II. KÖRFEZ SAVAŞINDAN SONRA IRAK EKONOMİSİ VE IRAK PETROLLERİNİN IRAK EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE GELECEĞİ., BÖLÜM 1

II. KÖRFEZ SAVAŞINDAN SONRA IRAK EKONOMİSİ VE IRAK PETROLLERİNİN IRAK EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE GELECEĞİ., BÖLÜM 1

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ ORTADOĞU ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ ORTADOĞU İKTİSADI ANABİLİM DALI 
Yüksek Lisans Tezi 
CHATEN MAHDİ 
2009 İSTANBUL 


DANIŞMAN YARD. DOÇ. DR. KAMİL USLU 
2009 İSTANBUL 


ÖZET 

II. KÖRFEZ SAVAŞINDAN SONRA IRAK EKONOMİSİ VE IRAK PETROLLERİNİN IRAK EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE GELECEĞİ 


Irak gibi petrol rezervi bakımından zengin olan ülkelerin güvenliği ve istikrarı, uluslararası petrol piyasası açısından önem arz etmektedir. 
Dünyanın %10 rezervi gibi büyük bir miktara sahip olan Irak; dünya ekonomisi, endüstrisi ve kalkınması açılarından çok önemli bir pozisyona sahiptir. 
2003 yılında, Amerika ve müttefikleri bir takım gerekçelerle Irak’ı işgal etmişlerdir. Bu işgalin en büyük nedeni ise, Irak’ın petrol kaynaklanın Batı orijinli şirketlerce değerlendirmesi hedefidir şeklide özetlenebilir. Bu müdahale sonucunda, Irak ve bölgesi, istikrarsızlık ve terör tehlikesi bakımından kritik dönemlerden geçmiştir. Bu çalışmada, İkinci Körfez Savaşından sonraki Irak ekonomisinin durumu, Saddam rejimi öncesi ve sonrası şeklinde ele alınmakla beraber, petrolün Irak ekonomisi içindeki yeri ve geleceği de değerlendirilmeye çalışılmıştır. Irak petrollerinin geleceği; OPEC, ABD ve Müttefikleri, Körfez bölgesinin güvenliği ve Irak Devletinin iç istikrarı açılarından ele alınmaya çalışılmış ve değerlendirilmiştir. 

ÖNSÖZ 

Son zamanlarda petrolünün artan önemiyle beraber, ülkeler açısından da hayati önemi artmıştır. Ülkelerin kalkınması ve gelişmesi, petrol ve petrol türevlerine bağlı bir şekilde gerçekleşmektedir. Böylece, petrol rezervi bakımından zengin olan ülkelerin güvenliği ve istikrarı, uluslararası petrol piyasası açısından önem arz etmektedir. Böyle bir ortamda, dünyanın %10 rezervine sahip Irak gibi bir ülkelerde, dünya ekonomisi ve kalkınması için önemli yere sahiptir. 2003 yılında, Amerika ve müttefikleri bir takım gerekçeyle Irak’ı işgal etmişlerdir. Bu işgalin en büyük nedeni ise, Irak’ın petrol kaynaklanın Batı orijinli şirketlerce değerlendirmesi hedefidir şeklide özetlenebilir. Bu müdahale sonucunda, Irak ve bölge istikrarsızlık ve terör tehlikesi bakımından kritik dönemlerden geçmiştir. Çalışmamız ise, 2003 yılı öncesi ve sonrası, Irak’ın ekonomik yapısının yanı sıra, Irak petrollerinin önemini ve geleceğini ele almak ve değerlendirmek şeklindedir. Bu çalışmayı sonuçlandırmamda görüşleri ile katkıda bulunan değerli hocam Yard. Doç. Dr. Kamil Uslu’ya ve bana maddi ve manevi destekte bulunan Anne ve Babama çok teşekkür eder, çalışmanın tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. 

İstanbul, 2009 Chaten MAHDİ 


İÇİNDEKİLER 

Sayfa No. 
ÖZET…………………………………………………………………………………... i 
ABSTRACT…………………………………………………………………………... ii 
ÖNSÖZ………………………………………………………………………………… iii 
İÇİNDEKİLER …………………………………………………………………. vi 
TABLO LİSTESİ……………………………………………………………………… vii 
GRAFİK LİSTESİ ……………………………………………………………………. viii 
HARİTA LİSTESİ………………………………………………………………….… ix 
KISALTMALAR LİSTESİ…………………………………………………………… x 
GİRİŞ…………………………………………………………………………………… 1 

BİRİNCİ BÖLÜM 

II. KÖRFEZ SAVAŞI ÖNCESİ IRAK TARİHİ VE EKONOMİK YAPISI 
1. 1916-1958 IRAK’IN KRALLIK DÖNEMİ VE IRAK’IN GENEL TARİHİ…. 3 
1.1. Sykes-Picot (1916 ) Anlaşması. ……………………………………… 4 
1.2. Mandater Statü ve Irak Yönetimi. ……………………………………. 10 
1.3. Irak’ta Krallık Dönemi. ………………………………………………. 12 
1.4. Bağdat Paktı. …………………………………………………………. 14 

2. 1958 – 1968 IRAK’TA DARBELER DÖNEMİ VE BAAS REJİMİ…...…… 15 

2.1. Krallık Yönetimin Sonu ve General Abdülkerim Kasım: Darbesi. …… 15 
2.2 . Abdulselam Arif Dönemi. …………………………………………….. 16 
2.3 . Abdulrahman Arif Dönemi. …………………………………………… 17 
2.4 . 1968 – 1991 Baas Rejimi Ve I. Körfez Savaşı………………………… 17 
2.5. Saddam Hüseyin ve Irak – İran Savaşı. ………………………………. 18 
2.5.1. Saddam Hüseyni’nin Yönetime Gelişi ve Irak. ………………. 18 
2.5.2. Irak-İran Savaşı. ………………………………………………. 19 
2.6. Irak – İran Savaşı Sonu Ve Kuveyt’in İşgali. ………………………… 22 

3. BİRİNCİ KÖRFEZ SAVAŞI VE SONUÇLARI…………………………….. 23 

3.1. I. Körfez Savaşının Doğurduğu Yeni Koşullar. ……………………… 23 
3.2. BM. Yaptırımları ve Irak’ın Kitle İmha Silahları. ………………….… 24 
3.3. Çekiç Gücü ve Keşif Gücü. …………………………………………... 24 
3.4. Irak’ın Kitle İmha Silahları ve Savaş Hazırlığı. ……………………… 27 

4. II KÖRFEZ SAVAŞINDAN ÖNCE IRAK’IN EKONOMİK YAPISI……. 27 

4.1. Krallık Dönemi Ekonomik Yapı. ……………………………………… 28 
4.2. Cumhuriyet Dönemi Ekonomik Yapı. ………………………………… 29 
4.3. Irak-İran Savaşı Dönemi Irak Ekonomisi. ………………………….…. 30 
4.4. Ekonomik Yaptırımlar ve I. Körfez Savaşı …………………………… 31 

İKİNCİ BÖLÜM 

II. KÖRFEZ SAVAŞINDAN SONRA IRAK EKONOMİSİ 

1. BAAS YÖNETİMİNDEN KALIN EKONOMİ………………………………… 33 
1.1. Milli Gelir ve Üretim. …………………………………………………… 35 
1.2. Dış Ticaret yapısı. …………………………………………………… 42 
1.3. Para Politikaları…………………………………………………………... 43 
1.4. Borçlar. ………………………………………………………………….. 44 
1.5. Fiyatlar. …………………………………………………………………... 48 

2. TEMEL İKTİSADI SEKTÖRLER. ……………………………………………. 50 

2.1. Tarım ve Hayvancılık……………………………………………………. 50 
2.2. Sanayi …………………………………………………………………… 53 
2.3. Petrol…………………………………………………………………….. 58 
2.4. Bankacılık……………………………………………………………….. 61 

3. BAAS DÖNEMİ SONRASI IRAK EKONOMİSİ…………………………….. 63 

3.1. Milli Gelir ve Üretim…………………………………………………….. 63 
3.2. Dış Ticaret Yapısı……………………………………………………….. 66 
3.3. Para Politikaları…………………………………………………………. 67 
3.4. Fiyatlar………………………………………………………………….. 67 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

II. KÖRFEZ SAVAŞINDAN SONRA IRAK PETROLLERİ VE GELECEĞİ 

1. II. KÖRFEZ SAVAŞI ÖNCESİ IRAK PETROLLERİNİN 

GENEL DEĞERLENDİRMESİ……………………………………………….. 69 

1.1. II. Körfez Savaşı Öncesi Irak Petrollerin Genel Değerlendirmesi…….….. 69 
1.2. Irak Petrol Rezervi Ve Ham Petrol Üretimi…….……………………….. 70 
1.3. Irak’ın Petrol Rafinerileri…………………………………………… 72 
1.4. Irak’ın Petrol Taşıma Kapasitesi……………………………………… 73 
1.5. Irak Ve OPEC’in Kuruluşu…………………………………….……… 74 

2. II. KÖRFEZ SAVAŞI SONRASI IRAK PETROLLERİNİN GENEL DEĞELENDİRMESİ…….. 76 

2.1. II. Körfez Savaşından Sonra Irak Petrollerin Genel Değerlendirmesi….. 76 
2.2. Petrolün Silah Olarak Kullanılması…………………………………….. 78 
2.3. Irak Petrolünün Bölge Açısından Önemi……………………………….. 80 

3. IRAK PETROLLERİNİN GELECEĞİ…… ………………………….……… 82 

3.1. OPEC Yönünden ……………………………………………………… 82 
3.2. ABD ve Müttefikleri Yönünden ……………………………………..... 83 
3.3. Körfez Bölgesinin Güvenliği Yönünden ……………………………… 85 
3.4. Irak içi İstikrar Yönünden …………………………………………….. 85 

SONUÇ………………………………………………………………..………….. 87 
KAYNAKÇA……………………………………………………………….…… 90 


TABLO LİSTESİ 

Tablo 1 Sektörler İtibariyle Reel GSYİH (%) ………………………… 33 
Tablo 2 Irak’ın Temel Ekonomik Göstergeler………………………… 34 
Tablo 3 Tahmini Olarak 2004-2010Yılları Irak Dış Borç 
Stoku (Milyar Amerikan oları)...……………………………………………… 44 
Tablo 4 Alınacak Miktara Göre Irak’ın Borcu………………………… 47 
Tablo 5 2003-2009 Yıllları Arasında Irak’ın Reel GSYİH Büyüme Oranı…. 64 
Tablo 6 Irak’ta Sektöre Göre GSYİH (%) Payı………………..………. 66 
Tablo 7 Irak’ın Petrol Çıkarma, Rafineri ve Taşıma Kapasitesi… 73 

GRAFİK LİSTESİ 

Grafik 1 Brüt Sermaye Bilgisi (1980-200)……………………..................…………….. 36 
Grafik 2 Irak Dinarının Değiş Tokuş Oran……………………..................…………….. 37 
Grafik 3 1968-2001 Yılları arasında Irak’ın Kişi Başına Düşen GSYİH………… 40 
Grafik 4 Tüketici Fiyatlar Endeksi……………………………………......................…….. 48 
Grafik 5 Haziran 2005 ile Eylül 2008 Yılları Arasında Şiddet Göstergeleri… 65 
Grafik 6 Irak’ın Petrol Üretimi ve Kaynak Kapasitesi……………………............… 71 
Grafik 7 1980 – 2007 Yılları arasında Irak’ın Petrol Üretimi ve Tüketimi... 77 

HARİTA LİSTESİ 

Harita 1 1916 Sykes Picot Anlaşması …………………………………….... 8 
Harita 2 Cezayir Anlaşmasına göre Şattülarap Sınırı……………………….. 21 
Harita 3 Uçuşa Yasak Bölgeler …………………………………………….. 25 
Harita 4 Irak’taki Ekonomik Faaliyetler…………………………………….. 52 
Harita 5 Irak’taki Fabrikalar ……………………………………………..… 57 
Harita 6 Irak’ın Petrol Endüstrisi…………………………………………… 59 


KISALTMALAR LİSTESİ 

a.g.e. Adı geçen Eser 
a.g.m. Adı Geçen makale 
a.g.r. Adı Geçen Rapor 
ABD Amerika Birleşik Devletleri 
BM Birleşmiş Milletler 
CBI Irak Merkez Bankası 
DB Dünya Bankası 
EPCA Avrupa Ödemeler Danışmanlığı 
GSMH Gayri Safi Milli Hasıla 
GSYİH Gayri Safi Yurt İçi Hasıla 
IAEA Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı 
IMF Uluslararası Para fonu 
KDP Kürdistan Demokrat Partisi 
KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler 
MOU Mutabakat Anlayışı 
mv/g Milyon Varil/Günlük 
NATO Kuzey Atlantik Anlaşması Teşkilatı 
NID Yeni Irak Dinarı 
OFFP Birleşmiş Milletler Petrole Karşı Gıda Programı 
OPEC Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği 
RCC Devrim Komuta Konserlik Başkanlığı 
SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 
UNCC Birleşmiş Milletler Konferans Merkezi 
UNMOVİC Birleşmiş Milletler Silah Denetleme Komisyonu 
UNSCOM Birleşmiş Milletler Özel Komisyonu 
USGS Birleşik Devletler Jeoloji Etütler 

GİRİŞ 

Arap bölgesi, XVI. yüz yılın başlarında Osmanlı yönetimine katılmış, 1916’da İngiliz–Fransız (Sykes-Picot) gizli anlaşması gereği Osmanlı toprakları parçalanmış ve suni devletçikler oluşturulmuştur. Osmanlı İmparatorluğu; fiili olarak 1917, hukuki olarak ise 1920 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Adı geçen gizli anlaşma gereği, Irak ortaya çıkmış ve İngiliz Mandater yönetimine geçmiştir. Bu süreç II. Dünya Savaşı sonuna kadar da devam etmiştir. Irak da Osmanlı yönetimine karşı, İngilizlerin desteğiyle öne çıkarılan Mekke şerifi Hüseyin’e dönemin İngiliz hükümeti tarafından bütün bölge yönetimi vaat edilmiş, vaadin gerçekleşmemesi üzerine Mekke şerifi Hüseyin’e sus payı olarak büyük oğlu Faysal’ın Suriye’ye kral olması istenmiştir. Suriyelilerin ve Fransızların Faysalı istememeleri üzerine, İngilizler Irak’a Faysal’ı kral 
ilan etmişlerdir. Bu dönemde oldukça karışık ve istikrarsız bir yapıya sahip olan Irak, ahali ayaklanmaları ve çatışmalar yaşamıştır. Sonucunda halk ile yönetim arasında dini, etnik ve kültürel alanlarda uçurumlar oluşturulmuştur. 

Irak’taki olumsuz ve stratejik yapı bu şekilde çatışmalarla bütünleşmiştir. Bunun neticesinde sıkça oluşan ihtilaller ile Kral Faysal’ın öldürülmesi bunların bir 
neticesi sayılabilir. 

Irak’ın sürüp giden ihtilaller ve istikrarsızlıklar dönemi, 1970’lerde Saddam Hüseyin’in Irak’ın ‘İhtilal Komuta Konseyi’ başına gelmesiyle, Irak da yeni bir oluşum ve bir dönüşüm dönemine neden olmuştur. Baskıcı dönemi sürdüren Saddam rejimi I. ve II. Körfez Harekâtlarının yapılmasına neden olmuştur. II. Körfez Savaşı’nın bitmesinden bugüne kadar, Irak’ta gerek yönetim gerekse halk arasında bir uyum sağlanamamıştır. Ekonomik yönden Irak’ın en büyük geliri olan petrol gelirlerinin paylaşımı sorunu, yeni bir istikrarsız dönemi beraberinde getirmiştir. 

Çalışmamızın amacı; II. Körfez Savaşı sonrası Irak’ın işgali ile ekonomik yapıyı ve ekonomideki petrol gelirinin rolünü, petrolün Irak kalkınmasındaki etkisini 
araştırmaktır. Çalışmamızda önemli bir sınırlama olan 36. paralelin kuzeyi, yani oluşturulmaya çalışılan Kürt Bölgesi, kapsam dışında bırakılmıştır. 

Çalışmamız bu amaç doğrultusunda, üç ana bölümden oluşmaktadır. Çalışmamızın birinci bölümünde; II. Körfez Savaşı öncesi, Irak’ın tarihi ve ekonomik yapısı incelenmektedir. Bu incelemede, 1916-1958 yılları arasındaki Irak’ın Krallık döneminin genel tarihi ele alınmış, özellikle 1916’da ‘Sykes-Picot’ gizli anlaşması ve İngiliz mandater yönetimi özel bir önem taşımaktadır. Gizli anlaşmanın (Sykes-picot) önemli olduğu kanısıyla maddeleri ayrıntılı olarak verilmiştir. Tarihi dönem içerisinde, 1958–1968 yılları arası darbeler dönemi ve Baas rejimi ele alınmış, I. Körfez Savaşı ve II. Körfez Savaşı öncesinde Irak’ın ekonomik yapısına değinilmiştir. 

Çalışmamızın ikinci bölümünde; II. Körfez Savaşı’ndan sonraki Irak ekonomisi incelenmiştir. Burada Baas rejimindeki ekonomik yapı ile Baas dönemi 
sonrası Irak’ın ekonomik yapısı karşılıklı olarak verilerek, Irak’ın ekonomik yapısı hakkında bilgiler sunulmaya çalışılmıştır. 

Çalışmamızın üçüncü ve son bölümünde ise; II. Körfez Savaşı’ndan sonra, Irak petrollerinin geleceği incelenmiştir. İncelemede II. Körfez Savaşı öncesi petrol 
gelirleriyle, sonrası petrol gelirlerinin değerlendirilmesi ve Irak petrollerin geleceği üzerinde bilgiler verilmiştir. Burada, OPEC, ABD ve müttefiklerin, Körfez Bölgesi güvenliği yönünden bilgileri incelenerek verilmeye çalışılmıştır. 

Çalışmamızda uyguladığımız araştırma metodu konu ile ilgili literatür taraması şeklinde olmuştur. Bunlar; Kitaplar, Bültenler, Raporlar, Bilimsel Tezler, güvenilir internet kaynakları ve değerlendirmeler olarak sıralanmıştır. 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR

***