Turan Gazetesi Örneğinde Osmanlı Basınında Kafkas Cephesi’nin İlk Ayları ve Sarıkamış Harekâtı BÖLÜM 4

Turan Gazetesi Örneğinde Osmanlı Basınında Kafkas Cephesi’nin İlk Ayları ve Sarıkamış Harekâtı BÖLÜM 4

  Görüldüğü gibi Sarıkamış yenilgisine tek kelime ile dahi temas edilmeden yapılan bu değerlendirme, yeni bir taarruz beklentisiyle kamuoyunu 
bahara kadar, yani savaşın yeniden başlayacağı tarihe kadar oyalamayı amaçlıyordu. Gazetenin bundan sonraki yayınları da hep bu amaca yönelik 
olacaktı. Özellikle Daily News’ten nakledildiği ifade edilen bir yazı bu açıdan oldukça dikkat çekiciydi. Petersburg muhabirin (Daily News’a) bildirdiğine 
göre Türk kuvvetleri Sarıkamış’a adeta bir düğün dernek havası içerisinde gelmişlerdi86: 

Savaş Sarıkamış civarındaki Soğanlı tepelerinde başlamıştı. Her taraf karlarla kaplıydı. Rus birliklerinin kazdıkları avcı siperlerindeki savaş araç gereçleri yetersizdi. Bunlar karlarla dolu siperler içinde ve dağlık arazide beş saatlik bir mesafeyi kat etmek zorunda kalmışlardı. Düşman kuvvetleri ile en çok Kartaltepe’de temas edilmiş ve burada meydana gelen çarpışmalar iki gün devam etmiştir. Osmanlı kuvvetleri, topların koruması altında Rus mevzilerine iki defa süngü ile hücum etmişlerdir. Sonunda Ruslar Bardız Geçidi’ni tahliyeye mecbur oldular. Geçidi geri almak için yapılan karşı taarruzlar Osmanlı askerlerinin şaşılacak derecedeki gayret ve metanetiyle püskürtülmüştür. Savaş bazen Osmanlıların bazen de Rusların lehinde cereyan etmiştir. 

Osmanlı askerlerinin aslanlar gibi çarpıştığı inkâr edilemez. Heybetle ilerleyen kolordunun her tarafında al sancaklar dalgalanıyordu. Başında da alay musikisi latif havalar çalarak yürümekteydi. Kolordu, Rusların cehennemî ateşi karşısında bir an bile durmayıp ilerlemekte, Rus siperlerini birbiri ardınca ele geçirmekteydi. Katır ve deve kervanları orduya aralıksız olarak mühimmat getirmekteydi. Osmanlı askerlerinin donanımı olağanüstü mükemmel olup en küçük ayrıntı bile ihmal edilmediğinden savaş alanındaki her bir asker eksiksiz donanımıyla dikkat çekiyordu. Sağlık teşkilâtı da mükemmel olan ordunun iaşe ve mühimmat konusunda zengin olduğu anlaşılıyordu. 

Bu haberin birçok açıdan gerçeklerle örtüşmediği açıktır. Öncelikle Türk birlikleri, Sarıkamış önlerine düğün alayı gibi mızıka çalarak değil, sarp ve karlı dağlar üzerinde cebri yürüyüşlerle yıprandıktan sonra yorgun argın bir halde gelmişlerdir. Harekâta katılan bir Türk subayının anılarında bu yürüyüş şöyle anlatılmıştır87: 

Fırka yürüyüşü çok üzüntü vericiydi. Asker tek kolda, bir metreden fazla karlar içinde düşe kalka ilerliyordu. Hava eksi 15-20 derece, askerin sırt çantalarının ağırlığı 30-35 kilogramdı. Ağır yükün altında zahmet çeken askerler ter içinde kalıyorlar, dinlenmek için yol kenarlarına oturuyorlardı. Asıl felâket o zaman başlıyordu… Yere çömelip öylece donup kalıyorlardı. 

Ayrıca iddia edildiği gibi her türlü donanımı mükemmel bir Türk ordusundan bahsetmek mümkün değildi. Aksine Sarıkamış Harekâtı, lojistik hizmetler ve kışlık donanım eksikliği yüzünden başarısız olmuştu88. Bu durum, yukarıdaki haberin tahrif edilerek iktibas edildiği izlenimini uyandırmaktadır89. 


