IRAK VE SURİYE'DEKİ GELİŞMELERİN TÜRKİYE'YE ETKİLERİ BÖLÜM 5
PKK terör örgütü, kuruluşundan itibaren Suriye’nin kuzeyini Orta Doğu’da planladığı bağımsız devletin sınırlarına dâhil etmeyi hedeflemiş, Hafız Esed
iktidarının sağladığı himaye örgütün bu ülkede faaliyet göstermesini sağlamıştır. Örgüt, 1990’lı yıllarda özellikle finansman ve militan elde etmek için
Suriyeli Kürtlere yönelik yoğun bir propaganda yürütmüş, dağ kadrosunun bir kısmını bu bölgedeki çocuk ve gençlerden oluşturmuştur. 1999’da Öcalan’ın
yakalanmasının ardından yapısal değişikliklere giden PKK, 2002’deki 8. Kongresinde teröristbaşının avukatları aracılığıyla gönderdiği talimatlar doğrultusunda Suriye’de örgütlenme kararı almıştır. Örgüt bu kararın ardından 17 Ekim 2003 tarihinde PYD’nin (Parti Yekitiya Demokrat-Demokratik Birlik
Partisi) kuruluşunu ilan etmiş, müteakip günlerde örgüte müzahir medya ile örgütün Türkiye ve Avrupa’daki uzantıları PYD’nin kuruluşuyla ilgili propaganda
amaçlı yayınlar yapmıştır. Bu dönemde Ankara-Şam ilişkilerindeki olumlu gelişmelere rağmen örgüt, Suriye’nin kuzeyindeki faaliyetlerini PYD
adı altında sürdürmeye devam etmiştir.
2003-2006 döneminde terör örgütü içinde PYD’nin Suriye’deki Kürt siyasi partileri karşısında zayıf kaldığı, KONGRA-GEL sisteminin bu bölgede tesis
edilemediği yönünde tartışmalar öne çıkmış ve örgütlenmeye ağırlık verilmesi yönünde kararlar alınmıştır. Örgüt bu doğrultuda 2007’den itibaren PYD’yi,
KCK projesinin Suriye’deki parça örgütlenmesi32 şeklinde yapılandırmaya başlamıştır. PYD, terör örgütünün Türkiye, İran ve Irak’taki diğer uzantıları
gibi “demokratik konfederalizm” olarak takdim ettikleri paradigmayı esas almış ve Suriye’nin kuzeyinde ilk etapta özerklik elde etmeyi hedeflemiştir.
Terör örgütü, 2011’de Arap ayaklanmalarının Suriye’ye sıçramasıyla bu ülkedeki faaliyetlerini artırabileceği bir konjonktür yakalamış, ülkenin kuzeyinde
muhalefete karşı Esed rejimine işbirliği teklifinde bulunmuş ve olumlu cevap almıştır. 2012’de iç savaşın şiddetlenmesiyle Esed rejimi, kuzeyden çekilirken
Suriyeli Kürtlerin muhalefet saflarına katılmasını engellemek ve muhaliflerin etkinliğini sınırlandırmak maksadıyla bu bölgeyi fiilen terör örgütüne
teslim etmiş, daha önce Suriye’ye girişini yasakladığı Salih Müslim’i ülkeye davet etmiştir.
< PYD, 2013’ten itibaren Suriye’nin Kuzeyindeki örgütlenmesini Afrin, Kobani ve Cezire’de Özerk bir yönetime dönüştürmeye, Bölgedeki siyasi ve silahlı varlığını Kurumsallaştırmaya yönelmiştir. >
Esed rejiminin, terör örgütü yöneticilerinden Fehman Hüseyin ve Mustafa Karasu’yla yapılan görüşmelerin ardından örgüte mali destek sözü verdiği basına
yansımış, bu süreçte İdlip, Kobani ve Kamışlı’da örgütün kamp açmasına ve örgüt mensuplarının Irak’tan Suriye’ye geçişine müsaade edilmiştir.33 Örgüt
diğer taraftan Türkiye’de 2013’te başlatılan çözüm sürecindeki çatışmasızlık ortamını Suriye’deki faaliyetlere odaklanmak için kullanmaya, bu ülkedeki
özerklik hedefine ağırlık vermeye başlamıştır. Terör örgütü bu kapsamda Suriye’nin kuzeyindeki silahlı militan varlığını artırmaya öncelik vermiş, ilk
etapta mevcut dağ kadrosunun bir kısmını, daha sonra ise çözüm sürecinde Türkiye’den dağa çıkardığı çocuk ve gençleri Kandil’de kısa bir eğitimin ardından
bu bölgeye sevk etmiştir. Örgüt aynı zamanda Suriye’nin kuzeyindeki özerklik teşebbüsü için Türkiye’de ve uluslararası kamuoyunda “Rojava Devrimi”
sloganıyla propaganda yürütmüş, Esed rejiminin desteğiyle yerleştiği bölgedeki örgütlenmesine halk devrimi kisvesi kazandırmaya çalışmıştır.34
PYD Esed rejiminin sağladığı destekle Suriye’nin kuzeyinde kendi tekelinde hareket edecek bir idari yapı kurmaya çalışmış, bölgedeki Kürt siyasi partilerini
devre dışı bırakmak amacıyla Ulusal Konsey (daha sonra Batı Kürdistan Halk Meclisi) adlı çatı örgütü tesis etmiştir. Ancak PYD bu girişimden sonuç
alamamış, Suriyeli Kürt siyasi partilerin büyük çoğunluğu Barzani’nin öncülüğünde 2011’de kurulan Kürt Ulusal Konseyi’ne katılmayı tercih etmiştir.
PYD, Esed rejiminin devrilme ihtimalini dikkate alarak Temmuz 2012’de imzaladığı Erbil Anlaşması’yla Kürt Ulusal Konseyi’ne katılmışsa
da, bölgede tek taraflı hareket etmeye devam etmiş ve KCK projesi çerçevesindeki nihai bağımsızlık hedefinden vazgeçmemiştir.35
PYD bu süreçte bölgedeki varlığına rakip olarak gördüğü Kürt siyasileri, aşiret liderlerini ve aktivistleri suikastlarla etkisiz hale getirmiş, Esed rejimi
aleyhinde protesto gösterileri düzenleyen Suriyeli Kürtleri şiddet kullanarak bastırmıştır.36
PYD, 2013’ten itibaren Suriye’nin kuzeyindeki örgütlenmesini Afrin, Kobani ve Cezire’de özerk bir yönetime dönüştürmeye, bölgedeki siyasi ve silahlı
varlığını kurumsallaştırmaya yönelmiştir. PYD, Nisan 2014’te bir “siyasi partiler kanunu” çıkardığını ilan etmiş, bu sözde kanunla hedeflediği özerk bölge
dâhilindeki Kürt siyasi partileri sindirebileceği “yasal” zemini oluşturmaya çalışmıştır.37 PYD’nin bölgede özellikle Kürt muhaliflere karşı gerçekleştirdiği
insan hakkı ihlalleri38 ve otoriter bir yönetim tesis etme girişimi, Suriye’de olduğu gibi, bölgedeki diğer Kürtlerde de rahatsızlığa yol açmış, Avrupa,
Irak ve Türkiye’den 115 Kürt aydın Mayıs 2015’te PYD’ye karşı bir bildiri yayımlamıştır. Kürt aydınlar bildiride PYD’nin Suriye’nin kuzeyinde şiddet
kullanarak otoriter bir yapı kurduğunu, Kürt Ulusal Konseyi’ndeki partileri baskı altına almaya ve kendisine muhalif Kürt gazeteci ve yazarları etkisiz
hale getirmeye çalıştığını ifade etmiştir.39
Türkiye’nin ve Kürt aydınların PYD’yle ilgili rahatsızlığına rağmen, IŞİD’in Suriye iç savaşında artan görünürlüğüyle birlikte başta ABD olmak üzere Batılı
devletler bu örgüte yönelik tutum değiştirmeye başlamıştır. PYD, Batılı devletlerin kamuoylarında radikal IŞİD’e karşı savaşan seküler ve işbirliği yapılabilecek bir örgüt olarak öne çıkarılmış, IŞİD’in Kobani saldırısı sonrasında Batı medyasında PYD/YPG hakkında propaganda sayılabilecek ölçüde olumlu
yayınlar yapılmıştır. Kobani çatışmalarında IŞİD’e karşı netice alınmasını mümkün kılan koalisyon güçlerinin hava harekâtı, ÖSO ve Peşmerge’nin desteği
göz ardı edilerek suni biçimde PYD’nin rolü vurgulanmıştır. Batılı medya organlarında örgütün özellikle kadın militanlarının fotoğraflarına yer verilmiş,
“cinsiyet ayrımı yapmayan PYD” imajı oluşturulmuş ve IŞİD’e karşı savaştığına dikkat çekilerek PYD’nin desteklenmesi gerektiği görüşü işlenmiştir.
Bu süreçte bazı Batılı uzmanlar, Türkiye’deki çözüm süreci ve PYD’nin IŞİD karşısındaki mücadelesinden dolayı ABD ve Avrupalı devletlerin PKK’yı
terör örgütü listelerinden çıkarması gerektiğini dile getirmeye başlamıştır.40
PYD ayrıca 2013’ten itibaren yurtdışı temaslarını artırarak muhatap kabul edilmeye çalışmış ve uluslararası destek arayışına girmiştir. PYD lideri Salih
Müslim Nisan 2013’te İsveç’i, aynı yıl içinde Ağustos’ta İran’ı, Aralık ayı içinde de Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti’ni ziyaret etmiş, bu
ziyaretler çerçevesinde Suriye’deki faaliyetlerinin desteklenmesini talep etmiştir.
PYD, Ocak 2015’te Moskova’da Esed rejimi ile muhalefet temsilcileri arasındaki toplantıya katılmıştır. Örgütün muhatap kabul edilme girişimlerden
sınırlı da olsa netice almaya başladığı gözlenmiş, PKK’yı terör örgütü olarak tanıyan Batılı ülkeler de PYD ile ilgili belirgin bir tutum değişikliğine
gitmiştir. Washington, Kobani çatışmaları sırasında Türkiye’nin PYD’ye destek koridoru açmasını talep etmiş, Amerikan Dışişleri Bakanlığı, PKK ile
PYD’nin ayrı gruplar olduğu yönünde açıklamalarda bulunmuştur. 8 Şubat 2015 tarihinde ise PYD’nin iki kadın temsilcisi Fransa Cumhurbaşkanı Hollande
tarafından Elysee Sarayı’nda ağırlanmıştır. Paris tarafından organize ve finanse edilen görüşmede PYD temsilcileri Fransa’dan daha fazla silah ve lojistik
destek talep etmiştir.
SURİYE İÇ SAVAŞINDA DEĞİŞEN DENGELER GENELTESPİTLER
• Suriye iç savaşı, Esed rejimine sağlanan istikrarlı desteğe karşılık muhalefet içindeki bölünmüşlük, Özgür Suriye Ordusu’nun yeterince desteklenmemesi
ve savaşa farklı silahlı grupların müdahil olmasından dolayı sonuçlanamamıştır.
• İç savaşta el-Kaide bağlantılı grupların görünürlüğü arttıkça dünya kamuoyunda rejime karşı savaşan muhalefetin büyük ölçüde radikal gruplardan
oluştuğu yönünde bir algı oluşmuştur.
• Rusya gerek Güvenlik Konseyi’ndeki tutumuyla gerekse silah sağlayarak Esed rejimine verdiği desteği istikrarlı biçimde sürdürmüş, İran ise Devrim
Muhafızları’na bağlı Kudüs Gücü’yle iç savaşa katılmış, ÖSO’ya karşı Hizbullah’ı ve Irak’taki Şii milisleri seferber etmiştir.
• ABD, kitle imha silahlarının kullanılmasını kırmızı çizgi olarak belirlemesine rağmen Esed rejiminin devrilmesine yönelik bir müdahaleye sıcak bakmamış,
Doğu Guta’daki kimyasal saldırının ardından Rusya ile Suriye’deki kimyasal silahların imha edilmesi konusunda anlaşmayı tercih etmiştir.
• II. Cenevre Konferansı’yla birlikte Esed rejimi Batılı ülkeler tarafından yeniden muhatap alınmış, rejimle muhalefet arasında bir uzlaşı hükümetiyle
krizin çözülebileceği yaklaşımı öne çıkmıştır.
• Suriye’de çözüme yönelik gerçek bir değişimden bahsedilmesi için Esed’siz bir Şam yönetiminden ziyade Baas rejiminin devrilmesinin daha sağlıklı bir
sonuç olacağı ifade edilebilir. Baas rejiminin devrilmesi ise Suriye’de devlet otoritesinin tamamen ortadan kaldırılması şeklinde olmamalı, devlet kurumları
ve düzen korunarak bir rejim değişikliği sağlanabilmelidir. Krizin çözüme kavuşturulması sadece bir ailenin iktidardan uzaklaştırılmasına indirgenirse,
bu çözümün ülkedeki totaliter yönetimin el değiştirmesinden başka bir sonuca hizmet etmeyeceği değerlendirilmektedir.
• İç savaştan dolayı Türkiye’ye sığınan Suriyelilerin sayısı gayrı resmi verilere göre 2 milyonu aşmış, ancak uluslararası toplum sığınmacılar meselesinde
kayda değer bir destek sağlamamıştır. Türkiye’deki Suriyeli sığınmacıların hukuki statüsüyle ilgili belirsizlik devam etmekte, Sığınmacılar Barınma, Dil,
Eğitim ve Sağlık alanlarında sorunlarla karşılaşmaktadır.*
• İç savaşın yol açtığı şartlarda, PKK/KCK Esed rejiminin desteğiyle Suriye’nin kuzeyinde PYD örgütlenmesine ağırlık vermiş ve Türkiye’deki çözüm sürecini
istismar ederek Kandil’deki dağ kadrosunun bir bölümünü bu ülkeye kaydırmıştır. Terör örgütü KCK projesi çerçevesinde Suriye’nin kuzeyinde özerk bir yönetim inşa etmeye odaklanmış, Batılı devletler ise IŞİD tehdidiyle birlikte PYD ile ilgili tutum değiştirmeye başlamıştır.
* Türkiye’deki Suriyeli sığınmacılar hakkında ayrıntılı veriler ve değerlendirmeler için bkz. Ek -1: Türkiye’ye Suriyeli Sığınmacı Akını
3. IŞİD’İN YAYILMASI VE GÜÇLENMESİ
< 2007’de ABD liderliğindeki koalisyon kuvvetleri, Irak güvenlik güçleri ve Sahva Gücü’nün operasyonları neticesinde oldukça zayıflayan
Irak el-Kaidesi Anbar ve Diyale’den çekilmiştir. >
IŞİD, ilk defa 1999 yılında Ürdün asıllı Ebu Musab el-Zerkavi liderliğinde “Tevhid ve Cihad” adı altında örgütlenen radikal unsurlardan neşet etmiş, işgalin
ardından Irak’ta faaliyet göstermeye başlamıştır. “Tevhid ve Cihad” adlı örgüt, el-Kaide ile yapılan görüşmelerin ardından Ekim 2004’te Usame Bin
Ladin’e bağlılığını bildirmiş, bu tarihten itibaren “İki Nehir Topraklarındaki el-Kaide” (Kaidet el-Cihad fi Bilad el-Rafideyn) ismini kullanmıştır. IŞİD
unvanının ortaya çıkışına kadar örgüt farklı adlar kullanmışsa da, 2004’te benimsenen bu isme istinaden basında ve ilgili literatürde örgüt kastedilirken
daha çok “Irak el-Kaidesi” ifadesi tercih edilmiştir.
Irak el-Kaidesi, Şii karşıtlığına dayalı söylemler geliştirerek Irak’ta örgütlenmeye başlamış, işgalin ilk yıllarında Şii camilerini ve din adamlarını hedef
alan intihar saldırılarıyla dikkat çekmiştir. Örgüt, işgalle birlikte öne çıkan mezhepsel ayrımı istismar ederek taraftar toplamaya çalışmış, Sünni direnişçi
silahlı gruplara nüfuz etmeyi, bu gruplara dâhil olmayı amaçlamıştır. Zerkavi, bu amaç doğrultusunda örgüt yönetiminde yerli militanlara yer vermeye başlamış,
Iraklı Ebu Abdurrahman’ı yardımcısı olarak atamış41 ve Ocak 2006’da Mücahitler Şura Konseyi adı altında bazı Sünni direnişçi gruplarla birleşme girişiminde bulunmuştur. Irak el-Kaidesi böylece Sünni direnişçi grupların terörle özdeşleştirilmesine yol açarken, Şiilere karşı terör eylemleriyle de ülkedeki
mezhepsel gerilimi tırmandırmış ve 2006-2007 yıllarındaki mezhep eksenli iç savaşı tetiklemiştir.
Irak el-Kaidesi, 2006’ya gelindiğinde Sünni nüfusun yoğun olduğu Anbar, Bağdat, Diyale, Selahaddin ve Musul’da etkili bir aktöre dönüşmüş, farklı
mekânlarda eşzamanlı eylemler gerçekleştirebilen eğitimli militanlardan oluşan hücreler teşkil etmiştir. Bu dönemde ABD, Irak el-Kaidesi’ne yönelik operasyonlara öncelik vermiş ve örgütle mücadele hedefiyle Sünni Arap aşiretlerin Sahva Gücü’nü kurmasına destek olmuştur. Haziran 2006’da ABD güçleri tarafından düzenlenen operasyonda Zerkavi öldürülmüş, ancak Zerkavi’nin öldürülmesi örgütün dağılmasına yol açmamış, Ebu Ömer el-Bağdadi (Hamid Davut el-Zavi) yeni lider olmuştur. Örgüt, Ebu Ömer el-Bağdadi liderliğinde Ekim 2006’dan itibaren “Irak İslam Devleti” ismini kullanmaya başlamış, ilk hükümet kabinesini kurduğunu duyurmuş ve sözde devletin sınırlarının Anbar, Kerkük, Musul, Diyale, Selahaddin, Babil ve Vasıt vilayetlerini kapsadığını beyan etmiştir.42
2007’de ABD liderliğindeki koalisyon kuvvetleri, Irak güvenlik güçleri ve Sahva Gücü’nün operasyonları neticesinde oldukça zayıflayan Irak el-Kaidesi
Anbar ve Diyale’den çekilmiş, 2008’e gelindiğinde örgütün faaliyet alanı Musul’la sınırlı hale gelmiştir. Nitekim örgüt 2009’da sözde devletin başkentini
Musul olarak açıklamış ve bu dönemde Sünni Araplar nezdinde oldukça marjinalleşmiştir. Nisan 2010’da ABD ve Irak güçlerinin, Sisar bölgesinde
Ebu Ömer el-Bağdadi ve örgüt yönetiminde son yıllarda öne çıkan Ebu Hamza el-Muhacir’in kaldıkları eve düzenledikleri operasyonda iki lider de öldürülmüştür.
Mayıs 2010’da Ebu Bekir el-Bağdadi (İbrahim Avad İbrahim el-Bedri el-Sammarrai) örgütün yeni lideri olmuştur.43 2008-2011 yılları arasında neticede
liderlik kadrosu büyük ölçüde etkisiz hale getirilen ve etki alanı daralan örgüt düşük profilli eylemler dışında Irak’ta ciddi bir varlık gösterememiştir.
Irak el-Kaidesi, Amerikan askerlerinin çekilmesini müteakiben 2012-2013 döneminde ise 2004-2006 yıllarında elde ettiği etkinliği yeniden kazanma fırsatı
yakalamıştır. 2012’den itibaren Maliki’nin Sünni karşıtı politikalarının Irak’ta mezhepsel ayrışmayı derinleştirmesi ve Suriye iç savaşının yol açtığı
güç boşluğu örgüte yeniden güçlenebileceği şartları sağlamıştır. Örgüt Irak’ta işgalin ilk yıllarında olduğu gibi Şubat 2012’den itibaren Sünni Araplar adına
Şii karşıtı propagandalara başlamış ve müteakip aylarda güvenlik güçlerine karşı bomba yüklü araçlarla onlarca saldırı gerçekleştirmiştir. Örgüt Temmuz
2012-Temmuz 2013 döneminde Irak’ta gerçekleştirdiği hapishane baskınlarıyla serbest kalmasını sağladığı tecrübeli militanlarını bünyesine dâhil etmiş,
böylece eylem kabiliyetini geliştirmiş ve faaliyet alanını genişletmiştir. Aralık 2012’de Rafi el-İsavi’nin tutuklanmasının ardından başta Anbar olmak üzere
Sünni nüfusun yoğun olduğu bölgelerde başlayan Maliki karşıtı protestolar, örgüte taraftar toplayabileceği bir konjonktür sağlamıştır.44
Irak el-Kaidesi, Ağustos 2012’den itibaren Suriye iç savaşındaki el-Kaide bağlantılı diğer unsurlarla koordinasyon kurmuş, İran destekli Esed rejimine
karşı Iraklı Sünni nüfustan, yakın coğrafyadaki Müslüman ülkelerden ve Batılı devletlerdeki Müslüman nüfustan savaşçı teminine yönelik yoğun
bir propaganda başlatmıştır. Ebu Bekir el-Bağdadi, örgütün faaliyet alanını Suriye’ye genişletmek maksadıyla Nisan 2013’te örgütün ismini “Irak-Şam
İslam Devleti-IŞİD” olarak değiştirmiş, bu ülkedeki el-Kaide irtibatlı el Nusra Cephesi’ne hâkim olmaya çalışmıştır. Suriye iç savaşı ve Irak güvenlik
güçlerinin yetersizliğinden dolayı iki ülke sınırının geçirgen oluşu, örgüte sınırın iki tarafında da hareket edebileceği şartları sağlamış, örgüt Irak’ta silahlı
militan varlığını artırırken Suriye’ye doğru yayılma imkânı elde etmiştir. Irak el-Kaidesi, Suriye’ye doğru yayıldıktan sonra el-Nusra Cephesi’yle birleşme
hususunda el-Kaide’nin merkezi yönetimiyle ters düşmüş, 2013’ten itibaren müstakil hareket etmeye başlamıştır.
IŞİD’in ortaya çıkışı Esed rejiminin Batılı ülkeler nezdindeki imajını nispeten düzeltirken Irak’ta Şii karşıtlığına dayalı söylemlerle hareket etmesi Şii-Sünni
gerilimini tırmandırmıştır. 2014 yılına gelindiğinde yaklaşık 30 bin silahlı militana sahip olduğu tahmin edilen IŞİD, Irak’ta özellikle Sünnilerin yaşadığı
bölgeleri ele geçirmeye teşebbüs etmiş, güvenlik güçleriyle çatışmaya girmiş ve sosyal medyada çarpıcı biçimde sürekli görünür olmaya çalışmıştır. IŞİD,
Irak’ta ötekileştirilen ve Maliki iktidarı döneminde baskıya maruz kalan Sünni Arapların bir kısmının tepkisel desteğini almayı başarmış, başta yakın çevredeki
Müslüman ülkeler olmak üzere yurtdışından binlerce çocuk ve gencin Irak ve Suriye’deki çatışmalara katılmasını sağlamıştır. IŞİD böylece Irak’ta
Sünni Arapların bölünmesine ve siyaseten zayıflamasına yol açmış, Suriye iç savaşında muhalefetin Esed rejimi karşısında zayıflamasına neden olmuş
ve dünya kamuoyunda terörizmin Sünni Müslümanlarla ilişkilendirilmesine yönelik yürütülen propagandaya malzeme oluşturmuştur.45
IŞİD Arapça ve İngilizce Dabık ve el-Şamıh adında iki ayrı aylık dergi çıkarmaktadır. Ayrıca Musul’da ve Rakka’da yayın yapan iki radyo istasyonu bulunmaktadır.
Örgüt bütün açıklamalarını İngilizce, Fransızca, Almanca, İspanyolca, Urduca ve diğer birkaç yabancı dile tercüme ederek yayımlamaktadır.
Propaganda araçlarını iyi kullanan IŞİD, Haziran 2014 tarihinde “Hudutları Aşmak” adını verdiği önemli bir video yayımlamış ve sözde İslam Devleti/Hilafet
Devleti’ni ilan etmiştir. Bu tarihten sonra örgüt, IŞİD yerine “İslam Devleti” ismini kullanmaya başlamıştır. Sözde halifenin ise Ebu Bekir el-Bağdadi
olduğu duyurulmuş, IŞİD lideri Bağdadi 5 Temmuz 2014’de Musul’da Cuma hutbesi vermiştir.
6 CI BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder