BAŞKANLIK SİSTEMİNE TOPLUMSAL BAKIŞ, BÖLÜM 1

BAŞKANLIK SİSTEMİNE TOPLUMSAL BAKIŞ, BÖLÜM 1

Dr. Salih AKYÜREK 
Mehmet Ali YILMAZ 
Esra ATALAY 
Fatma Serap KOYDEMİR 


SUNUŞ.,


Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), pek çok konu gibi başkanlık sistemiile ilgili gelişmeleri de yakından takip etmektedir. Vatandaşlar adına fikir beyan edenaktörlerden ziyade, doğrudan toplumun görüşlerini ortaya koymayı amaçlayan BİLGESAM,“Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış” adlı bu çalışma ile sürece katkı sağlamayı ve bukonuda yaşanan alan araştırmaları noktasındaki eksikliği biraz olsun gidermeyiamaçlamaktadır.

BİLGESAM, bu güne kadar “Yargının İyileştirilmesi / Düzeltilmesi”, “Yeni Anayasa Türkiye’ninBitmeyen Senfonisi”, “Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye’nin Dönüşümü”, “YeniAnayasadan Toplumsal Beklentiler” raporlarını hazırlamış ve yönetim sistemi tartışmalarıçerçevesinde pek çok analiz ve söyleşi yayınlayarak kamuoyunun bilgisine sunmuştur.

Yönetim sistemi ve yeni anayasa konularında araştırmalarına devam eden BİLGESAM, 2570kişilik anket uygulamasından elde edilen verilerle oluşturduğu bu raporunda; başkanlıksistemi tercih durumu, başkanlık sisteminin Türkiye’ye uygunluğu, kamuoyunda başkanlıksistemi tartışmaları, başkanlık sisteminin etkinliği ve başkanlık sistemi ile ilgili endişelerkonularında toplumsal algıları ve alt grupların algılarındaki farklılaşmayı ortaya koymaktadır.

Çalışmanın ilgili kuruluşların karar mercilerindeki yöneticilere ve akademisyenlere faydalıolmasını temenni eder, çalışmayı gerçekleştiren Dr. Salih Akyürek, Mehmet Ali Yılmaz, Esra Atalay ve Fatma Serap Koydemir’e ve raporun yayına hazırlanmasında emeği geçen diğer BİLGESAM çalışanlarına teşekkür ederim.

Doç. Dr. Atilla Sandıklı
BİLGESAM Başkanı


Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış
Dr. Salih AKYÜREK - Mehmet Ali YILMAZ
Esra ATALAY – Fatma Serap KOYDEMİR

BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ RAPOR NO:59
HAZİRAN 2013

BAŞKANLIK SİSTEMİNE TOPLUMSAL BAKIŞ

Anket Tasarımı: Dr. Salih Akyürek
Veri Analizi ve Raporlama: Dr. Salih Akyürek - M. Ali Yılmaz –
Esra Atalay – Fatma Serap Koydemir
Kapak Tasarımı: M.Ali Yılmaz - Sertaç Durmaz
Çalışmaya Katkı Sağlayan Diğer Kişiler: Müstecep Dilber - Mustafa Taşkıran – Fuat Bilgiç
Anket Uygulama: Sanoveri
BİLGESAM YAYINLARI
Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi
Wise Men Center For Strategic Studies
Basım - Cilt: SAGE Matbaacılık / Sertifika No: 14721
Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36
Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye
Tel: +90 212 217 65 91 Faks: +90 212 217 65 93
Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6
A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye
Tel : +90 312 425 32 90 Faks: +90 312 425 32 90
www.bilgesam.org
bilgesam@bilgesam.org
Bu yayının tüm hakları saklıdır.
Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin
izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.
Copyright © BİLGESAM Haziran 2013


İÇİNDEKİLER

Yönetici Özeti ______________________________________________ 1

1. Yöntem ve Örneklem ____________________________________________________ 4
2. Başkanlık ve Parlamenter Sistem İle İlgili Bilgi Durumu _________________________ 6
3. Başkanlık Sistemi Tercih Durumu __________________________________________ 9
4. Başkanlık Sisteminin Türkiye’ye Uygunluğu _________________________________ 11
5. Kamuoyunda Başkanlık Sistemi Tartışmaları ________________________________ 14
6. Başkanlık Sisteminin Etkinliği ____________________________________________ 19
7. Başkanlık Sistemi ile İlgili Endişeler ________________________________________ 22

EK- Uygulanan Anket Formu _________________________________________________ 26


YÖNETİCİ ÖZETİ


Başkanlık sistemine dönük toplumsal algılar Ek’te nihai şekli bulunan 19 soruluk anket formu ile sorgulanmış ve elde edilen 2570 kişiye ait anket verisi analiz edilerek yedi ana konu başlığında raporlaştırılmış tır. Çalışmaya ait bulguların özeti bu bölümde kendi konu başlığı altında verilmiştir.

