TARİHÎ SÜREÇ İÇİNDE VE GÜNÜMÜZDE ORTA DOĞUNUN ÖNEMİ BÖLÜM 4

 TARİHÎ SÜREÇ İÇİNDE VE GÜNÜMÜZDE ORTA DOĞUNUN ÖNEMİ BÖLÜM 4

3. Su 

Orta Doğu su yoksulu bir bölgedir.70 Mevcut kaynaklar, nüfus artışı, kentleşme, sanayileşme, çöldeki çorak arazilerin tarıma açılması ve 
bilinçsizce yapılan sulama yüzünden hızla daralmaktadır.71 

Orta Doğu’da yıllık toplam yağışın %80’i buharlaşarak kaybolmaktadır. Dünya Bankasına göre su arzının en pahalı olduğu yer Orta Doğu’dur. Yer 
altı kaynaklarının uzun süre kullanımdan dolayı tükenmeye yüz tutmasının bölgedeki birçok ülkeyi yakın gelecekte su yoksulu ülkeler safına sokacağı 
hesap edilmektedir.72 

Orta Doğu’da su sorunu, çok karmaşık bir yapı arz etmektedir. Taraflar uzlaşmaz görünen tutum ve tavırlar takınmakta ve çözümsüz davranışlar sergilemekte dirler. Çatışma olasılığı her zaman yakın bir seçenek gibi görülmekte ve değişik çevrelerce bu durumdan sıkça söz edilmektedir.73 
Bu konu salt teknik ve ekonomik olmayıp aynı zamanda siyasi bir anlam taşımaktadır. Buna bir de hızlı nüfus artışı eklendiğinde, zamanın gittikçe daraldığını anlamak kolaydır. Doğu ERGİL, Körfez Bunalımı adlı kitabında şu açıklamayı yapmaktadır: “Su ve nüfus Orta Doğu’nun ateş ve barutudur. Zaman ise bu bombanın fitilidir. Orta Doğu da fitil giderek kısalmaktadır.”74 

Ayrıca Orta Doğu’da tahıl üretimi hızla azalmaktadır. Ekim yapılabilen arazi (arazi sınıflandırması verimli olarak yapılmadığından) sayısı çok düşüktür. Sulama bilimsel yöntemlerle yapılmadığından aşırı tuzlanma ile karşılaşılmakta ve toprak verimsizleşmektedir.75 



D. Orta Doğu’nun Önemi (Çizelge-176) 

1. Ham Madde Paylaşımı 

Dünya enerji üretim ve tüketimine ait değerlere göre dünya nüfusunun yaklaşık %15’ine sahip gelişmiş ülkeler, dünya petrolünün %59’nu, doğal gazın da %74’nü tüketmektedirler. Nüfusun %15’ine sahip bu gelişmiş ve güçlü ülkeler, tüketimde %70 oranında ortalama paya sahipken rezervleri ise %11’i civarındadır. Enerji açıkları giderek artmaktadır. Bu ülkelerin hayati çıkarları, enerji kaynaklarında odaklanmaktadır. Bu nedenle öncelikle dünya nüfusunun %75’i, dünya GSHM'sinin %60’ı, dünya enerji kaynaklarının %75'ine sahip Avrasya coğrafyasındaki bir kısım ülkeler ve bölgeler için klasik anlamdaki askerî tehdit devam edecektir demektir.77 

2. Değerlendirme 

Dünya petrol rezervlerinin %65’inin sahip olan bölge ayrıca en önemli su yollarından olan Süveyş Kanalı, Atlantik ve Karadeniz’den gelen ticaret 
yollarını, Akdeniz üzerinden Hint ve Pasifik Okyanuslarına bağlar. Bu deniz yolu Bulgaristan, Romanya, Ukrayna, Rusya ve Gürcistan’ı Akdeniz üzerinden dünya denizlerine bağlayan tek çıkış yoludur. Türk Boğazları Karadeniz’e ulaştığı Asya ve Doğu Avrupa iç kısımlarını, Kafkasya’yı dünya limanlarına bağlar. Hürmüz Boğazı bölgeden geçen tüm dünya deniz yollarını, Basra Körfezi üzerinden bölge ülkelerine ve dünyanın en zengin petrol rezervlerine bağlar. Orta Doğu’yu hedef hâline getiren stratejik olgu ise: 


a. Üç kıtayı birleştiren karayollarının düğüm noktası oluşu, 

b. Avrupa, Asya ve Afrika’ya uzanan demir yollarının Orta Doğu’dan geçmesi, 

c. Bütün güç merkezlerini ilgilendiren su yolu ve geçitlerin Orta Doğu’dan kontrol edilebilmesi, 

