BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI VE BU AJANSLARA YÖNELİK ELEŞTİRİLER, BÖLÜM 2

BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI VE BU AJANSLARA YÖNELİK ELEŞTİRİLER, BÖLÜM 2

2. Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Kuruluş Amacı 

Küreselleşme, beraberinde yeni bir yönetsel anlayış ve bunu gerçekleştirmede araç olacak bir örgütlenme modeli getirmiştir. Bu yeni anlayışa uluslararası literatürde “yönetişim” adı verilmektedir. Yönetişim; bürokrasi, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarından oluşan, mali ve idari açıdan özerk örgütlenmelerdir (Maçkonya, 2006: 76). 

Yönetişim, toplumsal-politik bir sistemde ilgili bütün aktörlerin ortak çabalarıyla elde edilen sonuçların oluşturduğu yapı ya da düzendir (Bozkurt vd., 
1998: 274). Yönetişimde, yönetimin daha iyi yönetebilmek amacıyla yeniden yapılandırılmasına vurgu yapılmaktadır (Stoker, 1998: 18). 

Aynı zamanda yönetişim, birbirine bağlı olan pozisyonların ve çatışan, karşıt çıkarları olan aktörlerin oluşturduğu, farklı ağsal yapıları koordine eden 
bir süreçtir (Cope vd., 1997: 447). 

Yönetişim, toplumdaki aktörlere ortaklar olarak bakmakta, yönetişimi toplumdaki ekonomik, siyasal ve toplumsal aktörlerin etkileşiminden doğan bir 
yönlendirme ve denetleme kalıbı olarak görmektedir. Bu nedenle yönetişim değişik aktörlerin etkileşiminin ortaya çıkardığı bir süreçtir (Tekeli, 1996: 52). 
Yönetişimin getirdiği araçlardan biri de bölgesel gelişme için küresel bir model olarak geliştirilen BKA.dır (Maçkonya, 2006: 76). 

BKA.lar, ABD ve Birleşik Krallık gibi Anglo-Sakson ülkelerde yönetişim anlayışına örnek olacak şekilde yarı özerk ve özel sektörlerle birlikte kurulmuşlardır. Japonya ve Fransa gibi ülkelerde ise GAP idaresi benzeri yapılanmalar, bürokrasinin ve kamu kuruluşunun egemen olduğu, sorunlu bölgelerle ilgili olarak sadece ekonomik kriterlerin değil, sosyal kriterler ve işsizlikle ilgili sorunların da dikkate alındığı kuruluşlardır (Çalt, 2005: 9). 

BKA, merkezi ve yerel hükümetin bölgesel ekonomik kalkınmayı sağlamak üzere temel yönlendirici çalışmaları dışında, içinde bulunduğu bölgeyi temel alan, bölgesel aktörler tarafından finanse edilen kurumlardır (Halkıer ve Danson, 1997: 241). BKA.lar, belirli bölgeyi kapsayacak biçimde bölgesel aktörlerin katılımı ile oluşturulan yarı-özerk yapılanmalardır (Hughes, 1998: 620). 

BKA.lar, dünyada merkezi hükümetten bağımsız bir idari yapıda, sınırları çizilmiş bir bölgenin sosyo-ekonomik imkanlarını geliştirmek amacıyla, 1930'lu 
yıllardan itibaren kurulmuşlardır (Avaner, 2005: 243). 

Bölgesel kalkınma anlayışı, bölgede mevcut olan doğal, ekonomik, kültürel ve teknolojik kaynakların kullanılması yoluyla, yerel fırsatlardan en üst düzeyde 
yarar sağlamayı amaçlamaktadır. Bu amaçla, yerel yönetimler, işletmeler, sivil toplum kuruluşları (STK), yerel istihdam büroları, sosyal taraflar, eğitim ve 
öğretim kurumları, yerel politikacılar ve finans çevreleri gibi aktörler bir arada çalışmaktadır. Bu yaklaşım, yerel ve bölgesel gelişme stratejilerinin önemli bir 
aracı olan “küme” oluşumunun da çekirdeğini oluşturmaktadır (DPT, 2004: 20). 

Kümeler temel olarak “ekonomik faaliyetlerin coğrafi ve sektörel anlamda yoğunlaşması” olarak tanımlanabilmektedir (Schmitz, 1999: 1629). 

Bu yoğunlaşmanın oluştuğu bölgeler sadece firmaların toplanmasından oluşan bir yapı olarak değerlendirilmezler. Bunlar ayrıca; bilgi ve enformasyonun çeşitli 
yollarla işlendiği, kültürel sosyal değerlerin meydana getirildiği yerler olarak görülebilirler (Belussi ve Pilotti, 2002: 129). Bu anlamda genelde küçük-orta 
ölçekli işletmelerin oluşturduğu kümelerin içerisinde ekstra birçok aktör bulunmaktadır (Ketels vd., 2008: 5). 

Bölgesel yeteneklerin ve iş yapma tarzlarının geliştirilmesi için sektörler arası kümelerin desteklenmesi ve oluşturulması önem taşımaktadır. Çünkü bazı 
sanayi kollarının ülkenin belirli bölgelerinde kendiliğinden veya devlet politikaları nın sonucu olarak kümelenmesi ortaya sinerji çıkartacaktır (Efe, 2002: 16). 

BKA.lar da bir ülkenin belli bir coğrafi bölgesi içerisindeki özel ve kamusal tüm şirketler, yerel otoriteler ile STK.lar arasında işbirliği sağlayarak, o bölgenin ekonomik kalkınmasını hedeflerler ve yasal bir hükme dayanarak kurulurlar (Koçberber, 2006: 37). 

