ARAP BAHARI VE MISIR’DA YANSIMALARI 8

ARAP BAHARI VE MISIR’DA YANSIMALARI  8

4.4. YENİ MISIR VE TÜRKİYE 

Mısır ve Türkiye; Orta Doğu ve İslam ülkeleri ile batı arasında söz konusu 
olan ilişkiler çerçevesinde ortak ekonomik, jeopolitik, siyasi ve güvenlik çıkarlarına sahip olan iki ülke olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda Mısır ve Türkiye, dünya ticareti ve enerji transferi açısından da Doğu Akdeniz’in iki önemli ülkesi olma niteliğine sahiptir. Bu temelde tarihsel süreç içerisinde Mısır ve Türkiye, hem küresel hem de bölgesel anlamda ekonomik ve siyasi çıkarların ortak bir zeminde gözetilebilmesi doğrultusunda hareket etmeye özen göstermişlerdir.391 

Ancak yeni Mısır ve Türkiye ilişkileri anlamında değerlendirildiğinde; özellikle 3 Temmuz 2013’te Mısır’da söz konusu olan askeri darbe ve Müslüman Kardeşler Örgütü’nün ağırlıklı olarak yer aldığı seçilmiş hükümetin yönetimden 
uzaklaştırılması nın sonrasında, o döneme dek iki ülke arasında söz konusu olan 
ilişkilerin niteliği farklılaşmaya başlamıştır.392 
Arap Baharı kapsamındaki halk hareketlerinin Mısır’da yaşanmaya başlandığı 
2011 yılı itibariyle Türkiye, Mısır’da değişim isteyen grupların taleplerinin kabul 
edilmesini istemiş ve Türk Hükümeti, Müslüman Kardeşler Örgütü ile İhvan’a bağlı Hürriyet ve Adalet Partisi’ni desteklediğini açıklamıştır.393 
Bu açıklaması ile birlikte Türk Hükümeti, Mursi yönetimine karşı gerçekleştirilen askeri darbe sonrasında da yine Müslüman Kardeşler Örgütü’ne yönelik desteğini devam ettireceğini uluslararası kamuoyu ile paylaşmıştır. Bu süreçte Türkiye, halk tarafından seçilmiş bir başkan olmasına karşın Mursi’nin darbe ile başkanlığı na son verilmesini ve bu temelde halkın istek ve beklentilerinin göz ardı edilmesini sert bir üslupla eleştirmiştir. Oysa Sisi tarafından darbe yapılarak yönetime el koyulmuş olması, Körfez ülkeleri tarafından memnuniyetle karşılanmıştır.394 

394 Asal, a.g.m., s. 7. 
395 Erkmen, a.g.m., s. 76. 
396 Şaban Kardaş, Türkiye ve Arap Baharı: Türkiye’nin Orta Doğu Politikasındaki Değişiklikler, İstanbul: Hazar Raporu, Yıl: 2013, Bahar Dönemi, ss. 71-79. 
397 Erkmen, a.g.m., s. 77. 
398 Kardaş, a.g.e., s. 73. 

Neticesinde Türkiye’nin hala Mursi’ye ve Müslüman Kardeşler Örgütü’ne 
destek verme yönündeki açıklamaları da, Körfez ülkelerinin Türkiye’ye eleştiriler 
yöneltmesine neden olmuştur.395 Suudi Arabistan’ın bir anlamda öncülüğünü yaptığı bu eleştiriler, Bağdat ve Tahran arasında söz konusu olan yakınlaşmanın ardından daha da artmıştır ki, bu süreçte Türkiye’nin Mısır Büyükelçisi “persona non grata (istenmeyen adam)” ilan edilmiştir.396 Kahire Büyükelçisi Hüseyin Avni Botsalı’nın 23 Kasım 2013 tarihinde istenmeyen adam ilan edilmesine Türkiye de aynı şekilde karşılık vermiş ve Mısır’ın Ankara Büyükelçisi istenmeyen adam ilan edilerek ülkeyi terk etmesi istenmiştir.397 

Mısır’daki darbe yönetiminin Türkiye’ye karşı takındığı tavır, uluslararası 
arenada Türkiye ekonomisinin gücünü görememek ve Türkiye ile olan ticaretinin 
büyük bir kısmını kaybetmeyi göze almak olarak değerlendirilmiştir. Oysa Mursi 
döneminde Türkiye ile Mısır arasında turizm, ticaret ve medya işbirliği anlaşmaları  imzalanmış ve Türkiye Mısır’a yatırım yapılması için 2 milyar dolarlık bir yardım paketi hazırladığını açıklamıştır.398 

Türk Hükümeti Başbakanı Erdoğan’ın, darbe taraftarı Al Wafd Partisi’nin 
resmi internet sitesinde de yayımlanan açıklamaları ile Türkiye; Mursi’yi yargılayan mahkemeyi tanımadığını ve Mursi’yi hala Mısır’ın Cumhurbaşkanı olarak gördüğünü açıklayarak, İhvan’a desteğinin devam ettiğini ve edeceğini göstermek istemiştir.399 

399 Yalçınkaya, Rusya-Mısır Yakınlaşması ve Hibrit Politikalar, Turkish News, 4 Mart 2014. 
400 Asal, a.g.m., s. 8. 
401 Asal, a.g.m., s. 7. 
402 Kardaş, a.g.e., s. 73. 
403 Asal, a.g.m., s. 7. 

Bu temelde Mursi döneminde Mısır’ı kardeş ülke olarak nitelendiren Türkiye, 
kendisi gibi 1960 yılından bu yana birden fazla askeri darbeye maruz kalan Mısır’ın artık askeri darbe yaşamamasına ve bir an önce ülkede demokrasinin geliştirilmesine yönelik çalışmalarda bulunulmasına ilişkin temenni içerisinde olduğunu açıklamıştır.400 

Mursi yönetimine yapılan darbe neticesinde kurulan yeni Mısır hükümeti; 
muhafazakârları, solcuları, seküler ve liberal kesimi temsil etmektedir.401Bu 
bağlamda birçok farklı partinin, ideolojik yapılanmanın ve bu yapılanmalara mensup kişilerin yer aldığı yeni yönetim batı tarafından da destek görmüştür. Ancak Türkiye bu süreçte, Tunus ile birlikte Müslüman Kardeşler Örgütü’nü ve seçilmiş hükümeti desteklemeye devam eden iki ülkeden biri olarak kalmıştır. Bu süreçte Türkiye Hükümeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Mursi yanlısı ve darbe karşıtı açıklamalarını bizzat dile getirmiş ve yeni Mısır hükümetinden duyduğu rahatsızlığı sıklıkla paylaşmıştır.402 

Bu süreçte Mısır geçici yönetimi, içerisinde bulunduğu ekonomik sorunları 
aşamaması ve ABD’den de beklediği ya da kendisine öncesinde taahhüt edilmiş olan ekonomik desteği alamamış olması nedeniyle Rusya’ya yakınlaşmaya başlamıştır. Geçici hükümet, hem ABD’den hem de AB’den sözel de olsa yardım göreceğini düşünmekteydi. Ancak ifade edilen bu yardım ne maddi ne de manevi anlamda ABD ve AB tarafından kendilerine sağlanmamıştır.403 

Bugün için Mısır’da erkek nüfusun %8,9’unun (1 milyon 822 bin kişi), kadın 
nüfusun %22,7’sinin (1 milyon 361 bin kişi) ve toplam iş nüfusunun da %12’sinin (3 milyon 183 bin kişi) işsiz olduğu belirtilmektedir. Yoksulluk sınırı %70, ekonomik büyüme oranı %1, yabancı yatırım oranı %0 düzeyindedir ve turizm gelirleri de %40 oranında azalma göstermiştir.404 

404 Yalçınkaya, Rusya-Mısır Yakınlaşması ve Hibrit Politikalar, Turkish News, 4 Mart 2014. 
405 Asal, a.g.m., s. 8. 
406 Örtlek, 25 Ocak Devriminin Üçüncü Yıldönümünde Mısır, s. 10 vd. 
407 Berdal Aral, “Devlet Eliyle Toplu Cinayet Girişimi”, İstanbul: SETA ( Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı ) Siyasi Harita Analiz Raporu, Yıl: 2014, Sayı:46, Nisan Dönemi, s.3. 

