AKP Faşizminin Toplumsal, Ekonomik ve Siyasal Koşulları, BÖLÜM 1

AKP Faşizminin Toplumsal, Ekonomik ve Siyasal Koşulları, BÖLÜM 1

Kaya Ataberk

Faşizm Diğer Sağcı Akımlardan Neden Farklı?

Türkiye AKP iktidarıyla altıncı yılını yaşıyor. Bu altı yılın özellikle 22 Temmuz seçimlerinden sonra gelen kısmında artık AKP’nin kurduğu rejimin kara bir faşizm olduğu iyice ortaya çıktı. İlk başlarda AKP’nin yönelimini anlamayan ve siyasal bir körlük içine hapsolan kesimler bile artık faşizm üzerine konuşmak zorunda kalıyorlar. Hatta sıranın kendilerine gelmek üzere olduğunun farkına varan bir kısım İkinci Cumhuriyetçiler, liberaller ve Aydın Doğan kalemşorları bile AKP faşizminin gerçekten de büyük bir tehlike teşkil ettiğini kabul etmek zorunda kaldılar. Evet, faşizm gerçekten de soğuk ve korkutucu bir kavram. Bunda faşizmin ilk ortaya çıkış yıllarında dünyaya yaşattığı katliamların, savaşların elbette payı var. Diğer taraftan da Üçüncü Dünyada ilerici hareketleri bastırmak adına bizzat Batılılar tarafından örgütlenen faşist diktatörlüklerin muhasebesi de bu korkuyu çoğaltıyor. Ama gene de faşizmin neden diğer sağcılık ve gericilik türlerinden farklı olduğunun da üzerinde durulması gerekli. Aradaki farkı anlamadan verilecek mücadelenin de bir başarı şansı yok. Klasik işbirlikçilere, kapitalistlere karşı verilecek mücadeleden daha farklı bir yönteme ihtiyaç olduğunu bilmeliyiz.

Aslına bakılırsa sağcılığın her türlüsü kapitalizmi ve onun sömürüsünü devam ettirmenin araçları olarak ortaya çıkar. Liberaller, faşistler ve hatta “sol” sayılsalar da kapitalizmin dışında bir anlayışı olmayan sosyal demokratlar açısından bile durum aynıdır. Hepsi de özel mülkiyetin kutsallığını ve piyasanın vazgeçilmezliğini bir dini savunur gibi savunurlar. Türkiye de yıllardır bu kapitalist diktatörlüklerin çeşitli türleriyle yönetildi. Atatürk’ün ölümünden sonra gelen tüm rejimler ve iktidarlar kapitalizmle, emperyalizmle ya iyi geçindiler ya da bizzat onun temsilcisi oldular.

Türkiye Özal ve Demirel gibi sağcı-kapitalist diktatörlerin yönetiminde yıllarca ABD’ye teslim edildi. 12 Mart ve 12 Eylül ise ciddi faşizm uygulamalarıydı. Faşizme en çok yaklaşan gericiliklerden biri de DP’nin 10 yıllık iktidarı oldu. DP muhalefeti şiddet ve baskıyla sindirmeye kalkışmıştı. Fakat kitle desteğine ulaşmanın rahatlığı içindeki DP bile açık bir faşizmin temsilcisi olamadı. Bu ancak AKP’ye nasip olacaktı.

Türkiye’de AKP’nin oluşturduğu kara rejimle beraber ortaya çıkan faşizmin temel özelliklerinin başında kendi dışındaki tüm fikirlere ve muhalefete tahammülsüzlük var. Bugüne kadar dünyanın gördüğü tüm faşizmler ilk olarak kendilerine direnebilecek muhaliflerden ve soldan başlayarak, kendi rakipleri olan başka egemenlere kadar toplumsal arenada kim var kim yoksa ortadan kaldırmakla diğer gericiliklerden ayrıldılar. Fakat faşizmi tehlikeli kılan yalnızca bu özelliği değildi. Faşizm tüm bunları hem de şiddet ve acımasızlıkla yaparken aynı zamanda kendisini destekleyecek bir kitleyi yaratmasıyla tehlikeliydi. Faşizm toplumun tümüne bulaşan bir hastalık olarak da değerlendirilmeliydi.