Ajanslarının görevi, sektörel ve genel kalkınma problemlerini belirlemek, bunların çözümüne yönelik olanakları ve çözümleri tespit ederek bu çözümleri 
geliştiren projeleri desteklemektir (Kayasü vd., 2003: 7). 

BKA.lar, bölgesel ve yerel yönetimlere, yatırım alanlarından işgücü yapısına, ulaşımdan altyapıya kadar çeşitli konularda bilgi sağlamakta; bölgenin 
pazarlanması ve imajının yenilenmesine katkı vermekte ve yeni yatırımların bölgeye getirilmesine öncülük etmektedir. Bölgedeki üniversiteler ve diğer 
eğitim kurumları ile yakın ilişkiler kurulması ve ortak projeler geliştirilmesi de BKA.ların görevleri arasındadır (Arslan, 2005: 280). BKA.lar bölgelerin 
potansiyelini ve sorunlarını göz önüne alarak geliştirdikleri politikayla, bölgedeki ekonomiyi canlandırarak bölge halkının gelişmeye katılımını sağlar 
( Berber ve Çelepçi, 2005: 154). 

BKA.ları farklı ülkelerde değişik yapılarda örgütlenseler de ulaşmayıhedefledikleri nokta birbirine yakındır. BKA.lar bölgenin yeni yatırımlarının odak noktasıdır. Bölgenin, tanıtımını yapar ve yatırımcılara ulaşım, altyapı, işgücü vb. konularda bilgi sağlayıp rehberlik eder. BKA.lar beş ana konuda faaliyet göstermektedirler. Bunlar; finansal yardım veya destek sağlanması, yeni yatırım alanlarının ortaya çıkarılması, KOBİ.lere danışmanlık yapılması, bölgenin uzun vadeli kalkınma hedeflerinin belirlenmesi ve sosyal alanlardaki gelişmelere katkı sağlanması olarak ifade edilebilir (Özer, 2008: 389). 

BKA.ların daha fazla ekonomik gelişme ve bölgede yenilik oluşturma, iş etkinliğinin yatırımın ve rekabetçiliğin gelişmesini sağlama, iş görenleri 
destekleme, çalışma yöntemleri ile ilgili yeteneklerin gelişmesinin arttırmak gibi amaçları vardır (Wood, 1998: 39). Ayrıca sürdürülebilir bir kalkınma sürecine katkıda bulunmak amacıyla kurulmaktadırlar (Tucker, 2000: 34). 

BKA.lar, idari ve mali özerkliğe sahip tüzel kişiliğe haiz ve bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabidir (Resmi Gazete, 2006: 206074). 

3. Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Fon Yapısı 

Bölgesel Kalkınma Ajansları, genel bütçeden ve özel fonlardan finanse edilmektedir. Devlet tarafından başlangıçta nakdi ve emlak şeklinde ayni 
sermaye tahsisi söz konusudur. Ayrıca ajanslar, sanayileşmeyi desteklemeyi hedefleyen çeşitli devlet fonlarına ve bu fonların kullanımına göre proje sunarak 
kredi almaktadır (Berber ve Çelepçi, 2005: 149). 

Avrupa Birliği ve Dünya Bankası tarafından BKA.lara fon sağlanmaktadır. Fakat bu genel ya da düzenli bir gelir değildir. Finansman konusunda özellikle 
“Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu” ve “Ön Katılım İçin Yapısal Araç Fonu” devreye girmektedir. AB.nin yapısal fonlarından biri olan Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, altyapıları geliştirmek, yerel kalkınmaya öncelik vermek ve küresel rekabete adapte olmak amacıyla yapısal güçlük içindeki ülkelere verilirken; Ön Katılım İçin Yapısal Araç Fonu, AB.ye katılıma aday olan ülkelerin altyapı projeleri için verilmektedir. Ajanslara sağlanan mali teşviklerin büyük bir kısmı merkezi idarenin kontrolü altında verilmektedir. Mali yardımların dağıtımı genellikle idareler tarafından kontrol edilmekle birlikte, projelerin seçiminde ajanslar değişen önemde rol oynamaktadırlar (Güneser, 2005: 18). 

5449 Nolu Yasa.ya göre ajansların bütçesi aşağıda belirtilen gelirlerden oluşur. 

a) Bir önceki yıl gerçekleşen genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtından, vergi iadeleri ile mahallî idarelere ve fonlara aktarılan paylar düşüldükten sonra kalan 
tutar üzerinden, binde beş oranında her yıl ayrılacak transfer ödeneğinden, Yüksek Planlama Kurulunca her bir ajans için nüfus, gelişmişlik düzeyi ve 
performans ölçütlerine göre belirlenecek pay. 

b) Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar. 

c) Faaliyet gelirleri. 

d) Bir önceki yıl gerçekleşen bütçe gelirleri üzerinden, bölgedeki il özel idareleri için; borçlanma, tahsisi mahiyetteki gelirler ile genel, katma ve özel 
bütçeli kuruluşlardan alınan yardım kalemleri hariç tutulmak üzere yüzde bir. Belediyeler için; borçlanma ve tahsisi mahiyetteki gelir kalemleri hariç 
tutulmak üzere yüzde bir oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay. 

e) Bölgedeki sanayi ve ticaret odalarının, bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe gelirlerinin yüzde biri oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay. 

f) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca yapılan bağış ve yardımlar. 

g) Bir önceki yıldan devreden gelirler. 

Ajanslar alacaklarının tahsili, taşınır ve taşınmaz malların alım satım kiralama ve devri mal ve hizmet alımları proje ve faaliyet desteği kapsamında yapılacak işlemler ve düzenlenecek kağıtlar ile ilgili olarak damga vergisi harç ve fondan yapılacak bağış ve yardımlar nedeniyle veraset ve intikal vergisinden muaftır (Resmi Gazete, 2009: 5917/37). 


3 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,

***