IRAK KÜRT MUHALAFET HAREKETİNDE ULUSLARARASI BOYUT BÖLÜM 6

IRAK KÜRT MUHALAFET HAREKETİNDE ULUSLARARASI BOYUT BÖLÜM 6

Cezayir Anlaşması; 1913 İstanbul Protokolü ve 1914 komisyonu çalışmaları çerçevesinde İran ile Irak kara sınırlarını ayıran çizginin saptanmasını, Thalweg 
hattına göre nehir sınırının belirlenmesini, bozguncu nitelikteki geçişleri önlemek amacıyla sınırların kesin ve etkin denetimini öngörüyordu. 
Daha açık bir ifadeyle, Şatül Arab su sorunu İran lehine çözülmüş, Irak yönetimi Kuzistan ve Basra’nın kuzey kıyısındaki bölgeler üzerindeki iddiasından vaz  geçmiş, Bağdat’ta üstlenen İran karşıtı örgütlere ve İran-KDP’ye verilen destek kesilmiştir. İranlılar anlaşmanın ilan edildiği günün akşamı Barzani’nin Hacı Umran’daki karargâhını savunan topları geri çekmişler, İran’ın askeri kamyonları ve topçu birlikleri konvoylar halinde ülkeye geri dönmüş, Uçaksavarlar ve füze bataryaları sökülmüştür. Irak ordusu ertesi gün genel bir saldırıya geçmiştir. 

Ancak İran Şahı’nın arabulucuğuyla bir hafta sonra ateşkes ilan edilmiş ve Kürtler Irak yetkililerini teslim olmakla İran’a iltica etme arasında tercih yapmışlardır. 
KDP kadrolarının bir bölümü savaşın sürdürülemeyeceği anladıklarından İran’a iltica etmiş ve bir anlamda mağlubiyeti kabul etmiştir. 
Bir anda karşılaştıkları durumu hazmedemeyen bazı Peşmerge komutanları, 
Barzani’nin silah bırakma emri karşısında çarpışmalara devam etmek ve oğul Barzanilerden birini başlarında bırakması için kendisini iknaya çalışmışsa 
da başarılı olamamıştır. Mesut Barzani’ye göre silah bırakmak kaçınılmazdı çünkü İran Şahı’nın Irak birliklerine kuzeyden İran topraklarına girip Peşmergelere arkadan kuşatma izni verdiği anlaşılmıştı.131 

Saddam Hüseyin’e göre Irak’a 10 bin yaralı ve ölü ile 4 milyar dolara mâl olan savaşın bedeli132 Kürtler için çok daha ağır olacaktır. Nisan 1974-Mart 1975 savaşı Kürtler için askeri yıkım olmanın ötesinde sosyal ve siyasi çöküntüyü beraberinde getirecektir. Yüzbinlerce Kürt İran ve Türkiye sınırlarında yaşam güvencesi arayacak, göçebe yaşam düzeni yeniden kökleşecektir. Siyasi çöküntünün faturası KDP liderliğine kesilecek, partiden büyük kopmalar olacak, çok sayıda siyasi grup filizlenecektir. Kılcal siyasi damarları artacak Kürt hareketi yeni bir özerk yönetim kurmak için 1991 Savaşına kadar beklemek zorunda kalacaktı. 

Sonuç 

Coğrafik olarak Irak’ın kuzeyindeki bölgede ortaya çıkan Kürt hareketinin siyasal varlığını sürdürmek için silahlı yöntemleri kullanması, dış destek ihtiyacının da ortaya çıkmasına yol açtığı görülmektedir. Kürt hareketinin dış etkilere açık olmasını, bölgenin tarihsel bir çatışma hattında olmasıyla da ilişkiliydi. Nitekim İngiltere, İran, İsrail, SSCB ve ABD gibi bölgesel ve küresel güçlerle kurulan ilişki sürekli bir şekilde Irak üzerindeki bir güç mücadelesinin de yaşanmasından kaynaklanmaktaydı. 
