MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN DEVLET ADAMLIĞI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER, BÖLÜM 4

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN DEVLET ADAMLIĞI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER, BÖLÜM 4

     Atatürk’e Göre;
 “Laiklik, yalnız din ve dünya işlerinin ayrılması demek değildir. 
Bütün yurttaşların vicdan, ibadet ve din hürriyeti demektir”.108 

Yine Atatürk’e göre; “Laiklik asla dinsizlik olmadığı gibi, sahte dindarlık ve büyücülükle mücadele kapısını açtığı için, gerçek dindarlığın gelişmesi imkanını sağlamıştır”.109 

Atatürk, Milletin hâkimiyetini bir şahıs veya belirli şahısların elinde bulundur makta menfaat bekleyen perestlerin, bunu din kisvesine büründürerek milleti iğfak, küçük görmeye çalıştıklarını; 

“Nihayet Milletin kulağı bu söylentilerle dolar ve o telkinlerin dinin icabı ve gerçeklerin ifadesi olarak kabul ederler. Bu gibilere gerici ve hareketlerine de irtica derler.110 diyerek irticayı şöyle tarif eder. “Hayat felsefesinin garip bir tecellisidir ki, her faydalı ve her yeni şeye karşı mutlaka bir kuvvet çıkar. 
Buna bizim dilimizde irtica derler. İşte bu irticanın imhası için gerekli tedbirleri evvelden almış olmak lazımdır”.111 

“Bizim milletimiz ve onu temsil eden hükûmetimiz tabii olarak dünya yüzünde mevcud bütün dindaşlarımızın mesut ve müreffeh olmasını isteriz. Dindaşlarımız değişik çevrelerde vücuda getirmiş oldukları toplumların bağımsız olarak yaşamalarını isteriz. Bununla yüksek bir zevk ve mutluluk duyarız. 

Bütün Müslümanların, İslam dünyasının refah ve mutluluğu kendi refah 
ve mutluluğumuz gibi kıymetlidir! Ve bununla çok ilgiliyiz. Ve bugün onların dahi aynı şekilde bizim mutluluğumuzla ilgili olduklarına şahidiz”112 diyerek İslam alemi ile olarak samimi fikir ve düşüncelerin dile getirmektedir. 

Sonuç olarak; Bir millet için, o milletin çocukları gençleri içinen büyük tehlike nedir derseniz? Hepimizin hemfikir olacağımız ilk ve en önemli tehlike; ardından koşacağı, amaç edineceği bir millî ülküsü, ideolojisi ya da bir düşüncesinin olmamasıdır. 

Buna bağlı olarak ardından koşacağı inandığı, güvendiği benimsediği bir millî liderinin olmamasıdır. 

Bu endişeler ya da boşluklar Türk milleti için sözkonusu değildir. Atatürk, Türk’ün İstiklal Savaşı’nda ona liderlik etmedi mi? Yıkılan bir imparatorluktan yani bir devlet yaratmadı mı? Ülkesini ve milletini çağdaş medeniyet seviyesinin üzerine çıkmasını hedefleyen ve hedef gösteren bir lider olarak bir dizi inkılaplar yapmadı mı? Öyleyse Türk milletinin ve gençliğimizin bir ideali, bir millî ülküsü ve örnek alacağı bir liderinin olmadığını söylemek mümkün değil! Ama bunu hakkıyla anlatabildik mi, öğretebildik mi, benimsetebildik mi? 

İlk görev yeri olan Şam’da kurduğu “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti”nin kurduğu 1906 tarihinden 1938’e kadar yaptıkları ya da yapmak istediklerine bakın! Kendisi için özel ne istedi? 
Hep bu millet ve devlet için istemedi mi? 
Çabalamadı mı? 

Bugün çocuklarımız ve gençlerimiz yakın tarihimizi, Türk Millî Mücadelesi’ni yeterince bilmiyorlarsa, Türk dilini yeterince doğru ve güzel kullanamıyorlarsa; Nutuk’u okumamışsa ortada ciddi bir eğitim-kültür sorunu var demektir. 