Başkanlık ve Parlamenter Sistem ile İlgili Bilgi Durumu.,

Araştırma sonuçlarına göre, kişiler başkanlık sistemine oranla parlamenter sistem hakkında daha fazla bilgi sahibi olduklarını belirtmişlerdir. Buna göre, katılımcıların %65’i başkanlık sistemi ile ilgili, %86’sı ise parlamenter sistemle ilgili bilgi sahibi olduğunu ifade etmiştir. Başkanlık sistemi ile ilgili bilgili
olduğunu söyleyenlerin oranı Türklerde Kürtlere göre ve CHP, MHP seçmeninde AKP, BDP seçmenine göre daha yüksektir.

Başkanlık Sistemi Tercih Durumu.,

Yönetim sistemi sorusunun bulgularına göre; kişilerin %32’si Türkiye için “Başkanlık Sistemi”nin, %68’i ise “Parlamenter Sistem”in daha uygun olduğu yönünde görüş belirtmiştir. Bu durum, toplumun büyük bir kesiminin başkanlık sistemini uygun görmediğini, halen uygulanmakta olan parlamenter sistemde kalınması gerektiğine inandığını göstermektedir. Yönetim sistemi tercihi etnik köken temelinde farklılaşmakla birlikte Türklerde parlamenter sistem, Kürtlerde ise başkanlık sistemi daha uygun bir yönetim şekli olarak düşünülmektedir. Başkanlık sistemine en yüksek destek %55 oranı ile AKP seçmeninde ve %51 ile BDP seçmeninde iken destek oranı MHP seçmeninde %7’ye, CHP seçmeninde ise %5’e düşmektedir.

Başkanlık Sisteminin Türkiye’ye Uygunluğu.,

“Başkanlık sisteminin Türkiye’ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır” görüşüne katılım %18 ve “Başkanlık sistemi Türkiye’nin siyasi kültürüne uygundur” görüşüne katılım %34 oranıyla oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Yani, kişiler başkanlık sistemi konusunda Türkiye’de yeterli çalışma
yapılmadığına ve bu sistemin ülkenin siyasi kültürüne uygun olmadığına daha fazla inanmaktadır.

“Başkanlık sisteminin Türkiye’ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır”görüşüne katılım her iki etnik kökende de çok düşük düzeylerde kalmıştır. Kürtlerin %27’si, Türklerin ise yalnızca %15’i başkanlık sistemi ile ilgili yeterli çalışma yapıldığını düşünmektedir. Aynı görüşe katılım durumu siyasi
parti temelinde incelendiğinde, en yüksek katılım oranının %31 ile AKP seçmeninde olduğu; bu oranın BDP’de %18, MHP’de %5 ve CHP’de %4 ile çok daha düşük düzeylerde kaldığı görülmektedir. 
Bulgular, AKP seçmeni dâhil tüm parti seçmenlerinin başkanlık sisteminin Türkiye’ye uygunluğu konusunda yeterli çalışmanın yapıldığına inanmadığını göstermektedir.

“Başkanlık sistemi Türkiye’nin siyasi kültürüne uygundur” görüşü Kürtlerde %54, Türklerde ise %29 oranında destek bulmuştur. Aynı soruya siyasi partiler temelinde verilen cevaplar incelendiğinde ise bu görüşe en yüksek desteğin %58 oranı ile AKP seçmeninde olduğu; onu %51 oranı ile BDP seçmeninin takip ettiği görülmektedir. Bu soruya en düşük destek ise %7 ile MHP ve %5 ile CHP
seçmeninden gelmektedir.