Kürt hareketi tarihsel olarak bakıldığında varlığını sürdürmek için sürekli bir dış destek arayışı içine girdiği buna karşın, dış desteğin ise sürekli verilmediği görülmektedir. ilk dönem itibariyle düşünüldüğünde Musul sorunu dolayısıyla Türkiye’nin Iraklı Kürtler bir ilişki geliştirdiği; ancak Musul sorunu İngiltere’nin amaçlarına uygun bir şekilde çözüldüğün de ise bu desteğin sonlandırıldığı 
görülmüştür. Aynı durum SSCB veya Amerikan desteğinde de kendini göstermiştir. Ancak beklide üzerinde durulması gerekilen en önemli örnek İran’ın Irak Kürt muhalefetine olan etkisidir. Dönemin Şah rejiminin doğrudan ilişki kurduğu Barzani hareketinin 1975’lere kadar desteklemesinin en önemli nedenleri arasında Şattül Arap su yolu üzerinde avantajlı konuma geçmekti. 1975 tarihinde Cezayir Anlaşması’ıyla bu amacı gerçekleştirdiğinde ise Kürtleri yalnız bırakacak ve Baas rejiminin onları ezmesine dolaylı şekilde destek verecekti. 

Sonuç olarak, Kürt hareketinin Irak’ın kuruluş sürecinden 1975’e kadar olan dönemde yabancı devletlerin yoğun etkisine maruz kaldığı ve hareketin artan ve azalan dinamizminin dış etkenlere bağımlı olduğu görülmektedir.. Gerek Irak’a komşu ülkeler gerek Orta Doğu’ya nüfuz etme çabasındaki bölge dışı ülkeler, bu ülkeye yönelik dış politika çıkarlarını gerçekleştirmek için Irak Kürtlerinin merkezi yönetime karşı kışkırtılmasını maliyeti az ve başarı şansı yüksek bir araç olarak değerlendirmiştir. Bu ilişkiler ağında varlığını sürdüren Kürt hareketi, merkezi yönetimden daha fazla imtiyaz elde edebilmeye şartlanmış ve Irak Kürtlerinin ülkenin bütüncül bir parçası haline gelinmesi olumsuz biçimde etkilemiştir. 

DİPNOTLAR; 

1 Saad Eskander, “Britain’s Policy in Southern Kurdistan: The Formation and the Termination of the First Kurdish Government, 1918-1919”, British Journal of Middle Eastern Studies, Cilt 27, Sayı 2, Kasım 2000,.s.141. 
2 Mehrdad İzadi, Bir El Kitabı, Kürtler, 2. bs., çev. Cemal Atilla, İstanbul, 2007, s.137. 
3 Sir Arnold Wilson, A Clash of Loyalties, A Personal and Historical Record, Mesopotamia 1917-1920, Londra, Oxford University Press, 1931, ss.86-87. 
4 Lütfü Akdoğan, Molla Mustafa Barzani Anlatıyor ve Ortadoğu’da Çanlar Kimin İçin Çalıyor?, İstanbul, Arkaplan Yayınları, 2007, s.82. 
5 Eskander, a.g.m., s.145. 
6 Wadie Jwadieh, Kürt Milliyetçiliğin Tarihi, Kökenleri ve Gelişimi, 3. bs., çev. İsmail Çekem ve Alper Duman, İstanbul, 2004, ss.320-322. 
7 Eskander, a.g.e., s.150. 
8 Jwadieh, a.g.e., ss.318-320; Eskander, a.g.m., s.146. 
9 Eskander, a.g.m., ss.148-150. 
10 Hilmi Bayraktar, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa Sancağı: İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapı”, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2007. s.39. 
11 Seha Meray ve Osman Olcay, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara, A.Ü. S.B.F. Yayınları, 1977, ss.67-68’den aktaran Erol Kurubaş, Sevr-Lozan Sürecinden 1950’lere Kürt Sorunun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Cilt 1, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım, 2004, s.99. 
12 Detaylı bilgi için bkz., Veysel Ayhan-Ferhat Pirinççi, Saddam Hüseyin: Irak’ta Tarih Yeniden Yazılırken, Ankara: Platin-Barış Yay., 2008. 
13 C. J. Edmonds, Kürtler, Türkler ve Araplar, Kuzey-doğu Irak’ta Siyaset, Seyhat ve İnceleme (1919-1925), çev. Serdar Şengül ve Serap Ruken Şengül, İstanbul, 2003.s.163. 
14 Mustafa Kemal’in Eski Üçüncü Ordu Müfettişi İmzasıyla 13 Ağustos 1919’da Şeyh Mahmud Berzenci’ye Yazdığı Mektup”, Popüler Kürtür Esmer, Sayı 5, 5 Mayıs 2005, s.39. 
