Zabit ve Kumandan ile Hasbihal., Mustafa Kemal, BÖLÜM 1

Zabit ve Kumandan ile Hasbihal.,  Mustafa Kemal,   BÖLÜM 1

Sunuş 

Atatürk, Zabit ve Kumandan ile Hasbihal’i 1914’te kurmay yarbay rütbesiyle askeri ataşe olarak görevli bulunduğu Sofya’da kaleme aldı. 

Kitabın adının kaynağı ve büyük ölçüde de yazılış nedeni, çocukluğundan beri yakın dostu ve sonradan meslektaşı da olan Nuri Conker’in Zabit ve Kumandan adlı kitabıydı. Kurmay Binbaşı Nuri Conker, kitabında Osmanlı ordusunun uzun süredir ve neredeyse art arda yaşadığı başarısızlıkların sebeplerini tartışıyor; subayların sorumluluk ve görevleri üzerinden bu duruma çözüm önerileri getiriyordu. Kurmay Yarbay Mustafa Kemal ise kitabında, yer yer onun kitabına doğrudan göndermelerle, aynı konuda kendi düşüncelerini, önerilerini dile getiriyordu. 

Kitabın yazıldığı Nisan 1914’te, Balkan ve Trablusgarp savaşlarının acıları henüz çok tazeydi; Birinci Dünya, Çanakkale ve Kurtuluş savaşlarını ise henüz kimse ufukta bile göremiyordu. Ne var ki, Hasbihaldeki endişeler haklı çıkmakta gecikmedi, savaş yıl bitmeden patlak verdi; büyük olasılıkla savaşla ilgili nedenlerden dolayı, kitabın basılması 1919’a kadar gecikti. Anafartalar muharebelerinde, Mustafa Kemal ile Nuri Conker, kitaplarında gündeme getirdikleri sorunlara yönelik çözümleri, başarıyla hayata geçirdiler. 

Aralık 1918’de Mütareke İstanbulu’nda Mustafa Kemal, Fethi Okyar’la birlikte Minber gazetesini yayımlarken, beş yıldır bekleyen Zabit ve Kumandan ile Hasbihal’i bastırdı. Hasbihal’in bu ilk baskısı 1000 adetti. Mustafa Kemal bunlardan bir kısmını dostlarına dağıtmak üzere alıkoydu, kalanlar piyasaya verildi. Ancak Mustafa Kemal’in Mayıs 1919’da, kitabın basımından altı ay kadar sonra Anadolu’ya geçerek İstanbul Hükümeti’yle ilişiğini kesmesinin ardından; Mütareke ve İtilâf Devletleri’nin İstanbul’u işgaliyle birlikte anılan Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin emriyle, piyasadaki bu kitaplar toplanıp imha edildi. Bu yüzden Zabit ve Kumandan ile Hasbihal’in bu ilk baskısından çok az nüsha günümüze erişebilmiştir. 


Cumhuriyet’in ilanından sonra Atatürk’ün sağlığında, Hasbihal yeniden basılmadı. Ta ki 1956’da, Hasan Âli Yücel yeni kurulan İş Bankası Kültür Yayınları’nın ilk kitabı olarak yayımlayana dek. Bu kitabı Ruşen Eşref Ünaydın sadeleştirerek yayma hazırlamıştı. 
İş Bankası Kültür Yayınları Hasbihal’in özgün metnini de, Cumhurbaşkanlığı Özel Kalemi’nin eski yazıdan çevirisiyle, Atatürk’ün Askerliğe Dair Eserleri içinde 1959’da yayımladı. Ünaydın’ın edisyonu 1973’te, Cumhuriyet’in 50. yılında bir kez daha basıldı. 

Yayınevimiz Atatürk’ün 125. doğum yıldönümü vesilesiyle, Zabit ve Kumandan ile Hasbihal’i bu kez hem özgün metni, hem de günümüz Türkçesine göre sadeleştirilmiş haliyle bir arada sunuyor. Hasbi- hal’in yazılmasına yol açan Nuri Conker’in Zabit ve Kumandan’ı da yine aynı 
biçimde, aslı ve sadeleştirilmişi paralel olarak ve de ilk kez Atatürk’ün eseriyle bir arada, bu edisyonda yer alıyor. 

Ruşen Eşref Ünaydın’ın 1956, Prof. Dr. Afet İnan’ın 1959 edisyonu için kaleme aldığı ve aşağıda derlenmiş bulunan sunuş yazıları da, hâlâ tazeliklerini koruyor. 

... 

Zâbit ve Kumandan ile Hasbihal 1914 Mayısında Sofya’da yazılmıştır. 

Fakat ilk yaprakta da işaret edildiği üzere Birinci Cihan Savaşı boyunca şu bu kayıtlar yüzünden 1918’e kadar yayınlanamamıştır. Nihayet, Mustafa Kemal’in öteden beri yakın arkadaşı ve Sofya’da iken elçisi Ali Fethi Okyar ile birlikte 1918 mütarekesi başlarında İstanbul’da bir müddet çıkardıkları Minber gazetesinin matbaasında, her ikisinin de dostu ve gazete idaresi işlerinde vekili sayın Doktor Rasim Ferit Talay’dan öğrendiğime göre, Mustafa Kemal Paşa’nın arzusu ve emri üzerine bin nüsha olarak basılmıştır. Ve her nüshası yedi buçuk kuruş fiyatla satışa çıkarılmıştır. Bunlardan bir miktarını dostlarına hediye etmek üzere Paşa almıştır. 
Geriye kalanı da, Paşa Anadolu’ya geçip Babıâli’ce askerlikle  münasebeti kesildikten sonra, Damat Ferit Hükümeti tarafından toplattırılarak yok edilmiştir... 

Bendeki nüsha Büyük Adam’ın o zaman İstanbul’da iken el yazısı ve imzası ile bir kat daha kıymetlendirilerek bana vermek lûtfunda bulunmuş olduğu nüshadır. Bu nüshanın şimdiye kadar elimde kalmasını, eşim Saliha’nın -Mütareke’de gaalip bir İtilâf Devleti subayına verilmek üzere bir gün içinde eşyamızla birlikte apartmanımızdan kapı dışarı edilmek; İnebolu’ya geçerken, Ümit vapuru Anadolu’ya subay ve silâh kaçırmaktadır diye haber verilmesi üzerine Kızkulesi açıklarında İtilâf kontrolünce dört gün dört gece alıkonarak köşesi bucağı bavul, çuval aranıp taranmak; Buhârâ’ya sefâret memurluğu ile giderken Batum’dan öte bırakılmamak gibi sergüzeştlerde yabancı ele geçirtmeden; Anadolu içindeki taşınmalarımızda ve yurt dışındaki seyahatlerimizde ziyana uğratmadan sağlamış bulunmasına borçluyum. Kadirbilirliğinden dolayı kendisine burada bir daha teşekkür ederim. 

Mütareke şartları içinde elde kalabilen basit kâğıt üzerine ufak punto ile basılmış pembe kaplı küçücük bir risâle kılığındaki Zabit ve Kumandan ile Hasbihal, yıllar yılı kimsenin dikkatini çekmedi. Yanılmıyorsam, ondan ilk bahseden ben oldum. Geçen sene Ulus'ta yayınladığım hatıralarda onun önemini belirttikten sonra gerekli ve yetkili kaynakların onu yeni harflerle bastırarak okurların gözü önüne bir an önce koymasını dilemiştim. Daha sonra da, ya doğrudan doğruya, ya dostlar yoluyla ilgilerini çektiğim, yetkili olabilecek- kaynaklar iyi niyetler belirttiler. 

Hattâ tehâlük [büyük istek ve heves] gösterdiler. Bununla beraber, şimdiye kadar gerçekleştirici bir yürürlükte henüz bulunulmadı. 

Başvurduklarım arasında yalnız, dostum Haşan Âli Yücel bununla çok alâkalandı. Bendeki nüshadan bir kopya çıkarılarak eserin İş Bankası 
Yayınları arasında yeni harflerle basılması için teşebbüsünü esirgemedi. Dileğim üzerine bütün gelirinin Atatürk armağanı olarak Banka’ca bir hayır işine bağlanmasına çalışmayı o, üzerine aldı. Bu eseri bastırmakla Büyük Adam’ın hatırasına gösterdiği bağlılıktan ve kültürümüzün zenginleşmesine ettiği hizmetten dolayı İş Bankası’na çok teşekkür ederim. 

Ruşen Eşref Ünaydın 

(Zabit ve Kumandan ile Hasbihal'in sadeleştirilmiş ilk baskısı için yazdığı Önsözden) 

2. Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***