Kamuoyunda Başkanlık Sistemi Tartışması.,

Kamuoyunda devam eden başkanlık sistemi tartışmalarında gündeme gelen konular dört soru ile ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. Bulgulara genel olarak bakıldığında; “Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır” diyenlerin oranı %78’dir. Bu soruya paralel olarak sorulan “Başkanlık sistemi kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır” görüşüne katılım %14 ile çok düşük düzeyde destek bulmuştur. “Başkanlık sistemi Türkiye’nin ihtiyacı olmaktan çok AK Parti’nin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir” diyenlerin oranı ise %63’dür. “AK Parti yeni anayasanın hazırlığında başkanlık sistemini bir pazarlık unsuru olarak gündeme getirmektedir”

görüşüne katılım ise %64’dür. Bu sonuçlar, toplumun büyük çoğunluğunun başkanlık sisteminin yeteri kadar tartışılmadan zorla benimsetilmeye çalışıldığına, AK Parti’nin kendi gücünü devam ettirmek için konuyu gündemde tuttuğuna inandığını göstermektedir. Başkanlık sisteminin yeteri kadar
tartışılmadığı yönündeki iki farklı görüşe, başkanlık sistemini %55’ler düzeyinde destekleyen AKP seçmeninin de yüksek oranda destek vermesi oldukça anlamlı bulgular olarak değerlendirilebilir.

Başkanlık Sisteminin Etkinliği.,

Başkanlık sisteminin etkinliği iki soru ile ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. “Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye’de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır” görüşüne katılım %59 oranı ile orta düzeyin üzerindedir. “Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkân
sağlayacaktır” görüşüne katılım oranı ise %46 ile orta düzeyin altındadır.
“Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye’de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır” görüşüne Türklerin katılım oranı (%64) Kürtlere (%35) göre daha yüksektir. Aynı görüşe, CHP ve MHP seçmenleri oldukça yüksek düzeyde (%87-89) katılırken, bu oran AKP seçmeninde %37’ye ve BDP
seçmeninde %31’e düşmektedir. “Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır” görüşüne katılım ise Kürtlerde (%69) Türklere göre (%41) daha yüksek destek bulmuştur. Aynı görüşe en yüksek katılım %71 ile BDP ve %69 oranı ile AKP seçmenindedir. MHP seçmeninde bu oran %19 ve CHP seçmeninde %17 ile oldukça düşüktür.

Başkanlık Sistemi ile İlgili Endişeler.,

Başkanlık sistemi ile ilgili endişeler iki soru ile ölçülmüştür. “Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye’yi otoriter bir yönetime götürür” görüşüne katılım oranı %65,8’dir. Diğer endişe ise başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar
vereceği yönündedir. Çalışmaya katılanların %52,6’sı Türkiye’ye getirilmesi öngörülen başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği fikrini desteklerken, %28,1’i güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendireceği görüşünü desteklemektedir. Bu konuda fikri olmayanların oranı ise %19,3’tür.
Başkanlık sisteminin ülkeyi daha otoriter bir yapıya götüreceğine olan inanç genel olarak Türklerde Kürtlere göre ve CHP ile MHP seçmenlerinde ise AKP ve BDP seçmenlerine göre daha fazladır. Benzer bir dağılım, başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği görüşünde de gözlemlenmektedir.

Sonuç Yerine.,

Rapordaki verilere genel olarak bakıldığında başkanlık siteminin orta düzeyin de altında destek bulduğu ve parlamenter sistemin ülke için daha uygun bir yapı olduğuna inanıldığı görülmektedir.
Etnik köken temelinde ise Kürtlerin başkanlık sistemine Türklere oranla daha fazla destek verdiği gözlemlenmektedir. Aynı şekilde BDP seçmeni de başkanlık sistemini özellikle CHP ve MHP’ye oranla daha yüksek düzeyde desteklemekte dir. AKP seçmeni ise genel olarak başkanlık sistemine orta düzeyde bir destek verse de bazı konularda başkanlık sistemi ile ilgili süreç ve gelişmeleri
desteklememiştir.

Başkanlık sistemi tartışmaları çerçevesinde getirilen en önemli eleştirilerden ikisi, konunun kamuoyunda yeteri kadar tartışılmaması ve bu konuda yeterli çalışmanın yapılmamış olmasıdır.

