Başka Ülkelerin Tarih Ders Kitaplarında Türk/Osmanlı İmajı BÖLÜM 2

Başka Ülkelerin Tarih Ders Kitaplarında Türk/Osmanlı İmajı  BÖLÜM 2

Bulgular, 

Bulgu 1. 
İlk bulgu olarak, Türk imajı üzerine yapılan ve inceleme listemizde olan tezlerde hangi ülkelerin tarih ders kitapları konu edilmiştir sorusuna cevap aranmıştır. Buna göre dağılım şöyledir: 
. Rusya tarih ders kitapları 2 
. Suriye tarih ders kitapları 2 
. Makedonya ders kitapları 1 
. Hırvatistan ders kitapları 1 
. Bosna ders kitapları 1 
. Kosova ders kitapları 1 
. Bulgaristan ders kitapları 1 
. Ürdün ders kitapları 1 
. Arabistan ders kitapları 1 
. İran ders kitapları 1 
. Amerika ders kitapları 1 

Tezlerin konu edindikleri ülkelere bakınca Amerika dışındakilerin hepsinin eski Osmanlı coğrafyasının birer parçası olan yerler olduğu görülmüştür. Bunun nedeni tesadüfi olmasa gerektir. Zira eski osmanlı coğrafyasında kurulmuş bu ülkelerin tarih ders kitaplarıdna, ülke geçmişi olarak Türk ve Osmanlı imajlarına daha fazla yer verilmiş olabileceği tahmin edilebilir. Bu da bu ülkelerde 
ilgili konun araştırılmasını beraberinde getirmiştir. 

Bulgu 2. 

İncelenen tezleri, yapıldıkları üniversite- bölüm dağılımları 

. Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü’nde -3 
. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tarih Eğitimi ABD-2 
. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler 
Bölümünde-2 
. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ABD-1 
. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Eğitimi ABD-1 
. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Bölümünde-1 
. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü-1 
. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tarih Eğitimi ABD-1 


Buna göre tezlerin üçünün bölge araştırmalarıı konu alan Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü’nde, üçünün Uluslararası İlişkiler Bölümünde, dördünün eğitim bilimleri temelli bölümlerde, birininse Tarih bölümünde yapıldığı görülmüştür. Eğitim bilimleri temelli bölümlerde tezler genelde vatandaşlık eğitimi-eğitim ilişkisi içinde, ders kitaplarında ötekilik (düşmanlık) yaratması bağlamında 
işlenirken, uluslararası ilişkiler bölümünde daha çok kimlik-tarih-geçmiş-aidiyet bağlamında yer bulmuştur. Ortadoğu Araştırmalar enstitüsünde ise ülkenin siyasi durumu ve coğrafyasıyla birlikte verilmiştir. Tarih bölümündeki tek tezde ise sadece ilgili ders kitaparında Türkler ve Osanlılarla ilgili cümlelerden alıntılar yapılmış, neredeyse hiç bir yoruma yer verilmemiştir. Bu durum Türkiye’deki 
“yorumsuz tarihçiliğe”139 yönelik bir gösterge de sunar gibidir. 

Bulgu 3. 

İncelenen Tezlerin Kavramsal Temellendirmesi 

Eğitim bilimlerindeki tezlerde genelde eğitim-öğretim-ders kitabı ilişkisi üzerinden barışçı eğitime yapılan atıfla ders kitaplarının nasıl önemli oldukları görüşü işlenmiştir. Uluslararası ilişkilerde ve Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsünde yaptırılan tezlerde ise daha çok ilgili ülkenin kısa siyasi, sosyal 
ve eğitimsel geçmişinden bahisle incelenen ders kitaplarının nasıl bir siyasal amacın araçları oldukları ayrıntılı biçimde işlenmeye çalışılmıştır. Tarih bölümündeki tek tezde ise tarih ders kitaplarının önemi üzerine bir giriş dışında kavramsal bir temellendirmeye rastlanmamıştır. 

Bulgu 4. 

İncelenen Tezlerin Yöntem Durumu 

Eğitim Bilimleri Enstitülerinde yaptırılan tezlerde yöntem kısmı (doküman incelemesi, içerik analizi) daha ayrıntılı ve veri toplama kısmı daha teknik biçimde açıklanmasına karşın Uluslararası İlişkiler, Ortadoğu Araştırmaları ve Tarih Bölümünde yaptırılan tezlerde yöntem, ayrı başlıkta işlenmemiştir. 
Bunun bir istisnası Mırna Zunıc. (2008). “Hırvatistan’da Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı İmajı, Yüksek Lisans Tezi İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü” künyeli çalışmadır. Zunic, uluslararası ilişkiler alanının kuramsal imkanlarını ciddi biçimde kullanmıştır. Özellikle tezinde kullandığı imajoloji-imgelem, toplumsal hafıza, toplumsal kimlik-tarih ilişkilerini kuramsal düzeyde çok başarılı biçimde özetlemiştir. 