ç. Üç kıtayı birleştiren hava yolları üzerinde bulunması, 

d. En önemli stratejik ham madde olan dünya petrol rezervlerinin %65’inin ve doğal gazın (53-83 trilyon küpünün) bu bölgede olması, 

e. Petrol ve doğal gaz akışının en kısa yollardan boru hatları ile bu bölgeden sağlanması, 

f. Tarihin en önemli zengin kültür hazinelerine sahip olma özelliği ile yarattığı turizm potansiyeli, 

g. Tek Tanrılı üç büyük dinin bu bölgede çıkıp yayılması ve merkezlerinin Orta Doğu’da bulunması.78 şeklinde tanımlanabilir. 

Böylece, Orta Doğu dünya adasının güç merkezi olup, Orta Doğu’ya hâkim olanın dünya adasını kontrol edeceğinin ve bunu yapan gücün de 
bütün dünyayı kontrol edebileceğinin ileri sürülmesine neden olmuştur. Yakın çağda ve günümüzde, dünya hegemonik güçlerinin bölgeye olan ilgisi 
Körfez Harekâtı ve hâlen ABD ve İngiltere’nin bölgedeki fiili işgali ile İsrail’in saldırgan politikalarının yukarıdaki gerekçelere dayandığı değerlendirilmektedir. 

Sonuç 

Günümüzün Orta Doğu’su; Avrupa, Asya ve Afrika gibi üç büyük kıtayı birleştiren konumu, coğrafya bütünlüğü, tarihsel yakınlığı ve süper güçlerin 
çatışma alanı olması nedeniyle aşağıdaki tanımlamaya büyük oranda uyar. Orta Doğu’da, sömürgeci ve egemen güçler, tarihin akışı içerisinde buradaki 
tüm farklılıkları kaşıyarak kendi emperyalist sınırlarını çizmeye ve kabul ettirmeye çalışmışlardır. Belirli yerlerde sınır bölgeleri oluşturarak çatışma 
tohumlarını ekmiş ve yaşatmışlardır.79 Bundan en çok zarar görenlerin başında Türkler olmak üzere Araplar, Persler, Yahudiler, Ermeniler ve 
Kürtler gelmektedir.80 

Orta Doğu’nun jeopolitiği için kısaca şu sonuca varabiliriz; bölgede yer alan Arap devletleri, siyasal coğrafyalarının kendilerine sunduğu en önemli 
doğal kaynak olan petrole karşın, Nil deltası ile Fırat deltasının durağanlık ve sığlığından kurtulamamışlardır. Arap devletlerinin izlediği nüfus politikası da 
(İran-Irak savaşı öncesi örnek olarak verilebilir.) jeopolitik güç olarak bir anlam taşımamaktadır.81 Aksine bu nüfusun, eğitim, sağlık vb. konularda 
tersine gelişme doğurduğu bilinmektedir. Örneğin, yaklaşık sekiz yüz bin kişilik Irak ordusu, Çöl Fırtınası Operasyonu’nda ileri teknoloji ile dize 
getirilmiştir.82 

Oysa başta İsrail ve Türkiye siyasal coğrafyalarını vasıflı insan nüfusu, teknoloji ve sanayi yanında toplumsal, siyasi ve psikolojik öğelerle 
geliştirmek zorunda olduklarının bilincinde olarak yollarına devam etmektedirler. Öte yandan İran’ın son yıllarda gerek klasik silahlar ve 
gerekse nükleer çalışmalarında geldiği nokta dikkat çekicidir; bununla beraber Şii mezhebinin dinamiklerinden faydalanma ve rejimini ihraç etme 
stratejisini de kullanarak bölgesel bir güç olma hedefini zorlamaktadır. İran’ın hâlen gelişmiş ülkelerle sürtüşmesi sürerken bildiğimiz gibi bu ülkeye yönelik 
ABD ve İsrail tehditleri de devam etmektedir. 

2003’ün Mart ve Mayısında ABD ve İngiltere’nin tüm dünyanın muhalefetine, Fransa, Almanya ve Çin’in açıkça karşı çıkmasına rağmen 
1991 Birinci Körfez Savaşı’nda yarım bıraktıkları Irak konusunu tamamlamak için bu devleti işgal etmelerine dünya tanık oldu. Stratejisyenlerin bir süre 
dayanacağına ihtimal verdikleri Irak Ordusu ve özellikle Devrim Muhafızları, bir haftada işgalcilerin çizmelerine ülkelerini bırakarak her kesimi yanılttılar. 
Yanılgı bununla da kalmadı; tam bir teslimiyet olarak düşünülen Irak işgaline karşı mücadele üç yıldır yeraltına çekilerek (Kürt ve Şiilere rağmen) direnişini 
şiddetle devam ettirmektedir. Gelinen nokta ise hızla iç savaşa doğru sürüklenen ve parçalanması kaçınılmaz görünen bir ülkeden başka bir şey 
değildir. 