Bütçe açığı 1.290 milyar Mısır poundu olarak açıklanmış ve Mısır Borsası’nın da bu süreçte 20 milyar Mısır poundu kaybettiği belirtilmiştir. Bu süreçte yüksek enflasyon rakamları ve gelir adaletsizliği ile baş etmek durumunda kalan 
Mısır halkı üzerindeki sosyo-ekonomik baskılar da günden güne artmaktadır. Böylesi bir ortam içerisinde yeni Mısır hükümetinin Türk Büyükelçi’yi sınır dışı etmesi de, halkın dikkatini başka bir yöne çekme istemi olarak değerlendirilmiştir.405 

14 Ağustos 2013 tarihinde Kahire’de Rabiatül Adeviyye Meydanı’nda 
protestoculara darbe yönetiminin uyguladığı kanlı şiddetler ile özdeşleşen Rabia 
İşareti, Türkiye Başbakanı Erdoğan tarafından siyasi bir sembol olarak halen de 
kullanılmaktadır. 26-27 Mayıs 2014 tarihlerinde yapılacak olan Cumhurbaşkanlı ğı seçimleri ile birlikte Genelkurmay Başkanı Abdul Fettah el-Sisi’nin beklenildiği 
şekilde yönetimini resmileştirmesi, iki ülke ilişkilerinin kısa vadede 
normalleşmesi nin beklenmemesine neden olmaktadır.406 

Mısır’ın Minye kentinde darbe karşıtı sivil protestolarda yer alan Müslüman 
Kardeşler mensubu 529 kişinin 24 Mart 2014 tarihinde Minye Ceza Mahkemesi 
tarafından idam cezasına çarptırılması hem ülkede tansiyonu yükseltmiş hem de 
Türkiye’de büyük protestolara sebep olmuştur. Yine aynı mahkeme tarafından 28 Nisan 2014 tarihinde 9 dakika süren duruşmada 683 kişinin daha idamına karar verilmesi nedeniyle Türkiye Uluslararası kamuoyunu harekete geçirerek idamların durdurulması için çaba göstermeye başlamıştır. Ancak hem Körfez ülkeleri hem de batılı ülkelerin bu gelişmelere yeterince duyarlılık göstermemeleri Türkiye’nin de elini zayıflatmakta ve hareket alanını kısıtlamaktadır.407 


4.5. ARAP BAHARI SONRASI ORTA DOĞU’DA YENİ GÜÇ DENGELERİ 

Arap Baharı sonrasında Orta Doğu’da; Türkiye, İran, Suudi Arabistan ve yeni 
Mısır, merkezde yer almaya ve yeni düzen tesis edilmesine yönelik yaklaşımlar 
sergilemeye ilişkin hareket eden ülkeler olarak değerlendirilmektedir. Söz konusu edilen bu ülkelerin hangisinin süreç içerisinde bölgede hâkim konumda yer alacağı hususunda, bölge ülkelerinin rejimlerinin temel belirleyici olacağı düşünülmektedir. Zira bu ülkelerin her birinde bugün için farklı bir rejim anlayışı söz konusu edilmekte ve özellikle Türkiye, İran ve Suudi Arabistan kendilerine uygun rejimlerin bölgede artmasını hedeflemektedir.408 

408 Kibaroğlu, a.g.m., s. 27 vd. 
409 Tonus, a.g.m., s. 149. 
410 Örmeci, a.g.e., s. 12. 

Bu doğrultuda hem Orta Doğu’da hem Kuzey Afrika’da yeni bir bölgesel 
düzenin tesis edilmesine yönelik olarak Türkiye, İran ve Suudi Arabistan ve 
belirtildiği üzere yanı sıra Mısır, izledikleri/izleyecekleri siyaset tarzı bağlamında 
yeni model arayışlarına çözüm olarak görüleceklerdir. Bununla birlikte bu ülkelerin her birinin bölgesel siyasetleri, iç siyasi yapıları ile Batı ülkeleri, ABD ve İsrail ile ilişkileri de farklı zeminler üzerine kuruludur.409 

Bu durum, bugün için Türkiye, İran, Suudi Arabistan ve yeni Mısır’ın bir 
anlamda birbirleriyle rekabet içerisinde bulunmalarını beraberinde getirmiştir. Oysa bu ülkeler, hâlihazırda kendi adlarına dahi bölgesel çıkarlar doğrultusunda hareket etmeleri gerektiği, yoksa salt kendi çıkarlarını mı gözetmek adına hareket etmeleri gerektiğini belirleyebilmiş değillerdir. Zira milli ya da ülkesel çıkarlar ile bölgesel çıkarlar zaman zaman çatışabilmekte ve model önerileri de bu durumdan direkt olarak etkilenebilmektedir.410 

İran bu dönemde, bölgedeki diğer İslamcı hareketlere ilham kaynağı olma 
niteliğini kaybetmiş olmakla birlikte, Körfez ülkelerinde yaşayan Şii gruplara siyasi ve ekonomik yardımlarla nüfuzunu korumayı amaçlamakta ve bunda da başarılı olmaktadır. Bununla birlikte Suudi Arabistan ve diğer Körfez ülkeleri, İran’ın Şiiler üzerindeki etkisi dolayısıyla bölgenin İranlaşmasına yönelik korku duymaya başlamışlardır. Özellikle Suudi Arabistan’da bu dönemde, Sünnilik temelinde bir siyaset izlemeye özen göstermektedir.411 

411 Oktav, a.g.m., s. 71. 
412 Duran Burhanettin ve Nuh Yılmaz, “Orta Doğu’da Modellerin Rekabeti: Arap Baharı’ndan Sonra Yeni Güç Dengeleri”, Türk Dış Politikası Yıllığı, Yıl: 2012, Kasım Dönemi, s. 22. 
413 Örmeci, a.g.e., s. 12. 
414 Oktav, a.g.m., s. 70. 

Arap Baharı’nın Orta Doğu’da başlatmış olduğu değişim dalgası bölgesel 
güçlerin hepsini yeni oluşacak Orta Doğu düzeni içerisinde daha iyi bir konuma 
ulaşmak veya bulunduğu konumu kaybetmemek için mücadele etme zorunluluğu ile karşı karşıya bırakmıştır. Her ne kadar söylem olarak Türkiye’nin düzen kurucu olma iddiası daha fazla biliniyor ve dile getiriliyor olsa da İran ve Suudi Arabistan’ın bölgede yeni düzen arayışı Türkiye’nin son on yıldaki aktif dış politikasından çok daha eskilere dayanmaktadır.412 

İran ve Suudi Arabistan’ın Şiilik ve Sünnilik temelinde uygulamaya koyduğu 
yaklaşımları karşısında Türkiye’nin ise, ya merkezi kutuplaşmayı aşmaya ya da 
bölgedeki durumu kabullenmeye yönelik pasif bir politika izleyebileceği 
belirtilmektedir. Bununla birlikte Türkiye, Suriye’de Esad rejimine yönelik takındığı sert tavır dolayısıyla, yumuşak politikalar izlemeye yönelik yaklaşımının sınırlı ve göreceli olduğunu ortaya koymuştur.413 

Bu gelişmelerin yaşandığı Orta Doğu’da ayrıca, petrolün dünya piyasalarına 
ulaştırılmasındaki kritik rolü nedeniyle, her ne kadar dönem itibariyle farklı 
gelişmeler söz konusu olsa da, ABD’nin birincil güvenlik sağlayıcı olmaya yönelik rolünün devam edeceği tahmin edilmektedir. Bununla birlikte bölgede yeni bir düzenin kurulmasına yönelik belirlemelerde, ABD’nin ve İsrail’in de etkisi olacaktır, hatta bu süreç İsrail-ABD ilişkilerinin de belirleyicisi olabilecektir.414 


SONUÇ 

Arap Baharı, 2010 yılı Aralık ayından başlayan ve günümüze dek devam 
eden süreçte Kuzey Afrika ve Orta Doğu ülkelerinde söz konusu olan 
rejim/yönetim/yönetici değişimlerinin gerçekleştirilmesi temelinde devam ettirilen Arap halk hareketlerini ifade etmektedir. Bu bağlamda söz konusu edilen bu hareketler; etkisini olanca hızıyla gösterdiği ülkelerde rejim değişikliklerinin amaçlanmasına yönelik olarak protestoların, ayaklanmaların, kalkışmaların, başkaldırıların ve en nihayetinde de en kapsamlı ve en etkili boyutuyla devrimlerin gündeme gelmesine neden olmuştur. 

Orta Doğu siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda çözümler bulmanın 
ve bunları uygulayabilmenin her zaman güç olduğu zorlu bir coğrafya olmuştur. Orta Doğu’da istikrarsızlık, adeta en istikrarlı olan durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, aslında bölgenin siyasi tarihinin, değişime kapalı toplum yapısının ve dış müdahalelerin bir sonucudur. Bölgede çok farklı yönetimlerin egemenliklerinin yaşanması, siyasi ve ekonomik anlamdaki geri kalmışlık, yüksek sayılara ulaşan işsiz genç nüfus, yeterli demokratik temsil sistemlerinin gelişmemesi, taleplerin dile getirilmesini sağlayacak politik alternatifsizlik ve yabancılaşma, Orta Doğu’daki istikrarsız yapının temel nedenleri olarak gözükmektedir. 

Orta Doğu için söz konusu edilen bu bakış açısı tarihsel süreç içerisinde önce 
Osmanlı İmparatorluğu, ardından Büyük Britanya ve son altmış yıllık dönemde de ABD tarafından değerlendirilmiştir. Söz konusu edilen bu ülkeler, farklı dönemlerde de olsa bölgesel dinamiklerin belirlenmesi noktasında en önemli aktörler olarak temel belirleyici olma vasfına yönelik hareket etmişlerdir. Bununla birlikte özellikle küreselleşmenin ve küresel hâkimiyet mücadelelerinin kendisini ortaya koyması doğrultusunda  bölge insanının kendi kaderini belirlemekten giderek daha fazla uzaklaşmaya başladığı görülmektedir. 


Sonuç olarak üzerinden üç yıl geçen Arap Baharı sürecinin de Orta Doğu 
halkları için şu ana kadar yeni hüsranlar ve yeni acılar dışında kazandırdığı bir husus olmamıştır. Orta Doğu’da Arap Baharı sonrası yaşanmakta olan güç mücadelesi de küresel ve bölgesel güçlerin aslında hâkimiyet alanlarını genişletebilme mücadelesinin ötesine geçememiş, süreç öncesinden daha iyi durumda bir ülke henüz olmamıştır. 

Mısır’da Arap Baharı, ilk olarak toplumsal arayışlar doğrultusunda devrimle 
sonuçlanmıştır. Bu devrimin getirdiği kazanımlar, ekonomik sıçramanın 
gerçekleştirilememesi, iç dinamikler ve dış müdahaleler nedeniyle korunamamış ve ülkede istikrarsızlığın önüne geçilememiştir. Mursi’nin, Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturduktan sonra izlediği iç ve dış politika, fazlasıyla iddialı bir görüntü vermiştir. Çünkü Mursi, ülke içerisindeki iç karışıklığı ve ekonomik sorunları bir kenara iterek, dış politikaya yönelip yeniden Orta Doğu’da ve Arap dünyasında önemli bir aktör olma yolunu tercih etmiştir. İlk yurt dışı gezisini Çin’e yapması, Mısır’ın 1979 yılından beri yer almadığı Bağlantısızlar Hareketi Toplantısı’na katılması, İsrail’in Gazze’ye yaptığı askeri müdahalelere karşı Arap dünyasında büyük saygı uyandıran karşı koyuşu ve Suriye yönetimine karşı duruşu Mursi’nin dış politikada en büyük başarıları olmuş ve Halk nezdindeki saygınlığını da arttırmıştır. Bu şekilde Mursi, Mısır’ın yeniden Orta Doğu’da ve Arap dünyasında önemli bir aktör olarak yerini almasını amaçlamıştır. 

Bu gelişmeler yaşanırken bir yandan Mısır’da işsizlik oranı ve yoksulluk 
sınırı hızla yükselmeye başlamış, diğer yandan da büyüme oranları, turizm gelirleri ve döviz rezervleri azalmaya devam etmiştir. Ekonomik alanda daha da kötüye gidiş, Mursi’nin yeni bir diktatörlük arayışı içerisinde olduğu eleştirileri ile birleşmiş ve toplumun farklı kesimleri tarafından yeni protesto dalgalarının başlatılmasına neden olmuştur. Bu protesto dalgaları her ne kadar devrim protestolarından farklı talepler içeriyor olsa da ülkede siyasi iktidarı zorlayan istikrarsız ortamın devamına ve sürekliliğine neden olmuştur. 

Bu ortamı iyi değerlendiren güçlü askeri sistem, modern Mısır tarihi boyunca 
sürdürmüş olduğu vesayeti kullanarak harekete geçmiş ve 3 Temmuz 2013 tarihinde 


Abdul Fettah el-Sisi önderliğinde seçilmiş meşru yönetime karşı askeri darbe 
gerçekleştirmiştir. Böylece Mısır, yeni bir döneme girmiş ve devrim taraftarları ile darbe yanlıları arasında güç mücadelesi dönemi başlamıştır. Her ne kadar bugün için darbe muhalifleri, şiddetle ve hukuk garabeti kararlarla bastırılmaya ve sindirilmeye çalışılıyor ise de önümüzdeki süreçte ekonomik ve sosyal anlamda beklentilerin karşılanmaması ile birlikte Mısır’da yeni bir değişim dalgasının ortaya çıkacağı düşünülmektedir. 