Eğitim bilimleri enstitülerinde yaptırılan tezlerde ise daha çok Wirth’in dile getirdiği atlama, sabitlenme, yadsıma, yanıltma tekniklerinin ilgili ders kitaplarında nasıl kullanıldıkları da deşifre edilmiştir. Tarih bölümünde yaptırılan tezde ise gerek ilgili literatür taraması yeterli yansıtılamadığı gibi gerekse incelenen kitaplardan elde edilen bulguların neredeyse hiç yorumlanmadığı görülmüştür. 

Bulgu 5. 

İncelenen Tezlerde Ulaşılan Ana Bulgular 

Buna ilişkin bulguları her bir tez için ayrı ayrı vermek gerekmiştir. Buna göre: 
Şener BİLJALİ(2007). Makedonya Eğitim Kurumlarında Okutulan Tarih Kitaplarında Osmanlı İmajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Makedon Tarih kitaplarındaki Osmanlı İmparatorluğu’nun etnik yapısı meselesinde, yazarlar Osmanlı=Türk, Osmanlı=İslam ve Osmanlı= Feodal imajını ortaya çıkartıp bunu üzerinde durarak, Osmanlı’nın çok kültürlü ve çok dinli yapısını çarpıtarak Balkan milletlerin ortak düşmanı haline getirmek için yadsıma tekniğini daha fazla kullanmışlardır (s.31). Bu durum aynı zamanda Osmanlıya yüklenen olumsuz imajı orada yaşayan Türklere de yansıtılmasını beraberinde getirebilmektedir. 
Çünkü Makedon tarih kitaplarında oluşturulmuş vahşi, katliam yapan, barbar, kuralsız, zulümle intikam alan gibisinden Osmanlı imajı vardır (s.176-177). 

 Türkiye’de bazı tarihçilerin, elde ettikleri belgelerdeki bilgiler aynen vererek, hiç bir yorumda bulunmayarak, yorumlamayı okucuya bıraktıklarını iddia etmeleri söz konusudur. Bu durum tarihçilik mesleği açısıdan trajikomik bir tavırdır. Zira bugün tarihin kanıtlardan hareketle bir takım olguların zengin bir yorum alanı olduğu genel kabul olarak literatürde kendini göstermektedir. 

Nurses Yıldız. (2008). 1980–1990 Yılları Arasında Bulgaristan’da İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Okutulan Tarih Ders Kitaplarında Türk ve Osmanlı Algısı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bulgaristan tarih ders kitaplarında Osmanlı Devleti sık sık sömürgeci bir devlet olarak tanıtılmış, Osmanlı Devleti’nin Bulgarları sömürdüğü, zulüm ve baskı uyguladığı sürekli tekrarlanmıştır (s.98). 

Osmanlı Devleti saldırgan, istilacı, gaddar ve zorba bir devlet olarak gösterilmiştir. Osmanlı Devleti Bulgarlara canavarca zulmeden, katliamlar uygulayan vahsi bir tiranlık sistemi olarak yansıtılmaya çalışılmıştır. Ders kitaplarının bazı yerlerinde padişahlarla ilgili olumsuz ve aşağılayıcı 
değerlendirmelerde bulunulmuştur. Örneğin sultan Selimle ilgili namussuz, edepsiz, imansız gibi ifadeler kullanılmıştır. Osmanlı Devleti’nin Tanzimat ve Islahat fermanları ile toplumsal eşitliği ve adaleti, kanun üstünlüğünü hedeflediğini ama tüm bu girişimlerin aldatmacadan başka bir şey olmadığına vurgu yapılmıştır (s.99). 

Osmanlı Devleti’nin Hıristiyan halka yönelik Müslümanlastırma çalışmalarına önem verdiği, çoğu zaman baskı ve siddet yolu ile insanları Müslüman olmaya zorladığı yazılmıştır (100). Mırna Zunıc. (2008). Hırvatistan’da Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı İmajı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Zunic, Hırvatistan tarih ders kitaplarını, siyaseten oluşan ciddi farklar nedeniyle 4 ana dönemde 
incelemiştir. İkinci Dünya Savaşı Sonrası Dönem (1945-1960, Reform ve Desentralizasyon Dönemi (1960-1972), Yugoslavya'nın Zirve ve Sonu (1974-1991), Savaş ve Tudman'dan Günümüze (1991–2006) şeklindedir. Buna göre ilk dönem sosyalist ideolojinin de yönlendirmesiyle bütünüyle olumsuz ve 
emperyalist bir Osmanlı imajı çizmesine karşın, o dönemde yaşayan köylü Türklerin de bundan olumsuz etkilendiğini vurgulayarak sınıfsal bir bakış açısı ortaya koymuştur. 

Reform ve Desentralizasyon 

Dönemine kısmen yumuşamanın ortaya çıkmasıyla örneğin yeniçeri olan çocukların Osmanlı yönetiminde üst düzeye kadar gelebildikleri gibi bilgiler de paylaşılmaya başlanmıştır. 1974- 1991 arasında ise özellikle tarih ders kitabı Makek’in girişimleriyle Duygusal Vurgulu, kanlı, vahşi, barbar bir düşman tasviri üzerinde yoğunlaşıldığını belirtmiştir. Makek ders kitaplarında yapıların 
veya sanat eserlerinin reprödüksiyonlarının kullanılmasını değil, kanlı çatışmaların ve acımasız idamların betimlerinin kullanılmasını tavsiye etmektedir (s.53). Son dönemde ise Makek’in ders kitapları biraz yumuşatılarak okutulmaya devam etmiştir. 

