ARAP BAHARI ABD HEGEMONİK PROJESİMİDİR., BÖLÜM 2

 ARAP BAHARI ABD HEGEMONİK PROJESİMİDİR., BÖLÜM 2

    Obama ile birlikte "rıza" boyutunu ön plana çıkarmak gibi bir stratejiye meyledilmişse de bu yönde ikna edici adımların atılabildiğini söylemek oldukça güç. Zira Obama'nın başlangıçta yarattığı etkinin Arap dünyasında yerini zamanla hayal kırıklığına bıraktığı görülmüş  durumda. Shipley Telhami'nin düzenli olarak Arap dünyasında yaptığı kamuoyu araştırmaları bu durumu teyit eder niteliktedir.24 

  Telhami'nin yaptığı son araştırmaların sonuçlarına göre Arap halkları açısından büyük umutlarla başa gelen Obama'nın giderek popülaritesini  kaybettiği ve bu anlamda insanlarda artan bir umutsuzluğun oluşmaya başladığı söylenebilir. 

Zira 2009 yılının Nisan/Mayıs döneminde yapılan araştırmada Obama'ya pozitif yaklaşanlar yüzde 45'lik bir oranı temsil ederken, 2010 Haziran/Temmuz döneminde yapılan ankette bu olumlu yaklaşım yüzde 20'ye düşüyor.

Ya da farklı bir açıdan olaya bakıldığında, 2009'da Obama yönetiminden ümitli olanların oranı yüzde 52 gibi yüksek bir oran iken bu oranın 2010'da ciddi bir düşüşle yüzde 16'ya gerilediği görülüyor ki bu, Obama'nın Ortadoğu'da her geçen gün silikleştiğinin bir göstergesidir. Ayrıca bu rakamlar Arapların Amerika'nın Ortadoğu politikalarında hala samimi olmadığını düşündüğünün de bir ifadesidir. Kısacası Obama'ya rağmen ABD ve temsil ettiği değerler sistemi günümüzde Arap halkları açısından öykünülecek ve örnek alınacak bir "hikâye" sunmuyor.

Konuya, Strange'in perspektifinden bakıldığında ise, ABD hegemonyasında sonbaharın yaşandığı bir döneme girildiğini çağrıştıran bir tablo ortaya çıkıyor. Zira 2007'de ortaya çıkan ve kısa sürede Avrupa'yı da etkisi altına alan ekonomik kriz, daha öncekilerden farklı olarak, kapitalizmin kalpgahında yaşanan bir bunalıma işaret ediyor.25

ABD'nin bir türlü gereken ekonomik toparlanmayı sağlayamamasının, işsizlik rakamlarının ABD için çok ciddi bir seviye olan yüzde 10 barajına ulaşmış olmasının, kamu borcunun GSYİH'nin yüzde 100'üne yaklaşmasının, ABD'nin büyük oranda sarsılmasına ve içe kapanmasına neden olduğu görülüyor.

   En son Standart&Poor's isimli kredi derecelendirme kuruluşunun dünyanın en büyük ekonomisinin kredi notunu düşürmesi, 1917'den bu yana hep en üst seviyede notlanan bir ekonominin içine düştüğü zor durumu yansıtması bağlamında sembolik bir etki oluşturdu. Son ekonomik kriz ve borçlanma tavanının arttırılması tartışmaları da gösteriyor ki maddi kaybın ötesinde, ABD hegemonyasının bilişsel temelleri açısından derin bir prestij kaybı oluşmuş durumda.

Zira Fareed Zakaria'nın dediği gibi "son krizle Amerikalılar kendilerine, dünyaya ve piyasalara politik sistemlerinin tıkandığını ve mantıklı bir kamu politikası tasarlama ve uygulama yeteneğinden mahrum olduklarını göstermiş oldu."26

Benzer şekilde, Irak işgalinin büyük maliyetler doğurması ve Afganistan müdahalesinin başarısızlıkla sonuçlanmış olması gibi nedenlerle, ABD'nin yapısal  gücünün diğer unsurları açısından da bir "sonbahar" yaşadığı tezi kuvvet kazanıyor.27 Dolayısıyla son on yılda, Amerikan hegemonyasının düşüşe geçtiğine dair tartışmalar giderek daha fazla ön plana çıktı. Hatta Arrighi gibi siyasal iktisatçılara göre dünya sisteminde, ABD hala en büyük güç olsa da  hegemonya açısından "topal ördek" konumuna gerilediği, " hegemonyasız hâkimiyet " dönemine girmiş bulunuyor.28 