Başkanlık sistemini pek çok konuda orta düzeyde destekleyen Kürtler ile AKP ve BDP seçmeni dahi, başkanlık sisteminin yeterince tartışılmadığı ve bu konuda yeterli çalışmanın yapılmadığını belirtmişlerdir. Bu bulgular AKP ve BDP seçmeninde önemli bir oranın da başkanlık sistemini bir belirsizlik olarak algıladığını ve şüpheyle yaklaştığını göstermektedir.

Başkanlık sistemi ile ilgili endişelerin ölçüldüğü kısımlarda ortaya çıkan çarpıcı bulgulardan birisi ise her üç kişiden ikisinin başkanlık sisteminin ülkeyi daha otoriter bir yönetime götüreceği endişesi taşımasıdır. Ayrıca AKP seçmeninde dahi başkanlık sisteminin Türkiye’yi otoriter bir yönetime götüreceğine inananların oranı çok düşük değildir (%44). Bunun yanı sıra, her iki kişiden birinin başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceğini düşünmesi de önemli bir bulgu olarak karşımıza çıkmaktadır.

1. YÖNTEM VE ÖRNEKLEM.,

Başkanlık sistemi konusundaki toplumsal algıları incelemek amacıyla başlatılan alan çalışmasına dayalı proje çerçevesinde Ek’te nihai şekli bulunan 19 soruluk anket formunun taslağı hazırlanmıştır. Uzman görüşlerinin alınması ve 20 kişilik pilot uygulamanın ardından anket formuna son şekli verilerek uygulama aşamasına geçilmiştir.

Hazırlanan anket “Sanoveri” tarafından internet tabanlı olarak uygulanmıştır. Anketler, internet kullanan ve e-postası olan 850 bin üye içinden, yaş, öğrenim durumu ve coğrafi bölge kriterleri de dikkate alınarak rastgele seçilen 65 bin kişiye anket linkinin e-posta yoluyla gönderilmesi yöntemi ile uygulanmıştır. Anket uygulaması 12 Mayıs 2013 tarihinde başlatılmış ve doldurulan 3157 anket
yeterli görülerek 18 Mayıs tarihinde sonlandırılmıştır. Çalışmanın uygulandığı tarih itibariyle raporda paylaşılan bulguların, 31 Mayıs 2013 itibariyle başlayan Gezi Parkı eylemlerinin etkisinden önceki toplumsal algıları ortaya koyduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Çalışmaya Türkiye’nin tüm illerinden katılım olması nedeniyle, TUİK tarafından belirlenen “Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri
Sınıflandırması (İBBS)” il grupları temelinde temsili bir örnekleme ulaşılmıştır.

   Anket cevaplarında farklı sorular arasında önemli çelişkiler tespit edilen 171 kişi ile anketi başlangıç düzeyinde terk eden 46 kişi silinerek örneklem 2940 kişiye indirilmiştir. Müteakiben, kişilerin kendilerini tanımladıkları etnik köken ve 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde oransal rassal tabakalama yöntemi ile örneklem 2570 kişiye indirilmiş ve analizler bu örneklem üzerinden
yapılmıştır. Bu uygulama sonucunda, 2570 kişilik örneklemle, yaş, yaşanan il/coğrafi bölge, etnisite ve oy verilen siyasi parti temelinde Türkiye profiline çok yakınbir örneklem oluşturulmakla birlikte; çalışmanın interneti ve sosyal medyayı aktif olarak kullanan bir kitle üzerinde yapılmış olması nedeniyle, örneklemin öğrenim durumu Türkiye profilinin üzerindedir (ön lisans ve üzeri öğrenime sahip katılımcı oranı %78,4’tür). Ancak, temel bulguların kişilerin öğrenim durumuna göre anlamlı farklılaşmaması nedeniyle, örneklemin bu özelliğinin çalışmanın Türkiye temsili özelliğini bozmadığı değerlendirilmektedir. Ayrıca 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde tabakalama
yapılmasına rağmen BDP’ye oy verenlerin oranının %3,4 düzeyinde kalması nedeniyle, analizlerde BDP’ye oy veren kitlenin görüşleri “2” katsayısı ile ağırlıklandırılmıştır. Yapılan analizlerde, görüş ve algıların özellikle Türk-Kürt, oy verilen siyasi parti temelinde önemli farklılaşmalar göstermesi nedeniyle tüm bulgular Türkiye ortalaması yanında bu iki değişkene göre de analiz edilerek raporda grafik olarak verilmiştir. Analizlerde, algı ve görüşlerin yaş grupları ve öğrenim durumu temelinde anlamlı bir farklılaşma göstermediği bulgulanmıştır. Örneklemin temel özelliklerini gösteren tablolar aşağıda verilmiştir.

    Anketlerin herhangi bir aracı olmaksızın doğrudan bu konudaki gönüllü kişilerce doldurulmuş olması, alan çalışması aşamasında oluşabilecek pek çok hatayı ortadan kaldırmış ve çalışma verilerinin geçerliliği ve güvenirliğini artırmıştır.

Uygulanan ve Ek’te verilen anket formundaki ilk 19 soruya ait görüşler 4’lü Likert ölçeğine göre değerlendirilmiş, analizlerde görüşlere katılan ve katılmayanlar ikili olarak yüzde olarak verilmiştir.

Anket formlarından elde edilen veriler SPSS programı marifetiyle değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Yapılan analizlerden elde edilen bilgiler en anlaşılır ve kısa şekilde kamuoyu ile nasıl paylaşılır düşüncesi ile değerlendirilerek rapor haline dönüştürülmüştür. Raporun teknik bir rapor olması nedeniyle, tablo değerlerinin istatistikî okuması ve kısa yorumları ile yetinilmiş ve analizlere ait istatistikî anlamlılık değerleri verilmemiştir.


Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış

Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış

2. Başkanlık Sistemi ve Parlamenter Sistem İle İlgili Bilgi Durumu

Öncelikle kişilerin başkanlık sistemi ve parlamenter sistem ile ilgili bilgi düzeyleri sorgulanmış ve bu konudaki cevaplar analiz edilmiştir. Kişilerin %64,9’u başkanlık sistemi ile ilgili, %85,7’si ise parlamenter sistemle ilgili bilgi sahibi olduğunu belirtmiştir.

Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış

Başkanlık sistemi ile ilgili bilgi düzeyine etnik köken temelinde baktığımızda Türklerin %65,9’u başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibi olduğunu belirtmektedir. Bu oran Kürtlerde %56’ya düşmektedir.

Kişilerin başkanlık sistemi konusundaki bilgi düzeyine 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda, CHP ve MHP seçmeninde başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin oranının %77 düzeyinde olduğu ve bu kişilerin AKP ve BDP seçmenine göre kendilerini daha bilgili gördükleri söylenebilir. Başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin oranı AKP seçmeninde %57,6 ve BDP seçmeninde %47,1’dir.

Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış

Türkiye’de uygulanan parlamenter sistem ile ilgilikişilerin bilgi düzeyine etnik köken temelinde baktığımızda, hem Türklerde hem de Kürtlerde bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin %85 oranıyla aynı düzeyde olduğu görülmektedir.

Türkiye’de uygulanan parlamenter sistem ile ilgili bilgi sahibiyim. (%)

Aynı görüşe oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda, bir önceki görüşte olduğu gibi %89,7 ve %88,7 oranlarıyla en yüksek düzey CHP ve MHP seçmeninde dir. Bu oran BDP seçmeninde %86,8 iken AKP seçmeninde %82,1’dir. Bu sonuçlara göre, parlamenter sistem hakkında bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin oranının parti temelinde çok fazla farklılaşmadığı görülmektedir.

3. Başkanlık Sistemi Tercih Durumu.,

“Türkiye için hangi yönetim sistemi sizce daha uygun?” sorusuna cevap olaraktoplumun %32,1’i“Başkanlık Sistemi” %67,9’u ise “Parlamenter Sistem” cevabını vermiştir. Bu durum, toplumun büyük bir kesiminin başkanlık sistemini uygun görmediğini, halen uygulanmakta olan parlamenter sistemde kalınması gerektiğine inandığını göstermektedir.


Yönetim sistemi tercihine etnik köken temelinde baktığımızda, Türklerin %29,1’i başkanlık sistemini desteklerken bu oran Kürtlerde çok yüksek olmamakla birlikte %55,5’e çıkmaktadır.

Başkanlık sistemi %55,3 oranı ile en çok AKP seçmeni tarafından desteklenirken, bu oran BDP seçmeninde %50,7 ile AKP seçmenine yakın düzeydedir. Başkanlık sistemi CHP ve MHP seçmenleri tarafından çok düşük düzeylerde (%4,5 ve %7,4) desteklenmektedir.


2. Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,,

***