Mehmet Yiğit. (2009). Arap Ülkelerinde Okutulan Lise Tarih Ders Kitaplarında Türkler (Ürdün ve Suriye Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. 

Arap ülkeleri tarih ders kitaplarındaki Türk anlatımı, bu ülkeler ile ülkemiz arasındaki günümüz ilişkilerine göre farklılık göstermektedir. Dış politikada ”dost ve kardeş ülke” diye nitelendirdiğimiz ve günümüz ilişkilerinin oldukça iyi olduğu Ürdün Hasimi Krallığı ile sınır komsumuz olmasına karsın gergin bir ilişkimiz olan Suriye Arap Cumhuriyeti tarih ders kitaplarında ki anlatım birbirinden oldukça farklıdır. Ürdün’de daha köklü bir Osmanlı kültürü anlatımı ve sahiplenme 
görülürken, Suriye’de tamamen bir dışlama, yadsıma ve işgal kavramlarının kullanımı görülmektedir. Her iki ülkede de Osmanlı Devleti’nin son dönemi daha geniş anlatılmakta ama Arap isyanının asıl nedeni olarak, son dönemde Osmanlı Devleti’nin yönetiminde söz sahibi olan “İttihat ve Terakki Partisi” gösterilmektedir. Bu konuda her iki ülkede de aşırı bir sabitlenme vardır (s.99). 

Mahmut ULUBAŞ (2009). Günümüz Amerikan Tarih Ders Kitaplarında Türk Tarihi İle İlgili Konuların Ele Alınışı Üzerine Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 

ABD’de en çok okutulmak 13 tarih ders kitabı seçilerek inceleme yapılmıştır. İncelemenin nasıl yapıldığı, hangi yöntem ve tekniklerin kullanıldığına değinilmemiştir. Sonuçta, Osmanlı, Safevi, Babürlü, Gazneli, Selçuklu, Timurlu devletleri oldukça önyargıdan uzak işlenirken, Ermeni meselesi soykırım başlığında yer bulmuştur. Benzer biçmde Kürtlerin ayrımcılığa uğradıkları da işlenmiştir. 

Buna karşın Mustafa Kemal büyük bir komutan ve devlet adamı olarak olumlu bir figür şeklinde değerlendirilmiştir. 

Venera Gatina (2009). Rus Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmgesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çarlık dönemi tarih ders kitaplarında Osmanlıya ilişkin hem olumlu hem de olumsuz imaj oluşturacak bilgiler yan yana yer almıştır. Örneğin sultan ve komutanları son derece övücü tasvir edilmiş, Osman, Orhan ve Beyazıt sultanları “cesur” gösterilmekle beraber, ayrıca sultan Osman da “bilgili” ve “iç güzelliğine sahip” olarak nitelendirmiştir. Osmanlı ordusu “cesur”, “başarılı”, “savaşmadan teslim olmayan” olarak tanımlanmıştır. Buna karşın, Hıristiyan halka uygulanan baskı ve zulüm tasvirleri, kuşkusuz, Osmanlı Türklerinin “gaddar” olduğunu göstermekle yükümlü imgelerdir. (s.98). Sovyet dönemindeyse Kurtuluş savaşını öncelikle “devrim harekâtı” olarak 
değerlendirilmiş ve Sovyet-Türk ilişkilerinin önemini ön plana çıkarmaya çalışmışlar. Bu ilişkilerde de öncelikle Rus ve Türk işçi ve köylü sınıflarının emperyalist güçlere karşı ortak mücadele gerektiğini dile getirmişler (s.100). 

Zehra B. GÖKDEM. (2010). Suudi Arabistan Ders Kitaplarında Türkler ve Türk İmajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü. Suudi Arabistan tarih ders kitaplarında öğrencilere İslâm devletleri ve birliği hakkında her dönemi kapsayacak şekilde bilgi verilmesi ön plandadır. Emevî ve Abbâsî döneminin zikredildiği her kitapta Memlûklar, Zengîler, Eyyûbîler ve Osmanlılardan da mutlaka detaylı bir sekilde ve övgü ile bahsedilmiştir (s.159). Osmanlı Devleti’nin oldukça övgüyle bahsedildiği Suûd kitaplarında olumsuz bilgiler aşağıdaki dört madde üstünde odaklanmaktadır: 

. 1. İbrahim Pasa, 
. 2. İttihad ve Terakkî Cemiyeti, 
. 3. Türkçülük, 
. 4. Mustafa Kemal Atatürk. (s.160). 

Yenal Göksun. (2011). Suriye İlk ve Ortaöğretim Ders Kitaplarında Türkler ve Türk İmajı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü. 

3 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR

***