AYRILIKÇI PKK TERÖRÜNÜN EKONOMİK MALİYETİ., BÖLÜM 2
V. Göçlerden Kaynaklanan Kayıplar
Terör nedeniyle bölge içi ve bölge dışına yapılan göçler, iki tür doğrudan maliyet getirmiştir. Bunlardan birincisi, terör nedeniyle boşalan ya da boşaltılan kırsal yerleşmelerdeki üretim kaybı, ikincisi ise göçedenleri yeniden iskânın
maliyetidir. Bu maliyetlerin nasıl hesaplandıkları ekte ayrıntılı olarak verilmiştir.
Yapılan hesaplamalara göre 2005 yılı sonuna kadar göç nedeniyle, -birikimli-kırsal üretim kaybı 2005 Yılı fiyatlarıyla
16.32 milyar YTL’dir [Tablo 4]. Bu doğrudan bir kaynak kaybıdır. Göç olmasaydı kırsal kesimde bu miktarda bir katma değer yaratılmış olacaktı. Göçedenlerin, göçettikleri yerlerde yeniden iskânlarının tahminî maliyeti 2005 Yılı fiyatlarıyla 2.98 milyar YTL olmuştur [Tablo 4]. Bunun nasıl hesaplandığı ekte açıklanmıştır.
VI. Boşalan Yerleşmelere Geri Dönüşün Maliyeti
Terör nedeniyle kırsal kesimden göçedenlerin bir kısmı 2000’den itibaren ortamın iyileşmesi nedeniyle ayrıldıkları köylere geri dönmüşlerdir. İçişleri Bakanlığı’na göre 2005 Yılı ortasına kadar 125539 kişi köye geri dönüş yapmıştır. Ekte nasıl hesaplandığı ayrıntılarıyla verilen köye dönüşün tahminî maliyeti 2005 Yılı fiyatlarıyla 305.2 milyon YTL’dir.
Tablo 4: Ayrılıkçı Terörün Ekonomik Maliyeti 2005 Yılı’ndan sonraki 2 yılı
NOT: 2005 Yılı ortalama Dolar kuru kullanılarak elde edilmiştir.
1 Dolar= 1.3408 YTL.
VII. Ayrılıkçı Terörün Maddî Varlıklara Verdiği Zarar
Ayrılıkçı terör çok sayıda araç ve iş makinaları, tren vagonu, köprü, karakol, okul, sağlık ocağı, cami ve benzeri maddi varlıkları, ya tamamen ya da kısmen tahrip etmiştir. 2001 Yılı Nisan sonuna kadar tahrip edilen maddî varlıkların
bir listesi ve parasal olarak uğranılan kaybın büyüklüğü Ek Tablo 1’de verilmiştir. Maddî varlıklara verilen tahminî zarar, 2005 Yılı fiyatlarıyla, 223.5 milyon YTL’dir.
VIII. Ayrılıkçı Terörün Ekonomik Maliyeti
2005 Yılı sonuna kadar ayrılıkçı terörün ekonomik maliyeti hem 2005 Yılı fiyatlarıyla YTL olarak, hem de ABD Doları olarak, harcama ve maliyet kategorileri itibariyle Tablo 4’te verilmektedir. Terörden ve terörle mücadeleden kaynaklanan can kaybı hariç toplam doğrudan ekonomik maliyet 72.34 milyar YTL, ya da 53.95 milyar Dolar’dır.
IX. Ayrılıkçı Terörün Ekonomik Etkileri: Sonuç Gözlemleri
Ayrılıkçı Terörün ekonomik sonuçları konusunda özetle aşağıdaki hususlar söylenebilir.
i) Ayrılıkçı terörün Türkiye’ye önemli kaynak maliyeti olmuştur. 2005 yılı sonuna kadar terörün doğrudan ekonomik maliyeti olan 72.34 milyar YTL, ya da 53.95 milyar Dolar küçümsenecek bir rakam değildir. Dolaylı maliyetler de hesaba
katıldığında tahminî toplam maliyet, bu rakamın çok üzerinde olabilir.
2005 Yılı’ndan sonraki 2 yılı aşkın dönemde terörle mücadele kuşkusuz ekonomiye yeni maliyetler yüklemiştir.
Bunlar da gözönüne alındığında Nisan 2008 sonuna kadar terörden ve terörle mücadeleden kaynaklanan doğrudan ekonomik maliyetin tahminî olarak 2005 Yılı fiyatlarıyla en fazla 100 milyar YTL, ya da 75 milyar Dolar olduğu söylenebilir.