Faşizm büyük çoğunlukla geniş halk kitlelerini peşine takmayı başararak ilerledi. Türkiye açısındansa AKP’ye kadar bu olmamıştı. Ne 12 Eylül, ne MC koalisyonları ne de Menderes bu anlamda bir kitle desteğini yakalayamadı. Peki, bu kitle temelli faşizmi ortaya çıkaran neydi? AKP faşizmini yaratan toplumsal, ekonomik ve siyasal koşullar nelerdi?

Finansal Kriz, Toplumsal Bunalımlar ve Faşizm

Faşizm en aşırısından bir sağcılık ve kapitalizm savunuculuğuydu. Bu doğası gereği de halk yığınlarına getirdiği tek şey yıkım ve sömürü oldu. Buna karşın faşizmin halk yığınlarını arkasından sürükleyebilme yeteneği nereden ileri geliyordu? Kitleler açıkça kendi çıkarlarına tamamen zıt bir akımın peşine düşüyorlardı. Burada yaşanan toplumsal bunalımın etkisini yakından ele almak gerekir. Gerçekten de tüm faşizm dönemleri ağır toplumsal krizlerin ardından başarıya ulaştılar. Faşist rejimlerin kuruluşunun temel koşulu yaşanan bunalımdan bir çıkış arayan kitlelerin karşılarına çıkan faşizme kapılmalarıydı. O kriz anı geldiğinde akıldışı da olsa en kolay çıkışı gösterenlerin şansı büyük oluyordu.

Toplumun eskiden beri hüküm süren bir geleneksel egemenler kesimi vardı. Ancak artık toplumun yaşadığı bunalım o kadar ileri bir seviyeye yükselir ki onlar da eski konumlarını tek başlarına koruyamayacaklarını anlarlar. Bu koşullarda faşizm onlara da bir kurtarıcı gibi görünür. Ancak faşizm onların da sonudur. İlk başlarda faşist hareketi desteklemenin ödülünü kendi tasfiyeleriyle alırlar. Faşizmin en önemli koşulları burada düğümlenmeye başlar.

Bu toplumsal bunalıma yaratan temel nedenlerin başında ekonomik buhran ortamı gelir. Faşist hareketin yükselişi genel olarak bir ekonomik krizi, özellikle de bir finansal krizi takip eder. O güne kadar çok da önemsenmeyen ve marjinal bir grup olarak toplumun kıyılarında yaşayan faşist gruplar yavaş yavaş toplumun dokusuna yayılmaya başlar.

Zaten büyük çoğunluğu kredi borçları altında ezilen küçük esnaftan başlayarak, işçilere, köylülere kadar uzanan kesimler daha da yoksullaşırken bir taraftan da sahipsiz kalmanın acısını yaşarlar. Aslında faşizm bu noktadan itibaren sadece bir siyasal-toplumsal olgu değil psikolojik bir olgudur da. Ancak kitle psikolojisi birey psikolojisinden daha farklı işler. Faşizm aynı zamanda bir hastalık olarak toplumun içinde hızla yayılır. Yaşanan bunalım faşizmle beraber daha ağır bir bunalımın önünü açar. Ancak faşizmin başarı nedeni de bunalım ortamında bir kısım insanın yalan da olsa tatminini sağlamasından ileri gelir. Faşizm bazı düşmanlar belirler, kitlelere bunları öcüler olarak gösterir. Onları kendi çıkarları için ezerken kitlenin de kinini bunlar üzerinden örgütler ve bastırır.

Bu eğilimleri tarihten izlemek öğretici olacaktır.