15 Suat Akgül- Sahir Uzel, Musul-Kerkük Harekatı, Ankara, Berikan, 2001, ss.44-45, 177. 
16 Bülent Demirbaş, Musul Kerkük Olayı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kuveyt Meselesi, İstanbul, Arba, 1999, s.29. 
17 Jwadieh, a.g.e., s.371. Bazı kaynaklara göre Şeyh Kadir Türklerle işbirliği yapmıştır. Edmund, Ghareeb, The Kurdish Question in Iraq, New York, Syracuse University Press, 1981, s. 30. 
18 Hilmi, a.g.e., ss.105-107. 
19 Chris Kutschera, Kürt Ulusal Hareketi, çev. Fikret Başkaya, İstanbul, Avesta, 2001. ss.84-5. 
20 Akgül ve Uzel, a.g.e., s.88, ss.129-135. 
21 Kutscherea s.88’de 24 nolu dipnot. 
22 İsrafil Kurtçephe, “Türk Dış Politikasında Musul Sorunu” 
http://www.stradigma.com/turkce/mart2003/makale_02.html, 14 Şubat 2008, s.7. 
23 Kutschera, a.g.m., ss.83-84, s.89; Jwadieh, ag.e., ss.385-392. 
24 “Misak-ı Milli şu hat ya da bu hat diye hiçbir zaman sınır çizmemiştir. O hududu çizen şey milletin çıkarı ve Büyük Kurul’un bakışıdır. Yoksa bir haritası, mevcut bir hududu yoktur.” TBMM Gizli Celse Zabıtları, C.3, s.1318’den aktaran Hasan Yıldız, Fransız Belgeleriyle Sevr-Lozan-Musul Üçgeninde Kürdistan, İstanbul, Doz Yayınları, 2005, s.180. Mustafa Kemal ayrıca, Musul’un askeri açıdan ele geçirilmesinin savaşın biteceği anlamına gelmediğine dikkat çekmiştir. Ali Fuat Cebesoy, Ali Fuat Cebesoy’un Siyasi Hatıraları, İstanbul, 1957, Vatan Neşriyatı, 1957, s.255’den aktaran Kürkçüoğlu, a.g.e., s.287. 
25 Ömer Kürkçüoğlu, Türk-İngiliz İlişkileri, Ankara, A.Ü. S.B.F. Yayınları, 1978, s.309. 
26 Edmonds, a.g.e., s.496. 
27 T.C. Dışişleri Bakanlığı, Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı 1923-1934, Ankara, y.y., t.y., s.83’den aktaran Kürkçüoğlu, a.g.e., s.292. 
28 Kürkçüoğlu, a.g.e., ss.295-6. 
29 T.C. Dışişleri Bakanlığı, a.g.e. s.99’dan aktaran Kürkçüoğlu, a.g.e., ss.296-7. 
30 Kürkçüoğlu, a.g.e., ss.297-299. 
31 Türkiye ve SSCB arasında 17 Aralık 1975’te Dostluk ve İşbirliği Antlaşması imzalanmıştır. 
32 Şakire Xıdoye Mıhoyan, İki Dünya Savaşı Arasında Irak’ta Kürt Sorunu, çev. J. Slav, İstanbul, 1998, Peri Yayınları, ss.26-28, 58-59. 
33 Kerim Yıldız, Irak Kürtleri, Dün, Bugün ve Yarın, çev. A. H. Engin Urcan, İstanbul, Belge Yayınları, 2005, s.33. 
34 David Mc Dowall, Modern Kürt Tarihi, çev. Neşenur Domaniç, Ankara, Doruk Yayımcılık, 2004, s.241. 
35 M.S. Lazarev vd., Kürdistan Tarihi, der. M.S. Lazarev ve Ş.X. Mıhoyan, çev. İbrahim Kale, İstanbul, Avesta, 2001, ss.241-2. 