Bu rakamlar önemli olmakla birlikte, kamuoyunda dolaşan 250-300 milyar Dolar’a ulaşan söylentilerin çok altında, bunların yaklaşık dörtte biri düzeyindedir.
ii) Terörle mücadeleden kaynaklanan güvenlik harcamaların daki artış konsolide bütçe açıklarının gözardı edilemeyecek bir bileşeni olagelmiştir. Güvenlik harcamalarındaki tahminî artış, konsolide bütçe açıklarının yüzde 4.32 ile yüzde 24.55’i arasında oynamış daha çok da yaklaşık yüzde 10 düzeylerinde olmuştur. Bu rakamlar güvenlik harcamalarındaki artışların bütçe açıklarının esas olarak başka faktörlerden kaynaklandığını göstermektedir.
iii) Kamu borçlanma gereğini artıran güvenlik harcamalarındaki artışların sığ malî piyasalarda reel faizlerin tırmanmasına katkıda bulunduğu yadsınamaz. Dolayısıyla tırmanan reel faizler nedeniyle özel sektörün, reel sektörde
yatırım yapmaktansa, portföy yatırımlarına yönelmesinde, güvenlik harcamalarındaki artışların, büyük olmasa da, bir rolü olmuştur.
iv) Terörün nedenlediği göç Doğu ve Güneydoğu’nun özelikle il merkezi durumundaki kentlerle, Batıda’ki büyük kentlerde, fizikî altyapı üzerinde büyük baskı oluşturmuş, daha uzun zamana yayılacak bazı altyapı yatırımlarının,
daha kısa bir döneme sıkıştırılmasını gerektirerek, yerel yönetimlerin malî yapılarını bozmuştur. Göç edilen kentlerde gecekondulaşma ve kalabalıklaşma nedeniyle, yaşam kalitesi düşmüştür. Ayrıca göç terörü Batı’daki kentlere taşımış, buralardaki güvenlik sorunlarını artırmıştır. Güvenlik harcamalarındaki artışın bir nedeni sadece Doğu ve Güneydoğu’da değil, Batıdaki kentlerde göç sonucu oluşan ortamda gelişen terörle mücadeledir.
v) Ekonomik açıdan terörden en zararlı çıkan bölge; terörü besleyen ve teröre sahne olan bölgedir. Bu bölgede göç nedeniyle kırsal kesim birçok yerde boşalmış, üretim durmuş, kentsel kesimde ise terörün arzettiği risk nedeniyle
konut dışında yatırım yapılamaz hale gelmiştir. Bu risk halen devam etmektedir. Bölge ekonomisi bir fasit daire içindedir.
EK
I. Boşalan ya da Boşaltılan Kırsal Yerleşmelerdeki Üretim Kaybı ve Bundan Kaynaklanan Dolaylı Kayıp Boşalan ya da boşaltılan yerleşmelerdeki üretim kaybının hesabında aşağıdaki yöntem kullanılmıştır.
i) DİE’nin İller İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, 19871994 adlı yayınından OHAL Bölgesi’ndeki 14 ilin 1987 Yılı Üretici Fiyatlarıyla 1989, 1990 ve 1991 yıllarındaki toplam tarımsal hasılası bulunmuş ve bunların aritmetik ortalaması
alınmıştır.
ii) Üç yılın ortalama hasılası 14 ilin 1990 Genel Nüfus Sayımı’ndaki kırsal nüfusuna bölünerek kişi başına tarımsal hasıla bulunmuş ve bu; Gayri Safi Millî Hasıla zımnî deflatörü kullanılarak, 2005 Yılı sabit fiyatları cinsinden ifade edilmiştir.
2005 Yılı sabit fiyatlarıyla 1989-1991 dönemi için kırsal nüfus başına düşen ortalama tarımsal hasıla 1.2072 milyar TL’dir. Bu rakam 1990 yılı değeri olarak alınmıştır.
iii) Her yıl için yüzde 1 verimlilik artışı olduğu varsayılarak 1980-2005 dönemindeki her yıl için 2005 yılı sabit fiyatlarıyla kişi başına tarımsal hasıla hesabedilmiştir. Yapılan hesaplamada kişi başına tarımsal hasıla 1980 yılı için 1.0923 milyar TL, 2005 yılı için, 1.4026 milyar TL olarak bulunmuştur.
iv) Herhangi bir yılda kırsaldan göçeden bir kişi için 2005 yılına kadarki (2005 dahil), birikimli üretim kaybı hesaplanmıştır.