Orta Doğu’da mevcut olan kaynakların bölge halkları tarafından adil paylaşımı ile bölge ülkelerinin GSMH’ları mukayese edildiğinde meydana 
gelen veya gelecek sorunları görmek olasıdır. Bu tespite rağmen asıl sorun bu değildir. Yukarıda oranlarını verdiğimiz nüfus ve kaynak kullanımı açık 
olarak göstermektedir ki dünya devleri ve özellikle rakipsiz süper güç ABD, aslan payını alma gayretlerini devam ettirecek ve cebri gücünü daha fazla 
kullanmaktan geri durmayacaktır. Devlet ricalinin de sık sık gündeme taşıdığı gibi Türkiye bir bölge ülkesidir ve bu şansız coğrafyada meydana gelen 
hiçbir olaya duyarsız kalamayacaktır. Son 40 yıllık Cumhuriyet tarihinde, ilgisiz ve tarafsız kalınan Orta Doğu olaylarında veya devletin ali menfaatleri 
doğrultusunda yapılan ve tartışmaya açık tercihlerin doğurduğu sonuçlardan kaçınmak mümkün olmamıştır. 

Sonuç olarak NATO üyesi ve AB adayı konumundaki Türkiye’nin yıllardır Batı aleminin bir parçası olma gayretlerine rağmen Batı’nın 
Oryantalist bakış politikasının neresinde olduğu şüphe götürür bir realiteye dayanmıştır. Edward Said Oryantalizm Doktrinini, sosyolojik bir kuram veya 
bilimsel bir yaklaşım olarak görmez, yazara göre: “Oryanlatizm; coğrafi bir ayrım değildir, bir seri çıkarlar toplamı ve İngiltere ile Fransa’nın Doğu’ya 
karşı özel bir ortaklığıdır.”83 şeklindeki yorumu oldukça manidardır. Yıllarca Doğu Bloğu’na karşı Yeşil Kuşak olarak organize edilen ülkeler, komünizm 
tehlikesinin bertaraf edilmesinden sonra, ABD tarafından parçalanama riski ile karşı karşıya bırakılmışlardır. Doğu Bloğu’nun söndürülmesinin perde 
arkası ise bölge kaynaklarının Anglo-Saksonlar tarafından tüketilme amacına matuf bir hedef olarak yorumlanmaktadır. 

ABD’nin Büyük Orta Doğu projesini ve İsrail’in bölge ile ilgili hesaplarını zaman gösterecektir. Global dünyanın güç merkezlerinin 
mücadelesi Orta Doğu’da sürmekte ve yakın gelecekte de bu mücadelenin devam edeceği değerlendirilmektedir. 

İnsanlık ve medeniyet tarihinin en önemli dönemini yaşadığı Orta Doğu, saydığımız veya sayamadığımız nedenlerle sorun sahası olamaya 
devam edecek ve dünyanın kaderi belki de bu bölge nedeniyle değişecektir. 

Saygılarımla arz ederim. 


DİPNOTLAR;