Donanım açısından ve lojistik hizmetler bakımından Türk ordusundan çok daha iyi durumda olan Rus ordusunun ise perişan bir halde olduğu iddia ediliyordu. Rus esirlerinin ifadelerine dayandırılan bu iddialara göre şiddetli açlığın yarattığı büyük huzursuzluk yüzünden Rus ordusunda ihtilâl alametleri görülmeye başlanmıştı90. 

Turan gazetesi, bu yaklaşımıyla bir tür psikolojik harekât icra ederek Sarıkamış bozgununu perdelemeye gayret etmiştir. Böylece daha savaşın ilk aylarında meydana gelen bu üzücü hadisenin kamuoyunda yılgınlık yaratmamasını önlemeye çalışarak ülke menfaatleri adına önemli bir hizmet ifa etmiştir. 


DİPNOTLAR;

1 Ramazan Balcı, Tarihin Sarıkamış Duruşması, İstanbul: Nesil Yayınları, 2007, 110. 
2 “Ardahan Alındı”, Turan, 20 Kânunuevvel 330 (2 Ocak 1915). 
3 İttihat-Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması (1918-1919), yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları, 1998, 448. 
4 “İşâ‘ât-ı Kâzibede Bulunanlar”, Tasvir-i Efkâr, 10 Kânunuevvel 1330 (23 Aralık 1914); “İşâ‘ât-ı Kâzibede Bulunanlar”, Tanin, 10 Kânunuevvel 
   1330 (23 Aralık 1914). 
5 İttihat-Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması (1918-1919) , 250, 284, 428, 448. 
6 Yunus Nadi, “Yalan Haberlere Karşı”, Tasvir-i Efkâr, 11 Kânunuevvel 1330 (24 Aralık 1914). 
7 “Karilerimize”, Turan, 29 Teşrinievvel 1330 (11 Kasım 1914). 
8 Paris’te Sorbonne Üniversitesi’nde hukuk öğrenimi görmüş olan Nebizâde Ahmed Hamdi Bey (Serez, 1888-1969) Emile Durkheim ve Henri Louis Bergson 
gibi ünlü filozoflardan dersler almıştır. 1911 yılında Selanik’te yayınlanan Yeni Felsefe Mecmuası’nın kurucuları arasında yer almıştır. 1918-1919 yılları arasında Zaman gazetesinde başyazılar yazmış, 1920-1924 yıllarında Anadolu’da Yenigün gazetesindeki yazılarıyla Türk Kurtuluş Savaşı’na destek olmuştur. Yazıları Yenises gazetesinde de yayınlanmıştır. 1920 Tarihinden itibaren Trabzon milletvekili olarak aralıksız altı dönem (22 yıl) TBMM’de görev yapmıştır. 
1931 yılında, sonradan Yuca Ülkü adını alacak alan İnkılâp eğitim kurumlarını açmıştır. Bkz., Nejdet Bilgi, “Millî Mücadele’nin Başlarında İstanbul’da Yayınlanan Türk Dünyası Gazetesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, X, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 1995, 274; Güngör Görmüş, Trabzon Mebusu Nebizade Hamdi Ülkümen, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006. 
9 İttihat ve Terakki’nin Türkçülük fikrini benimsemesi hakkında bkz. Erdal Aydoğan, İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası (1908-1918), İstanbul: 
Ötüken Neşriyat, 2005, 49-55. 
10 Aslen Azerbaycanlı olan Ağaoğlu Ahmet’in cemiyetle ilişkileri oldukça eskiydi. İttihatçıların ileri gelenleriyle 1889’da eğitim görmek üzere gittiği Paris’te 
tanışmıştı. 1894’te memleketine döndükten sonra Rusya Türklerinin haklarını savunan yazılar yayınladığı için Rus hükümetinin takibine uğrayınca 1909’da 
Türkiye’ye geldi. Türk Ocağı’nın kurulmasında ve bu kuruluşun yayın organı olan Türk Yurdu dergisinin yayımlanmasında faal rol oynadı, İttihat ve Terakki 
Cemiyeti’nin Türkçü-Turancı ideolojiyi benimsemesinde etkili oldu. Bkz. Fuat Süreyya Oral, İmparatorluk Kurtuluş Savaşı Cumhuriyet/Türk Basını, I, 
(Basım tarihi ve yeri yok), 256; Y. Doğan Çetinkaya, “Orta Katman Aydınlar ve Türk Milliyetçiliğinin Kitleselleşmesi”, Modern Türkiye’de Siyasal 
Düşünce/Milliyetçilik, IV, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008, 91; Nuri Yüce, “Ağaoğlu Ahmet”, DİA, I, 464-466. 
11 Sultan Mehmet Reşat’ın Rus filosunu saldırgan ilan eden 29 Teşrinievvel 330 (11 Kasım 1914) tarihli irade-i seniyyesininn tam metni için bkz. 
“Resmen Hal-i Harp İlânı”, Turan, 30 Teşrinievvel 1330 (12 Kasım 1914). 
12 Karadeniz hadisesinin iç yüzü için bkz. Tuncay Öğün, “Türklerin ve Rusların Gözüyle 100’üncü Yılına Girerken Karadeniz Baskını ve Osmanlı Devleti’nin 
1. Dünya Savaşı’na Girişi”, History Studies, Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013, 90-111. 
13 “Türkiye-İtilâf-ı Müselles Muharebesi”, Turan, 30 Teşrinievvel 1330 (12 Kasım 1914). 
14 Bkz. “Şark Hududundaki Vekayiin Hülâsası”, Turan, 31 Teşrinievvel 1330 (13 Kasım 1914). 
15 “Türkiye-Rusya Harbinin Müsebbibi Kim?”, Turan, 25 Kânunuevvel 330 (7 Ocak 1915). 
16 “Türkiye-İtilâf-ı Müselles Muharebesi”, Turan, 30 Teşrinievvel 1330 (12 Kasım 1914). 
17 Turan, 31 Teşrinievvel 1330 (13 Kasım 1914). 
18 Mütarekeden sonra Fransızların isteği üzerine dönemin Polis Müdir-i Umumisi Bedri Bey, Üsküdar Belediye Reisi Kadri Bey ve Duyun-ı Umumiye Heyet-i 
Tahririye Müdiri Bedri Bey ile Osman Reis isminde bir şahıs hakkında, abidenin yıkılması için halkı tahrik ve teşvik ederek eşyalarını yağmalamak iddiasıyla 
inceleme başlatılmıştır. Bkz. BOA DH. İ UM, Dosya No: E-108, Vesika No: 65, Dâhiliye Nezareti tezkiresi, 27 Haziran 1332 (10 Temmuz 1916); BOA, DH. EUM. 
AYŞ, Dosya No: 17, Vesika No: 75, Müzekkere sureti, (tarihsiz). 
19 “Abide Değil de Kale İmiş”, Tasvir-i Efkâr, 4 Teşrinisani 1330 (17 Kasım 1914). 
20 Hüseyin Ragıp, “Kars’taki Boynu Bükük Hilâl”, Turan, 18 Teşrinisani 1330 (1 Aralık 1914) 
21 Turan, 22 Kânunuevvel 330 (4 Ocak 1915). Çok arzu edilmesine rağmen o sırda ortadan kaldırılamayan bu anıt 1918 baharında Kars’ı ele geçiren 
Türk kuvvetleri tarafından yıkılacaktır. Bkz. “Menhus Bir Hatıranın Refi Müyesser Odu”, Tasvir-i Efkâr, 28 Nisan 1334 (28 Nisan 1918). 
22 “Şark Hududundaki Vekayiin Hülâsası”, Turan, 31 Teşrinievvel 1330 (13 Kasım 1914). 
23 “Son Haberler Batum’a Doğru”, Turan, 31 Teşrinievvel 1330 (13 Kasım 1914). 
24 “Kafkasya’da Yeni Muvaffakiyetlerimiz”, Turan, 6 Teşrinisani 1330 (19 Kasım 1914). 
25 Turan, 3 Teşrinisani 1330 (16 Kasım 1914). 
26 “Batum’da”, Turan, 2 Teşrinisani 1330 (15 Kasım 1914). 
27 Bahaeddin Şakir, Yakup Cemil ve Rıza Bey tarafından organize edilen çeteler 4.000-4.500 kişilik bir mevcuda sahiptiler. Sınır birlikleri ise Melo Hudut 
Taburu’nun 400 askerinden ibarettiler. 6 Aralık 1914’te bu birliklere İstanbul’dan sevk edilen iki tabur daha ilave edilecek ve oluşturulan müfreze Alman 
Topçu Yarbayı Stange Bey komutasına verilecekti. Bkz. Hatice Yalçın, Harp Ceridesi (I.Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi), Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi 
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008. 49, 59, 236. 
28 “Kafkasya’da Yeni Muvaffakiyetlerimiz”, Turan, 1 Teşrinisani 1330 (14 Kasım 1914); “Azerbaycan Hududu”, Turan, 4 Teşrinisani 1330 (17 Kasım 1914). 
1907 tarihinde İngiltere ile bir anlaşma imzalayarak İran’ı taksim eden Ruslar, ülkenin Osmanlı topraklarıyla komşu olan kuzey kesimlerini ele geçirmişlerdi. 
Bkz. “İran’ın Vaziyeti”, Turan, 3 Teşrinisani 1330 (16 Kasım 1914). 
29 “Kafkasya’da Yeni Muvaffakiyetlerimiz”, Turan, 6 Teşrinisani 1330 (19 Kasım 1914). 
30 Gönüllü Kürt aşiretleri Teşkilât-ı Mahsusa önderlerinden Ömer Naci ve İbrahim Fevzi Bey tarafından sevk ve idare edilmekteydiler. Bkz. Barış Metin, 
“Birinci Dünya Savaşı’nda İran Coğrafyasında Etnik, Dini ve Siyasi Nüfuz Mücadeleleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış 
Doktora Tezi, 2007, 72; E. Aydoğan, 95-97. 
31 “Azerbaycan’daki Aşiretler”, Turan, 4 Kânunuevvel 1330 (17 Aralık 1914). 
32 Teşkilât-ı Mahsusa’nın Kafkasya ve İran’daki bu tür faaliyetleri için bkz. Vahdet Keleşyılmaz, “Kafkas Harekâtının Perde Arkası”, Atatürk Araştırma Merkezi 
Dergisi, XVI/47, Temmuz 2000, 277-304. 
33 Konferansın geniş özeti için bkz. “Kafkas Türkleri/Türklerin Mukadderatı-Dünkü Hayatları Bugünkü Hayatları-Her Şey Hazır-Bizi Bekliyorlar”, Turan, 
31 Teşrinievvel 1330 (13 Kasım 1914). 
34 “Âlem-i İslâm”, Turan, 2 Teşrinisani 1330 (15 Kasım 1914). 
35 “Kafkasya’da Yeni Muvaffakiyetlerimiz”, Turan, 6 Teşrinisani 1330 (19 Kasım 1914). 
36 “Türkiye-İtilâf-ı Müselles Muharebesi/Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 16 Teşrinisani 1330 (29 Kasım 1914). 
37 “Türkiye-İtilâf-ı Müselles Muharebesi/Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 24 Teşrinisani 1330 (7 Aralık 1914). 
38 “Kafkasya’daki Kardeşlerimiz”, Turan, 9 Kânunuevvel 330 (22 Aralık 1914). 
39 “Tebliğ-i Resmî”, Turan, 10 Kânunuevvel 330 (23 Aralık 1914). 
40 Harekât emrinin tam metni için bkz. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3’ncü Ordu Harekâtı, I, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1993, 371-372. 
41 “Tebliğ-i Resmî”, Turan, 11 Kânunuevvel 330 (24 Aralık 1914). 
42 R(e) S(at), “Oltu Muvaffakiyeti” , Turan, 12 Kânunuevvel 330 (25 Aralık 1914). 
43 Lehistan’da Alman orduları, Ruslara ardı ardınca ağır darbeler indirerek büyük kayıplar verdirmiş, yüz binlerce Rus askerini esir almışlardı. Bkz. 
“Vaziyet-i Harbiye”, Sabah, 11 Teşrinisani 1330 (24 Kasım 1914); “Müşir Hindenburg’a Selâm”, Tanin, 17 Teşrinisani 1330 (30 Kasım 1914); 
“Avrupa Harbi/Vaziyet-i Harbiye”, Turan, 4 Teşrinisani 1330 (17 Kasım 1914); “Rus Esirleri 60.000”, Turan, 16 Teşrinisani 1330 (29 Kasım 1914). 
44 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 12 Kânunuevvel 330 (25 Aralık 1914). 
45 “Son Haberler/Muzafferiyetimize Ait Tafsilat”, Turan, 12 Kânunuevvel 330 (25 Aralık 1914). 
46 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 13 Kânunuevvel 330 (26 Aralık 1914). 
47 .Maslofski, Umumî Harpte Kafkas Cephesi Eserinin Tenkidi, Çev. Nazmî, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1935, 99. 
48 Nikolski, Bir Rus Generalinin Anlatımıyla Sarıkamış Harekâtı (12-24 Aralık 1914), çev. Nazmi, ed. Ersan Güngör, İstanbul: Kariyer Yayıncılık, 2010, 42-43; 
Köprülü Şerif, Sarıkamış İhata Manevrası ve Meydan Muharebesi, İstanbul: Necm-i İstikbal matbaası, 1338, 162. 
49 “Tebliğ-i Resmî”, Turan, 14 Kânunuevvel 330 (27 Aralık 1914). 
50 Tebliğ-i Resmi Turan, 16 Kânunuevvel 330 (29 Aralık 1914). 
51 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 15 Kânunuevvel 330 (28 Aralık 1914). 
52 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 17 Kânunuevvel 330 (30 Aralık 1914). 
53 “Vaziyet-i Umumiye”,Turan, 18 Kânunuevvel 330 (31 Aralık 1914). 
54 “Tebliğ-i Resmî”, Turan, 19 Kânunuevvel 330 (1 Ocak 1915). 
55 “Kafkasya’daki Askerî Muvaffakiyetlerimizin Tafsilatı”, Turan, 21 Kânunuevvel 330 (3 Ocak 1915). 
56 Turan, 20 Kânunuevvel 330 (2 Ocak 1915). 
57 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 20 Kânunuevvel 330 (2 Ocak 1915). 
58 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 21 Kânunuevvel 330 (3 Ocak 1915). 
59 “Ardahan Alındı”, Turan, 21 Kânunuevvel 330 (3 Ocak 1915). 
60 H. Yalçın, 107. 
61 Bkz. “Sarıkamış Muzafferiyeti - 2.400 Esir”, Sabah, 22 Kânunuevvel 1330 (4 Ocak 1915); “Büyük Zafer”, Tanin, 22 Kânunuevvel 1330 (4 Ocak 1915). 
62 Köprülü Şerif, 192-193; Arif Baytın, İlk Dünya Harbi’nde Kafkas Cephesi/Sessiz Ölüm Sarıkamış Günlüğü, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2007, 161-162 
63 Sabah, 22 Kânunuevvel 1330 (4 Ocak 1915). 
64 Tanin, 22 Kânunuevvel 1330 (4 Ocak 1915). 
65 Tasvir-i Efkâr, 22 Kânunuevvel 1330 (4 Ocak 1915). 
66 Turan, 22 Kânunuevvel 330 (4 Ocak 1915). 
67 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 22 Kânunuevvel 330 (4 Ocak 1915). 
68 “Vilayatda Şevk ve Sürur”, Tanin, 24 Kânunuevvel 1330 (6 Ocak 1915). 
69 “Vilayâtda Sürûr” Turan, 23 Kânunuevvel 330 (5 Ocak 1915); Zor ve Adana’dan gönderilen benzer telgrafları için bkz. “Ordumuzun Muzafferiyatı-Vilayatta 
Şevk ve Meserret”, Tanin, 23 Kânunuevvel 1330 (5 Ocak 1915). 
70 “Kafkasya’daki Muzafferiyetlerimiz” Turan, 23 Kânunuevvel 330 (5 Ocak 1915). Müttefik basınından aktarılan farklı yazı örnekleri için bkz. 
“Ardahan’ın Zaptına Dair”, “Von Der Goltz Paşa’nın Beyanatı”, Turan, 26 Kânunuevvel 330 (8 Ocak 1915); “Kafkasya’daki Muvaffakiyetlerimizin 
Netayici”, “Kafkasya Darü’l-Harekâtına Dair”, Turan, 27 Kânunuevvel 330 (9 Ocak 1915). 
71 Rus basının Bulgar basını vasıtasıyla takip edildiğine dair örnek haberler için bkz. “Avrupa Harbi/Vaziyet-i Harbiye”, Turan, 4 Teşrinisani 1330 
(17 Kasım 1914); “Son Haberler”, Sabah, 24 Kânunuevvel 1330 (6 Ocak 1915). 
72 “Son Haberler/Kafkasya Azerbaycan ve Basra’da”, Turan, 28 Kânunuevvel 330 (10 Ocak 1915). 
73 R. Balcı, 111-112. Ali İhsan Paşa’nın esareti ve esaret yıllarına ait anıları için bkz. İhsan Latif, Bir Serencam-ı Harp, İzmir: Maarif Matbaası, 1925. 
74 “30’uncu Tümen Harp Ceridesi-2”, yay. haz. Ahmet Tetik-Ayşe Seven-Melike Gürler, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 58, Sayı: 123 (Haziran 2009), 212. 
75 İttihat-Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması (1918-1919), 60. 
76 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 29 Kânunuevvel 330 (11 Ocak 1915). 
77 Turan, 2 Kânunusani 330 (15 Ocak 1915). 
78 “Tebliğ-i Resmî “, Sabah, 4 Kânunusani 1330 (17 Ocak 1915). 
79 O günlerde Viyana basınında Türk taarruzu üzerine Rusların Lehistan’dan Kafkasya’ya asker göndermeye mecbur kaldıklarına dair bir haber çıkmıştı. 
Bu haber Turan gazetesince de iktibas edilmişti. Bkz.“Lehistan’dan Kafkasya’ya Asker Geliyor”, Turan, 29 Kânunuevvel 330 (11 Ocak 1915). 
80 Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 4 Kânunusani 330 (17 Ocak 1915). 
81 . “Muhtelif Darü’l-harekâtlar ve Düşman Kuvvetleri”, Tanin, 28 Kânunuevvel 1330 (10 Ocak 1915). 
82 “Tebliğ-i Resmî “, Turan, 6 Kânunusani 330 (19 Ocak 1915). 
83 “Tebliğ-i Resmî”, Tanin, 9 Kânunusani 1330 (22 Ocak 1915). 
84  Maslofki, 144. 
85 “Vaziyet-i Umumiye”, Turan, 9 Kânunusani 330 (22 Ocak 1915). 
86 “Düşmanlarımızın Ordumuz Hakkındaki Takdiratı/Sarıkamış Muharebesi Tafsilatı”, Turan, 18 Kânunusani 330 (31 Ocak 1915). 
87 Ziya Yergök, Sarıkamış’tan Esarete (1915-1920), yay. haz. Sami Önal, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005 100. Sarıkamış önlerindeki Türk askerlerinin bitkin 
bir halde geldiklerine dair ayrıca bkz. Merih Baran Erbuğ, Kaybolan Yıllar/Mülâzım Ahmet Hilmi’nin Sarıkamış-Sibirya-Afganistan Hatıraları ve Hayatı, Ankara: 
Vadi yayınları, 2007, 33-40. 
88 Türk ordusunun lojistik hizmetleri için bkz. Tuncay Öğün, Kafkas Cephesinin I. Dünya Savaşı’ndaki Lojistik Desteği, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi 
Yayınları, 1999. 
89 Bu haber, küçük çeviri farklılıklarıyla aynı gün Sabah gazetesinde de yayınlanmıştır. Orada belirtildiğine göre asıl kaynağı Daily News olan haber, Berlin’de 
çıkan 26 Ocak 1915 tarihli Neue Freie Presse’den almıştır. Bkz. “Sarıkamış Muharebesi”, Sabah, 18 Kânunusani 330 (31 Ocak 1915). 
90 “Rus Esirleri ve İtirafları”, Turan, 21 Kânunusani 330 (3 Şubat 1915). 


Kaynaklar 

Arşiv Belgeleri 

BOA, DH. İ UM (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı), Dosya 
No: E-108, Vesika No: 65. 

BOA, DH. EUM. AYŞ (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş 
Kalemi Evrakı), Dosya No: 17, Vesika No: 75. 

Süreli Yayınlar 

Sabah 
Tanin 
Tasvir-i Efkâr 
Turan 

Kitap ve Makaleler 

“30’uncu Tümen Harp Ceridesi-2”, yay. haz. Ahmet Tetik-Ayşe Seven-Melike Gürler, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 58, Sayı: 123 (Haziran 2009), s. 1-235. 
Aydoğan, Erdal, İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası (1908-1918), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2005. 
Balcı, Ramazan, Tarihin Sarıkamış Duruşması, İstanbul: Nesil Yayınları, 2007. 
Baytın, Arif, İlk Dünya Harbi’nde Kafkas Cephesi/Sessiz Ölüm Sarıkamış Günlüğü, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2007. 
Bilgi, Nejdet, “Millî Mücadele’nin Başlarında İstanbul’da Yayınlanan Türk Dünyası Gazetesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, X, (İzmir, 1995), 265-288. 
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3’ncü Ordu Harekâtı, I, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1993. 
Çetinkaya, Y. Doğan, “Orta Katman Aydınlar ve Türk Milliyetçiliğinin Kitleselleşmesi”, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce/Milliyetçilik, IV, İstanbul: 
İletişim Yayınları, 2008, 91-102. 
Erbuğ, Merih Baran, Kaybolan Yıllar/Mülâzım Ahmet Hilmi’nin Sarıkamış-Sibirya-Afganistan 
Hatıraları ve Hayatı, Ankara: Vadi yayınları, 2007. 
Görmüş, Güngör, Trabzon Mebusu Nebizade Hamdi Ülkümen, Trabzon: Karadeniz Teknik 
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006 
Hüseyin Ragıp, “Kars’taki Boynu Bükük Hilâl”, Turan, 18 Teşrinisani 1330 (1 Aralık 1914). 
İhsan Latif, Bir Serencam-ı Harp, İzmir: Maarif Matbaası, 1925. 
İttihat-Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması (1918-1919), yay. haz. Osman Selim 
Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları, 1998. 
Keleşyılmaz, Vahdet, “Kafkas Harekâtının Perde Arkası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVI/47, Temmuz 2000, 277-304. 
Köprülü Şerif, Sarıkamış İhata Manevrası ve Meydan Muharebesi, İstanbul: Necm-i İstikbal matbaası, 1338. 
Maslofski, Umumî Harpte Kafkas Cephesi Eserinin Tenkidi, Çev. Nazmî, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1935. 
METİN, Barış, “Birinci Dünya Savaşı’nda İran Coğrafyasında Etnik, Dini ve Siyasi Nüfuz 
Mücadeleleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2007. 
Nikolski, Bir Rus Generalinin Anlatımıyla Sarıkamış Harekâtı (12-24 Aralık 1914), çev. Nazmi, ed. 
Ersan Güngör, İstanbul: Kariyer Yayıncılık, 2010. 
Oral, Fuat Süreyya, İmparatorluk Kurtuluş Savaşı Cumhuriyet/Türk Basını, I, (Basım tarihi ve yeri yok). 
Öğün, Tuncay, “Türklerin ve Rusların Gözüyle 100’üncü Yılına Girerken Karadeniz Baskını ve 
Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’na Girişi”, History Studies, Special Issue on Balkan 
Wars Volume 5/Issue 6 2013, 90-111. 
---------------------, Kafkas Cephesinin I. Dünya Savaşı’ndaki Lojistik Desteği, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1999. 
R(e) S(at), “Oltu Muvaffakiyeti” , Turan, 12 Kânunuevvel 330 (25 Aralık 1914). 
Yalçın, Hatice, Harp Ceridesi (I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi), Tokat: Gaziosmanpaşa 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008. 
Yergök, Ziya, Sarıkamış’tan Esarete (1915-1920), yay. haz. Sami Önal, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005. 
Yunus Nadi, “Yalan Haberlere Karşı”, Tasvir-i Efkâr, 11 Kânunuevvel 1330 (24 Aralık 1914). 
Yüce, Nuri, “Ağaoğlu Ahmet”, DİA, I, 464-466. 

Tuncay Öğün 
Turan Gazetesi Örneğinde Osmanlı Basınında Kafkas Cephesi’nin İlk Ayları ve Sarıkamış Harekâtı 

***