Örneğin, 1980 yılında göç eden birinin 2005 yılına kadar birikimli üretim kaybı 32.30 milyar TL, 1995’te göç eden birinin ise 14.68 milyar TL’dir.
v) Ayrılıkçı terör nedeniyle 2005’e kadar kırsaldan toplam göç olarak HÜNEE araştırmasındaki (2006; 6) 837200 kişi alınmıştır. Bu sayı 1980-2005 arasındaki yıllara dağıtılmıştır.
vi) Kırsaldan göç yıllara dağıtılırken HÜNEE araştırmasında güvenlik nedeniyle göçün 5 yıllık dönemler itibariyle yüzde dağılımı kullanılmıştır (s.59, Tablo 5.6). Ancak, ilgili tabloda dönemler itibariyle göç yüzdelerinin toplamı 89.4
olduğundan, dönemler arasındaki oranlar korunarak tablodaki yüzdeler 1.1186 ile çarpılmış ve yeni bir dönemsel dağılım elde edilmiştir. Toplam göç -837200- bu oranlar kullanılarak dönemlere dağıtılmış ve her dönemdeki göçün o dönem içindeki yıllara eşit sayıda dağıldığı varsayılarak yıllık göç hesabedilmiştir. 1980 ve öncesi göçün tümünün (12174) 1980 yılında yapıldığı varsayılmıştır.
vii) Her yılki göç sayısı o yıla ait kişi başına birikimli tarımsal üretim kaybına çarpılarak o yılki göçe ilişkin toplam birikimli üretim kaybı bulunmuştur.
viii) Yıllık birikimli tarımsal üretim kayıpları toplanarak, 1980-2005 dönemi için 2005 Yılı sabit fiyatlarıyla toplam üretim kaybı hesap edilmiştir. Çıkan rakam, 16.33 milyar YTL’dir.
II Güvenlik Nedeniyle Göç Edenlerin Yeniden İskan Maliyeti
Güvenlik nedeniyle 2005 yılı sonuna kadar tahminî olarak 1 096 889 kişi göstermiştir. HÜNEE araştırmasına göre bunlardan 837 200’i kırsaldan göçetmiştir (HÜNEE, 2006; 61). Geriye kalan 259689’u ise kentlerden göçetmiştir. Göçedenlerin yeniden iskan maliyetini tahmin edebilmek için hanehalkı büyüklüğünün bilinmesi gerekir.
HÜNEE araştırmasına göre, göçedenlerin ortalama hanehalkı büyüklüğü 6.24 kişidir. Daha önce, 1990’ların başlarında yapılmış GAP Bölgesi’nde Toplumsal Değişme Eğilimleri Araştırması’na göre ise, hanehalkı büyüklüğü kırda
8.3, kentte 6.4, evren genelinde ise 7.4 kişidir (GAPİ,1993, Bölüm II; 260). HÜNEE araştırmasının 2005 yılında yapıldığı, göç eden nüfusun kent koşullarında daha az çocuk yapma eğiliminde olduğu, dolayısıyla araştırmanın ailelerin
kente bir uyum sürecinden geçtikten sonraki durumlarını yansıttığı göz önüne alınacak olursa GAP Bölgesi’nde Toplumsal Değişme Eğilimleri Araştırması’nın göç edildiği tarihlerdeki durumu daha iyi yansıtıyor olması yüksek bir olasılıktır. Bu nedenle, hanehalkı büyüklüğü kırdan göçedenler için ise 6.4 olarak alınacaktır. Buna göre, kırdan tahminî olarak 100867, kentten ise 40576 hane güvenlik nedeniyle göç etmiştir.
Göç eden hanelerin gittikleri yerlerde yerleştikleri konut tipi, kalitesi ve büyüklüğü hakkında bir bilgi bulunmamakla birlikte, eldeki verilerden bir tahmin yürütülebilir. HÜNEE araştırmasına göre, yeniden oturmuş hanelerin yerleştikleri OHAL Bölgesi’ndeki 14 ilde yatak odası başına 1-2 kişi düşen hanelerin yüzdesi 30.4, 3-4 kişi düşenlerin yüzdesi 47.1, 5-6 kişi düşenlerin yüzdesi ise 15.3’tür. OHAL Bölgesi dışına ağırlıklı olarak göç edilen 10 ilde ise, bu yüzdeler sırasıyla 72.3,
24.6 ve 3’tür. 14 ilde yatak odası başına düşen ortalama kişi sayısı 3.4, 10 ilde ise 2.1’dir. 14 ilde oturulan konutların yüzde 55.3’ünde zemin beton, yüzde 14.9’unda toprak, 10 ilde ise sırasıyla yüzde 26.0 ve yüzde 0.5’tir (HÜNEE, 2006; 36). Bu veriler ve özellikle kırdan göçenlerin ekonomik durumları göz önüne alındığında yeniden yerleşmenin büyük oranda gecekondu tipi konutlarda, bir kısmının ise daha yüksek standartta olduğu söylenebilir. Kırdan göçedenlerin bir kısmının gecekondudan daha yüksek standartta konutlarda, kentten göç edenlerin bir kısmının da gecekondu tipi konutlara yerleşmiş olmaları olasıdır. Bunların birbirini götürdüğü varsayılarak bu çalışmada kırdan kente göç edenlerin tamamının gecekondu tipi konutlarda, kentten göçedenlerin de daha yüksek standartta, sosyal konut tipi konutlara yerleştikleri
kabul edilmiştir.
Toplu Konut İdaresi’nin 2005 Yılı’nda Diyarbakır, Bursa, Bilecik ve Ankara Esenboğa’da ihale ettiği toplu konutların altyapı hariç metrekare maliyeti 226.22 YTL ile 280.74 YTL arasında değişmektedir. Maliyet altsınır olan 226.22 YTL
kentten göç edenlerin yerleştikleri konutların metrekare maliyeti olarak alınır, bunun üçte- biri oranında altyapı maliyeti olduğu varsayılır ve konutların 120 metrekare olduğu kabul edilirse, kentten göç eden hanelerin yerleştikleri konut
maliyetinin, 2005 Yılı fiyatlarıyla 36195 YTL olduğu ortaya çıkar. Buna göre kentten göç edenlerin tahminî yeniden iskan maliyeti 1468 milyon YTL olmuştur.
Kullanılan malzeme, yapı kalitesi, daha düşük standartta altyapı gözönüne alındığında bir gecekondunun altyapı dahil metrekare maliyetinin, yukarda verilen sosyal konut metrekare maliyetinin yarısı olduğu kabul edilebilir. Ortalama 100 metrekare büyüklükte olduğu varsayılacak olursa, bir gecekondunun altyapı dahil maliyetinin 2005 Yılı sabit fiyatlarıyla 15 bin , güvenlik nedeniyle kırdan göç edenlerin yeniden iskân maliyetinin ise tahminî olarak toplam 1513 milyon YTL olduğu ortaya çıkar. Bu kabul ve tahminlere göre güvenlik nedeniyle göç eden hanelerin yeniden iskan maliyeti 2981 milyon YTL olmuştur.
III. Boşalan Yerleşmelere Geri Dönüşün Maliyeti İçişleri Bakanlığı’na göre güvenlik nedeniyle boşalmış yerleşmelerden 355803 kişi göç etmiş ve 2005 yılı ortasına kadar bunlardan 125539 kişi köye geri dönüş yapmıştır (TESEV, 2006; 7).
2000 Yılı Yatırım Programı’nda GAP İdaresi’nin “Köye Dönüş ve Rehabilitasyon Projesi” çerçevesinde Diyarbakır, Şırnak ve Batman illerinde 2759 ailenin 6 köye dönüşü için öngördüğü rakam aile başına 4.74 milyar liradır. İçişleri Bakanlığı’nın 1434 ailenin köye dönüşü için programladığı yatırım hane başına 3.77 milyar lira, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü [KHGM]’nin kırsal kesimde göçebe iskanı ve kamulaştırma nedeniyle iskân için çeşitli illerde bâzı altyapı
dahil , aile başına öngördüğü rakam 14.21 milyar ile 18.08 milyar lira arasında değişmektedir. Öte yandan, devlet tarafından Konalga, Çatak’ta 2000 yılında iskân edilen 383 hane 2365 kişi için, altyapı dahil yaptığı toplam harcama 3.5
milyon YTL hanebaşına 9138 liradır. Van Valiliği 2005 yılında, 20 haneyi yerleştirmek için toplam 146 bin YTL, Hane başına ise 7300 YTL harcama yapmıştır.
2005 Yılı sabit fiyatlarıyla GAP İdaresi’nin öngördüğü maliyet hane başına 15.026 YTL, İçişleri Bakanlığı’nın öngördüğü maliyet 11.950 YTL, Konalga yerleşmesi’nin maliyeti ise, hane başına, harcamaların tümünün 2000’de yapıldığı kabul edilirse 28968 YTL, 1999’da yapıldığı varsayılırsa 43.771 YTL’dir. Konalga bir istisna, bir örnek köy niteliğindedir. Köye dönüşün büyük bir bölümünün Konalga gibi olmayacağı açıktır.
Köye dönüş, daha çok köye dönen ailelere yapı malzemesi, koyun ve koç şeklinde aynî olarak yapılmakta, ve aileler verilen malzemeyi kullanarak evlerini kendileri yapmaktadırlar. Hane başına iskân maliyetinin GAP İdaresi’nin
programladığı harcamayla Van Valiliği’nin 20 aileyi yerleştirmek için yaptığı harcama arasında olması, Van Valiliği’nin harcamasına, altyapının dahil olmadığı gözönüne alınacak olursa, gerçek maliyetin GAP İdaresi ve İçişleri Bakanlığı rakamlarına daha yakın olduğu varsayılabilir. Bu çalışmada, hane başına köye dönüş maliyeti, 2005 Yılı sabit fiyatlarıyla 15 bin YTL olduğu kabul edilmiştir.