Böyle bir ortamda, uluslararası dengeleri etkileme ve kapsamlı sınırdışı rejim müdahaleleri yapma konusunda Amerika'nın kapasitesi ve isteği eskiye nispetle daha zayıf durumda.29 

Zira ABD'nin içine kapanma eğilimine girmesi, "sistemin kontrol mekanizmalarının zayıflaması" gibi bir jeostratejik boşluk ortaya çıkardı.30 

Diğer taraftan Çin, Rusya, Türkiye, Brezilya gibi bölgesel aktörlerin uluslararası sistemde daha fazla manevra alanı bulabildiği ve althegemonik projelerini uygulamaya koyabildikleri bir geçiş dönemine girilmiş oldu.31

İşte böylesi bir uluslararası konjonktür içerisinde Arap halklarının isyan ateşini yaktığını görüyoruz.

Ancak son dönem olaylarını, "ABD'nin hegemonik projesi" şeklinde açıklamaya çalışanların, yukarıdaki jeopolitik denklemi dikkate

almadan, dolayısıyla varsayımlarını test etmeye ihtiyaç duymadan, doğrudan "test edilmemiş bir varsayım" üzerine analize giriştikleri görülüyor. Üstelik aynı yaklaşımların, ABD hegemonyasının gerilediği bir dönemde Tüm Arap coğrafyasını yeniden dizayn edebilecek kapasiteye  sahip olup olmadığını tartışmaya açanları, "stratejik oyunu anlayamayan ve büyük resmi göremeyenler" kategorisine dâhil ederek, kendi varsayımlarıyla yüzleşmekten kaçındıkları görülüyor. Tekrar etmek gerekir ki son olaylarda işin arkasında temel yönlendirici olarak ABD'nin olduğunu düşünenler açısından, ortada halen daha test edilmeyi bekleyen oldukça büyük bir varsayım bulunmaktadır: Çok-kutupluluğa doğru evrilen uluslararası sistemde ABD, bu operasyonları yapabilecek çapta bir hegemonik güç müdür? 

Bu varsayımın test edilmesi ile ortaya çıkacak sonuç, "ABD'nin hegemonik projesi" tezini ortaya atanların ima ettiği ikinci varsayım açısından da belirleyici olacaktır.

  Varsayım 2: Çevre ülkelerin halkları herhangi bir irade ortaya koyabileıı özneler değil, sürecin içinde yönlendirilen nesnelerdir. Ortadoğu ve Kuzey Afrika'da olan biten her şey "büyük bir aklın" ürünü ise ve hikayenin sonu en başından belirlenmişse, süreçte rol alan aktörlerin bir inisiyatif almasını beklememek -ya da "varsaymamak"- gerekir.

    Çünkü özne olmak "öngörülememek"; "öngörülememek" de sonucun planlanandan farklı bir noktaya gitmesi ihtimali demektir.

Bu kapsamda yukarıdaki tez çerçevesinde Tunus'ta kendini yakan genç, Mısır'da Tahrir Meydanı'nı dolduran yüz binler, her türlü askeri müdahaleye rağmen mücadeleye devam eden Suriyeliler, olan bitenden etkilenen diğer bölge halkları, sonunu "görünmez elin" yazdığı bir senaryonun sadık aktörleri olmaktadır. Bu varsayımın yarattığı ruh halini İhsan Bal şu şekilde özetliyor;

Ortadoğu coğrafyasında ne zaman bir hareketlilik olsa dış güçler yani Batılılar hemen her şeyin mutlak planlayıcısı olarak karşımıza çıkarılır.

Bu görüş sahiplerine göre, çok tehlikeli planları kusursuz bir şekilde uygulayan mükemmel Batı, Ortadoğu'da yaşanan tüm günahların yegâne sahibi ve sorumlusudur. Bu durum Ortadoğu halklarının adeta narkoz yemiş ruh haliyle edilgen bir rol üstlenmesine yol açar,32

Yazının başında da değinildiği gibi "ABD'nin hegemonik projesi" tezinin kendi iç tutarlılığı olabilir. Ancak bu tutarlılık, onu destekleyen yukarıdaki iki varsayım dikkate alınmadıkça sağlanamaz. Son olayların izahını bu perspektiften yapanların, söz konusu varsayımlardan işe başlamamaları metodolojik açıdan ciddi bir eksik, normatif açıdan ise nesne konumuna indirgenen halklara karşı ağır bir ithamdır. Oryantalist ve elitist bir perspektif sunan bu bakış açısı, geçmişte büyük medeniyetler kurmuş olan bölge insanın kendi geleceği adına inisiyatif alamayacağı, mutlaka dışarıdan yönlendirilerek ehlileştirilmesi gerektiği vurgusunu da   zımnen kabul etmiş oluyor. 

"Arap Baharı, ABD'nin Ilegemonik Projesi" midir? 

    Bu noktada altı çizilerek belirtilmelidir ki, bu çalışmada süreç boyunca ABD'nin hiçbir dahli olmadığı gibi bir argüman ileri sürülmemektedir.  Şüphesiz dünyanın en büyük askeri-sınaî-politik kompleksi olan ABD, ortaya çıkan her önemli olayı yakından takip etmekte, hatta olayların  bidayetinde değilse bile, ilerleyen aşamalarda sürece dâhil olmak, "engelleyemese bile yönlendirmek" istemektedir.33 

   Zaten küresel aktör olmanın en doğal gereği de budur. Bu kapsamda, ABD Mısır'da Mübarek sonrası dönemi kendi çıkarları çerçevesinde şekillendirmek   istemekte, ülkedeki kilit aktörlerle dirsek teması içinde bulunmaktadır.34 

Aynı şekilde, Libya'da çıkarlarına tehdit oluşturduğunu düşündüğü Kaddafi'ye karşı askeri operasyon düzenlemekte beis görmemekte, Suriye'ye karşı ise bambaşka çıkar hesapları çerçevesinde farklı bir politika izleyebilmektedir.

Şüphesiz ABD, sürecin içinde hem de merkezinde yer alan küresel bir aktördür. Ancak bütün bunlar, nedensellik açısından, ABD'nin "Arap Baharı"nın mimarı olduğu tezini ve kitlelerin nesneleştirilerek analiz edilmesini gerektirmez. Haddizatında bu iki nokta ayrı tartışmaların konusudur ve birbiriyle nedensellik ilişkisi içinde dahi değildir.

Sonuç:

Öznesini Nesneleştiren Analiz:

   Uluslararası ilişkilerde komplonun olmadığını kimse iddia edemez. Tam tersine, komplo teorileri üzerine bina edilmiş hacimli bir literatür de bulunmaktadır.35 

Ancak kural olarak komplo, her türlü nedensel ilişkiler analiz edildikten ve izah tarzları geliştirildikten sonra, anlamlı bir sonuca ulaşılamadığı durumlarda, başvurulan bir izah tarzıdır.36

   Bu durumda bile ayrıca işletilen kurallar bulunmaktadır. Yukarıda izah edildiği üzere komplonun üzerine bina edildiği "varsayımlar" net olarak ortaya konmalı ve test edilmelidir.

Peki, bu hassasiyet gösterilmezse ne olur? Bu tür analizler dikkatle ele alınmadığı ve bir çırpıda benimsendiği durumlarda, bizzat analizin sahibini nesneleştiren, " Merkezin Hegemonyasının çevrede yeniden üretildiği " bir operasyona dönüşme riskini taşımaktadır. İşte bu noktada yorumcu, belkide hiç fark etmeden, kendi yaptığı analiz neticesinde bir "nesneye" dönüşecektir. 

Bu bağlamda son yaşanan olaylarda ortaya çıkan risk de bu olmuştur.Yeterince test edilmeden öne sürülen varsayımlar üzerine bina edilen " ABD'nin hegemonik projesi" tezi, ABD hegemonyasının, aslında reel temeli olmasa bile, çevrede yeniden üretilmesi sonucunu doğurabilir.

Gerçekte öyle olmasa da, her şeyin mutlak bir güç tarafından kontrol edildiğini ileri süren-çoğu kez de dinleyeni cezbeden- izahlar, esasında olduğundan kuvvetli bir "merkez" fikrini "çevrede" işleyerek, bu halkların pasifleştirilmesi ve nesneleştirilmesi yönünde yanlış bir  algı inşa edebilir. Bu süreçte de yorumcu bilerek ya da bilmeyerek hegemonyanın yeniden kendisini inşa etmesi sürecinde araçsallaşmış olabilir. 

Üstelik hegemonik güç açısından maliyetsiz bir şekilde... 

   Bu durum aynı zamanda entelektüel gelişime de ciddi anlamda zarar veren bir geri kalmışlık emaresidir.

Sonuç olarak belirtmek gerekir ki, "ABD'nin hegemonik projesi" tezi de diğer tezler gibi üzerinde düşünülmeyi hak etmektedir.

Kaldı ki Bretton YVoods sistemini inşa eden de bizatihi tek hegemonik güç olan ABD'dir. Ancak ABD'nin, Keohane'nin ifadesiyle "sözlük anlamıyla bir hegemon olduğu" dönemlerin üzerinden uzun yıllar geçmiş, literatür Amerika-sonrası yeni dünya düzenini çoktandır tartışmaya başlamıştır.

Böylesi bir durumda, yukarıdaki izahı varsayımlarını sorgulamadan sahiplenenler, giriştikleri entelektüel işin metodolojik ve normatif sonuçlarını bir kere daha düşünmelidirler. Zira metodolojik açıdan yanlış kabul üzerine temelsiz bir analiz geliştirme ihtimalleri olabilir. 

Normatif açıdan ise "merkez"in hegemonyasını "çevre"de yeniden üretmek gibi ahlaki bir ikilemle karşı karşıya kalabilirler.

Sokaklarda canlarını ortaya koyanların tamamen nesneleştirilmelerinin yarattığı vicdani muhasebe gereği ise izahtan dahi varestedir. 

Kaynaklar

ARR1GH1 Giovanni. Adam Smith in Beijing: Lineages of the Tıventy-First Century, London: Verso, 2007.

BAL İhsan. "Ortadoğu'nun Dayanılmaz Komplo Hastalığı", UŞAK Stratejik Gündem, 26 Mart 2011.

BAYAT Asef. Life as Politics: How Ordinary People Change the Middle East, Stanford: Stanford University Press, 2009.

COX Michael. "9/11 Anniversary: From Empire to Decline", The World Today, Cilt 67, Sayı 8/9, Ağustos 2011.

COX Robert W. Produclion, Poıuer and World Order: Social Forces in the Making ofHistory, Nevv York: Colıımbia University Press, 1987.

DİNÇER Bahadır. "Ortadoğu'da ABD: Jonglörün Elinden Düşen Toplar", UŞAK Analiz No. 2, Şubat 2011.

DİNÇER Bahadır. "Yeni Ortadoğu'ya Yeni Nesil Uzmanlar", USAK Stratejik Gündem, 16 Şubat 2011.

DİNÇER Osman Bahadır ve COŞKUN Gamze. "Tarih Makas Değiştirirken Kuzey Afrika ve Ortadoğu'da Değişim Arzusu", USAK

             Raporları 11-04, Mayıs 2011, Ankara.

DİNÇER Osman Bahadır ve COŞKUN Gamze. "Mavınlı Arazide Yürümenin Adı: Suriye'de Değişimi Zorlamak", USAK Raporları 11-04, Mayıs 2011, Ankara.

FOROHAR Rana. "The End of Europe", Time, 22 Ağustos 2011, ss. 21-25.

KAYNAK Mahir. "Üçüncü Boyut", Star, 13 Şubat 2011

KURUBAŞ Erol. "Bir Kuram Sorunu: Türk Uluslararası İlişkilerinde Komplocu Açıklama Eğilimi ve Kuramsallaşmaya Etkisi", içinde

Erol Kurubaş, Ersel Aydınlı ve Haluk Özdemir, Yöntem, Kııram, Komplo: Türk Uluslararası İlişkiler Disiplininde Vizyon Arayışları, Ankara: Asil Yayın Dağıtım, 2009.

KUTLAY Mustafa ve Mehmet Yeğin. "Amerikan Hegemonyasının Sonbaharı mı?", Analist, Sayı 4, 2011, ss. 13-15.

KUTLAY Mustafa. "Economy as the 'Practical Hand' of 'New Turkish Foreign Policy': A Political Economy Explanation", Insight Turkey, Cilt 13, Sayı 1, 2011, ss. 67-89.

MAHALLİ Hüsnü. "Demokrasi Bahane", Akşam, 23 Nisan 2011.

MAHALLİ Hüsnü."Medyanın Rolü", Akşam, 30 Nisan 2011.

MAHALLİ Hüsnü. "İşler Zor", Akşam, 28 Mayıs 2011.

MAHALLİ Hüsnü. "Türkiye Ne Yapıyor?", Akşam, 11 Mayıs 2001.

OĞAN Sinan. "Arap Coğrafyasında Renkli Devrimler: Tunus ve Mısır Tamam, Yemen ve İran'da Ne Olur?" Türksam, 15 Şubat 2011,

http://turksam.org/tr/a2329.html.

OĞAN Sinan, Siyaset Meydanı, 24 Şubat 2011.

http://www.siyasetmeydani.net/arsiv.asp?id=126. ÖZDAL Habibe, Osman Bahadır

Dinçer, Mehmet Yeğin. Mülakatlarla Türk Dış Politikası, 5 Cilt, Ankara: USAK Yayınları, 2010-2011.

SKOCPOL Theda. States and Social Revolııtions, Cambridge: Cambridge University Press, 1979.

STRANGE Susan. States and Markets, London: Pinter Publishers, 1989.

TELHAMI Shibley. "2010 Arab Public Opinion Poll: Results of Arab Opinion Survey Conducted June 29-July 20, 2010". www. brookings.edu.tr.

ZAKARIA Fareed, "The Debt Deal's Failure", Time, 15 Ağustos, 2011, ss. 13-15.

DİPNOTLAR:

1- Özellikle Tunus ve Mısır'da neler olduğunu iç dinamikler üzerinden anlatmaya çalışan kapsamlı bir çalışma için bkz. Osman Bahadır Dinçer ve Gamze Coşkun, "Tarih Makas Değiştirirken Kuzey Afrika ve Ortadoğu'da Değişim Arzusu", USAK Raporları 11-02, Nisan 2011, Ankara.

2- Osman Bahadır Dinçer ve Gamze Coşkun, "Mayınlı Arazide Yürümenin Adı. Suriye'de Değişimi Zorlamak", USAK Raporları 11-04, Mayıs 2011, Ankara.

3- Yerel unsurlarla yapılan görüşmeler, insanların sonuna kadar mücadele etme eğiliminde olduğunu teyit etmektedir. 

4 Bu noktada özellikle Batı'nın diktatörlere sağladığı desteğin, kurumsallaşmış güçlü bürokratik yapıların ve istihbarat örgütlerinin rolü ciddiyetle analiz edilmelidir.

5- Devrimler ve sosyal hareketler literatürünün önemli figürlerinden biri olan Skocpol'a göre de rejimlerin sert politikalar uygulama konusundaki tekelleri, geçiş süreçlerini zorlaştırmakta hatta bazen imkânsız kılmaktadır. Theda Skocpol, States and Social Revolutions, Cambridge: Cambridge University Press, 1979, s. 34.

6- Bu husustaki temel kaynaklardan biri için bkz. Asef Bayat, Life as Politics: How Ordinary People Charıge the Middle East, Stanford: Stanford University Press, 2009.

7- Dinçer ve Coşkun, "Tarih Makas Değiştirirken...", s. 4.

8- Türk dış politikasının Ortadoğu'ya nasıl baktığını daha detaylı görebilmek için işin uzmanları ile yapılmış olan mülakatlar iyi bir fikir verebilir. Bkz. Habibe Özdal, Osman Bahadır Dinçer, Mehmet Yeğin, Mülakatlarla Türk Dış Politikası, 5 Cilt, Ankara, USAK Yayınları, 2010-2011.

9- Bahadır Dinçer, "Yeni Ortadoğu'ya Yeni Nesil Uzmanlar", USAK Stratejik Gündem, 16 Şubat 2011.

10- Konuya ilişkin detaylı dosya hazırlayan diğer dergi ise Analist dergisi oldu. Analist dergisi "Ortadoğu'da Kırılan Fay Hattı" isimli birinci; "Çanlar Esed İçin Çalıyor..." isimli dördüncü ve "Çarklar Yeniden Dönmeli: Türkiye Ortadoğu'ya Model Olur mu?" isimli altıncı sayısında konuya ilişkin kapsamlı dosyalar hazırladı. Diğer taraftan Birikim dergisi de "Başkaldırı ve Değişim" başlığıyla hazırladığı bir sayıda konuyu teşrih masasına yatırdı. Şüphesiz bunların dışında da pek çok yayın organında, köşe yazısı, dosya konusu ve röportaj yayınlandı. Ancak bu yazıların sistematik sayılabilecek bir çerçevede neden-sonuç ilişkileriyle bütüncül bir resim ortaya koyduğunu söyleyebilmek mümkün değildir.

11- Gerek sosyolojik gerçekleri gerekse stratejik önemleri farklı ülkeleri renk körlüğü içinde analiz etmek indirgemeci yaklaşımlara kapı açmaktadır. Bu hataya düşmemek adına bölgedeki olayların temelinde yatan özgün dinamiklerin iyi analiz edilmesi gerekir.

12- Siyaset Meydanı, program deşifreleri, 24 Şubat 2011.   http://www.siyasetmeydani.net/arsiv.asp?id=126

13- Sinan Oğan, "Arap Coğrafyasında Renkli Devrimler: Tunus ve Mısır Tamam, Yemen ve İran'da Ne Olur?" Türksam, 15 Şubat 2011,   http://turksam.org/tr/a2329.html

14- Hüsnü Mahalli, "Demokrasi Bahane", Akşam,23 Nisan 2011.

15- Hüsnü Mahalli, "Medyanın Rolü", Akşam, 30Nisan 2011.

16- Hüsnü Mahalli, "Türkiye Ne Yapıyor?", Akşam,11 Mayıs 2001.

17- Hüsnü Mahalli, "İşler Zor", Akşam, 28 Mayıs2011.

18- Mahir Kaynak, "Üçüncü Boyut", Star, 13 Şubat 2011.

19- Örneğin Ortadoğu'da 5. Filo ve 6. Filo bölgeyi sıkı sıkıya kontrol altında tutmaktadır. 

20- Renkli Devrimler bunun açık bir örneğidir. Daha önceki dönemlerde, Latin Amerika'da yaşanan devrimlerde ve darbelerde Amerika'nın rolü de bilinmektedir.

21- Gramsci'nin çizdiği teorik çerçeveden hareketle uluslararası ilişkiler analizi geliştiren kapsamlı bir yaklaşım için bkz. Robert W. Cox, Production, Poıuer and World Order: Socinl Forces in the Making of History, New York: Columbia University Press, 1987.

22- Susan Strange, States and Markets, London: Pinter Publishers, 1989.

23- ABD hegemonyasına ilişkin ilk tartışmalar 1970lerde yaşandı. Petrol krizleri, Bretton Woods sisteminin çöküşü ve alternatif güç bloklarının ortaya çıkmaya başlaması, kimi araştırmanlara göre, ABD'nin hegemonik gücündeki gerilemenin açık işaretleriydi. Buna göre ABD geriliyor, buna mukabil Japonya ve Avrupa Ekonomik Topluluğu gibi yeni güç odakları yükselişe geçiyordu. Petrol kriziyle birlikte yaşanan ekonomik bulanım, akabinde üçüncü dünya ülkelerinin "Yeni Uluslararası Ekonomik Düzen" sloganıyla ABD'ye kafa tutması, bu tezi daha da güçlendiriyordu. Hatta "ABD sonrası dünyada istikrarın nasıl sağlanacağı", 1970'lerde ateşli akademik tartışmalara konu olmuştu. Siyasi iktisatçıların büyük çoğunluğu için ABD gerilemesi çok açıktı ve geleceğin nasıl şekilleneceğine dair bir karamsarlık hâkimdi. Ancak, ABD sendelemiş ama düşmemişti. Hatta ABD, 1980lerde, hızlı ekonomik büyüme ve diplomatik aktivizm sayesinde adeta küllerinden "yeniden doğmuştu". Bu konuda bir tartışma için bkz. Mustafa Kutlay ve Mehmet Yeğin, "Amerikan Hegemonyasının Sonbaharı mı?",  Analist, Sayı 4, 2011, ss. 13-15.  

24- Shibley Telhami, "2010 Arab Public Opinion Poll: Results of Arab Opinion Survey Conducted June 29-July 20, 2010",   www.brookings.edu/reports/2010/0805_arab_opinion_poll_telhami.aspx

25- Avrupa'yı da saran çok boyutlu yapısal krizi ele alan çarpıcı bir analiz için bkz. Rana Foroohar, "The End of Europe", Time, 22 Ağustos 2011, ss. 21-25.

26- Fareed Zakaria, "The Debt Deal's Failure", Time, 15 Ağustos, 2011, s. 14.

27- 20001i yıllann ikinci yarısından itibaren, ABD ekonomisinin Çin ile nasıl rekabet edeceği asıl tartışma konusu haline gelmiş durumda. Küresel krizden daha da güçlenerek çıkan "uyuyan dev", geleceğe yönelik tahminlerde, ABD'nin en büyük rakibi konumunda: Mevcut eğilimin radikal değişikliklere uğramadan devam etmesi halinde Çin, 2025'te ABD ile eşit ekonomik büyüklüğe ulaşacak; 2050 yılında ise ABD'nin iki katı büyüklüğe erişecek. Tam da bu noktada, "Çin rüzgârı", kadim tartışmanın üstündeki şalı yeniden kaldırdı.

28- Giovanni Arrighi, Adam Smith in Beijing: Lineages of the Tıventy-First Century, London: Verso, 2007.

29- ABD'nin Libya konusunda takındığı tavır bu duruma bir örnek teşkil ediyor. "Leading from behind" (arkadan liderlik) gibi muğlâk kavramlarla zevahiri kurtarmaya çalışan bir ABD profilinin ağırlık kazandığını belirtmek mümkün.

30- Türk dış politikasının bu tarz bir perspektiften analizi için bkz. Mustafa Kutlay, "Economy as the 'Practical Hand' of 'New Turkish Foreign Policy': A Political Economy Explanation", Insight Turkey, Cilt 13, Sayı 1, 2011, ss. 67-89.

31- Michael Cox, "9/11 Anniversary: From Empirc to Decline", The World Today, Cilt 67, Sayı 8/9, Ağustos 2011.

32- İhsan Bal, "Ortadoğu'nun Dayanılmaz Komplo Hastalığı", USAK Stratejik Gündem, 26 Mart 2011.

33- Bahadır Dinçer, "Ortadoğu'da ABD: Jonglörün Elinden Düşen Toplar", USAK Analiz No. 2, Şubat 2011.

34- ABD bugüne kadar ittifak ilişkilerini kişiler üzerinden değil, kurumlar üzerinden şekillendirme yolunu seçmiştir. Bu anlamda Mısır örneğinde, ordu ile kurulan yakın ilişkiler devam etmektedir ve bu sayede ABD Mısır'da halen en etkili dış aktördür.

35- Hâlbuki Ortadoğu'da hâlihazırda yaşanan alt üst oluşların iç dinamiklerini açıklayan hacimli bir siyaset bilimi ve sosyoloji literatürü bulunmaktadır. Sosyal hareketler için gerekli olan şartlar sağlandığında bu coğrafya insanmın da neticeye ulaşabilmesi mümkündür. Zira sosyal hareketlerin örgütlenme stratejileri, dönem dönem oluşan sistemik yapısal fırsatlar, devlet kurumunun sonuca ulaşmayı zorlaştıran ya da kolaylaştıran yapısı ve kültürel değerler bağlamında insanların değişime inanması gibi faktörler analiz edilmeden komplolara başvurmak, mevcut literatürü de görmezden gelmek demektir.

36- Erol Kurubaş, "Bir Kuram Sorunu: Türk Uluslararası İlişkilerinde Komplocu Açıklama Eğilimi ve Kuramsallaşmaya Etkisi", içinde Erol Kurubaş,  Ersel Aydınlı ve Haluk Özdemir, Yöntem, Kuram, Komplo: Türk Uluslararası İlişkiler Disiplininde Vizyon Arayışları, Ankara: Asil Yayın Dağıtım, 2009.

Türkiye Günlüğü 107 / Yaz 2011

Mustafa Kutlay - Osman Bahadır Dinçer

Türkiye Günlüğü 107 / Yaz 2011

Uluslararası Hukuk ve Politika

Cilt 7, Sayı: 27, ss. 87-111, 2011©

Osman Bahadır Dinçer - Mustafa Kutlay 

***