Sonuç itibariyle görülmektedir ki, Mısır’da yaşanan ayaklanmalar, demokrasi ye geçiş hareketleri ile ilintili olarak ortaya çıkmakla birlikte, halkın siyasi ve ekonomik yaşama dâhil edilmeye yönelik istemleri ile de ilgilidir. Bu yöndeki 
istemlerin başarıya ulaşabilmesi ise; mutlaka ki salt siyasi değil, aynı zamanda 
ekonomik ve sosyal yaşamda söz konusu edilmesi gereken birçok değişimle amacına ulaşabilmiş olacaktır. 


KAYNAKÇA 

AĞDEMİR, A. Murat, “İsrail’in Dış Politikasında Bir Hareket Alanı: Sahra Altı 
Afrika Ülkeleri İle İlişkiler”, İstanbul: Akademik Orta Doğu Dergisi, Yıl: 2012, 
Cilt: 7, Sayı: 1, ss. 103-122. 

AĞIRAKÇA, Muhammed Hamidullah, “19. Yüzyıl Mısırı’nda Kanunlaştırma 
Hareketleri”, İstanbul: BİSAV (Bilim ve Sanat Vakfı) Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 81, ss. 1-10. 

AKBAŞ, Zafer, “Orta Doğu’da Değişim Süreci ve Türk Dış Politikası”, İstanbul: 
Akademik Yaklaşımlar Dergisi, Yıl: 2012, İlkbahar Dönemi, Cilt: 3, Sayı: 1, ss. 
51-73. 

AKBAY, Oktay Salih, “Türkiye’nin Orta Doğu İle Ekonomik İlişkileri”, Tekirdağ: 
Namık Kemal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Akademik Sosyal 
Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2013/1, Sayı: 1, Aralık Dönemi, ss. 87-101. 

AKÇA, Ataç, “Arap Baharı ve Sosyal Medya”, Ankara: Çankaya Üniversitesi 
Gündem Dergisi, Yıl: 2012, Ekim Dönemi, Sayı: 46, ss. 16-18. 

AKPINAR, Mahmut, Arap Baharı mı, İran Ateşi mi?: İran-Türkiye ve Batı 
Üzerinden Orta Doğu Analizleri, İstanbul: Akçağ Yayınevi, 2013. 

ALTUNDAĞ, Şinasi, “Kavalalı Mehmet Ali Paşa Hakkında Kısa Bir Etüt”, Ankara: 
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi (AÜDTCF) Dergisi, Yıl: 
2007, Sayı: 3, ss. 33 – 45. 

ARAL, Berdal, “Devlet Eliyle Toplu Cinayet Girişimi: Mısır’da 529 İdam Kararı”, 
İstanbul: SETA Analiz Dergisi, Yıl: 2014, Nisan Dönemi, ss. 1-3. 

ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu: Siyaset, Savaş, Diplomasi, 
Bursa: MKM (Marmara Kitap Merkezi) Yayınları, Yıl: 2012 Cilt:1 


ARSEL, İlhan, Arap Milliyetçiliği ve Türkler, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2011. 

ARTOKÇA, İzzettin, Kıptiler, Ankara: TASAM Stratejik Rapor, 2013. 

ASAL, Uğur Yasin, “Orta Doğu’da Güçler Dengesi Teorisi”, İstanbul: Uluslararası 
Stratejik Bakış Enstitüsü (USBED) Dergisi, Yıl: 2014, Mart Dönemi, s. 1-10. 

ATAMAN, Muhittin ve DEMİR, Neslihan Gülşah, “Körfez Ülkelerinin Orta Doğu 
Politikası ve Arap Baharına Bakışları”, SETA (Siyaset, Ekonomi ve Toplum 
Araştırmaları Vakfı) Analiz Dergisi, Ekim 2012. 

ATAÖV, Türkkaya, “Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat’ın Yargılanması”, Ankara: 
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Yıl: 2011, Sayı: 42, ss. 
23-33. 

AVCI, Erkan, Arap Baharı’nda İsrail’in Tutumu ve İslamofobi Endüstrisi, 
Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana 
Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012. 

AVCI, Erkan, Arap Baharında Sosyal Medya Rüzgârı, Kocaeli: Kocaeli 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı 
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012. 

AYDIN, Mustafa, “Arap Baharı’nı Anlamak”, COPPEM (Avrupa-Akdeniz Bölgesi 
Yerel ve Bölgesel Yönetimler Birliği) Uluslararası İlişkiler Dergisi, Mart 2013. 

AYHAN, Veysel, “Mısır’da Devrimin Ayak Sesleri”, Ankara: ORSAM Orta Doğu 
Analiz Dergisi, Yıl: 2011, Şubat Dönemi, Cilt: 3, Sayı: 26, ss. 15-26. 

AYHAN, Veysel, Arap Baharı: İnsanlar, Devrimler ve Değişim, Bursa: Marmara 
Kitap Merkezi (MKM) Yayınları, 2012. 

BABACAN, Emin Mehmet, İRFAN, Haşlak ve HİRA, İsmail, “Sosyal Medya ve 
Arap Baharı”, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 
Yıl: 2011, Sayı: 3, s. 63-92.. 


BAŞ, Arda, “1957 Suriye Krizi ve Türkiye”, History Studies Journal, Year: 2012, 
Volume: 4, Number: 1, ss. 89-109. 

BENLİ-ALTUNIŞIK, Meliha, “Orta Doğu’da Bölgesel Düzen ve Arap Baharı”, 
İstanbul: Orta Doğu Analiz Dergisi, Yıl: 2013, Cilt: 5, Sayı: 53, ss. 71-78. 

BEREKET, Mithat, “Arap Baharı mı, ABD Kışı mı?”, İstanbul: Khas Pusula 
Akademi Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 3, s. 20-23. 

BİLGENOĞLU, Ali, “Orta Doğu’da Bir Öncü: Modernitenin Mısır’a İlk Taşıyıcısı 
Rıfa’a Rafi el-Tahtavi (1801-1873), İstanbul: History Studies Journal, Orta Doğu 
Özel Sayısı, Yıl: 2010, ss. 27-46. 

BİRECİKLİ, İhsan Burak, “Amerika’nın Kuruluşu ve ABD-Avrupa İlişkileri (1776 - 
1876)”, İstanbul: History Studies Journal, ABD ve Büyük Orta Doğu İlişkileri Özel Sayısı, Yıl: 2011, s. 81-103. 

BORAN, Yıldırım, Orta Doğu’da Direniş (El-Fetih-Hamas-Hizbullah), İstanbul: 
Siyah-Beyaz Yayınları, 2011. 

BOZARSLAN, Hamit, Orta Doğu: Bir Şiddet Tarihi, Çeviren: Berktay Ali, Editör: 
Belge Can, Ankara: İletişim Yayınları, 2012. 

CHOMSKY, Noam, Amerika Müdahaleciliği, Çeviren: Doğan Taylan-Barış Zeren, 
İstanbul: Toplum Yayınları, 2003. 

ÇAKMAK, Cenap, “Müslüman Kardeşler Bir Sivil Toplum Örgütü Mü?”, İstanbul: 
Akademik Orta Doğu Dergisi, Yıl: 2007, Cilt: 2, Sayı: 1, ss. 69-98. 

ÇİMEN, Adnan, “Yasemin Devrimi Sonrası, Mavi Kapı ve Pencereli Beyaz Evler 
Ülkesinde 6 Gün: 02.06.2013-07.06.2013 Tunus Ziyareti İzlenimleri”, İstanbul: 
İdarecinin Sesi Dergisi, Yıl: 2013, Mayıs – Haziran Dönemi, s. 88-93. 

ÇOLAK, Kamil, “Mısır’ın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798-1801)”, 
Sakarya: Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, Yıl: 2008, Sayı: 2, ss. 141- 
183. 


DAĞI, İhsan D., Orta Doğu’da İslam ve Siyaset, İstanbul: Boyut Yayınları, 2000. 

DAVİŞA, Adid, Arap Milliyetçiliği: Zaferden Umutsuzluğa, Çeviren: Lütfi 
Yalçın. İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2004. 

DAVUTOĞLU, Ahmet, Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, 
İstanbul: Küre Yayınları, 2009. 

DEMİR, Yeşim, “Müslüman Kardeşler Örgütü’nün Son Dönemde Orta Doğu’daki 
Etkinliği ve Siyaseti”, İstanbul: JASSS, December 2012, Volume: 5, Issue: 6, pp. 138-158. 

DİJALİLİ, Mohammad Reza Djalili-Thierry Kellner, Arap Baharı Karşısında İran 
ve Türkiye: Orta Doğu’da Yeni Bir Stratejik Rekabete Doğru Gidiş mi?, 
Çeviren: Hande Güreli, İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2013. 

DİRİÖZ, Ali Oğuz, “Mübarek Öncesi Mısır Mübarek Öncesi Mısır: Jeopolitik 
Konum, İç ve Dış Politika”, Ortadoğu Analiz, Ocak 2012, Cilt: 4, Sayı:37 ss. 85-88. 

DOSTER, Barış, Arap Baharı’ndan Demokrasi Beklemek, ORSAM Araştırma 
Raporu, İstanbul: ORSAM Yayınları, 2013. 

DUMAN, Sabit, “Orta Doğu Krizleri ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Türk 
İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım 2005, s. 313-319 

DURAN, Burhanettin ve YILMAZ, Nuh, “Orta Doğu’da Modellerin Rekabeti: Arap 
Baharı’ndan Sonra Yeni Güç Dengeleri”, Ankara: Türk Dış Politikası Yıllığı, SETA 
Yayınları, Kasım 2012, ss. 15-86. 

DURAN, Hasan ve ÖZDEMİR, Çağatay, “Türk Dış Politikasına Yansımalarıyla 
Arap Baharı”, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler 
Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü Akademik İncelemeler Dergisi, Yıl: 2012, 
Cilt: 7, Sayı: 2, ss. 181-198. 


EFEGİL, Ertan, “Mısır ve Ürdün’ün Dış Politikalarını Şekillendiren Unsurlar”, 
Ankara: ORSAM (Orta Doğu Stratejik Araştırmalar Merkezi) Orta Doğu 
Analiz Aylık Uluslararası İlişkiler Dergisi, Mart 2013. 

EKEN, Mehmet Fehmi, Faizsiz Bankacılık Modelleri ve Türkiye Uygulamaları, 
İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 2011. 

EKİNCİ, Didem, “Arap Baharı ve Balkanlar”, Ankara: Çankaya Üniversitesi 
Gündem Dergisi, Yıl: 2012, Ekim Dönemi, Sayı: 46, ss. 19-22. 

EL-HAMD, Talib Mohamed, “Doğu Yolu: John Foster Dulles Mısır’ın 1955 
Çekoslovakya Silah Anlaşması Kararını Nasıl Etkiledi”, İstanbul: History Studies 
Journal, ABD ve Büyük Orta Doğu İlişkileri Özel Sayısı, Yıl: 2011, ss. 135-156. 

ERDOĞAN, Aynur, Arap Baharı, DÜBAM Yuvarlak Masa Toplantı Raporu, 
İstanbul: DÜBAM Yayınları, Ekim 2011. 

ERDURMAZ, Serdar, Arap Baharı ve Türkiye: Orta Doğu’da Kırılan Fay 
Hatları, Ankara: Berikan Yayınları, 2013. 

ERKMEN, Serhat, “Orta Doğu’da Kilitlenen Güç Mücadelesi ve Yeni Çatışma 
Olasılığı”, İstanbul: Orta Doğu Analiz Dergisi, Yıl: 2013, Mart Dönemi, Cilt: 5, 
Sayı: 52, ss. 71-77. 

ERMAN, Kubilay, “SSCB'nin Latin Amerika Politikası ve Günümüze Yansımaları”, 
İstanbul: 21. Yüzyıl Dergisi, Yıl: 2011, Aralık Dönemi, Sayı: 36, ss. 11-22. 

ERTAŞ, Uğur, “Rusya Mısır’daki Darbeyi Nasıl Okuyor?”, İstanbul: TUİÇ 
(Türkiye Uluslararası İlişkiler Çalışmaları) Akademi Dergisi, Yıl: 2013, 
Temmuz Sayısı, ss. 1-2. 

ERTUĞRUL, Doğan, Türkiye Dış Politikası İçin Bir Test: Suriye Krizi, İstanbul: 
TESEV Yayınları, 2005. 


EYRİCE TEPECİKLİOĞLU, Elem, “Afrika Kıtasının Dünya Politikasında Artan 
Önemi ve Türkiye-Afrika İlişkileri”, Ankara: Ankara Üniversitesi Afrika 
Çalışmaları Dergisi, Yıl: 2012, Bahar Dönemi, Cilt: 1, Sayı: 2, ss. 59-94. 

FENDOĞLU, Hasan Tahsin, “Alevilik ve Yeni Anayasa (Anayasal Perspektif)”, 
Malatya: İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, Yıl: 2013, s. 1-20. 

GÖKÇINAR, Demet, Arap-İsrail Uyuşmazlığında Filistin Sorunu, Ankara: Atılım 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı 
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009. 

GÖRGÜN, Hilal, “Bir İktidar Mücadelesinin Anatomisi: Enver Sedat ve 
Muhalifleri”, İstanbul: İslam Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2001, Sayı: 6, ss. 77-92. 

GÜLER SUDA, E. Zeynep, Arap Milliyetçiliği: Mısır ve Nasırcılık Tahrir 
Meydanında Korkuyu Yenmek), İstanbul: Yazılama Yayınevi, 2011. 

GÜN, Kerem, “Yalancı Bahar: Arap Baharı”, Ankara: Çankaya Üniversitesi 
Gündem Dergisi, Yıl: 2012, Ekim Dönemi, Sayı: 46, ss. 7-15. 

GÜNDÜZ, Ahmet, “XIX. Yüzyılda Ortaya Çıkan Mısır Meselesi ve Kadı Kıran 
Olayı (1833)”, İstanbul: JASSS (The Journal of Academic Social Science 
Studies),Year: 2012, December, Volume: 5, Issue: 6, pp. 219-232. 

HOMERİN, Emil, “Memlûklar Dönemi Mısır’ında Sûfiler ve Tasavvuf Aleyhtarları 
Taraflar ve Kurumsal Çevre Üzerine Bir İnceleme”, Çeviren: Salih Çift, Bursa: 
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2002, Cilt: 11, Sayı:1, ss. 243- 264. 

ILAN, Pappe, Orta Doğu’yu Anlamak, Çeviren: Gül Atmaca, İstanbul, NTV 
Yayınları, 2009. 


KAHRAMAN, Abdullah, “İslam Hukuk Düşüncesinde Taabbudî Hükümler ve 
Taabbudîyatın Sahası Üzerine”, İstanbul: İslam Hukuk Araştırmaları Dergisi, Yıl: 
2003, Sayı: 2, ss. 25-57. 

KALEMDAROĞLU, Sibel, Tarihsel ve Ekonomi-Politik Bağlamda Müslüman 
Kardeşlerin Yükselişi ve Düşüşü, İstanbul: 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yayınları, 2012. 

KAPAN, İsmail, Irklar, Dinler ve Mezhepler Mozaiği Orta Doğu’da Bahar 
Sancısı: Hem Şam’ın Şekeri Hem Arap’ın Yüzü, İstanbul: Babıâli Kültür 
Yayıncılığı, 2012. 

KARDAŞ, Şaban, “Türkiye ve Arap Baharı: Türkiye’nin Orta Doğu Politikasındaki 
Değişiklikler”, İstanbul: Hazar Raporu, Yıl: 2013, Bahar Dönemi, ss. 71-79. 

KAYMAKÇI, Oğuz “Arap Baharı Öncesinde Kalkınma Sürecinde Seçilmiş Ülkeler 
Bazında Orta Doğu Ekonomileri ve Türkiye ile Ticari İlişkileri-II”, Bolu: Abant 
İzzet Baysal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomik ve 
Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2012, Güz Dönemi, ss. 223-253. 

KILIÇ, Eda, ve diğerleri, Arap Dünyasında Entropi: Tunus, Mısır, Libya ve 
Suriye’de Halk Ayaklanmaları, İstanbul: Türkiye Uluslararası İlişkiler Çalışmaları 
Yakın Doğu Araştırmalar Merkezi (TUİÇ-YADAM) Rapor No: 1, Ekim 2012. 

KILIÇ, Seyfi, “Mısır’da Mursi’nin Yargılanması ve Anayasa Referandumu”, 
Ankara: ORSAM Dergi, 06-12 Ocak 2014, Sayı: 19, s. 1-9. 

KILINÇ, Taha, Orta Doğu’dan Notlar, İstanbul: Pınar Yayıncılık, 2011. 

KIŞLAKÇI, Turan, Arap Baharı, İstanbul: Mana Yayınları, 2012. 

KİBAROĞLU, Mustafa, “Arap Baharı ve Türkiye”, İstanbul: Adam Akademi 
Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 2, ss. 26-36. 

KİREÇÇİ, Mehmet Akif, Başlangıcından Günümüze Arap Milliyetçiliği, İstanbul: 
Grafiker Yayınları, 2013. 


KODAMAN, Timuçin, Mısır’daki Darbenin Türkiye’ye Yansımaları, Ankara: 
Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı Dış Politika Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013. 

KÜÇÜKKELEŞ, Müge, “AB’nin Orta Doğu Politikası ve Arap Baharına Bakışı”, 
İstanbul: SETA Analiz Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 63, s. 9-12. 

LAÇİNER, Sedat ve AKINCI CELALİFER, Arzu, 11 Eylül Sonrasında Orta 
Doğu, Ankara: USAK (Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu) Yayınları, 2011. 

“Mısır Ülke Bülteni”, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Raporu, Ankara: Dış 
Ekonomik İlişkiler Kurulu Yayınları, 2011. 

MAHALLİ, Hüsnü, Orta Doğu’da Kanlı Bahar, İstanbul: Destek Yayınları, 2013. 

MİŞ, Nebi ve TELCİ, İsmail Numan, “Devrimden Darbeye: Mısır’da Askeri Vesayet Dönemi”, İstanbul: ORSAM Orta Doğu Analiz Aylık Uluslararası İlişkiler 
Dergisi, Yıl: 2013, Ağustos Sayısı, Cilt: 5, Sayı: 56, ss. 20-29. 

MOORE, Jr. Barrington, Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri, 
Çeviren: Alâeddin Şenel ve Şirin Tekeli, Ankara: İmge Kitabevi, 2012. 

NASUHBEYOĞLU, Tayfun, Mısır’da İslami Hareketler, İstanbul: Pusula Derneği 
Yayınları, 1993. 

OĞUZLU, Tarık, “Arap Baharı ve Yansımaları”, Ankara: ORSAM Orta Doğu 
Analiz Aylık Uluslararası İlişkiler Dergisi, Aralık 2011. 

OKTAV, Özden Zeynep, “Arap Baharı ve Türkiye-Körfez Devletleri İlişkileri”, 
Ankara: ORSAM Orta Doğu Analiz Aylık Uluslararası İlişkiler Dergisi, Mart 
2013. 

OKUTAN, Çağatay, “Arap Milliyetçiliği”, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal 
Bilgiler Fakültesi (AÜSBF) Dergisi, Yıl: 2006, Cilt: 56, Sayı: 2, ss. 159-172. 


ORSAM Rapor: Mısır’da Son Dönemde Önde Gelen Laik-Liberal-Solcu Hareketler, 
Ankara: ORSAM Yayınları, ORSAM Rapor No: 167, 2013. 

ÖRMECİ, Ozan, “Arap Baharı ve Türkiye”, Uşak: Uşak Üniversitesi Kamu 
Yönetimi Dergisi, Yıl: 2014, Ocak Dönemi, ss. 1-20. 

ÖRTLEK, Muhammet, 25 Ocak Devrimi’nin Üçüncü Yıldönümünde Mısır, 
Referandumu Destekleyenler ve Karşıtları, IMPR Araştırma Raporu, İstanbul: IMPR Yayınları, 2014/a. 

ÖRTLEK, Muhammet, Mısır’da Yeni Anayasa Referandumu: İhvan ve Darbe 
Anayasası’nın Karşılaştırmalı Analizi, Referandumu Destekleyenler ve 
Karşıtları, Uluslararası Orta Doğu Barış Araştırmaları Merkezi (International 
Middle East Peace Research Center-IMPR) Araştırma Raporu, İstanbul: IMPR 
Yayınları, 2014. 

ÖZDAĞ, Ümit, “Türkiye’nin Mısır Politikası, Ahlaken Temelinde Doğru Olmakla 
Birlikte Bu Politikanın Ne Mısır’a Ne de Türkiye’ye Faydası Yok”, İstanbul: 21. 
Yüzyıl Türkiye Dergisi, Yıl: 2013, Ağustos Dönemi, ss. 1-5. 

ÖZDEMİR-GÜMÜŞ, Şenay, “Napolyon’un Mısır’ı İşgali Sırasında Osmanlı 
Topraklarındaki Fransızlar”, İstanbul: Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve 
Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 9, ss. 249-278. 

ÖZEL, Merve Suna, Rusya’nın Değişmeyen Orta Doğu Politikası: Çıkar Odaklı 
Yaklaşım, İstanbul: 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yayınları, 2012. 

ÖZER, Sanem, “Avrupa Birliği’nin Doğu Akdeniz Enerji Politikası”, İstanbul: 21. 
Yüzyıl Türkiye Dergisi, Yıl: 2013, Temmuz Dönemi, ss. 33-45. 