Atatürk’ün ortaya koyduğu fikir, düşünce ve faaliyetlerini bir fikir sistemi olarak bilgilendirip, benimsetemiyorsak; millî kültürümüzün ve tarihimizin gereklerini çocuklarımıza ve gençlerimize öğretemiyorsak; o zaman gençlerimiz, Marksizm, Faşizm, teokratik dünya görüşü veya uydurma ve sapkın inanç, düşünce vs. gibi kökü ve uygulayıcıları dışarıdaki fikir ve ideolojilerin veya onların liderlerin 
etkisi altında olacaktır. 

Atatürk’ün hem iç hem de dış siyaset konusundaki fikir ve faaliyetlerinin, devletimize ve milletimize yönelik tehdit ve tehlikelerin neler olduğu ve onlara karşı nasıl mücadele ettiğinin ve edilmesi gerektiğinin en güzel ifadesi, şüphesiz Nutuk’tur. 

Bir “Millî Siyaset Belgesi” alan Nutuk’u bundan sonra hakkını vererek okumamız ve okutmamız gerekmektedir. Atatürk içinde yaşadığımız zamanın, “sen, ben, o” kavgasını aşıp “Biz” olma, “sen şusun, ben buyum” sunî söylemlerinden ve kardeş kavgasından uzak durup; “Biz aynı kökten gelen bir milletiz” demek zamanı olduğunun bilincine varmamızı isterdi. 

Zaten birbirinin öz kardeşi olan millet fertlerimizi “alt kimliküst kimlik” gibi söylemlerle birbirinden farklı imişler gibi göstermek isteyenlerin karşısında Atatürk, fikirlerinin babası olduğunu vurguladığı Ziya Gökalp’in; 

“Dediler kavmimin bir adı var mı? 
Adı bir değil çok bu da bir ar mı? 

Türkiye devletim, Türklük milletim cinsinin çokluğu Türk’e zarar mı.113 “ dizeleri ile karşılık vermemizi isterdi. 

Atatürk, her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının, şahsî menfaat ve hedeflerinin üzerinde millî menfaat ve hedeflerin olduğunu ve bunun da kutsal bir görev olduğunu tekrar hatırlamasını isterdi. 

Atatürk, tıpkı millî mücadele döneminde de olduğu gibi hem dışarıdan hem de içeriden millî birliğimiz ve toprak bütünlüğümüzü bozmak isteyen dahili ve harici düşmanlarımızın daima varolduğunu hatırlayıp; geçmişte yapılan hataların ve zararların tekrarından kaçınılmasını isterdi. 

Atatürk, vatanseverlik, millîyetçilik, modernleşme ve çağdaşlaşma; çalışkanlık, dürüstlük, milletimizle varlığımızla övünmek, adalet, gerçek ve samimi dini inanç ve düşünceler, laiklik, hoşgörü ile sevgi-saygının sadece sloganlarda, sözlerde ve duvarlarda kalmamasını isterdi. 

AB içinde olup da kendi üniter devletlerinin varlığını, millî egemenliklerini, anayasal düzenlerini devam ettirmeyi kendilerine vazgeçilmez hakları gören batılı devletler, kendileri dışındaki milletler için de aynı hakların geçerli olduğunu kabul etmiyor ve görmezlikten geliyorlar. 

Özellikle Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve Türk Milleti söz konusu olduğunda herhangi bir kurum veya kuruluş adına ülkemize gelen bir yabancı, 
“Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir” prensibinin temsilcisi olan TBMM’ne, Yasama, Yürütme ve Yargı kuvvetlerimize; onların karar ve faaliyetlerine karışmayı, eleştirmeyi ve geri adım atılmasını istemeyi, kendilerinin doğal hakkı olarak görmektedirler. 

Türk’ün bağımsızlık savaşını, Büyük Türk İnkılâbı’nı, tüm bunların sonucu kurulan Yeni Türk Devleti’ni ve onun millî sınırlarını hâlâ kabul etmekte zorlanıyorlar. Hâlâ Sevr’i kabul ettirme saplantısından vazgeçmemiş görünüyor ve bunu da açıkta gösteriyorlar. 

Tüm bunlar yetmezmiş gibi Atatürk’ün de vurguladığı gibi “Bununla beraber her devirde her memlekette ve her zaman zuhur ettiği gibi bizde de kalb ve asabı zayıf, gayr-i müdrik (anlayamayan) insanlarla beraber, vatansız ve aynı zamanda refah ve menfaati şahsiyesini vatan ve milleti zararında arayan esafil (pek aşağı, bayağı) de vardır”.114 

Ama tüm bunlara rağmen aklı başında, sağduyu sahibi, gerçekten geçmişi ve bugünü iyi değerlendirip, geleceği ve gerçekleri gören aydın ve vatanseverler Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, bugün Türkiye toprakları ve Türk milleti üzerinde oynanan oyunların farkındadır. “Biz millîyetperverler, gözleri açık adamlarız. Gözlerimizi her gün daha ziyade açmaktayız ve gerek dahilde ve gerek hariçte olup biteni görüyoruz. Milletimizin devamlı olarak milletlerle temasını kolaylaştırmak menfaatimiz gereğidir”.115. diyen Atatürk; 

Memleketimizin çağdaş, medeni ve refah olmasını bir hayat davası olarak görerek, Türklerin daima doğudan batıya doğru yürüdüklerini.116 
içinde bulunulan medeniyet ailesi içinde layık olduğumuz mevkiyi bularak, onu korumamızı ve yükseltmemizi isterken; “Refah, saadet ve insanlık budur”.117 diyerek; daima çağdaş medeniyet seviyesini yakalamayı hatta onu aşmayı hedef göstermiştir. 

Ama, Avrupa’nın bizi daima kendisinden aşağı gördüğünü, mahvolmamızı yok olmamızı çabuklaştırmak için ne gerekirse onları yaptığını da ifade ederek; “Batı ve Doğu zihinlerinde birbirine saldıran iki prensip söz konusu olduğunda, bunun en önemli kaynağını bulmak için Avrupa’ya bakmalı. İşte Avrupa’da devamlı mücadele ettiğimiz bu düşünce vardır”118 diyen; milletlerin siyasetinde ancak menfaatlerin olduğunu ve kimsenin kimseye dost olmayacağını bilen; dostu ve düşmanı ayırt eden ve daima uyanık bir bilinçle “Biz kimsenin düşmanı değiliz. Yalnız insanlığın düşmanı olanların düşmanıyız”119 diyen Atatürk’te asla yabancı düşmanlığı ırkçılık yoktu. Nitekim bu konuda “Ecnebi düşmanlığı noktasına gelince; şu bilinsin ki, biz ecnebilere karşı herhangi düşmanca bir his beslemediğimiz gibi onlarla samimi ilişkilerde bulunmak arzusundayız. Türkler bütün medeni milletlerin dostlarıdır. 

Ecnebiler memleketimize gelsinler, bize zarar vermemek, hürriyetimize güçlükler çıkarmaya çalışmamak şartıyla burada daima güler yüz göreceklerdir”120 ve “Türkiye’nin istiklali her sahada tamamen eksiksiz onaylanmak şartıyla kapılarımız bütün yabancılara açık kalacaktır”121 sözleri ile de düşünceleri gayet açık bir şekilde ifade eder. 
Atatürk; bugün hâlâ geçerliliğini koruyan önemli bir soruna da işaret etmektedir. Ancak bu sorunun çözümünü de vermektedir: 

“Tarihi yapan, akıl, mantık, muhakeme değil, belki bunlardan çok hislerdir. Düşmanlarımızın hakkımızda uzun asırlarla yoğunlaşan hislerini yalnız bugünkü olaylarla silebileceğimizi zannetmek, doğru olmaz. Biz bunu zaferlerle değil, ancak bugünkü ilerlemeyi kabul, bugünkü ilmin ve medeniyetin istediği özelliklerin hepsine sarılarak, inanarak ve bütün medeni milletlerin kültür seviyelerine ulaşmakla yapacağız”.122. 

Atatürk’ün bu sözleri üzerine bizim milletçe kendimize şu soruyu sormamız gerekiyor. Biz; acaba Atatürk’ün bütün ömrü boyunca gerçekleştirmek için uğraştığı, az zamanda çok iş yapmak için çabaladığı millî ülkünün farkında mıyız? 

“Benim Türk milleti’ne Türk cumhuriyeti’ne ait görevlerim bitmemiştir. Sizler onları tamamlayacaksınız” dediği ve bize gösterdiği millî hedeflerin hangilerini, ne kadar gerçekleştirdik? Ya da Atatürk’ün gerçekleştirdiklerini ne kadar koruduk? Her biri vecize niteliğindeki sözlerindeki derin anlam ve mesajları alabildik mi uygulayabildik mi: Ne yapmamız veya ne yapmamız gerekiyor? 

Bütün bu soruların cevapları tekrar ediyorum; bir, “Millî Siyaset belgesi” olan “Nutuk”ta ve özellikle tek başına bir “Millî Siyaset Belgesi” alan “Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi”nde açıkça ifade edilmektedir. Ve bizler Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları olarak “ Bu sarsılmaz inançla Cumhuriyeti tehlikeye karşı her türlü vasıta ile savunmak ”123 için daima varız ve hazırız. 

DİPNOTLAR;

1 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, Ankara, 1997, s.329. 
2 Celal Bayar, Ben de Yazdım, Milli Mücadeleye Giriş, İstanbul, 1997, s.2. 
3 (10 Haziran 1919), Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Ankara, 1991, s.31. 
4 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, Ankara, 1997, s. 20. 
5 (20 Mart 1923Konya Gençleri ile Konuşma). A.S.D, II, s.148-149. 
6 A.Afetinan, Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Ankara, 2000, s.42-43. 
7 (Lozan Görüşmelerinin Kesilmesi Üzerine) Kemal Atatürk, Nutuk, 19191927, Haz.Prof.Dr.Zeynep Korkmaz, ATAM Yayını, Ankara, 2000, s.487. 
8 (Lozan Görüşmelerinin Kesilmesi Üzerine). Nutuk, s.487. 
9 (Lozan Görüşmelerinin Kesilmesi Üzerine). Nutuk, s.488. 
10 Nutuk, s.474. 
11 (27 Ekim 1922 Bursa Öğretmenlerine hitaben) Daniel DUMOULIN, Atatürk’ten Düşünceler, ATAM Yayınları, Ankara, 2000, s.89. 
12 (Öğretmenlere 24 Ekim 1922) A.S.D, II, s.47. 
13 (11 Kasım 1937 TBMM 5:Dönem 3. Toplama Yılını Açılışı) A.S.D., I, s.423. 
14 Afet İNAN, Medeni Bilgiler, Ankara, 2000, s. 28. 
15 (Birinci Dönem Üçüncü Toplanma Yılını Açarken, 1 Mart 1922) TBMM ZC, I-XVIII, TBMM Matbaası, Ankara, 1959, s.2. 
16 (Büyük Zafer Hakkında 04.Ekim.1933 Dolmabahçe Sarayı, “Diyarbakır” Gazetesinin Sahibine Demeç)Utkan KOCATÜRK, Atatürk’ün Fikir ve 
    Düşünceleri, Ankara, 1999, s.206. 
17 (4 Ekim 1922) A.S.D, I, s.286. 
18 (1923) D.DUMOULIN, Atatürk’ten Düşünceler, s.11. 
19 (01 Eylül 1924) D.DUMOULIN, Atatürk’ten Düşünceler, s.97. 
20 (1 Eylül 1924, Bursalılarla Konuşma) A.S.D, II, s.189-190. 
21 İNAN, Medeni Bilgiler, s. 34. 
22 (5 Ekim 1925 Ankara Hukuk Mektebi’ni Açarken) AS.D., II, s.249.. 
23 (29 Ekim 1933 10.Yıl Nutku) A.S.D., II, s.318. 
24 (Üçüncü Dönem 4. Toplanma Yılını Açarken) 1 Kasım 1930, TBMM ZC, III/21, s.2-3. 
25 Nutuk, s.432. 
26 (14 Ekim 1925İzmir Kız öğretmen okulunda Konuşma) A.S.D., II, s.242. 
27 (10 Mayıs 1931CHP Üçüncü Büyük Kongresini Açarken,) A.S.D., I, s.386. 
28 (TBMM Beşinci Dönem İkinci Toplanma Yılını Açarken, 1 Kasım 1936) A.S.D., I, s.405. 
29 (29 Ekim 1933 Onuncu Yıl Söylevi,) A.S.D., II, s.318-319. 
30 (14 Ekim.1925 İzmir’de ileri Gelen Memurlarla bir konuşma), A.S.D., II, s.241. 
31 (25 Aralık 1922 Le Journal Muhabiri Paul Harriot’ya Çankaya’da verdiği Beyanat) Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, III, Ankara, 1997, s.80. 
32 (24./25 Ekim 1919 Amasya Tasvir-i Efkâr Muhabiri Ruşen Eşref İle Mülâkat) A.S.D., III, s.11-12. 
33 Y.H.BAYUR, Türk İnkılâbı Tarihi, I, T.T.K., Ankara, 1983, s.XIII. 
34 (1931) Atatürkçülük, Yay.Haz.Genelkurmay Başkanlığı, I, İstanbul, 1998, s.83. 
35 (29 Ekim 1933 10.Yıl Nutku) A.S.D., II, s.319. 
36 (1934) Afet İNAN, Atatürk Hakkında Hatıralar, Belgeler, Ankara, 1959, s.304. 
37 (1935) DUMOULIN, Atatürk’ten Düşünceler, s.135. 
38 Utkan KOCATÜRK, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara, 1999, s.204. 
39 Prof.Dr.Orhan TÜRKDOĞAN, “Gökalp’ten Atatürk’e Milli Birlik”, Makaleler, “Atatürkçülük ve Devrimler”, I: Kitap Atatürk Üniv. Yay.534, Ankara, 1979, s.90. 
40 (26 Nisan 1926Türk Ocakları Delegelerine,) A.S.D., III, s.118. 
41 (General Harbord’a gönderdiği 24 Eylül 1919 tarihli yazısı)Gotthard JAESCHKE, “Kemalizmin Temel Düşünceleri ve Tarihi”, Makaleler, Atatürkçülük 
    ve Devrimler, I.Kitap, Atatürk Üniv. Yayınları: 534, Ankara, 1978, s.37. 
42 (14 Eylül 1920. TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın Garp Cephesi Komutanı Ali Fuat Paşa’ya Talimatı) General Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele 
    Hatıraları, İstanbul, 1953, s.474. 
43 Hikmet TANYU, Atatürk ve Türk Milliyetçiliği, Ankara, 1981, s.184. 
44 Fethi TEVETOĞLU; Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler, Ankara, 1967, s.437. 
45 (Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkisini Belirten Kanun Teklifi Münasebetiyle, 1 Aralık 1921). A.S.D., I, s.216. 
46 (İzmir İktisat Konuşmasının Açış Söylevi 17 Şubat 1923). A.S.D., II, s.113116. 
47 (1923) D.DUMOULIN, Atatürk’ten Düşünceler, s.8. 
48 (23 Ocak 1923 Morning Post Yazarı Grace Ellison’a Demeç), A.S.D., III, s.81. 
49 (16 Ocak 1923 Arifiye’de Konuşma) A.S.D., II, s.57. 
50 (25 Ekim 1928 Lehistan Elçisinin Söylevine Cevap) Bilal Şimşir, Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, II, Ankara, 2001, s.448-449. 
51 (16 Ekim 1930 Yugoslavya Elçisine Verilen Cevap) Bilal Şimşir, Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, IV, s.275-276. 
52 Hasan Rıza SOYAK, Atatürk’ten Hatıralar, II, Ankara, 1973, s.513. 
53 (1 Mart 1921, TBMM’ne 1. Dönem Toplanma Yılını Açarken) TBMM Z.C., IX/2, s.3. 
54 (1 Kasım 1928 3. Dönem. 2. Toplanma Yılını Açarken) A.S.D., I, s.377. 
55 (27 Ekim 1922Öğretmenlere) A.S.D., II, s.47. 
56 (1 Mart 1922) TBMM ZC, I/XVIII, s. 
57 (1 Mart 1922) TBMM ZC, I/XVIII, s. 
58 (27.Ekim 1922 Bursa Öğretmenlerine) A.S.D., II, s.47. 
59 (25 Eylül 1924 Muallimler Birliği Kongresi Üyelerine) A.S.D., II, s.178 
60 (25 Eylül 1924 Muallimler Birliği Kongresi Üyelerine) A.S.D., II, s.178-179. 
61 (27 Ekim.1922 Bursa Öğretmenlerine) A.S.D., II, s.47. 
62 (1930) A.Afetinan, M.K.Atatürk’ten Yazdıklarım, Ankara, 1971, s.36. 
63 (25 Ağustos 1924 Muallimler Birliği Kongresi Üyelerine) A.S.D., II, s.179. 
64 (1933) D.DUMOULIN, Atatürk’ten Düşünceler, s.45. 
65 (01 Kasım 1938 TBMM 5.Dönem 5. Toplanma Yılını Açış Nutku) A.S.D., I, s.428. 
66 Afetinan, Atatürk Hakkında Hatıralar, Belgeler, Ankara, 1959, s.297. 
67 Enver Ziya KARAL, Atatürk ve Devrim, Konferans ve Makaleler, Ankara, 1980, s.100. 
68 (24 Mayıs 1918, Ruşen Eşref’e imzaladığı resim arkası)Utkan KOCATÜRK, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, s.192. 
69 (18 Mart 1923 Tarsus’da Gençlere Konuşma.) A.S.D., II, s.137. 
70 (30 Ağustos 1924 Dumlupınar’da konuşma) A.S.D., II, s.188. 
71 (26 Mart 1937 Ankara’da Tahsilde Bulunan Bursalı Gençlerin Tertib Ettikleri Uludağ Gecesinde söylenmiştir) A.S.D., II, s.327-328. 
72 (26 Mart 1937 Ankara Halkevinde Bir Konuşma) A.S.D., II, s.327-328. 
73 (1927, Gençliğe Hitabesi) Nutuk, s.607. 
74 (13 Ağustos 1923 İkinci Dönem Açarken) A.S.D, I, s.337. 
75 (1906 Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin Selanik Şubesi’ni Kurarken) A.S.D., II, s.1. 
76 (22 Nisan 1921, Hâkimiyet-i Milliye)A.S.D., III, s.31. 
77 Nutuk, s.73. 
78 (29 Ekim 1923 Fransız Muhabiri Maurice Pernot’ya Demeç) A.S.D., III, s.92. 
79 (16 Mart 1923 Adana Çiftçileriyle Konuşma) A.S.D., II, s.128. 
80 (1 Kasım 1935 Beşinci Dönem Birinci Toplanma Yılını Açarken) A.S.D, I, s.404. 
81 (22 Şubat 1924 İzmir Ordu İleri Gelenleri ile İkinci Konuşma) A.S.D., II, s.176. 
82 (1 Kasım 1937 Beşinci Dönem üçüncü Toplanma Yılını Açarken) TBMM, ZC., 5/XX, s.3-9. 
83 (1 Kasım 1937 Beşinci Dönem üçüncü Toplanma Yılını Açarken) TBMM, ZC, 5/XX, s.3-9. 
84 (29 Ekim 1938 Türkiye Cumhuriyeti Ordularına Mesaj) A.S.D, II, s.331. 
85 (29 Ekim 1938 Atatürk’ün TC. Ordularına Mesajı) A.S.D., II, s.331. 
86 (1 Kasım 1936 Beşinci Dönem İkinci Toplanma Yılını Açarken) TBMM Z.C, V/12, s.4. 
87 A.Afetinan, Medeni Bilgiler, s. 58 
88 (Beşinci Dönem İkinci Toplama Yılını Açarken) TBMM Z:C, V/12, s.4. 
89 (11 Aralık 1924 siyasi Fırkalar Hakkında) A.S.D., III, s.109. 
90 (1 Kasım 1930 Üçüncü Dönem 4. Toplanma Yılını Açarken) A.S.D., I, s.384. 
91 (1 Aralık 1921Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkisini Belirten Kanun Teklifi Münasebeti İle) A.S.D., I, s.234. 
92 (23 Mart 1923 Afyon Karahisar’da Halk İle Konuşma) A.S.D., II, s.160. 
93 ATT ve B, IV, s.580.(29 Ağustos 1927 Seçim Hakkında Beyanname) 
94 (1 Mart 1921 İkinci Toplanma Yılını Açarken), A.S.D., I, s.183. 
95 Nutuk, s.607. 
96 A.T.T ve B, s.532. 
97 (11 Eylül 1924 Bursalılarla Konuşma) A.S.D., II, s.188. 
98 (Ocak 1922 Vakit Gazetesi Başyazarı Ahmet Emin’e Demeç) A.S.D., III, s.49. 
99 (30 Ağustos 1924Dumlupınar’da Konuşma) A.S.D., II, s.186. 
100 (16 Ocak 1923 İstanbul Gazeteleri Temsilcilerine) A.S.D., II, s.63. 
101 (7 Mart 1925 Genç İsyanı Dolayısıyla Orduya ve Memurlara Beyanname) A.T.T ve B., IV, s.563 
102 (24/25 Ekim 1919 Harekat-ı Milliyenin Karakteri) A.S.D., III, s.16. 
103 (2 Eylül 1922 Sulh Şartları, İç ve Dış Siyasi Meseleler) A.S.D., III, s.70. 
104 (25 Ekim 1919 Kuva-yı Milliyenin Vaziyeti) A.S.D., III; s.18. 
105 (2 Ekim.1922, Petit Parisien Muhabirine Bursa’da Verilen Demeç) A.S.D., III, s.71. 
106 (26 Eylül 1922 Chicago Tribun’un İzmir’e Gönderdiği Muhabirine Verilen Demeç) A.S.D., III, s.66. 
107 (25.Aralık 1922 Le Journal Muhabiri Paul Herriot’a Çankaya’da Verilen Beyanat) A.S.D., III, s.79. 
108 Özdeyişleriyle Atatürk, ATASE Yayınları, Ankara, 1981, s. 24. 
109 Atatürkçülük, I, s.110. 
110 (31.01.1923 İzmir’de halk ile konuşma) A.S.D., II, s.92. 
111 (18 Ocak 1923, İzmit’te Halk ile Konuşma) A.S.D., II, s.67. 
112 (01 Aralık 1921 Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkisini Belirten Kanun Münasebeti İle) TBMM) TBMM, ZC., I/XIV, s.430. 
113 Ziya Gökalp, Yeni Hayat Doğru Yol, Ankara, 1976, s.24. 
114 (23 Temmuz 1919, Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum Kongresini Açış Nutku) Mahzar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, I, 
T.T.K, Ankara, 19862; M.Fahrettin Kırzıoğlu, Bütünüyle Erzurum Kongresi, II, Ankara, s. 21. 
115 (27 Eylül 1923 Türkiye’de Cumhuriyet ve Şarklılık, Garplılık Meselesi) A.S.D., III, s. 88 
116 (4 Aralık 1923, İstanbul Halkı ve Cumhuriyet) A.S.D., III, 94 
117 (5 Şubat 1924, İzmir’de Gazetecilerle Konuşma) A.S.D, II, s.171. 
118 (27 Eylül 1923 Türkiye’de Cumhuriyet ve Şarklılık, Garplılık Meselesi), A.S.D., III, s.87-88. 
119 D.DUMOULIN, Atatürk’ten Düşünceler, s.35. 
120 (29 Ekim 1923 Fransız Muhabiri Mavrice Pernot’a Demeç) A.S.D., III, s.90. 
121 (2 Kasım 1922 Petit Parisien Muhabirine Bursa’da Demeç), A.S.D., III; s.70. 
122 (15 Mart 1923, Adana’da Halkla Konuşma), A.S.D., II, s.120. 
123 Atatürkçülük, III. Kitap, s.60. 


***