1 Ali Rıza Şeyh Attar; Kürtler Bölgesel ve Bölge Dışı Güçler, Anka Yay., 2002, İstanbul, s.13. 
2 Mesut Elibüyük; Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Orta Doğu’nun Coğrafi bakımdan adı, yeri, önemi makalesi, Fırat Üniversitesi Yay., Sayı 1, 2003, Elazığ, s. 129. 
3 Gamze Güngörmüş; Orta Doğu’nun Yeni Sınırları konulu maklesi, s. 1, 
“http:// www.ceterisparibus. net/ dunya/ makaleler. htm.” 
4 Mesut Elibüyük; Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Orta Doğu’nun Coğrafi bakımdan adı, yeri, önemi makalesi, Fırat Üniversitesi Yay., Sayı 1, 2003, Elazığ, s. 130. 
5 Yaşar Ertürk; Batı Anadolu’nun Ege’ye Uzantısı Olan (Ege Denizi)’ne Ada, Adacık ve Kayalıklar, Kırıkkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000, s. 37. 
6 Louis Frederic; Medeniyet Tarihi, Çev: Vahdet Gültekin, C. 1, İstanbul, 1974, s. 33-50. 
7 a.g.e; s. 8-10. 
8 Jim Marrs; Gizli Dünya İmparatorluğu, Dünyayı Yöneten Gizli Güçler, The Underground Bestseller, (Çev:Selim Yeniçeri), Truva Yay., İstanbul, 2005, s. 389. 
9 Pave Dolukhanov, Eski Orta Doğu’da Çevre ve Etnik Yapı, Çev: Suavi Aydın, İmge Kitapevi, Ankara, 1998, s. 398-402. 
10 Muzaffer Erendil; Çağdaş Orta Doğu Olayları, Gnkur.Yay., Ankara, 1992, s. 9. 
11 a.g.e.; s. 10. 
12 H.G. Wells; Kısa Dünya Tarihi, Çev: Ziya İhsan, Varlık Yay., 1972, İstanbul, s. 86-87. 
13 Erendil; s. 10. 
14 Elibüyük; s. 137. 
15 a.g.m.; s. 137. 
16 Bernard Lewis; Orta Doğu Hristiyanlığın Doğuşundan Günümüze Orta Doğu’nun 2000 Yıllıık Tarihi, Sabah Yay., İstanbul 1995, s. 17. 
17 Cevdet Eroğlu; İsrail’in Beka Stratejisi ve Kürtler, Sayfa Yay., İstanbul, 2003, s. 8-9. “Karen Armstrong, Holy War; s. 336. Francesco Gabrieli; Arab Historians of Crusades, Hallahmi, 
Original Sins, s. 217. 
18 J. C. Hurewitz; Orta Doğu Siyaseti Askerî Boyutları, Gnkur.Yay.,Ankara, 1980, s. 13 “Hurewitz’in Arabistan ve Fas’ta Alevi olarak tanımladığı 
Krallık ve Devletin Vahabiler olması gerekmektedir. Çünkü Alevilik ve Bektaşilik Anadolu’ya ait bir kültürdür.” 
19 Emine Çaykara; Tarihçilerin Kutbu “Halil İnancık Kitabı”, İş Bankası Yay., 2005, İstanbul, s. 226. 
20 Armaoğlu; XX. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, İş Bankası Kültür Yay., 1983, Ankara, s. 31. 
21 Noam Chomsky; Dünyanın Düzeni: Eskisi Yenisi, Çev: Ali Çakıroğlu-Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul, 2000, s. 420-421. 
Ceyhun Demirkollu; Barış Sürecinde İsrail, Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002, s. 4. 
22 Noam Chomsky; Terör Ne? Terörist Kim? Avrupa Asya ve Orta Doğu, Noam Chomsky Önsözüyle, C. 1, Ütopya Yayınevi, Ankara, 1999, s. 254-262. 
Demirkollu; s. 4 alınmıştır. 
23 Jacq Chrıstian; Hiram ve Usta Süleyman Peygamber; Çev: Z. Zühre İlkgelen, Arıon Yayınevi, İstanbul, 2000, s. 49. 
24 Celal Tevfik Karasapan; Filistin ve Şark-ül-ürdün, C. 1, İstanbul, 1942, s. 81. 
25 “Temporary International Presence in the City of Hebron; nu: 1, October 99, s. 1-3”. Demirkollu; s. 4 alınmıştır. 
26 Pavel Dolukhanov; Eski Orta Doğu’da Çevre ve Etnik Yapı, Çev: Suavi Aydın, İmge Kitabevi, Ankara, 1998, s. 66. 
27 Dolukhanov; s. 75. 
28 Terence Prittie; Israel (Miracle In The Desert), Frederic A. Praeger, Inc, New York, s. 19-25. Demirkol; s. 8. 
29 Bernard Lewi; Orta Doğu’nun Çoklu Kimliği, Çev: Mehmet Harmancı, Sabah Yayınları, İstanbul, 1995, s. 17–21. 
30 Demirkollu; s. 9 
31 Malcom Dando; Savaşın Yeni Şekli, Öldürücü Olmayan Silahları Gündeme Yerleşmesi, Washinton, 2001, s.20-28. Demirkollu; s. 10 alınmıştır. 
32 Marisol Touraine; Altüst Olan Dünya 21. Yüzyılın Jeopolitiği, Çev: Turhan Ilgaz, Ümit Yayıncılık, Ankara,1997, s. 356. Demirkollu; s. 10, alınmıştır. 
33 Qystein Noreng; Petrol ve İslam, Çev: Dilek Başak, Sabah Kitapları, 1998, İstanbul: s. 59. Demirkollu; s. 10, alınmıştır. 
34 Soli Özel; 26 Ekim 2006 Sabah Gazetesi, s. 18. 
35 Gamze Güngörmüş; Orta Doğu’nun Yeni Sınırları konulu makalesi, s. 3, 
( http:// www. tusiad.org/ yayin/ gorus/ 55/ 6. pdf ). 
36 Mustafa ÖZTÜRK; Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Orta Doğu Kavram-jeopolitik ve Sosyoekonomik durum makalesi, Fırat Üniversitesi Yay., 
Sayı1, 2003, Elazığ, s. 261. 
37 Ze’evi Dror; Kudüs XVII. yüzyılda bir Osmanlı Sancağında Toplum ve Ekonomi, Çev: Serpil Çağlayan, Numune Matbaacılık, İstanbul, 2000, s. 170-171. 
38 Halil İnalcık – Erol Manisalı; Türkler ve Balkanlar, OBİV Yay., Der: İsmail Soysal, İstanbul, 1993, s. 9-27. 
39 Hasan Berke Dilan; Atatürk Dönemi Türkiye’nin Dış Politikası, Alfa Yay., İstanbul, 1996, s. 34- 41. 
40“ Alain Gresh and Dominiqua Vidal; Orta Doğu, (Çev. Hamdi Türe), 1991, İstanbul, Alan Yay., Gamze Güngörmüş; Orta Doğu’nun Yeni Sınırları konulu makalesi, s. 4, 
(http://www.tusiad.org/yayin/gorus/55/6.pdf) alınmıştır. 
41 Nıcol M. Donald; Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, Çev: Bilge Umar, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih, Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999, s. 18-19. 
42 Rodrigue Aron; Türkiye Yahudilerinin Batılılaşması, Çev: İbrahim Yıldız, Ayraç Yayınevi, Ankara, 1997, s. 42-43. 
43 Gerald Messadie; Musa Ulus Yaratan Peygamber, Çev: Devrim Gülseren, Doğan Kitapçılık, 4. Baskı, İstanbul, 1999, s. 358-359. 
44 Arthur Koestler; On Üçünçü Kabile, Çev: Belkıs Çorakçı, Say Yayınları, İstanbul,1999, s. 69. Demirkollu; s. 10. 
45 İsmail Özçelik; Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknikler, 1993, Ankara, s. 11. 
46 Bernard Lewis; Orta Şarkın Tarihi Hüviyeti, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII, 1964, s. 75. 
47 Bk. Marwan R. Buheiry; The Formation and Perception of the Modern Arab World, (The Darwin Press, Princeton, New Jersey, 1989), s. 160-162. 
Ayrıca bk. Peter Beaumont-Gerald H.Blake-J. Malcolm Wagstaff; The Middle East: A Geographical Study, New York-Toronto- Brisbane, John Wiley and Sons, 
1985, s. 1-3. Davut Dursun; Orta Doğu Neresi? Sübjektif Bir Kavramın Anlam Çerçevesi ve Tarihi isimli makalesi, 
( http: //www. stradigma. com/ turkce/ kasim2003/ makale_01. html ) alınmıştır. 
48 a.g.m. 
49 a.g.m. 
50 Roderic H. Davison; "Where Is The Middle East?", Foreign Affairs, Vol. 38, New York 1959- 1960, s. 669-671. DURSUN; Orta Doğu Neresi? 
Sübjektif Bir Kavramın Anlam Çerçevesi Ve Tarihi isimli makalesinden 
( http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/makale_01.html ) alınmıştır. 
51 a.g.m. 
52 W Höpker Wolfgang; Akdeniz Kesin Sonuçların Alınacağı Deniz “Politik ve stratejik bir etüd”, Gnkur.Yay., Ankara, 1970, s. 1-11. 
53 Oral Sander; Siyasi Tarih, (1918-1994), İmge Kitabevi, 7. Baskı, Ankara, 1998, s. 66. 
54 Bernard Lewis; Orta Doğu’nun Çoklu Kimliği, Sabah Yayınları, Çev: Mehmet Harmancı, İstanbul, 2000, s. 11-15. 
55 Ceyhun Demirkollu; Barış Sürecinde İsrail, Atatürk Üniversitesi, 2002,Yüksek Lisans Tezi, s.3. 
56 Kocaoğlu; Orta Doğu/Parçalanmak İstenen Topraklar ve İstismar Edilen İnsanlar, 1995, Ankara, s. 178. 
57 Dünya Enerji Ajansı 2005 Raporu; 
    (http://www.infoplease.com/ipa/A0872964.html). 
58 Anthony H. Cordesman; Arleigh A. Burke, The US Military and the Evolving Challenges in the Middle East, 9 Mart 2002, s. 3. 
59 a.g.e.; s. 4. 
60 Kürşat Akyol; Petrol Oyunundaki Kırmızı Şapklaı Kız Türkiye konulu makalesi, 
   (http:// www. tusiad. org. tr/yayin/gorus/32/pdf/sec7.pdf) alınmıştır. 
61 Dünya Enerji Ajansı 2005 Raporu, (http://www.infoplease.com/ipa/A0872964.html). 
62 Ender Şenkaya; Hazar: Paylaşılamayan Sular Isınıyor makalesi 
    (http:// www. suvakfi. org. tr/ sudosyalari/ uluslararasisu/ suproblemleri. htm). 
63 Daniel Yergın; Petrol Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü, Çev: Kamuran Tuncay,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. baskı, Ankara,1999, s. 675. 
64 Memduh Yaşa; Orta Doğu ve Geleceği, Sayı 16, SİSAV, İstanbul, 1992, s. 95–100. 
65 a.g.e; s. 105–108. 
66 Dünya Enerji Ajansı 2005 Raporu, (http://www.infoplease.com/ipa/A0872964.html). 
67 Kocaoğlu; s. 177. 
68 Yaşa; s. 110. 
69 Jim Nichol, Central Asia's New States, Congressional Research Service, s. 14. Demirkollu; s. 11 alınmıştır. 
70 Şehsuvaroğlu Lütfü, Su Barışı Türkiye ve Orta Doğu Su Politikaları, Gümüş Motif Yayınları, İnceleme 1, İstanbul, 1997, s.18 
71 Şehsuvaroğlu; s. 91. Kocaoğlu; s.182. 
72 Abdulkadir Akçin; Orta Doğu’daki Su Sorunun Türkiye’ye Bakan Yönü ve Türkiye’nin İzlemesi Gereken Jeostrateji, Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü, 
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2001, Gebze, s.17 
73 Kocaoğlu; s.185. 
74 Ergil Doğu, Körfez Bunalımı, Gündoğan Yayınları, 2. Baskı, Ankara,1990, s.77 
75 Ergil; s.100. 
76 Münir Kutluata; Kafkaslar, Harp Akademileri Komutanlığının Orta Doğu ve Avrasya Perspektifinde Türkiye’nin Önemi Sempozyumu, 
“Kafkaslar, Orta Doğu ve Avrasya Boru Konulu Tebliği”, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, 1998, s. 314 
77 Halil Şimşek; Türkiye-AB İlişkileri, 2001, (http// www. belgenet. com/ arsiv/ ab/ simsek_110101. html). 
78 Orta Doğu Süreci ve Türkiye Üzerine Etkileri; Harp Akademileri Yay., Ankara, 1996, s. 5. 
79, Hamdi Ertuna, Necati Ökse; Tarihte Türk-İngiliz İlişkileri, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Ankara, 1975, s. 98. 
80 Mustafa Kocaoğlu; s. 7 
81 Dünün ve Bugünün Defterleri Dünya Sorunları, Orta Doğu Dosyası, Filistin Ayaklanması İsrail, İran ve Irak, Alan Yayıncılık, C. 1, Sayı 1, İstanbul, 1988, s. 23-27. 
82 Eric Laurent-Pierre Salinger, Körfez Savaşı 2, Çöl Fırtınası, Beyaz Saray’ın Savaş sırları, E Yayınları, İstanbul, 1991, s. 124-125. 
83 Edward Said; Oryantalizm (Doğubilimi) Sömürgeciliğin Keşif Kolu, Pınar Yay., 1982, İstanbul, s. 11-31. 