36 Yıldız, a.g.e., s34. 
37 C.J.Edmonds, “Kurdish Nationalism”, Journal of Contemporary History, Cilt 6, Sayı 1, 1971, s.93. 
38 Ekrem Sunar, Barzan’dan Bağdat’a Kürtler, İstanbul, Doz Yayıncılık, 2007, ss.35-38. 
39 Ernest Main, Iraq, From Mandate to Independence, Londra, George Allen & Unvin Ltd, 1935, ss.104-112. 
40 Deklarasyon Azınlıkların Korunması, Uluslararası Sözleşmeler, Kazanılmış Haklar ve Yükümlülükler, Vicdan Özgürlüğü, Mali Hükümler şeklinde 5 bölümden oluşuyordu. Declaration of the Kingdom of Iraq, Made at Baghdad on 30 May 1932, on the Occasion of the Termination of the Mandatory Regime in Iraq, and Containing the Guarantees Given to the Councıl by The Iraqi Government, Cenevre, United Nations Documents and Publications Databese, E/CN.4/Sub.2/1992/NGO/27. 
41 Atay Akdevelioğlu, vd., Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1919-1990, der. Baskın Oran, 7. bs., Cilt 1, İstanbul, 2003, ss.367-8. 
42 Mc Dowall, a.g.e., s.388. 
43 Hıdır Göktaş, Kürtler 2, Mehabad’dan 12 Eylül’e, İstanbul, Alan, 1991, s.16. 
44 Jwadieh, a.g.e., s.164. 
45 Edmonds’un bu değerlendirmeyi, Alman yanlısı Geylani Hükümeti henüz düşmeden yaptığı anlaşılmaktadır. Fakat Alman “tehdidi” henüz İkinci Dünya Savaşı başlamadan baş göstermiştir. Bu nedenle İnglitere’yle ilgili 
kanaatlerin Nazilere tepki olarak bir anda oluşup dağıldığı düşünülmemelidir. C.J. Edmonds Private Papers, file 4 box 11, (Oxford Universty St. Antony’s College, Middle East Centre), Secret,The Kurds in Iraq, May 1941, 27 Temmuz 1941’den aktaran Walid M. S. Hamdi, Rashid Ali Al-Gailani and the Nationalist Movement in Iraq, 1939-1941, A Political and Military Study of the British Campaign in Iraq and the National Revolution of May 1941, Londra, Darf Publishers, 1987, s.173. 
46 Malik Müfti, Pan-Arabism and Political Order in Syria and Iraq, Sovereign Creations, New York ve Londra, Cornell University Press, 1996, ss.34-35. 
47 Almanya’nın İkinci Dünya Savaşı sırasında Irak’ta özellikle Kürt bölgesinde İngilizlere karşı provokasyon çıkarma girişimleri için bkz. Gottfried Müler, Yanan Doğu’da Nazilerin Kürdistan Seferi, çev. Mesut Keskin, İsatanbul, Avesta, 2003. 
48 Müfti, a.g.e., ss.34-36. Almanların Musul demiryolu aracılığıyla Bağdat’taki müttefiklerine ulaştırdığı 3-4 tren dolusu askeri malzeme “Kare As” ve Geylani’yi kurtarmaya yetmemiştir. 
49 Bilgin, a.g.e., s.48, Kutschera, a.g.e., s.165. 
50 Hamdi, a.g.e., s.174. 
51 Hamdi, a.g.e., ss.173-175. Acaba Berzenci’nin kaçması ile Barzani’nin kaçmasının sağlanmasına çalışılması arasında bir ilişki olabilir mi? Bu sorunun yanıtlanması için yeterli bilgi yoktur fakat zamanlama ve İngilizlerin Kürtlere biçmek istediği misyon “tesadüf”ün sınırlarını zorlamaktadır. 
52 Mesut Barzani, Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi, çev. Vahdettin İnce, 2. bs., Cilt I, İstanbul, Doz Yayınları, 2005, ss.58-59. 
53 Barzani, Cilt 1, a.g.e., s.112. 
54 Lütfü Akdoğan, Molla Mustafa Barzani Anlatıyor ve Ortadoğu’da Çanlar Kimin İçin Çalıyor?, İstanbul, Arkaplan Yayınları, 2007, s.122. 
55 Barzani, Cilt 1, a.g.e., s.115. 
56 Bilgin, a.g.e., s.62. 
57 McDowall, a.g.e., ss.321-2. 
58 Aegleton, a.g.e., s.66. 
59 Archie Roosevelt, “The Kurdish Rebuplic of Mahabad”, The Middle East Jourunal, Cilt 1, Sayı 3, Temmuz 1947, ss.247-269. ss.254-5. 
60 Barzani, Cilt I, a.g.e., s.131, 175. 
61 Jwadieh, a.g.e., s.498. 
62 Aegleton, a.g.e., s.152. 
63 Abdurrahman Kasımlo, İran Kürdistanı, İstanbul, Belge Yayınları, 1999., s. 32. 
64 Abdul Rahman Ghassemlou, Kurdistan and the Kurds, Prag, Publishing of the Czechoslavak Academy of Sciences, 1980, s.76. 
65 Louise Fawcet, Iran and Cold War, The Azerbaijan Crisis of 1946, Sydney, Cambridge University Press, 1992., a.g.e., ss.122-128. 
66 Aegleton,a.g.e., s.187. 
67 Barzani, Cilt1, a.g.e., s.135. 
68 Roosevelt, a.g.e., ss.244-245, 257-259. 
69 Barzani, Cilt 1, a.g.e., ss.185-186. 
70 Kutschera, a.g.e., s.229-230. 
71 Barzani, a.g.e., ss.241-242. 
72 Bilgin, a.g.e., s.123. 
73 Barzani, Cilt 1, s.249. 
74 SSCB’ye 500 kişilik bir grupla iltica eden Barzani, Irak’a 784 kişi olarak döndü. Barzani, Cilt 1, s.338. 
75 Akdoğan, a.g.e., ss.131-132. 
76 Kutschera, a.g.e, ss.238-239. 
77 McDowal, a.g.e., s.404. 
78 Jawad, a.g.e., s.40; Barzani, Cilt 1, a.g.e., ss.331-333. 
79 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.32. 
80 Bilgin, a.g.e., ss.141-142. 
81 Jawad, a.g.e., ss.122-123. 
82 Göktaş, Kürtler 2, a.g.e., s.136. 
83 Kutschera, a.g.e., ss.282-283. 
84 Ali Rıza Şeyh Attar, Kürtler ve Bölgesel ve Bölge Dışı Güçler, İstanbul, Anka, 2004, s.145. 
85 Edmund Ghareeb, The Kurdish Question in Iraq, New York, Syracuse University Press, 198 s. 68. 
86 Kutschera, a.g.e., ss.285-286. 
87 Göktaş, Kürtler 2, a.g.e., s.137. 
88 Bilgin, a.g.e., ss.192-3. 
89 Barzani, Cilt 2, ss.145-147. 
90 Kutschera, a.g.e., ss.298-311. 
91 Barzani, Cilt 2, a.g.e., ss.372-373. 
92 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.158, 168. 
93 Kutschera, a.g.e., s.304. 
94 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.369. 
95 Kutschera, a.g.e., s.307. 
96 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.191. 
97 Bilgin, ag.e., ss.237-238. 
98 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.205. 
99 Bilgin, a.g.e., s.253. 
100 Stephen C. Pelletiere, The Kurds: An Unstable Element in the Gulf, Boulder ve Londra, Westview Pres, s.164. 
101 Kutschera, a.g.e., s.321. 
102 Hulusi Turgut, Barzani Dosyası, İstanbul, 1969, s.120. Molla Mustafa Barzani, Hulusi Turgut’a Türkiye dönüşünde dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a ve Başbakanı Süleyman Demirel’e iletilmek üzere birer mektup vermiştir. Barzani mektuplarında, Türkiye’nin her türlü desteğine ihtiyaç 
duyduklarını belirtmiştir. 
103 “Assyrian Representatives Reported to U.S. Officials that Kurdish Democratic Party Leader Mullah Mustafa Barzani was under Pressure to Attack the Kirkuk Oil Facilities, and Continued to Hope for U.S. Support”, 29 May 1969, ABD Dışişleri Bakanlığı Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/70821.pdf, 1 Mart 2008. 
104 “An Official Emissary of Kurdish Democratic Party Leader Barzani Arrived to Deliver an Appeal for Assistance in the Struggle with the Iraqi Government from the Kurdish Leader to Secretary of State Rogers”, 13 June 1969, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/70823.pdf, 1 Mart 2008. 
105 Randal, a.g.e., ss.157-158. 
106 “Israeli Government Officials, Meeting with Kurdish Democratic Party Leader Barzani’s Representatives in Tehran, Pledged Assistance if Hostilities Were Resumed”, 7 March 1970, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) http://www.state.gov/documents/organization/70851.pdf, 1 Mart 2008. 
107 M.S. Lazarev vd., Kürdistan Tarihi, a.g.e., ss.320-322; Göktaş, Kürtler 2, ss.145-150. 
108 “In a Meeting with Embassy Officers in Beirut, a Kurdish Democratic Party Leader Barzani Representative Again Requested U.S. Assistance for The Kurds’ Anti-Baghdad Movement”, 11 March 1971, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/70878.pdf, 1 Mart 2008. 
109 “A Close Associate of Barzani Contacted the Embassy in Beirut to Request Talks with the U.S. Government”, 16 July 1971, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/72208.pdf, 1 Mart 2008. 
110 “Notifying Haig of the Renewed SAVAK Plea for Assistance on behalf of Kurdish Democratic Party Leader Barzani, Saunders Concurred with the Department and CIA that the United States Should Avoid Involvement”, 27 March 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/70899.pdf, 1 Mart 2008. 
111 Ghareeb, s.117. Mesut Barzani de, 1970 anlaşmasının uygulanması konusunda her iki tarafın da kabahati olduğunu belirtmektedir ancak Kürt tarafının hatalarını anlatmamaktadır Barzani, Cilt 2, a.g.e., 
s.241. McDowal’a göre, Kürt tarafı otonomi anlaşmasından sonra da yabancı devletlerle ilişkisini sürdürmesi Bağdat’ı tahammülsüzlüğe sevk etmişti. McDowall, a.g.e., s.444-445. 
112 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.279. 
113 Stephen C. Pelletiere, The Kurds: An Unstable Element in the Gulf, Boulder ve Londra, Westview Press.ss.166-167. 
114 “Notifying Haig of the Renewed SAVAK Plea for Assistance on behalf of Kurdish Democratic Party Leader Barzani, Saunders Concurred with the Department and CIA that the United States Should Avoid Involvement”, 27 March 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/70899.pdf, 1 Mart 2008. 
115 “Helms Described the Kurdish Effort, Against a Background of Closer Soviet-Iraqi Ties, to Elicit International Support for their Resistance Movement”, 29 March 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) http://www.state.gov/documents/organization/70888.pdf, 1 Mart 2008; “Helms Passed Along Kurdish Views on Growing Soviet-Iraqi Cooperation, Soviet Pressure on the Kurds to Negotiate with Baghdad, and Kurdish Reservations Towards Dealing with the Ba’ath”, 31 March 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) http://www.state.gov/documents/organization/70889.pdf, 1 
Mart 2008; “Killgore Passed Along a Memorandum of Conversation from the Meeting Between Iraqi Desk Officer Thomas J. Scotes and Zyd Uthman, Barzani Emissary, Who Appealed for US Financial and Military Assistance”, 5 April 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/72268.pdf, 1 Mart 2008. 
116 Jonathan C. Randal, Kurdistan After Such Knowledge, What Forgiveness?, Londra, Bloomsbury, 1998, s.159. 
117 Edgar O’Ballance, The Kurdish Struggle, New York, MacMillan, 1996, s.93. 
118 “The Memorandum Reported on the June 30 Conversation Between Barzani’s Representatives and Dcı Helms, Richard Kennedy of the White House, and a CIA Officer”, 5 July 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) http://www.state.gov/documents/organization/70906.pdf, 1 Mart 2008. 
119 “Haig Forwarded a Memorandum from Helms which Outlined the Outcome of His Talks with Barzani Representatives and a Proposal for Covert Assistance to the Kurds”, 28 July 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) http://www.state.gov/documents/organization/72011.pdf, 1 Mart 2008. 
120 “Kissinger Summarized for the President a Progress Report from Helms on the Kurdish Support Operations”, 5 October 1972, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, (Erişim) 
http://www.state.gov/documents/organization/72019.pdf, 1 Mart 2008. 
121 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.363. 
122 Bilgin, a.g.e., ss.282-283. 
123 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.294. 
124 Pelletiere, a.g.e., s.174. 
125 Ekrem Sunar, Barzan’dan Bağdat’a Kürtler, İstanbul, Doz Yayıncılık, 2007., s.88. 
126 Barzani, Cilt 2, a.g.e., s.330. 
127 Sunar, a.g.e., s.88. 
128 Pelletiere, a.g.e., s.169. 
129 Kutschera, a.g.e., ss.371-372. 
130 Göktaş, a.g.e., s.152-153. 
131 Barzani, Cilt 2, s.345. 
132 Kutschera, a.g.e., s.378. 


***