Konalga’da köye dönüş yapan ailelerin hanehalkı büyüklüğü ortalama 6.17 kişidir. Bu çalışmada da hanehalkı büyüklüğü 6.17 kişi olarak alınmıştır. Bu durumda 2005 yılı ortasına kadar köye geri dönüş yapan aile sayısı 20347’dir.
Yapılan toplam tahminî harcama ise, 305.2 milyon YTL’dir.
IV. Ayrılıkçı Terörün Maddi Varlıklara Verdiği Zararların Tahmini Ayrılıkçı terörün yol açtığı maddî hasar ve kayıplara ilişkin maliyet tahminleri kalemler itibariyle EK Tablo 1’de verilmiştir. Maliyet tahminlerine ilişkin yöntemlerin açıklaması aşağıdadır.
A. Kamu ve Özel Şirket Araç ve İş Makinaları
i) Araç ve Makinaların Fiyatları
İş makinalarının kapasite ve tip itibariyle dağılımları bilinmediğinden önce DİE’nin Maddelere Göre Dış Ticaret, 1997 adlı yayınındaki 19 çeşit iş makinasının ortalama cif ithal fiyatları bulunmuş, daha sonra bunların aritmetik ortalaması
alınmıştır. Aynı şekilde, üç tip damperli kamyonun ortalama ithal fiyatlarının aritmetik ortalaması, silindir hacmi 2500 cm3’ den büyük bir ve bundan küçük iki tip minibüsün ithal fiyatlarının aritmetik ortalaması alınarak, hesaplamalara
temel olan damperli kamyon ve minibüs fiyatları bulunmuştur. Silindir hacmi 2500 cm3’den büyük dizel otobüslerin ortalama cif ithal maliyeti, otobüs fiyatı olarak alınmıştır. Bir binek otomobilin fiyatı 10000 ABD Doları olarak kabul edilmiştir.
ii) Araç ve İş Makinalarının Tipler Arasında Dağılımı
Tahrip edilen kamu ve özel araç ve iş makinalarının istatistiklerde sadece toplam sayıları verildiğinden bunların tipler arasında dağılımı konusunda varsayımlar yapmak gerekmiştir.
Gazete ve televizyon haberlerinden ve Güneydoğu’ya yapılan iş gezilerinden edinilen izlenimlere dayanarak araç ve iş makinalarının tip itibariyle dağılımı konusunda aşağıdaki varsayımlar yapılmıştır. Tahrip edilen kamu araç ve iş makinalarının % 2.5’uğunun otobüs, % 7.5’uğunun minibüs, % 2.5’uğunun binek arabası, % 25’inin karayolu dışı damperli araç, % 47.5’uğunun iş makinası ve % 15’inin dizel kamyondan; özel araç ve iş makinalarının % 5’inin otobüs, % 25’inin minibüs, % 5’inin binek otomobili, % 20’sinin karayolu dışı damperli araç, % 25’inin iş makinası ve % 20’sinin dizel kamyondan oluştuğu varsayılmıştır.
iii) Araç ve İş Makinalarının Ekonomik Değerleri
Yeni olmayabilecekleri ve yıpranmış olabilecekleri gözönüne alınarak tamamen tahrip edilen araç ve iş makinalarından kaynaklanan zarar, bunların her birinin fiyatının yarısı kadar, kısmen tahrip edilenlerden kaynaklanan zarar ise bunların fiyatlarının yüzde 25’i kadar olarak alınmıştır.
B. Karakol Maliyeti
2000 Yılı Yatırım Programı’nda Jandarma Genel Komutanlığı’nın 22 adet hizmet binasının ortalama maliyeti, karakol maliyeti olarak alınmıştır. Kısmen tahrip olanlardaki kayıp, yenileme maliyetinin yarısı olarak kabul edilmiştir.
C. Köprü Maliyeti
Ortalama köprü maliyeti, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 2000 yılı Yatırım Programı’ndaki 1128 adet köprünün ortalama maliyeti olarak alınmış, kısmen tahrip edilen köprülere verilen maddî zararın ortalama maliyetin yarısı olduğu
kabul edilmiştir.
D. Okul Maliyeti
Köy ilkokullarının maliyeti GAP Master Plan Çalışması, Nihai Raporu’nun 3. Cildindeki Tablo 7’den alınmıştır. Tahrip edilen okulların yarısının 3 derslikli, yarısının 5 derslikli olduğu, her okul için ayrıca 1988 fiyatlarıyla 10000 dolar’lık
donanım harcaması yapıldığı ve kısmen tahrip edilen okullarda maddî zararın, tarihî yenileme maliyetinin yarısı kadar olduğu kabu edilmiştir.
E. Sağlık Ocağı Maliyeti
GAP Master Plan Çalışması, Nihai Raporu’nun 3. Cildi’nin Tablo C.5’indeki A1 ve D1 tipi sağlık ocaklarının ortalaması, sağlık ocağı inşaat maliyeti olarak alınmış ve (1988 fiyatlarıyla) her sağlık ocağı için 15000 Dolar’lık donanım maliyeti ilave edilmiştir. Kısmen tahrip edilen sağlık ocaklarının maliyeti, donanım dahil, tarihî yenileme maliyetinin yarısı olarak alınmıştır.
Ek Tablo 1: Ayrılıkçı Terör Mensuplarının Tahrip ettiği Maddî Varlıklar ve Bu Nedenle Uğranılan Kayıplar
TOPLAM 166694.3 223.5
NOT:
2001 Yılı Nisan Ayı’na kadar verilen zarar, daha sonrası için bilgi edinilememiştir. Mutlu, 2002; 480’deki 2000 Yıllı Dolar’ı olarak ifade edilen maliyetler ABD Kentsel Yerler Tüketici Fiyat Endeksi kullanılarak 2005 yılı Doları’na dönüştürülmüştür.
2005 Yılı Ortalama Dolar kuru kullanılarak YTL’ye dönüştürülmüştür.
Mutlu, 2002; 480’deki, sehven yanlış verilen tren vagonu maliyeti düzeltilmiştir.
Bütün fiyatlar daha sonra 2005 Yılı fiyatlarına irca edilmiştir.
F. Tren Vagonu Maliyeti
Tren vagonu maliyeti, yeni olmayabilecekleri ve yıpranmış olabilecekleri gözönüne alınarak, 2000 Yılı Yatırım Programı’ndaki 1520 adet yük vagonunun ortalama maliyetinin yarısı olarak alınmış, kısmen tahrip olanlara verilen maddî zararın yenileme maliyetlerinin yüzde 25’i kadar olduğu kabul edilmiştir.
G. Diğerleri (PTT, TEK; Cami)
Diğerleri sınıfına giren tesislerden tamamen tahrip edilenlerin herbirinin maliyeti (2000 Yılı Fiyatlarıyla) 200 000 ABD Doları, kısmen tahrip edilenlerin herbirine verilen zarar ise 100 000 ABD Doları olarak alınmıştır.
Ek: Tablo 2. Ayrılıkçı Terör Nedeniyle Güvenlik Harcamalarındaki Tahminî Artışa (2005 Yılı ABD Doları Olarak, Milyon Dolar)
TOPLAM 7808.16 3600.20 12406.41 8258.37 32073.14
a) Her yıl ilgili kuruluşun GSMH’dan aldığı payda uzun dönem ortalamasına görece gösterdiği pozitif sapma, ayrılıkçı terörle mücadele için harcanan ek kaynak olarak alınmış bu sapma cari fiyatlarla GSMH’ya çarpılarak TL olarak ifade edilmiş, çıkan miktar içinde bulunulan yılın ortalama kuruna çarpılarak ABD Dolar’ına dönüştürülmüştür.
KAYNAKÇA
Campbell, H. and R. Brown [2007]. Benefit- Cost Analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
Çalışlar, Oral [2008]. “Doğuda Dindarlaşma Türkiye Ortalamasının Üstünde”, Cumhuriyet, 11 Mart 2008, 4.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1998]. Maddelere Göre Dış Ticaret, 1997. Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1993]. Türkiye İstatistik Yıllığı, 1993. Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1991]. İller İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla. Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1989]. Genel Nüfus Sayımı: 20.10.1985. Daimî İkametgâha Göre İç Göçler. Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1985]. Genel Nüfus Sayımı, 12.10.1980. Daimî İkametgâha Göre İç Göçler. Ankara: DİE.
DPT: Devlet Planlama Teşkilatı (2007) Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950- 2006). Ankara:DPT.
DİE: Devlet Planlama Teşkilatı [2000]. 2000 Yılı Yatırım Programı. Ankara: DPT.
DİE: Devlet Planlama Teşkilatı [1989]. Güneydoğu Anadolu Projesi Master Plan Çalışması: Master Plan Nihai Raporu, 4. Cilt. Ankara: DPT.
Gramlich, Edward M. [1998]. A Guide to Benefit-Cost Analysis, 2nd ed. Long Grove, Ill.: Waveland Press.
GAPİ: GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (1993). GAP Bölgesi’nde Toplumsal Değişme Eğilimleri Araştırması. Bölüm II, Ankara. TMM0B Ziraat
Mühendisleri Odası.
Güçlü, Abbas [2007]. “Genç Bakış”, Milliyet, 24.11.2007.
HÜNEE: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü [2006]. Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması. Ankara: HÜNEE.
Hürriyet [2005]. Konut Fiyatları Enflasyonu Katladı, 15 Kasım 2005, Internet, Hürriyet arşivi.
Kışlalı, Mehmet [1996]. Güneydoğu: Düşük Yoğunluklu Çatışma. Ankara: Ümit Yayıncılık.
MBMGM: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü (2006). Kamu Hesapları Yıllığı, 1924- 2005. Ankara. MBBMKGM.
MBBMKGM: Maliye Bakanlığı Bütçe ve Malî Kontrol Genel Müdürlüğü (1995). Bütçe: Gider ve Gerçekleşmeler (1924- 1995), gözden geçirilmiş
2. baskı, sayı: 1995/5, Ankara.
Mishan, E. J. and Euston Quah [2007]. Cost - Benefit Analysis, 5th ed.. London and New York: Routledge.
Mutlu, Servet [2002]. Doğu Sorununun Kökenleri: Ekonomik Açıdan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi [2008]: TBMM Web Sitesi, Haber Portalı 15 Kasım 2007.
TESEV: Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı [2006]. Türkiye’de Ülke İçinde Yerinden Edilme Sorunu: Tespitler ve Çözüm Önerileri. İstanbul.
TESEV.
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu [2005]. Genel Nüfus Sayımı 2000. Göç İstatistikleri. Ankara. TÜİK.
Van Governorate [2006]. Van Governorates. Review Document.
DİPNOTLAR ;
1. En son tahminlerden birisi Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Köksal Toptan’a aittir. Sayın Toptan 15 Kasım 2007 tarihinde Zonguldak’ın Devrek
İlçesi’ne bağlı Eğerci Belde Belediye Başkanı’nı makamında ziyaretinde, “20 yılı aşan zaman içinde yapılan hesaplara göre Türkiye terörle
mücadeleye yaklaşık 250 milyar Dolar kaynak aktarmıştır” demiştir [TBMM internet portalı], Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek ise
Bozok Üniversitesi’nde düzenlenen Genç Bakış Toplantısı’nda “PKK Örgütü’nün ülkemize vermiş olduğu zarar 1984’den bugüne kadar yaklaşık 300
milyar Dolar. Ülkemiz bu parayı başka şekilde kullansaydı, şimdi dünya ülkeleri içinde 7. sıradaydık” demiştir.[Güçlü, 2000].
2. Mutlu, 2002; 469-73.
3. Campbell and Brown, 2007; 284-86, Gramlich, 1998; 67-70.
4. Mishan and Quah, 2007; 201, 286- 87.
5. Bu transferleri ekonomik maliyetlere dahil etmek çift sayım olurdu.
6. Eski hesap yöntemi için bkz., Mutlu, 2002; 462. Eski hesap yöntemine göre yapılsaydı, tahminler, bu çalışmada olduğundan daha yüksek çıkacaktı.
7. Milli Savunma Bakanlığı harcamalarına 1987’den bu yana Savunma Sanayi Müsteşarlığı harcamaları dahildir.
8. Ayrılıkçı terörle mücadelede neden jandarma ve emniyet güçlerine ağırlık verildiğini 1990’ların başlarında Diyarbakır 2. Hava Kuvveti Komutanı
olarak görev yapmış olan Korgenaral Şadi Ergüvenç şöyle açıklamıştır. “PKK’ya bir taraf, bir savaşan taraf, görüntüsü verilmemesi için, bu işi
tamamiyle bir iç güvenlik harekâtı şeklinde tutmak esastı. Savaş izlenimi verilmemeye çalışıldı”, bkz. Kışlalı, 1996;250-251.
9. Kışlalı;183-186. Etkin mücadele şeklinin geliştirilmesinde sivil bir Amerikalı uzmanın etkili rolü olmuştur; bkz, Kışlalı, 1996; 185.
10. Bkz., Org. Eşref Bitlis ile mülâkat Kışlalı, 1996; 237. Yine aynı eserde, zamanın Genel Kurmay Başkanı Org. Doğan Güreş ve Diyarbakır 2. Hava
Kuvveti Komutanı Korgeneral Şadi Ergüvenç ile mülakatlar; sırasıyla ss. 215-224 ve 250-254. Org. Güreş; jandarmaya bağlı
“Özel Harekât” timlerinin oluşturulmasının 1991’den itibaren hız kazandığını ve timlerin önce bir alay, 1994’e gelindiğinde bir tümen oluşturduğunu ifade etmiştir, Kışlalı 1996; 223.
11. Pozitif sapmaların bir kısmı daha önceki negatif sapmaları bir ölçüde telafî edebilmek için kullanılmış, yani belli bir yılda kuruluşun aldığı fazla payın
bir kısmı yaşanan kaynak sorunu nedeniyle daha önceki bütçelerde yeterli ödenek ayrılamamış bâzı faaliyetleri ve malzeme alımlarını finanse etmek
için kullanılmış olabilir. Diğer bir deyişle de zaman içerisinde harcamalarda bir düzenleme yapılmış olabilir. Bu durumda, açıklanan yöntemle yapılan
tahmin, ayrılıkçı terörün güvenlik harcamalarında yol açtığı gerçek artışın üzerinde olacaktır. Milli Savunma Bakanlığı dışındaki kuruluşların
GSMH’da aldıkları payların gerek eğilim, gerek düzey olarak seyri gözönüne alındığında, bu düzenleme etkisinin fazla olmayacağı ve kullanılan
yöntemin mâkul büyüklükler verdiği düşünülmektedir.
12. Farkın küçük bir kısmı, daha önceki çalışmada harcamaların bir kısmının bütçe ödenekleri cinsinden olmasına karşın, bu çalışmada ödenekler değil
fiilî harcamaların alınmış olmasından ileri gelmektedir.
13. GAP için yapılan Master Plan’da üç farklı senaryo öngörülmüştür. Bunlardan en mütevazisi olan C Senaryosu için öngörülen kamu harcaması, 1988
yılı sabit fiyatlarıyla 20.6 milyar TL, B Senaryosu için 22.4 milyar TL, en kapsamlı ve en iddialısı olan A Senaryosu için ise 28.8 milyar TL’dir. Bu
harcamalar, 2005 yılı sabit fiyatlarıyla sırasıyla 40.6 milyar YTL, 44.2 milyar YTL ve 56.8 milyar YTL’dir. A Senaryosu için öngörülen harcama, 2005
yılı sonuna kadar ayrılıkçı terörle mücadeleye ayrılan tahminî harcamadan sadece yüzde 8.2 daha fazladır. GAP için öngörülen kamu harcamaları için
bkz. DPT, 1990; 9.
14. Yakın tarihte bir gazetede çıkan bir yazıya göre, “üç milyon insan metropollere zorla (italik benim ) göç etmek zorunda kaldı”. Çalışlar, 2008; 4.
15. Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün araştırmasında kapsanan bölge OHAL illeri olup; bunlar; Adıyaman, Ağrı, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari,
Mardin, Muş, Siirt, Tunceli, Van, Batman ve Şırnak’tır.
16. HÜNEE, 2006; 59.
17. HÜNEE araştırmasındaki dönemleme, Tablo 4’dekinden farklıdır. Dönemleme 1981- 1985, 1986- 1990, 1991-1995 ve 1996-2000 şeklindedir.
Burada, DİE’nin dönemlemesi esas alınmıştır. Dolayısıyla dönemler itibariyle terör nedeniyle göç tahmininde, dönemleme farklılığından doğan küçük
hatalar olmuş olabilir.
18. TESEV, 2006; 6.
19. İbid.
20. Terör örgütü 1995 yılı ortalarına kadar, kırsalda yaşayan 5 bin vatandaşı öldürmüştür. Güvenlik güçleri tarafından can güvenliği sağlanamayan ya
da bu algıya kapılan vatandaşlar köylerini; ve mezralarını boşaltmışlardır.
Bir kısım yerleşim yeri ise, terör örgütü elemanlarının gizlendikleri ya da
gizlenebilecekleri yerler olmaları nedeniyle güvenlik güçleri tarafından boşaltılmıştır. Kışlalı’nın, 1995 Temmuz’unda OHAL Valisi Ünal Erkan ile
yaptığı bir mülâkatta Erkan, köylerin neden boşaldığı ve kim tarafından boşaltıldığı konusunda yanlış bir algılama olduğunu öne sürmüştür.
Erkan’a göre “terör örgütü kırsaldan vatandaşların gitmesini istemez . Onları ‘buradan ayrılmayın, sizi cezalandırırım’ diye tehdit eder.
Kırsaldan kaçanların bir bölümü bundan dolayı ‘köyümüzü devlet boşalttı’ der…..310.000 kişi göçmüş. Bölgede tam manâsıyla boşalan 987 köy var.
Biz prensip olarak köy boşaltmayız. Ama 2-3 haneli mezralar var. Onların güvenlikleri sebebiyle bağlı oldukları köylere yerleşmelerini, orada kendilerine
kolaylık sağlayacağımızı söyler indiririz. 50-60-100 haneli yerlerde ‘Burayı terk edin’ demeyiz. Köylü can derdine düşmüşse kaçar. Köylü kırsalda sürekli
örgütü beslemek mecburiyetinde kaldığından bezmiştir. Her köye bir karakol kurma şansınız yok. O zaman örgütten kurtulmak için köyü terk eder.
” Kışlalı, 1996; 264-265.
21. HÜNEE, 2006; 61.
ÖZEL RAPORLAR
www.21yyte.org
www.21yyte.org
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder