüğe 
girmesine aynı yıl imzalanan “Türkiye ile Suriye Arasında İşbirliği Mutabakat 
Zaptı” eşlik etmiş ve Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi Anlaşması’nın 
imzalanmasıyla da stratejik ortaklık düzeyine çıkan işbirliği, ortak Bakanlar 
Kurulu toplantısı, vizelerin kaldırılması ve Ürdün ile Lübnan’ın da parçası 
kılındığı 
Şamgen Antlaşması ile taçlandırıldı. Atılan bu adımların hem iki 
ülke arasında hem de bölgede taşları yerinden oynatıp kartları yeniden 
belirleyecek ve kimsenin daha önce düşünmeye bile cesaret edemediği 
devrimsel bir ivme kazandırdığı ortadaydı. 

Türkiye-Suriye ilişkileri bugün yeniden Adana Mutabakatı öncesine hatta 
daha kötü bir döneme girmiştir. İki ülke arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinde 
kat edilen onca mesafeye rağmen bu denli kötüleşmesinde elbette gelişi 
ve sonuçları öngörülemeyen Arap Baharı kadar Türkiye’nin Suriye’deki 
dönüşümü uzun zamana yayan ıslahatçı bir yaklaşımın gerçekliğini yitirmesi 
büyük rol oynamıştır. Türkiye, Suriye’yi küresel sisteme entegre etmeyi 
üstlendiğinde bunun bir gecede olmayacağı için hem Suriye’nin dönüşüm 
imkanlarını hem de sistemin Suriye’yi hazmetme kapasitesi arasındaki ince 
hassas dengeyi yakalamak zorundaydı. Bundan dolayı zaman “en iyi ilaç” 
gibi duruyordu. 

Türkiye’deki dış politika yapımının hükümet kanadı, “eksen kayması” 
tartışmaları bir yana, Ortadoğu diktatörleri ve monarşileriyle başta ekonomik 
merkezli olmak üzere ilişkileri derinleştirmeyi benimsemişti. Aslında AK 
Parti’ye kronik muhalefetleri ve iktidarda bulunmasından duydukları 
rahatsızlıklarını Türkiye’nin Batı kampından koptuğu vehmini dillendirmekle 
kendilerini görevlendiren ülkedeki laikçi çevreler, Türkiye’nin Ortadoğu’ya 
yakınlaştıkça ekseninin ve şaftının kaydığını ifade ediyorlardı. Dünyayı ve 
zamanı hala Soğuk Savaş refleksleriyle okuyan bu güruha göre Türkiye, 
Batı’nın azat istemez bir kölesi olmalı ve Türkiye’nin belki de coğrafî 
yakınlığından dolayı en çok etkili olabileceği Ortadoğu bölgesini unutmaya 
devam etmeliydi. Türkiye, Ortadoğu ülkelerin demokratikleşmesinde 
doğrudan bir rol oynamak yerine karşılıklı vize muafiyetiyle bu ülke 
halklarının Türkiye’deki demokratik dönüşümü yerinde görerek zamanla 
içselleştireceklerini umuyordu. Fakat Arap Baharı evdeki hesabı altüst 
edercesine çok hızlı bir şekilde diktatörlükleri sel misali önüne katarken 
Ortadoğu monarşileri petrol gelirleri ve/ya toplumlarındaki hegemonik 
altyapılarıyla ömürlerini şimdilik biraz daha uzatmış gözükmektedir. 


Türkiye, Arap Baharı Kuzey Afrika’da ilerlerken Suriye’ye hızlı bir 
şekilde yenilenen konjonktür karşısında bir yol haritası sunmuş ve 
Esed yönetiminden de aldığı taahhüt bağlamında talep edilen 
değişimi itidalle kabullenmesini beklemiştir. 



Siyasetin ekonomi ayağını yadsımadan Türkiye’nin bütün yapmak 
istedikleri ulusal, bölgesel ve küresel piyasalardan bağımsız değildir. 
Türkiye elbette büyüyen ekonomisi için genel anlamda tüketim kalıpları 
modernleşmese de nüfusu genç Ortadoğu pazarlarını kaptırmaması 
gereğinin farkındadır. 



Türkiye, Arap Baharı Kuzey Afrika’da ilerlerken Suriye’ye hızlı bir şekilde 
yenilenen konjonktür karşısında bir yol haritası sunmuş ve Esed yönetiminden 
de aldığı taahhüt bağlamında talep edilen değişimi itidalle kabullenmesini 
beklemiştir. Öte yandan Suriye ise yönetim, Esed ailesi, Baas Partisi, el-
Muhaberat, Nusayri kliği hatta ve hatta toplumun seküler unsurlarının 
etkinliği protestolarının kanlı bir şekilde bastırılmasının önünü açmıştır. Bu 
şartlar altında Türkiye’nin başta Suriye’de değişimin mümkün olacağına dair 
umut dolu beklentisi yerini derin bir hayal kırıklığına ve sivil protestoculara 
uygulanan orantısız güç sonucunda katliama varan ölümlerin artmasıyla 
öfkeye bırakmıştır. 

Öte yandan, Fuat Keyman’ın AK Parti’nin TDP anlayışını “realist proaktivizm” 
olarak nitelendirmesinden hareketle, 1 Mart 1848’deki Avam Kamarası 
konuşmasında “Bundan dolayı bu ülke ya da şunun İngiltere’nin ezeli 
müttefiki ya da ebedi düşmanı olarak yaftalanması dar bir siyasadır. Ezeli 
müttefiklerimiz ve ebedi düşmanlarımız yoktur. Çıkarlarımız ezeli ve ebedidir 
ve görevimiz bu çıkarları takip etmektir” (”Therefore I say that it is a narrow 
policy to suppose that this country or that is to be marked out as the eternal 
ally or the perpetual enemy of England. We have no eternal allies, and we 
have no perpetual enemies. Our interests are eternal and perpetual, and 
those interests it is our duty to follow.” Speech to the House of Commons, 
1 March 1848, Hansard’s Parliamentary Debates. 3rd series, vol. 97, col. 
122) diyen siyasî kariyerine Muhafazakâr Parti’de başlayıp Liberal Parti’de 
tamamlayan dönemin Britanya Dışişleri Bakanı Lord Palmerston’un sözlerini 
en azından hatırda tutmasını beklenirdi. Bu minvalde, AK Parti iktidarının 
daha önce “eksen kayması” tartışmalarında eleştiri konusu yapılan 
politikalarının yerini Arap Baharı eşliğinde gelen zikzaklar, tutarsızlıklar hatta 
Başbakan Erdoğan’ın “NATO’nun Libya’da ne işi var” deyip sonra NATO 
komutasında en büyük deniz muhrip gücünü göndermesindeki savrulma ön 
plana çıktı. Eğer bu dönüşümler realizmin gerekleriyse hükümetin Suriye 
konusunda insan yaşamını merkeze alan söylemi giderek ahlâkîliğini ve 
gerçekliğini yitirmektedir. Yok eğer bu yapılanlar proaktivizmin gerekleriyse 
yani herkesten önce adım atmak gerekliliğine dair bir tavır ise, Türkiye en 
son Hula’daki katliam sonrasında ancak on üç AB ülkesi gibi Suriye’nin 
büyükelçisini “personanongrata” ilan edebilmiştir. Bu anlamda proaktivizm 
değil ancak arkada kalmak sözkonusudur. 


Siyasetin ekonomi ayağını yadsımadan Türkiye’nin bütün yapmak istedikleri 
ulusal, bölgesel ve küresel piyasalardan bağımsız değildir. Türkiye elbette 
büyüyen ekonomisi için genel anlamda tüketim kalıpları modernleşmese 
de nüfusu genç Ortadoğu pazarlarını kaptırmaması gereğinin farkındadır. 
Aslında bu eleştirileri yaparken Türkiye’nin dış politika yapımına hadi 
kuruluşundan beri değilse bile Soğuk Savaş boyunca sirayet etmiş “akmaz, 
kokmaz ve bulaşmaz” bir dış politika yapımının en azından önce çeperini 
sonra da cevherini kırma gayretlerinin yaşadığı sancılı süreç olarak da 
okumak gerekir. Türkiye, Cumhuriyetin kuruluşuyla unuttuğu bir coğrafyayı 
ve politika yapma usulünü hatırlamaya çalışmaktadır ve seksen-doksan yıllık 
unutması sistemli bir şekilde becerilmiş bir hafızayı tazeleme çabaları kolay 
olmazken oluşan yoğun atalet yerini hemen proaktivizme bırakmamaktadır. 

AK Parti politikalarını destekleyen yayınlarıyla bilinen Zaman’daki 02 Kasım 
2011 tarihindeki “Sıfır Sorunsuz Komşu” başlıklı köşe yazısında -daha 
önce AB Karma Parlamento Komisyonu’nda Eşbaşkanlık da yapan- Joost 
Lagendjik, TDP’yi inceleyen yabancı analistlerin büyük çoğunluğunun 
özel görüşmelerinde Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve mimarı olduğu 
“komşularla sıfır sorun” politikasıyla ile ilgili şakalarında en çok “sıfır sorun” 
kavramını ti’ye aldıklarını belirtiyor. Lagendjik’e göre, Türkiye’nin bırakın 
komşularıyla sorunlarını sıfırlamasını, azaltamadığı gibi sınırları daha 
sorunlu hale gelmiştir. Lagendjik, “Davutoğlu’nun fikirlerini gerçekleştirmek 
için yorulmak bilmez çabalar, komşularla sıfır sorun değil, sorunsuz sıfır 
komşu yaratmış durumda. Buna dair kanıt listesi de cesaret kıracak raddede 
uzun” derken AB ile tıkanan üyelik müzakerelerini, Kıbrıs’la hâlâ çok kötü 
olan ilişkileri, Ermenistan’la ilişkileri iyileştirme çabalarının başarısızlığını ve 
buna rağmen Azerilerde yol açtığı rahatsızlığı, İran ile NATO füze savunma 
kalkanına ev sahipliği ve Suriye’ye dair farklı tutumların arayı açmasını, 
Türkiye-İsrail arasındaki “keskin söylemleri ve kopan diplomatik ilişkileri,” ve 
en önemlisi Şam rejimine yönelik değişikliği saymaktadır. 

Lagendjik, German Marshall Fonu (GMF) tarafından hazırlanan Arap 
Baharı’nın Türk dış politikası üzerindeki etkilerini inceleyen bir rapora 
verdiği referansla; Mısır, Libya ve Suriye’deki isyanların “[TDP’]deki bir dizi 
tutarsızlığı açığa vurdu[ğunu] ve Davutoğlu’nun stratejisine ‘içkin normatif 
ve reelpolitik boyutlar arasındaki gerilimi’ ön plana çıkardı[ğını] belirtiyor. 
Aynı yazar 15 Nisan 2012’deki adı geçen gazetedeki “Annan’ın Suriye 
Planı Ortadaki Tek Seçenek” başlıklı köşe yazısında Türkiye’nin Suriye’ye 
olası bir tek taraflı askerî müdahalede bulunmayacağına dair umudunu 
belirtirken Suriye askerlerinin sınır ihlâli içeren Türkiye topraklarına ateş 
açmasına Başbakan Erdoğan’ın NATO anlaşmasının 5. maddesine atıfta 
bulunarak karşılık vermesini hatalı buluyor. 


Suriye konusunda Türkiye’deki özellikle liberal entelektüellerden 
gelen eleştiriler, Davutoğlu’nun vurgu yaptığı güvenlik özgürlük 
dengesinde Türkiye’nin dış politikasını “ Desecuritize ” ettikçe özgürlükler lehine ekonomik alanda işbirliğine vurguyla 
örtüşüyordu. 


Başbakan Erdoğan’ın “Suriye iç meselemiz” ifadesinden bu yana her geçen gün militer çözüme doğru evirilen ve gittikçe sertleşen söylemler, Türkiye’nin “ Soft power ” olmaktan vazgeçip “ Hard power ” olmaya mı gittiğinin sorgulanmasına da sebebiyet 
vermektedir. 



Lagendjik Türk hükümetine Suriye ile savaş bahsini kapatıp ortada başka seçenek olmadığından hareketle Annan Planı’nın işlemesi için çaba göstermesini tavsiye ediyor. 
Elbette Nisan ortasındaki tavsiyeler, zaten ölü doğan Annan Planı’nı daha 
da işlevsizleştirirken diplomasinin önü giderek tıkanmakta ve Suriye’deki 
hem iktidar hem de muhalif unsurlar adeta tüm dünyayı kıyamete icbar 
etmek için uğraşmaktadırlar. 

Davutoğlu’nun çeşitli vesilelerle Türkiye’nin artık Soğuk Savaş’ın ‘kanat 
ülke’si değil bölgesinin ‘merkez ülke’si ve ‘akîl ülke’si olduğundan dem 
vurmasından hareketle Türkiye’nin TDP’de yaşadığı söylem ve pratik 
düzeyde yaşadığı dönüşüm, hem ontolojik olarak teori ve pratik arasındaki 
sosyal bilimlerde eşyanın tabiatı gereği ahlâk ve reelpolitik arasındaki 
uçurum hem bu bölgede politika üretmenin zorluklarını içermektedir. 
Aslında şu an TDP’de yaşanan, var olan tansiyonun su yüzüne çıkmasından 
başka bir şey değildir. Suriye konusunda Türkiye’deki özellikle liberal 
entelektüellerden gelen eleştiriler, Davutoğlu’nun vurgu yaptığı güvenlik-
özgürlük dengesinde Türkiye’nin dış politikasını “desecuritize” ettikçe 
özgürlükler lehine ekonomik alanda işbirliğine vurguyla örtüşüyordu. Fakat 
bugün gelinen noktada tam tersine TDP’nin eski “güvenlikçi” algısı daha 
ön plana geçmiş gözükmektedir. Yazının başlığında da ifade ettiğimiz 
güvenliğe geri dönüş TDP’nin güvenlikçi reflekslerinin ön plana çıkmasını 
ifade ettiği gibi bu güvenlik endişelerinin sadece ulusal sınırları içermediğini 
bölgeye dair de endişelerle şekillendiği ifade etmek gerekir. Güvenli 
boğucu etkisiyle dozajı arttıkça özgürlüklere ket vurmasından hareketle 
siyasetin sivil unsurlarını yok ederek militerleşmekte ve böylece de diplomasi 
giderek sakıt kalmakta. Hatta bu haliyle Suriye’ye askeri müdahale ihtimali 
belirginleştikçe “komşularla sıfır problem”den “sırf sorun” ve “sıfır komşu” 
anlayışına doğru irredentist bir algı toplum nezdinde beslenmektedir. 

Başbakan Erdoğan’ın Iraklı mevkidaşı Maliki ile girdiği mezhep polemiği, 
İran ile iyiden iyiye su yüzüne çıkan Soğuk Savaş, Suriye konusunda Rusya 
ile farklı kamplarda yer alınmasının getirdiği gerilim ne demek istediğimizi 
anlatmaktadır. Başbakan Erdoğan’ın “Suriye iç meselemiz” ifadesinden 
bu yana her geçen gün militer çözüme doğru evirilen ve gittikçe sertleşen 
söylemler, Türkiye’nin “soft power” olmaktan vazgeçip “hard power” olmaya 
mı gittiğinin sorgulanmasına da sebebiyet vermektedir. Bu konuda belki 
dikkate değer bir teselli, 23-30 Aralık 2011 tarihleri arasında dördüncüsü 
yapılan Büyükelçiler Konferansı’nın temasının “Türk Dış Politikasının Temel 


Dayanakları: Demokratik Değerler ve Ulusal Çıkarlar” olarak belirlenmesinin 
TDP’nin hedeflerini perçinlemesi açısından önemli olduğudur. Bugün zaten 
tartışılan bu değerlerin bölgede nasıl hayata geçirileceğidir. Üsluba gölge 
düşüren ise Başbakan Erdoğan’ın kısa süre önce yaptığı Suudi Arabistan 
ve Katar ziyaretlerinde Arap Baharı’nı boğan ve manipüle eden iki ülkenin 
liderleriyle aynı görüşte olduklarını açıklamasıdır. Türkiye’nin bölgenin 
demokratikleşmesinde demokrasi düşmanı arkaik monarşilerden medet 
umması, Türkiye’nin “ileri demokrasi” çıtasına da gölge düşürmektedir. 

Sonuç olarak, AK Parti’nin yaklaşık on yıllık iktidarındaki TDP yaklaşımını 
özetleyen “komşularla sıfır sorun” politikası Suriye özelinde yakaladığı 
başarıyla TDP’nin “amiral gemisi” iken bugün gelinen nokta itibariyle 
“yumuşak karnı”/ “Aşil topuğu” haline gelmiştir. Bu geriye ket vurma basit bir 
epistemolojik dönüşüm olmayıp ontolojik olarak en güçlü noktanın bağımsız 
değişkenlerin etkisiyle nasıl da en zayıf halka haline gelebileceğinin en 
billur örneğidir. Bir savaş çeşitli rıza üretim teknikleriyle elbette rasyonize 
edilebilir ve böylece de meşrulaştırılabilir fakat hangi yol benimsenirse 
benimsensin Türkiye yanı başındaki ABD’nin Irak’ı işgaline ve sonrasında 
bugün Suriye’den daha fazla sivilin ölmesiyle sonuçlanmasına dair tutumunu 
sorgulamadıkça yapacağı hamle ister tek başına ister bir koalisyonun parçası 
olarak olsun bu tasarrufun ahlâkîliğine gölge düşürecektir. Bu bağlamda, 
Suriye farklı bir düzlemde TDP’nin motoru olmaya devam etmektedir. 
Türkiye, Suriye konusunda nasıl bir çözüm bulursa bulsun bundan sonra 
TDP’nin hangi yönde, hangi üslup ve mekanizmalarla ilerleyeceğine ışık 
tutacaktır. 

(Bu yazının daha önceki bir versiyonu Stratejik Düşünce 2012 Mayıs 
sayısında yayınlanmıştır.) 


AK Parti’nin yaklaşık on yıllık iktidarındaki TDP yaklaşımını özetleyen 
“ Komşularla Sıfır Sorun” politikası Suriye özelinde yakaladığı başarıyla TDP’nin “Amiral gemisi ” iken bugün gelinen nokta itibariyle “Yumuşak Karnı”/ “Aşil Topuğu” haline gelmiştir. 


Suriye Misak-ı Millîsi 


Suriyeli muhalefet grupları 1 Nisan 2012’de İstanbul’da gerçekleşen 
Suriye’nin Dostları Toplantısı’ndan sonra Suriye Misak-ı Millîsi’ni açıkladılar. 

- Suriye medeni, demokratik, çoğulcu, bağımsız ve özgür bir devlettir. Bu 
devletin egemenliği demokratik süreçle halk tarafından belirlenir. 
- Bugünkü gayrı meşru yönetimin devrilmesinden sonra kurulacak geçici 
geçiş hükümeti özgür ve nezih bir seçim düzenlenmesini taahhüt eder. 
Seçimler sonucunda kurucu meclis oluşur ve bu meclis bu sözleşmede 
yeralan ilkeleri içeren yeni bir anayasayı oluşturur ve özgür referandum 
çerçevesinde halka sunar. 
- Yeni Suriye, demokratik bir cumhuriyet olacak ve düşünce, etnik ve din 
aidiyetine bakmaksızın vatandaşlarını hukukun egemenliği çerçevesinde 
eşit gören anayasal düzene dayalı olacaktır. 
- Doğacak yeni demokraside devlet ve toplum içerisinde insan haklarına 
saygı temel ilke olacaktır. 
- Suriye halkı içinde barındırdığı farklı kültür, İslami, Hıristiyan veya 
herhangi bir dini inanca mensup olmaktan kaynaklanan inanç 
çeşitliliğinden iftihar duymaktadır. Tüm katmanlara mensup şahıslar, 
dışlanmadan, ayrımcılığa uğramadan bu birliktelikteki yerini alır. 
- Anayasa, Suriye toplumunun katmanları arasında dine, mezhebe dayalı; 
Arap, Kürt, Asuri-Süryani, Türkmen ve diğer etnik unsurlar arasında ayrım 
yapılmayacağını vurgular. Suriye’nin toprak ve halk birliği çerçevesinde
bunların haklarını tanır.

-Ülkede özgür, nezih ve periyodik seçimler düzenlenir. Çok partili sistem 
kurulur. Suriye’de demokratik, siyasi hayata katılma yönünde isteği 
bulunan bir vatandaşın önüne herhangi bir engel konulamaz. 


- Özgür seçimle gelen parlamento meclisi halkın iradesini ve çıkarlarını 
yansıtır. Parlamento, içinden çıkacak olan hükümetlere de meşruiyet 
kazandırır. Suriye Başkanı halk veya parlamento tarafından özgürce 
seçilir. Birey veya herhangi bir konseye yönetim verilmez. 
- Seçilecek hükümet, yargı ve kurumlarının bağımsızlığını 
şüpheye mahal 
vermeyecek şekilde tamamen güvence altına alır. 
-Vatandaşların uluslararası anlaşmalar çerçevesinde görüş ve ifade 
özgürlüğü, tercih ve inanç özgürlükleri dahil genel ve özel özgürlüklerini 
korur. 
- Devlet, kadın hak ve özgürlüklerine riayet eder. 
- Yeni devlet, dini katmanların haklarını en üst düzeyde korur, din, inanç 
ve fikir özgürlüğünün fiiliyata dönük veçhelerini güvence altına alır. 
- Resmi otoritenin tümü, devlet kurumları ve kurumlardaki çalışanlar, 
halkın hizmetinde olur; aksi olmaz. 
- Kimseye, cezadan kaçmaya müsaade edilemez. Ceza ilkeleri yasalara 
göre ve adil bir yargı yoluyla yine adil bir şekilde pekiştirilir. 
- Suriye silahlı kuvvetleri siyasi otoriteye tabi olur. Bugünden sonra 
siyasi hayata ve rejimin çıkarlarını muhafaza etmek için müdahalede 
bulunmasına izin verilemez. 
-Güvenlik teşkilatları, yasama otoritesinin gözetiminde olabilmeleri, 
vatandaş ve vatanın hizmetinde bulunabilmeleri amacıyla yasal ve 
anayasa temelleri üzerine yeniden yapılandırılır. 
- Yeni Suriye, ülkeler arasındaki hak ettiği yere kavuşacaktır. Bölgesel 
ve uluslararası ilişkilerin de ise karşılıklı çıkar, işbirliği ve ortak çalışma 
ilkeleri esasa alınacaktır. 
- Suriye, bölgede istikrar faktörü olmak için Arap Ligi kapsamında 
çevresindeki Araplar içerisindeki aktif rolünü geri kazanacaktır. 
- Suriye tüm meşru yöntemlerle Golan Tepelerini geri almaya çalışır. 
Haklarını geri alma konusunda yaptıkları mücadelede Filistin halkına 
destek verecek, hedeflerine ulaşabilmeleri için Filistinliler arasındaki 
birliğin muhafazasına katkıda bulunacaktır. 
- Suriye ekonomisi ve çalınan kamu malları kanlı rejim ve soyguncu 
grupların elinden alınarak halkın hizmetine sunulacaktır. Devlet, 
dürüst rekabet ve piyasa yasaları çerçevesinde ekonomik özgürlüğün 
perçinleşmesine çalışır. Ayrıca devlet, ulusal zenginliğin adil dağılımını 
sağlamakla yükümlüdür. 



Suriye İçin Annan Barış Planı 


1. Suriye halkının istek ve endişelerine yanıt sunacak Suriye öncülüğünde 
bir siyasi süreç 
2. Sivillerin korunması için BM gözetiminde her tür silahlı şiddete son 
verilmesi 
a) Hükümet meskun alanlara asker sevkini ve silah kullanımını durdurup 
buralarda bulunan askerleri çekecek 
b) Muhalefet çatışmalara son verme taahhüdünde bulunacak 
3. Tüm taraflar çatışma yaşanan bölgelere insani yardım sevkini sağlayacak 
ve insani amaçlarla her gün iki saatlik sükunet dönemleri sağlanacak 
4. Yetkililer keyfi şekilde tutuklanmış kişilerin serbest bırakılması sürecinin 
hızını ve kapsamını artıracak 
5. Yetkililer ülkede gazeteciler için hareket serbestîsi temin edecek 
6. Yetkililer toplanma ve barışçı şekilde gösteri yapma hakkına saygı 
gösterecek. Suriye Krizi’nde Bölgesel ve Küresel Aktörler 


Son Notlar ;

AVRUPA BİRLİĞİ’NİN SURİYE POLİTİKASI 
Doç. Dr. M. Murat ERDOĞAN 
1. Bu konuyla ilgili son derece ayrıntılı bir derleme ve analiz için 
Bkz.: Dr. Dilek Yiğit, “Avrupa Birliği’nin Suriye’deki Olaylara Karşı 
Tutumu” <http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1611/avrupa-birligininsuriyedeki-
olaylara-karsi-tutumu.aspx> 
FRANSA’NIN SURİYE POLİTİKASI 
Zeynep SONGÜLEN İNANÇ 
2. Bkz. O. Sander, Siyasi Tarih, 1918-1994, Ankara, İmge Kitabevi, 
2005; F. Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995, İstanbul, Alkım 
Yayınevi, 2005; M. A. Okur, “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden 
Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası”, Bilig, Sayı 48, 2009, s. 137-156. 
3. P. Larrouturou, “Trente ans de relations complexes entre les présidents 
syriens et français”, Le Monde, 29.04.2011. 
4. R. H. Harboun, “La Politique française avec la Syrie”, http://www. 
mandelmike.fr/harboun//index.php ?option=com_content&task=vie 
w&id=939&Itemid=151. 
5. Fransa’nın Suriye Büyükelçiliği, http://www.ambafrance-sy.org/ 
Presentation,22. 
6. “Daha Fazla Gözlemci mi, İnsani Koridor Mu?” Radikal, 19.04.2012, 
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&Arti 
cleID=1085414&CategoryID=81. 

7. “Fransa Suriye’ye Müdahale Şartını Açıkladı”, Radikal, 18.11.2011, 
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=HaberYazdir&ArticleI
D=1069951  . 
8. “La France prête à intervenir en Syrie?” Le Point, 30.11.2011, 
http://www.lepoint.fr/monde/la-france-prete-a-intervenir-ensyrie-
29-11-2011-1402017_24.php . 
SURİYE KRİZİ VE İSLÂM DÜNYASI 
Doç. Dr. Ahmet UYSAL 
9. http://www.thenational.ae/news/world/asia-pacific/malaysiancrackdown-
ahead-of-mass-rally-planned-by bersih 
RUSYA’NIN SURİYE POLİTİKASI 
Amine YAZICI 
10. ARMAOĞLU Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914- 1995, İstanbul 2004 
11. Çevreleme Politikası, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD), Soğuk 
Savaş döneminde Sovyetler Birliği’nin (SSCB) yayılmacı politikasına 
karşı izlediği askeri, ekonomik ve diplomatik unsurlar içeren dış politika 
stratejisidir. Dışişleri Bakanlığı’nın SSCB danışmanı George F. Kennan, 
SSCB’deki rejimin yumuşayacağı ya da çökeceği beklentisiyle «Rusların 
yayılmacı eğilimlerinin, uzun dönemli, ama sarsılmaz ve uyanık 
bir politikayla çevrelenerek denetim altına alınmasını» gerektiğini 
söylemiştir.1947’deki Truman Doktrini çevreleme politikasının ilk 
yansımasıydı. Amacı komünizmin yayılmasını engellemek, ABD’nin 
güvenliği ile yurtdışındaki etkisini geliştirmek ve bir domino 
etkisini engellemek olan çevreleme politikası Sovyetler Birliği’nin Doğu 
Avrupa, Çin, Kore ve Vietnam’da giriştiği genişleme politikasına karşı 
oluşturulmuştu. 
12. KARABULUT Bilal, “Karadeniz’den Ortadoğu’ya Uzanan Bir Dış Politika 
Geçmişten Günümüze Suriye-Rusya İlişkileri”, Karadeniz Araştırmaları, 
Sayı: 15, Güz 2007, s.67-88 
13. A.g.e. s.73 SDE Analiz 
14. A.g.e. s.75 
15. Yakın çevre doktrini ile Rusya Federasyonu eski Sovyet topraklarını 
nüfuz alanı olarak kabul etmiştir. 

16. Renkli Devrimler, Soğuk Savaş sonrası dönemde Orta ve Doğu Avrupa 
ile Kafkaslar ve Ortadoğu’da bir dizi yönetim değişikliği meydana 
gelmiştir. Sırasıyla Sırbistan (Eylül 2000), Gürcistan (Kasım 2003), 
Kıbrıs (Aralık 2003), Ukrayna (Kasım 2004), Romanya (Kasım ve Aralık 
2004), Lübnan (Şubat 2005) ve Kırgızistan (Mart 2005)’da meydana 
gelen yönetim değişiklerine verilen isimdir. 
İRAN’IN SURİYE POLİTİKASI 
Uğur KÖROĞLU 
17. Sami Mobayad, “Syria’s One True Friend-Iran,” Asia Times, 12 Temmuz 
2006. 
18. Konuyla ilgili detaylı bilgi için bkz.: Çavuşî, Meryem, Ber-resi-yé 
Revâbét-é Îrân ve Sûriye Be’d ez Énghelab-é Éslâmî-yé Îrân (19792001), 
yüksek lisans tezi, Allame Tabatabai Üniversitesi, Hukuk ve Siyasal Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Tahran-İran. 
19. Altı dönemi kapsayan bu tasnif,United States Institute of PeaceThe Iran 
Primer’ın resmi sitesinde yer alan http://iranprimer.usip.org/resource/ 
iran-and-syria adresindeki Goodarzi, Jubing’in Iran and Syriaadlı 
makalesinde yapılmıştır. 
20. Sinkaya, Bayram, Ortadoğu Analiz, Cilt: 3, Sayı: 33, s. 40, Eylül 2011, 
Ankara. 
21. Tüm alıntılar İran İslam Cumhuriyeti lideri Ayetullah Seyyid Ali 
Hamanei’nin resmi internet sitesinden yapılmıştır; 
http://www. khamenei.ir 
22. İran İslam Cumhuriyeti Resmi Devlet Sitesi www.dolat.ir 
23. www.dolat.ir 
24. 8 Eylül 2011 tarihli Aftab News haber ajansının haberi. 
25. Suriye özel temsilcisi Faysal Mikdad ile Ahmedinejad’ın görüşmelerinden, 
Asr-ı İmruz Haber Ajansı, 28 Mart 2012 
26. www.dolat.ir, 
27. www.dolat.ir, 
28. İran ve Suriye, kurdukları ittifaka son zamanlarda Mukavemet/Direniş 
Hattı adını vermektedirler. 
Suriye Krizi’nde Bölgesel ve Küresel Aktörler SDE Analiz 
29. www.dolat.ir 
30. “U.S. secretly backed Syrian opposition groups,” The Washington Post, 
18 April 2011. 
31 “Iran calls Syrian protests a Western plot,” Reuters, 12 Nisan 2011. 
32 Fatih Altaylı, Habertürk Gazetesi, 22 Şubat 2012. 
33. Bu yazı hakkında incelemeler yaparken konuyla ilgili medyamızda da çıkan ve İranlı yetkililere dayandırılan “Mehdi geliyor” şeklindeki haberlerin kaynakları araştırılmasına rağmen bu tarz bir ifadelere rastlanılmadı. 
34. Talhamy,Yvette, 
The Syrian Muslim Brothers and the Syrian-Iranian 
Relationship, The Middle East Journal, Volume 63, Number 4, p. 563 
Autumn 2009, Washington-USA. SDE Analiz 

..