1929 Krizi: Öncesi ve Sonrası

1929 Dünya Ekonomik Buhranı faşizmin ortaya çıkmasının tek nedeni değildi. Aslına bakılırsa İtalya’da faşizmin iktidara gelişi de krizden yedi yıl öncesine denk geliyordu. Ancak faşizmin dünya çapında bir güç ve siyasal akım olarak ortaya çıkmasında 1929 krizi son derece belirleyici oldu. Avrupa’da ortaya çıkan faşist hareketler birebir piyasa toplumunun sonuçları olarak doğdular. Piyasanın ve kapitalizmin egemenlerinin toplumu sürükledikleri kriz, faşizmin gelişiminin koşullarını yarattı. Krizler kapitalizmin, faşizm de krizlerin sonucu olarak belirdi bir bakıma. Faşizm İtalya’da bir çeşit devlet kapitalizmini kutsallaştırarak yola çıkarken Almanya’da ise piyasanın hakimi bulunan Alman tekellerinin hizmetinde bir baskı rejimi oluşturdu. Faşizm kriz dönemlerinde bir anlamda kapitalizmin yeniden üretilmesinin de aracı oldular. Bu ülkelerde faşist yükselişte emperyalist beklentilerin de payı büyüktü.

Almanya, ulusal birliğini sağlamış bir emperyalist olarak ortaya çıkana kadar İngiltere başta olmak üzere diğer sömürgeciler dünyayı kendi aralarında paylaşmışlardı. Bismarck’la beraber Almanya da yarışa katıldı. Eşitsiz gelişme yasası da bir taraftan işlemeye devam ediyordu. 1930’lu yıllara gelindiğinde Almanya tüm diğer rakiplerini sanayi üretiminde geride bırakmıştı. Ancak bu konumuna karşın sömürge bulmakta sıkıntı yaşıyordu. Hedefi artık “Doğuya doğru abanmaktı”. Bunu “Drang nach Osten”le sloganlaştırdılar. Alman faşizminin temel hedeflerinden biri olan dünyaya hükmeden III. Reich denilen Alman İmparatorluğu da bu amaçla ortaya bir fikir olarak atıldı. İtalya da benzer bir durumdaydı. I. Dünya Savaşı’ndan zararlı çıkmıştı ve sömürge yarışında geri kalmıştı. Mussolini, İtalyanları Roma İmparatorluğu hayalleri etrafında örgütlemekte zorlanmadı. Faşist ideolojinin yayılmacılığıyla emperyalist hedefler birebir örtüşüyordu. Ancak bir taraftan da dünyaya hükmetme isteği en sıradan Alman’ı ya da İtalyan’ı bile birilerinin efendisi yapıyordu. Bunun yarattığı tatmin hissi de krizden bunalmış kitleyi faşizme bağlayan harç olacaktı.

Almanya’da sıradan Alman’ı örgütlemenin yolu da Yahudi finans kapital çevrelerine karşı duyulan düşmanlığın yönlendirilmesi oldu. 1930’lu yıllarda, yani krizin etkileri tüm ağırlığıyla sürerken ipler hala finans çevrelerinin elindeydi. İngiltere’de Citibank, Almanya’da Die vier D’s, ABD’de de Wall Street ekonomiyi yönlendiriyordu. Bu odakların tümünün de başında Yahudi sermayedarların bulunması faşizmin propagandasının en önemli dayanağı oldu. Faşizm, kitlelerin finans çevrelerine, “tefeci Yahudiler”e duyduğu çekinmeyle karışık nefret duygularını kullanmayı çok iyi bildi. Faşist hareket iktidarı bu çevrelerden aldı. Bunu yaparken de Yahudi düşmanlığını temel bir referans olarak ortaya koyacaktı.

Krizin öncesinde ortaya çıkan faşizm Almanya’da kökenleri Bismarck’a kadar giden Alman sağcılığının mirasçısı oldu ama yalnız bu mirasla da sınırlı kalmadı. Krizin ardından tüm Avrupa’da faşizm bir mikrop gibi yayıldı. 1929 krizinin dünyaya hediyesi Hitler ve Mussolini olmuştu…

Türkiye’de 2001 Krizi: Sefilleşen Kitleler AKP Faşizmine Yöneliyor

Yıllardan beri Batı kapitalizmine teslim edilmiş olan Türkiye ekonomisi sık sık finansal krizlerle karşı karşıya kalıyordu. Özellikle 24 Ocak kararlarının uygulandığı ve neo-liberal politikanın Türkiye’ye iyice yerleştiği, Batı finans kapitalinin Türk ekonomisini iyiden iyiye işgal ettiği 80’li ve 90’lı yılların ardından çok kırılgan bir yapı oluşmuştu. 1995’te kendisini hissettirmeye başlayan krizlere açık kırılgan ekonomik yapı, 2000’lere gelindiğinde artık Türkiye’nin kaderi üzerinde belirleyici olacak kadar kronikleşmiş ve ağırlaşmıştı.

Türkiye DSP-MHP-ANAP koalisyonunu yaşarken 2001 krizi patlak verdi. Aslında bu dünya çapında yaşanan finans krizinin bir yansımasıydı. Ancak kriz Batı ülkelerini yıkmadan geçerken Türkiye gibi ülkeler açısından ağır sonuçlara gebeydi.

Türkiye’de emekçi sınıflar ciddi yoksulluk içerisinde yaşıyordu. Diğer taraftan da küçük esnaf ve çiftçi de kredi borçları içinde boğulmuştu. Tüketimin aşırı teşvik edilmesiyle beraber artan konut ve taşıt kredisi borçlarının neredeyse tamamı dövize endeksliydi. Krizle beraber Türk lirasının dolar karşısında ani ve yüksek oranda değer kaybetmesinin sonuçları özellikle bu kesimler açısından çok ağır oldu. Orta ve alt gelir seviyesindeki tüm kesimlerin bir anda yoksullaşması ve sefilleşmesi böyle ortaya çıktı. İşte AKP faşizmine yönelen kitleler de bunlar arasından çıkacaktı.

1929’da Almanya’da bulunan öcü Yahudi tefeci sermayedar ve tüm Yahudilerdi. Bu bir anlamda doğruydu ama kapitalist sistemin kendisi hedef alınmayacaktı asla. Bu nedenle bir kısım kapitalist yani Yahudiler kötü ilan edilirken diğerleri iyi olarak kutsanacaktı. Türkiye’de de halk, bankaların içini boşaltan hortumcu denilen sermaye kesimine tepki ve kin duyuyordu. Herkes bu bankalara borçluydu. Bu durum kitlelerde ve ortalama insanda kin ve sahipsizlik duygusu yaratmıştı. Bir anda sokakları şiddete teslim eden ve Türkiye’nin en hareketsiz kesimi sayılan esnafın bile sokağa indiği eylemler yaşanmaya başladı. Halk doğal olarak iktidardaki koalisyon partilerini de bu işten sorumlu tutuyordu. İşte tam da bu anda AKP faşizmi bu ortamı çok iyi değerlendirerek, hortumculardan, tefecilerden hesap sorma söylemleriyle ortaya çıktı. 2002 seçimlerinde AKP tek başına iktidara geldiğinde herkes bunun geçici bir zafer olduğunu düşünüyor ve çok da önemsemiyordu. Ancak aynı önemsememe Avrupa’daki faşizm örneklerinde de görülmüştü ve sonuçları da çok ağır olmuştu. Türkiye, krizin kendisine hediye ettiği yeni “Hitler”le karşı karşıyaydı.

Artan Yoksulluk Her Zaman Solu mu Güçlendirir?

Son dönemde yaşadığımız finansal krizin de etkisiyle birçok kesim bir yanılgıya kendini kaptırmaktan kurtulamıyor. AKP iktidarın yıkılması için bu krizin bir fırsat olduğu düşüncesiyle sol ve Atatürkçü kesimler kriz beklentisi içine girdi. Bu teze göre kriz yoksulluğu artıracak böylece halk kendiliğinden AKP’nin karşısına geçecekti. Bu beklenti aslına bakılırsa 1929’dan beri yanlışlanıyordu. Özellikle Türkiye’nin 2000’den beri yaşadıkları da bunun böyle olmayacağını gösteriyordu. Sözgelimi tarım kesiminde yaşanan yoksullaşmaya karşın kırsal kesim oylarının büyük çoğunluğunun hala AKP tarafından alınması açıklanamıyordu.

Ortaya atılan tez kaba bir materyalizme dayandığı için gerçek hayatta bir karşılık bulamadı. Bu teze göre sol yoksulların ezilenlerin hareketi olduğuna göre yoksulluk arttıkça hem solcuların sayısı, hem de insanların solculuğu kendiliğinden artmalıydı. Ancak 1929’da ve 2001 Türkiye’sinde yoksullaşan ve sefilleşen kitleler, sola yönelmediler. Solun gelişmesi gerçekten de ekonomik yoksulluğun ve toplumsal eşitsizliğin doğrudan sonucuydu. Fakat solun örgütlenebilmesi ve iktidara gelebilmesi için bazı öznel koşullara da ihtiyaç vardı. Solun örgütlenmediği ya da yanlış bir noktada bulunduğu ortamda, garibanlaşan kitleler faşizme sığınacaktı. Ezilen ama doğru bilinç ve örgüte sahip yoksullarla, Türkiye’de faşizme sığınan kitle arasında önemli fark vardı. Bu kitlenin lümpenleşmesi ve yaşadığı kimlik sıkıntısı faşizmin temel gücü oldu.

Dönüşümü sadece ekonomik koşullardan beklemek solun hatası olurken, faşizmin yükselişini önemsemeyen diğer toplumsal güçler ve kurumlar da yaklaşan kara tehlikenin sorumlusu oldular.

Faşizmle Uzlaşanlar, Önemsemeyenler ve Devrimcilerin Zayıflığı

Dünyanın tüm faşist rejimleri benzer yükseliş dönemleri geçirmişlerdi. Bu dönemlerin ortak özelliği de o güne kadar toplumun bir kenarında çok da önemsenmeden bekleyen faşist hareketin bir anda iktidara gelip toplumun tüm kurumlarına hakim olmasıydı. 1922’de Mussolini iktidara geldiğinde kimse bunun yıllarca süreceğini aklından bile geçirmedi. I. Dünya savaşının ardından yoksullaşan proleter, lümpen ve küçük burjuva unsurlar kısa sürede Mussolini’nin peşine takıldı. Önemli olan bu kesimleri, sosyalistlerin zayıflıkları dolayısıyla örgütleyememeleriydi. Faşizm kitlelerin karşısına çarpık bir eşitlikçi propagandayla çıkarken bir taraftan da İtalyan yayılmacılığının ve küçük burjuvaların çıkarlarının korunacağının da vurgusu yapılıyordu. Faşizm İtalyanların önemli bir kesimini etkisi altına almıştı ama sosyalistler başta olmak üzere tüm kesimler ciddi bir aymazlık yaşıyorlardı. 1922’den 1926’ya kadar geçen zaman içinde sosyalistler ezildi ve tasfiye edildi.

Almanya ise benzer bir tasfiyeyi on yıl sonra yaşamaya başlayacaktı. 1932 Haziranında Von Papen Alman Başbakanıydı. Hitler’in karşısında Sosyal Demokratları yalnız bırakarak korkuttu ve yönetimden çekilmelerini sağladı. Bundan sonra gelen altı ay içinde Hitler tüm yönetimi ele geçirdi. Kısa süre içerisinde, I. Dünya Savaşı sırasında sıradan bir onbaşı olan Hitler, “Führer” olacaktı. Artık ortada ne Weimar Cumhuriyeti ne de Anayasa kalmıştı.

Almanya’nın egemen sınıfları da Alman devletini yönetenler de ilk başlarda Hitler’den çok memnundular. Hitler’in solu ve iyice zayıflamış komünistleri ezmesini zevkle izleyenler sıranın kendilerine geldiğini anladıklarında artık onlar için çok geçti. Hitler’le uzlaşanlar ve onun yolunu açanlar da tasfiyeden kurtulamadılar. Faşizmle uzlaşan egemenler, kendi egemenliklerini faşizme devretmeyi ister istemez ya da zorla kabullendiler.

Devrimci hareketin ezilmişliği ve zayıflığı özellikle Almanya’da faşizmin yükselişi açısından belirleyici olmuştu. Almanya’da Spartakistler’i ezen Sosyal Demokratlar, Hitler devrimci hareketin kalıntılarına savaş açtığında hala aymazlık içindeydiler. Devrimcilerin olmadığı yerde faşizmin işi çok daha kolay oldu.

Türkiye’de yaşanan AKP faşizmi örneğinde de benzer bir durum söz konusu oldu. AKP faşizmini yaratan şey bir anlamda 12 Eylül’ün ortaya çıkarttığı ortamdı. Yediği darbelerden sonra sosyalist ve devrimci hareket bir kenara çekilmişti. Geniş devrimci kesimler reformculaşmıştı. Sol, sosyal demokrasiye dönüşürken, Atatürkçülük de devrimci, milliyetçi özünden uzaklaştırılıp kuru bir lâiklik savunusuna indirgenmişti.

Ulus devleti AKP faşizminden koruyabilecek olan kurumlar da gaflet içinde kaldılar. AKP bu başarısını uzun süre devam ettiremeyecekti. Beklenti bu yöndeydi. Bu beklenti de AKP karşıtı kesimleri atalete sürükledi. Ordunun, yargının Cumhuriyet rejimine sahip çıkmaktaki ataleti her geçen gün AKP faşizminin bu kurumlar karşısında mevzi kazanmasına neden oldu. Sonunda bu kurumlar da susturuldu ve 2002’de çok kolay durdurulabileceği düşünülen AKP çok da kolay alt edilemeyeceğini ispatladı.

Faşizmin Öznelliği: 150 Yıllık Kesintisiz Kürt-İslamcı Hareketinin Varlığı

AKP faşizminin öznel koşulu da kendi örgütlülüğüydü. AKP, 2002 yılında yeni kurulmuş bir partiydi. Ancak arkasında 150 yıldır hiç ara vermeden örgütlenen ve ABD başta olmak üzere emperyalist ülkelerden destek bulan bir Kürt-İslam hareketini taşıyordu. Kürt-İslamcılık Türkiye’deki işbirlikçi sağın ideolojisi oldu hep. Osmanlı’nın son yıllarından beri hatta Hürriyet ve İtilaf sağcılığının ortaya çıkmasından bile önce Şeriatçılık sömürgeciliğe karşı hastalıklı bir tepki olarak ortaya çıkmış durumdaydı. Bu hareketin Kürtçülükle el ele vermesi uzun sürmedi. Türkiye’de Atatürk’ün devrim yaptığı yıllarda bile hareketlerini kesintiye uğratmadılar. Devrim karşısında geri çekildiler ama yeraltına inen tarikatlar aracılığıyla etkinliklerini sürdürdüler. Atatürk’ün ölümünün hemen ardından da İnönü’nün tavizleri ile kafalarını yeniden dışarı çıkarmaya başladılar. DP iktidarı ise faşist eğilimleriyle beraber bu Kürt-İslam ideolojisinin de temsilcisi olma özelliğini de açıkça taşıyordu. Menderes, Kürt-İslam hareketinin ideolojik referansı Said-i Nursi’nin elini öpecek kadar bu hareketin güdümündeydi. 12 Mart ve 12 Eylül dönemleri de solu ve devrimciliği ezerken onun alternatifi olarak toplumun daha geniş kesimlerine Kürt-İslam virüsünün bulaşmasına gayret sarf ettiler.

Kürt-İslamcı gericilik bu dönemlerde çok büyüdü. Türk halkının gerçek yapısına çok ters olması nedeniyle ne kadar örgütlenirse örgütlensin gene de geniş kitlelerin desteğine ulaşamıyordu. Bu kitleselleşme ilk olarak Refah Partisi’nin iktidara gelmesiyle gerçekleşti.

28 Şubat kararlarıyla geçici olarak geriletildi ama toplumun karşısına devrimci bir alternatif çıkarılamadığı için AKP ile beraber uygun zamanı kollayarak çok daha güçlü bir şekilde geri döndü.

Esas mesele AKP’ye oy veren herkesin Kürtçü ve Şeriatçı olması değildi. Bunu en başarılı faşist bile gerçekleştiremez. Tabi AKP bu hızla yeterince süre çalışırsa ve kimse de ona engel olmazsa Türkiye’nin İran ya da Afganistan olmayacağını da kimse iddia edemez. Toplumun hızla geriye gittiği ortadadır. İlk başta AKP’ye oy vermek onun tüm programını destekleme anlamına gelmiyordu. Kitlenin faşizmin peşine takılmasının başka kuvvetli nedenleri de vardı. Faşizmin etkili bir sürükleyiciliği oldu. Burada da toplumsal ve nesnel koşullar etkili oldu. AKP’ye yakalanan kitle her geçen gün biraz daha onun istediği yapıya evrilecekti.

2.Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,


***