Kaynaklar; 

AKÇİN, Abdulkadir; Orta Doğu’daki Su Sorunun Türkiye’ye Bakan Yönü ve Türkiye’nin İzlemesi Gereken Jeostrateji, Gebze İleri Teknoloji 
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gebze 2001. 
AKYOL Kürşat; Petrol Oyunundaki Kırmızı Şapkalı Kız Türkiye konulu makalesi. 
ALTUNIŞIK, Meliha Benli; Türkiye ve Orta Doğu Tarih Kimlik Güvenlik, Boyut Kitapları, İstanbul 1993. 
Anthony H. CORDESMAN, Arleigh A. BURKE; The US Military and the Evolving Challenges in the Middle East, 2002. 
ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1983. 
ARON, Rodrigue; Türkiye Yahudilerinin Batılılaşması, Çev: İbrahim Yıldız, Ayraç Yayınevi, Ankara, 1997. 
ATTAR, Ali Rıza Şeyh; KÜRTLER Bölgesel ve Bölge Dışı Güçler, Anka Yay., İstanbul, 2002.LEWİS Bernard; Orta Doğu’nun Çoklu Kimliği, 
Sabah Yayınları, Çev: Mehmet Harmancı, İstanbul, 2000. 
ÇAYKARA, Emine; Tarihçilerin Kutbu “Halil İnancık Kitabı”, İş Bankası Yay., İstanbul, 2005. 
CHOMSKY, Noam; Dünyanın Düzeni: Eskisi Yenisi, Çev: Ali 
Çakıroğlu-Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul 2000. 
CHOMSKY, Noam; Terör Ne? Terörist Kim? Avrupa Asya ve Orta Doğu, Noam Chomsky Önsözüyle, c. 1, Ütopya Yayınevi, Ankara 1999. 
DEMİRKOL, Ceyhun; Orta Doğu Barış Sürecinde İsrail, Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2002. 
Devlet Su İşleri; Güneydoğu Anadolu Projesi GAP, 97 nu. 1 Ocak 1997. 
DİLAN, Hasan Berke; Atatürk Dönemi Türkiye’nin Dış Politikası, Alfa Yay., İstanbul 1996. 
DOLUKHANOV, Pavel; Eski Orta Doğu’da Çevre ve Etnik Yapı, Çev: Suavi Aydın, İmge Kitapevi, Ankara, 1998. 
DONALD, M. Nicol; Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, Çev: Bilge Umar, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1999. 
DURSUN, Davut; ORTA DOĞU NERESİ? SÜBJEKTİF BİR KAVRAMIN ANLAM ÇERÇEVESİ VE TARİHİ isimli makalesi, 
(www.stradigma.com./turkce/kasim2003/makale_01.html) 
Dünün ve Bugünün Defterleri Dünya Sorunları; Orta Doğu Dosyası, Filistin Ayaklanması İsrail, İran ve Irak, Alan Yayıncılık, c. 1, Sayı 1, İstanbul, 1988. 
Dünün ve Bugünün Defterleri Dünya Sorunları, Orta Doğu Dosyası; Filistin Ayaklanması İsrail, İran ve Irak, Alan Yayıncılık, Cilt:1, Sayı 1, 
İstanbul, 1998. 
Dünya Enerji Ajansı 2005 Raporu; (http: //www. infoplease. com/ ipa/ A0872964. html). 
ELİBÜYÜK, Mesut; Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Orta Doğu’nun Coğrafi Bakımdan Adı, Yeri, Önemi, isimli makalesi, Fırat Üniversitesi Yay., 2003. 
ERENDİL, Muzaffer; Çağdaş Orta Doğu Olayları, Gnkur.Yay., Ankara, 1992. 
ERGİL, Doğu; 1990, Körfez Bunalımı, Gündoğan Yayınları, 2. Baskı, Ankara. 
Eric LAURENT-Pierre SALİNGER; Körfez Savaşı 2, Çöl Fırtınası, Beyaz Saray’ın Savaş Sırları, E Yayınları, İstanbul, 1991. 
EROĞLU, Cevdet; İsrail’in Beka Stratejisi ve Kürtler, Sayfa Yay., İstanbul, 2003. 
ERTÜRK, Yaşar; Batı Anadolu’nun Ege’ye Uzantısı Olan (Ege Denizi)’ne Ada, Adacık ve Kayalıklar, Kırıkkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000. 
FREDERİC, Louis; Medeniyet Tarihi, Çev: Vahdet Gültekin, c. 1, 1974. 
GÜNGÖRMÜŞ, Gamze; Orta Doğu’nun Yeni Sınırları konulu makalesi (http://www.tusiad.org/yayin/gorus/55/6.pdf). 
Halil İNALCIK-EROL MANİSALI; Türkler ve Balkanlar, Balkanlar, OBİV Yayınları, Der: İsmail Soysal, İstanbul 1993. 
Hamdi ERTUNA-Necati ÖKSE; Tarihte Türk-İngiliz İlişkileri, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Ankara 1975. 
HÖPKER, Wolfgang; Akdeniz Kesin Sonuçların Alınacağı Deniz “Politik ve stratejik bir etüd”, Gnkur.Yay., 1970. 
HUNGTİNGTON, Samuel; Medeniyetler Çatışması, New York, 1993. 
HUREWİTZ, J.C.; Orta Doğu Siyaseti Askerî Boyutları, Gnkur.Yay., Ankara 1980. 
İLHAN, Suat; Jeopolitik Duyarlılık, TTK Yayınları, VII dizi, Ankara, 1998. 
JACQ, Christian;, Hiram ve Usta Süleyman Peygamber, Çev: Z. Zühre İlkgelen, Arıon Yayınevi, İstanbul, 2000. 
KARASAPAN, Celal Tevfik; Filistin ve Şark-ül-ürdün, c. 1, İstanbul, 1942. 
KOCAOĞLU, Mustafa; Orta Doğu / Parçalanmak İstenen Topraklar ve İstismar Edilen İnsanlar, Ankara 1995. 
Körfez Krizi, Orta Doğu ve Türkiye Konulu Makaleler; Harp Akd. Yay., 1991. 
KRAMER, Samuel Noah; Tarih Sümer’de Başlar, Çev: Hamide Koyukan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1998. 
KUTLUATA, Münir; Kafkaslar, Harp Akademileri Komutanlığının Orta Doğu ve Avrasya Perspektifinde Türkiye’nin Önemi Sempozyomu, Kafkaslar, 
Orta Doğu ve Avrasya Boru Konulu Tebliği, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1998. 
LEWİS, Bernard; Orta Doğu Hristiyanlığın Doğuşundan Günümüze Orta Doğu’nun 2000 Yıllık Tarihi, Sabah Yay., İstanbul, 1995. 
LEWİS, Bernard; Orta Şarkın Tarihi Hüviyeti, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XII, 1976. 
MARRS, Jim; Gizli Dünya İmparatorluğu, The Underground Bestseller, (Çev:Selim Yeniçeri), İstanbul 2005. 
MESSADİE, Gerald; Musa Ulus Yaratan Peygamber, Çev: Devrim Gülseren, Doğan Kitapçılık, 4. Baskı, İstanbul 1999. 
MORGAN, Lewis Henry; Eski Toplum 1, Çev: Oskay Ünsal, Payel Yayınları, İstanbul 1994. 
Orta Doğu Süreci ve Türkiye Üzerine Etkileri; Harp Akademileri Yay., Ankara, 1996. 
ÖZÇELİK, İsmail; Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknikler, Ankara. 
ÖZDAĞ, Ümit; Türkiye Kuzey Irak ve PKK, Bir Gayri Nizami savaşın Anatomisi, ASAM Yayınları, Ankara, 1999. 
ÖZEL, Soli; Sabah Gazetesi, 26 Ekim 2006. 
ÖZTÜRK, Mustafa; ORTA DOĞU ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, Orta Doğu Kavram-jeopolitik ve Sosyo-Ekonomik Durum isimli makalesi, Fırat Üniversitesi Yay., 2003. 
PARLAR, Suat; Orta Doğu’da Yeni Dünya Düzeni, Yar Yayınları, İstanbul, 1999. 
SAİD, Edward; Oryantalizm (Doğubilimi) Sömürgeciliğin Keşif Kolu, Pınar Yay., İstanbul, 1982. 
SANDER, Oral; Siyasi Tarih, (1918-1994), İmge Kitabevi, 7. Baskı, Ankara, 1998. 
S. F. MAHMUT; İslam Tarihi, Çev: A. Kevenoğlu, Ayhan Sümer, Varlık Yayınevi, 2. Baskı, Ankara, 1973. 
Simon PERES-Arye NAOR; Yeni Orta Doğu ve Uzun Bir Yol, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1995. 
ŞEHSUVAROĞLU, Lütfü; Su Barışı Türkiye ve Orta Doğu Su Politikaları, Gümüş motif Yayınları, İnceleme 1, İstanbul 1997. 
ŞENKAYA, Ender; Hazar: Paylaşılamayan Sular Isınıyor makalesi 
(http://www.suvakfi.org.tr/sudosyalari/uluslararasisu/suproblemleri.htm). 
ŞİMŞEK, Halil; Türkiye-AB İlişkileri, 
(http //www. belgenet. com/ arsiv/ab/ simsek_110101.html) 2001. 
Türkiye Irak ilişkilerinin Dünü, Bugünü,Yarını; Harp Akdm. Yay., 1994. 
Türkiye İran ilişkilerinin Dünü, Bugünü,Yarını; Harp Akdm. Yay., 1994. 
Türkiye Suriye ilişkilerini Dünü, Bugünü, Yarını; Harp Akdm. Yay., 1994. 
WELLS, H. G.; Kısa Dünya Tarihi, Çev: Ziya İshan, Varlık Yayınevi, İstanbul 1993. 
YAŞA, Memduh; Orta Doğu ve Geleceği, Sayı 16, SİSAV, İstanbul 1992. 
YERASİMOS, Stefanos; Milliyetler ve Sınırlar, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1999. 
YERGIN, Daniel; Petrol Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü,1999 Çev: Kamuran Tuncay,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, Ankara. 
ZE’EVİ, Dror; Kudüs XVII. yüzyılda bir Osmanlı Sancağında Toplum ve Ekonomi, Çev: Serpil Çağlayan, Numune Matbaacılık, İstanbul, 2000. 

***