ÖZEY, Ramazan, Dünya Denkleminde Orta Doğu Coğrafyası: Ülkeler-İnsanlar- 
Sorunlar, İstanbul: Aktif Yayınları, 2013. 


ÖZGER, Yunus, “Mısır’ın İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısına Dair II. Abdülhamit’e 
Sunulan Bir Layiha”, İstanbul: History Studies Journal, Yıl: 2010, Orta Doğu Özel Sayısı, ss. 301-323. 

ÖZKAN, Mehmet, “Rusya-Mısır Yakınlaşması Geçici ve Çıkar Amaçlı”, İstanbul: 
SETA Analiz Dergisi, Yıl: 2014, Şubat Dönemi, ss. 1-3. 

ÖZTÜRK, Hasan ve ÖZTÜRK, Sevinç, Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı (Mısır- 
Fas-Senegal-Tanzanya), Ankara: BİLGESAM (Bilge Adamlar Stratejik 
Araştırmalar Merkezi) Yayınları, BİLGESAM Rapor No: 39, 2010. 

PALA, Cenk, “Irak: 21. Yüzyılın Yeni Enerji Deposu”, İstanbul: 21. Yüzyıl Türkiye 
Dergisi, Yıl: 2013, Temmuz Dönemi, ss. 47-51. 

PINAR, Hayrettin, “Tanzimat Dönemi’nde İktidar Oyunları: Babıâli ve Hıdiv 
İsmail”, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler 
Dergisi, Yıl: 2012, Güz Dönemi, Sayı: 63, ss. 159-188. 

SALMAN-BOLAT, Bengül, “Fransız İnkılâbı’nın Türk Modernleşme Sürecine 
Etkileri”, Ankara: Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, 
Sayı: 1, s. 149-167. 

SAMUR, Sebahattin, “Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın (1770-1849) Sosyal 
Politikaları: Mısır ve Diğer Osmanlı Eyaletlerindeki Etkisi”, İstanbul: İSAM (İslam 
Araştırmaları Merkezi) Bilimname Dergisi, Yıl: 2007, Cilt: 2, Sayı: 13, ss. 131- 
138. 

SELİN, M. Bölme, ve diğerleri, “25 Ocak’tan Yeni Anayasa’ya: Mısır’da 
Dönüşümün Anatomisi”, Ankara: SETA Araştırma Raporu, Yıl: 2011, Nisan 
Dönemi, ss. 8 vd. 

SEMİN, Ali, Mısır’daki Olayların Işığında Anayasa Referandumu, BİLGESAM 
Araştırma Raporu, İstanbul: BİLGESAM Yayınları, 2011. 

SKOCPOL, Theda, Devletler ve Toplumsal Devrimler, Çeviren: S. Erdem 
Türközü, Ankara, İmge Kitabevi, 1979. 


SOY, Bayram, “Arap Milliyetçiliği: Ortaya Çıkışından 1918’e Kadar”, Ankara: 
Ahmet Yesevi Üniversitesi Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 
2004, Sayı: 30, ss. 173-202. 

SÖNMEZ, Gülden ve diğerleri, Mısır Askeri Darbe ve İnsan Hakları İhlalleri 
Raporu, İstanbul: İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (İHH) Yayınları, 
2013. 

ŞAHİN, Muhammed, “Osmanlı Diplomasisi’nde Değişim ve Osmanlı Devleti’nin 
Avrupa Devletler Sistemi’ne Girişi”, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri 
Fakültesi Dergisi, Yıl: 2009, Cilt: 4, Sayı: 46, ss. 823-834. 

TANRIVERDİ, Nebahat, Mısır’daki Geçiş Sürecinin Aktörler Üzerinden 
Değerlendirilmesi, İstanbul: ORSAM Orta Doğu Analiz Aylık Uluslararası İlişkiler 
Dergisi, Ağustos 2012. 

TELCİ, İsmail Numan, “6 Nisan Hareketi: Yeni Bir Sosyal Aktivizme Doğru Mu?”, 
İstanbul: ORSAM Orta Doğu Analiz Aylık Uluslararası İlişkiler Dergisi, Yıl: 
2011, Nisan Dönemi, Cilt: 3, Sayı: 28, ss. 98-105. 

TELCİ, İsmail Numan, “Devrim Sonrası Mısır’da Güç Mücadelesi: İslamcı İktidar 
vs. Seküler Muhalefet”, İstanbul: ORSAM Orta Doğu Analiz Aylık Uluslararası 
İlişkiler Dergisi, Yıl: 2013, Ocak Dönemi, Cilt: 5, Sayı: 49, ss. 79-89. 

TELCİ, İsmail Numan, Ürdün’ün Gel(e)meyen Baharı: Arap Uyanışı ve Ürdün, 
ORSAM Araştırma Raporu, İstanbul: ORSAM Yayınları, 2013. 

TIĞLI, İbrahim (Der.), Mısır’da Sosyal Hareketler, İstanbul: DÜBAM (Dünya 
Bülteni Araştırma Merkezi) Araştırma Raporu, 2011. 

TIĞLI, İbrahim, (Der.), Devrimlerden Sonra Arap Baharı, İstanbul: DÜBAM 
(Dünya Bülteni Araştırma Merkezi) Araştırma Raporu, 2012. 


TONUS, Özgür, Orta Doğu’daki Gelişmelerin Işığında Türkiye’nin Avrupa 
Birliği Üyelik Perspektifi, Ankara: ADOM (Anadolu Üniversitesi Avrupa Birliği 
Araştırma, Uygulama ve Dokümantasyon Merkezi) Yayınları, 2013. 

TOPRAK, Seyfi Vakkas, “Osmanlı Yönetiminde Kuzey Afrika: Garp Ocakları”, 
İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat 
Mecmuası, Yıl: 2012, Bahar Dönemi, Cilt: 22, ss. 223-237. 

TORLAK, Furkan, “Tahrir’den Parlamentoya Mısır Seçimleri,” SETA Araştırma 
Raporu, İstanbul: SETA Yayınları, 2011. 

TÜR, Özlem, “Mısır’da Ekonomik Kalkınma Çabaları”, İstanbul: İÜSBF Dergisi, 
Yıl: 2009, Ekim Dönemi, Sayı: 41, ss. 183-194. 

“Türkiye Lübnan İkili Ticari ve Ekonomik İlişkiler”, Dış Ekonomik İlişkiler 
Kurulu Raporu, Ankara: Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Yayınları, 2011. 

TÜYSÜZOĞLU, Göktürk, “İkinci Dünya Savaşı Sonrası İngiliz Dış Politikası: 
İmparatorluk Yaşıyor Mu?”, Kırgızistan: Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü 
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı 
Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Yıl: 2011, 
Eylül – Ekim Dönemi, Sayı: 26, ss. 1-23. 

UBEYD, Hena, “Arap Devrimlerinin Ekonomi Politiği”, Devrimlerden Sonra Arap 
Baharı, Derleyen: İbrahim Tığlı, İstanbul: DÜBAM Yayınları, 2012, ss. 13-24. 

ULUTAŞ, Ufuk ve TORLAK, Furkan, “Devrimden Demokrasiye Tunus’un Seçimi”, 
SETA Analiz Raporu, İstanbul: SETA Yayınları, 2011. 

ULUTAŞ, Ufuk, “Üç Yıl Sonra Arap Baharını Konuşmak”, İstanbul: SETA Analiz 
Dergisi, Yıl: 2014, Şubat Dönemi, ss. 11-13. 

UYSAL, Ahmet, “Devrimin İkinci Yılında Mısır: Halkın Sabrı Tükeniyor”, Ankara: 
Stratejik Düşünce Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2013, Ocak Dönemi, ss. 30-33. 


UYSAL, Ahmet, Orta Doğu’da Türkiye Algısı: Mısır Örneği, Ankara: SDE 
(Stratejik Düşünce Dergisi) Araştırma Raporu, 2011. 

ÜLGEN, Sinan ve DORUK, F. Ergün, Kum Tepelerinde Tökezlemek: Orta 
Doğu’da Kitle İmha Silahlarından Arındırılmış Bir Bölgenin Oluşturulması, 
İstanbul: EDAM (Ekonomi ve Dış Politika Araştırmaları Merkezi) Yayınları, EDAM 
Tartışma Kâğıtları Serisi, Seri No: 4, Yıl: 2012. 

ÜNGÖR, Çağdaş, “Çin ve Üçüncü Dünya”, İstanbul: İÜSBF Dergisi, Yıl: 2009, 
Sayı: 41, ss. 27-38. 

ÜZER, Musa, Devrim Sürecinde Orta Doğu, İstanbul: Ekin Yayınevi, 2013. 

YALÇINER, Mustafa, Arap Dünyasında Ayaklanma: Nedenler-Olasılıklar- 
Sonuçlar, İstanbul: Evrensel Yayınevi, 2011. 

YALÇINKAYA, Alâeddin, “Rusya-Mısır Yakınlaşması ve Hibrit Politikalar”, 
İstanbul: Turkish News, 4 Mart 2014. 

YARAMIŞ, Ahmet, “Mısır’da İngiliz Sömürgecilik Anlayışı: Cromer Örneği (1883- 
1907)”, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2007, 
Cilt: 9, Sayı: 2, Aralık Dönemi, ss. 121-130. 

YAVUZ, Celalettin ve ERDURMAZ, Serdar, Arap Baharı ve Türkiye: Orta 
Doğu’da Kırılan Fay Hatları, Ankara: Berikan Yayınevi, 2012. 

YESEVİ, Çağla Gül, “Mısır’ın Enerji Politikaları”, İstanbul: 21. Yüzyıl Türkiye 
Dergisi, Yıl: 2013, Temmuz Dönemi, ss. 26-31. 

YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, “Bağdat Paktı (1955-1959)”, İstanbul: Tarihin 
Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2011, Sayı: 6, ss. 
85-100. 

YILDIRIM, Ramazan ve TARIK, Abdülcelil, “Mısır’da Siyasi Aktörler, Partiler, 
Dini Hareketler ve Medya”, İstanbul: SETA Kim Kimdir Analiz Raporu, Yıl: 
2012, Ocak Dönemi, Sayı: 2. 


YILMAZ, Murat, “Yeni Anayasa ve Demokratikleşme Paketi”, İstanbul: Stratejik 
Düşünce Dergisi, Ağustos Sayısı, Yıl: 2013, s. 72-94. 

YILMAZ, Türel Şahin, Uluslararası Politikada Orta Doğu, Ankara, Barış Platin 
Yayınevi, 2011. 


ÖZET 

[AYDIN Muhammet Şerif], 
[“Arap Baharı ve Mısır’da Yansımaları”], 
[Yüksek Lisans Tezi], Ankara, [2014]. 

Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla birlikte şekillenmeye başlayan Orta 
Doğu, bugüne kadar tarihi kırılma anları yaşamıştır. Bu kırılmaların birincisi İkinci Dünya Savaşı’nı takiben bölgede bulunan ülkelerin bağımsızlık kazanması ve sonrasında İsrail’in kurulmasıdır. İsrail’e ve Batı politikaları doğrultusunda oluşan monarşilere karşı bir tepki olarak Arap milliyetçiliğinin oluşması ile Baasçı yapıların ortaya çıkması bir başka kırılma anıdır. Mısır’ı SSCB’den uzaklaştırarak ABD çizgisine yaklaştıran 1979 Camp David Antlaşması ve aynı yıl yaşanan İran Devrimi ile İran’ın ABD’den uzaklaşarak SSCB çizgisine yaklaşması kırılma anlarının devamını sağlamıştır. 

SSCB’nin yıkılması ile birlikte tek kutuplu düzene dönülmesi tüm dünya 
düzeni için ve aynı zamanda Orta Doğu için yeni bir kırılma anı yaşanmasına sebep olmuştur. Son olarak 2010 yılında başlayan ve hala sürecini sürdüren Arap Baharı da kırılma anlarının en önemlilerinden biri olarak tarihteki yerini almıştır. Arap Baharı; Orta Doğu ülkelerin halkları tarafından, Kuzey Afrika ve Orta Doğu ülkelerinde rejim, yönetim, yönetici değişimleri başta olmak üzere değişikliklere ve yenilenmelere yol açan, protesto, ayaklanma, kalkışma, devrim, başkaldırı ve daha birçok adlandırmayla söz edilen Arap halk hareketlerini ifade etmektedir. 

Körfez ülkeleri, meşruiyetlerinin kaynağını oluşturan ABD desteği sayesinde 
diğer ülkelerden farklı olarak ekonomi temelli adımlarla devrimlerin önüne 
geçebilmişken, Tunus, Mısır, Libya ve Suriye ise süreci en ağır şekilde yaşayan 
ülkeler olmuşlardır. Libya’da değişim talebi dış güçlerin saldırıları ile gerçekleşirken Suriye’de ise iç savaş kanlı bir şekilde devam etmektedir. 


Mısır’da Tahrir Meydanı’nda başlayan değişim talepleri karşılığını bulmuş ve 
Hüsnü Mübarek, istifa ederek Cumhurbaşkanlığından ayrılmıştır. Yapılan 
demokratik seçimler sonucunda Müslüman Kardeşlerin adayı Muhammed Mursi 
Cumhurbaşkanı olarak göreve başlamıştır. Özellikle ekonomik parametrelerin kötüye gitmesi ile birlikte yeni bir tepki dalgası oluşmuş ve bu durumu fırsat olarak gören Genel Kurmay Başkanı Abdul Fettah el-Sisi önderliğinde darbe gerçekleştirilmiştir. Bu darbe ile birlikte Mısır’da yeni bir döneme girilmiş ve ülkedeki karışıklıklar, eski rejim ve darbe yanlıları ile değişim talep edenler arasında bir güç mücadelesine dönmüştür. 

Arap Baharı ile birlikte başlayan değişim temelli olayların genel olarak Orta 
Doğu’da ve çalışmanın kapsamı dâhilindeki Mısır’da beklentileri karşılayamadığı 
süreç içerisinde anlaşılmıştır. Süreç öncesinden daha iyi şartlarda yönetilen veya ekonomik anlamda gelişebilen bir ülke henüz olmamıştır. 
Anahtar Kelimeler 

1. Orta Doğu
2. Arap Baharı 
3. Körfez Ülkeleri 
4. Mısır 
5. Müslüman Kardeşler 


***