TÜRKİYE’NİN NÜKLEER ENERJİ STRATEJİSİ; BÜYÜK GÜÇ OLMA İDEALİ, BÖLÜM 3
1. Türkiye’nin Mart 2008’de baslatmıs olduğu dördüncü bir ihale (yarısma) sürecinin akametle sonuçlanma olasılığı, bilahare yapılması öngörülen yeni bir ihale sürecini çok olumsuz etkileyecek ve böyle bir girisim uluslararası kamuoyu tarafından ciddiye alınmayacaktır. Bu bakımdan, yalnız bir teklif gelmis olsa bile bu teklif çok kapsamlı ve ciddi bir sekilde ve çok yönlü olarak değerlendiril melidir. TAEK tarafından Rusların vermis olduğu teklif üzerinde su ana kadar yapılan değerlendirmenin yüzeysel kalmıs olabileceğini söylemek mümkündür. Böyle bir teklifin yalnız nükleer güvenlikle ilgili değerlendirilmesi Rus tasarım larına asina uluslararası uzmanlar kullanılarak en az 500 adam gün mertebesin de bir çaba gerektirmektedir. Böyle bir değerlendirme su anda Bulgaristan’da kurulacak olan ve Avrupa Birliği standartlarını sağlayan bir Rus tasarımı santral için gerçekleştirilmektedir.
Bugünkü Rus tasarımlarını Çernobil kazasından soyutlamak ve Türkiye’deki kamuoyunun bu konudaki desteğini alabilmek için böyle bir yaklasım gereklidir.
2. Sinop’la ilgili yeni açılımlara baslamadan önce yukarıda belirtilmis olan hususların incelenmesi ve yatırımcı risklerini en aza indirgeyecek önlemlerin bir an önce alınması yerinde olacaktır. (Dr. Aybars Gürpınar, Emekli IAEA Nükleer Tesis Güvenlik Direktörü,12.17.2008 Viyana)
3. Santral tipi seçimi bir “Ulusal Strateji” sorunu olmalıdır. Bu ulusal strateji diğer nükleer enerji üreten ülkelerde olduğu gibi bir Devlet Politikası haline getirilmelidir.
4. Seçilecek olan nükleer santrallerin tipi ve dayandıkları teknoloji ne olursa olsun “ulusal strateji”nin nükleer güvenlik açısından “asgari değismezleri” nükleer santralin:
• Batı anlamında Nükleer Güvenlik Doktrini’ne uygun olmasıdır. Bu doktrine göre en azından: 1 reaktörün ve kullanılmıs yakıt deposunun bulunduğu bölüm, bir nükleer kazada radyasyonun dısarı sızmasının önüne geçecek olan 1 ila 1.5 metre kalınlığındaki koruyucu betonarme bir “güvenlik kabı” içine alınır, ve 2-bir Loss of Coolant Accident, yani reaktör kalbinde soğutucu akıskanın kaybı kazasında soğutucunun tekrar sisteme geri dönüp de soğutma islemine katkıda bulunabilmesi için yedek soğutma devreleri eklenir. Bu önlemler nükleer santralin maliyetini %40 oranında artırmaktadır. 1979 yılında ABD’deki
“Three Mile Island” nükleer santral kazasında nükleer santral personeli derhal koruyucu kabuk alanını terk edip bunun kapısını ve her türlü giris ve çıkıs noktalarını kapatıp mühürleyerek, kazadan yayılan o devasa radyasyonu bu güvenlik kabının olusturduğu hacim içine hapsetmek suretiyle radyasyonun etrafa yayılmasını önlemistir. Bu kazada kimse müsaade edilen dozun üzerinde radyasyon dozu almamıs, ölüm ya da radyasyon hastalığı vuku bulmamıstır. Rus yapımı santraller, koruyucu kabukları olan VVER tipleri dısında, bu doktorin’e göre insa edilmemektedir. Çernobil kazasında RMBK tipi koruma kabuksuz nükleer santral tek tuğla sayılabilecek kadar ince bir yapının içinde bulunmaktaydı. Kaza vuku bulduğunda önce bu yapı çökmüs ve reaktör kalbinin erimesinden dolayı ortaya çıkan radyasyon hemen çevreye yayılmıstır.
5. Nükleer enerji programı ve kurulacak santrallerin teknik, hukuki ve uluslararası standartlara uygunluğu ve kamuoyunun yeterince bilgilendirilmesi ve desteğinin alınması için Akademisyenlerden, nükleer enerji konusunda uzmanlasmıs ulusal ve uluslararası danısmanlardan olusan “Ortak Akıl Grubu” adı altında bağımsız, etkin bir çalısma ekibi kurulması çok faydalı olacaktır.
6. TAEK’in mevcut yapısının nükleer enerji programı konusunda yetersiz kalan kısımlarının-özellikle yetismis kalifiye insan gücünün azlığı-acilen giderilmeli,
7. Nükleer enerji, Enerji stratejisinde ve Enerji Güvenliği politikasında temel hedef olan enerji bağımsızlığını sağlamada en etkin çözüm olarak ele alınmalı,
8. Türkiye’nin Nükleer enerji politikasını bir ihale kanunuyla sınırlamayıp çok daha genis çerçevede enerji-güvenlik-dıs politika boyutlarının birbiriyle entegre edildiği kapsamlı bir milli politika gelistirilmeli,
9. Nükleer santral yapımında model sorunu çok boyutlu olarak tartısılmalı,
10. Nükleer santral yapımında ve isletilmesinde özel sektörün yanında devletin de yer alması sağlanmalı,
11. Psikolojik eşiğin atlatılması açısından ilk nükleer santral yapımı zaman kaybetmeden bir an evvel başlatılmalı,
12. Nükleer tedarikçilerin nükleer teknoloji transferini kısıtlayan yeni rejim ihdas etme çabaları dikkate alındığında Türkiye, bir an evvel nükleer enerjiye sahip ülkeler kategorisine çıkarılmalı,
13. Türkiye’nin nükleer enerji istihsalinde nükleer teknoloji transferinden maksimum oranında yararlanması planlanmalı,
14. Nükleer enerjide devletin payı artırılmalı,
15. Nükleer enerji, bir alternatif değil, gerekliliktir.
NÜKLEER ENERJİ STRATEJİSİ ÖNERİSİ EKLERİ
Politika
Kamu-Özel Sektör Katkı Dengesi
• Dünya ile mukayeseli uygulama
• Dünya örneklerinin incelenmesi ve ülkemizdeki STK’lar ile tartısılarak mutabakata varılması
• Güvenlik bazında tarifin yapılması
• İlgi gösteren sirketlerle doğru model konusundaki görüsmeler yapılması
• Gereken hususların strateji ve politika belgelerine yansıtılması
• Siyasi iletisim stratejisinin belirlenmesi (ulusal/uluslararası/bölgesel bağlantılara dayanan iletisim stratejisi)
• Politik destek ile özel sektörün tesviki (Devletin katılımı ile özel sektöre tesvik ve garanti verilmesi)
Süreç Yönetimi
• Nasıl bir nükleer santrale sahip olunacağına dair modelin gözden geçirilmesi [Bunun için paydaslarla (STK+sirketler+Resmi kurumlar) toplantılar yapılması]
• Sartnamenin gözden geçirilmesi ve yeni sartname hazırlanması
• Kamuoyunun bilgilendirilmesi
• Basarısız sürece doğru ve yerinde politik müdahale imkânının getirilmesi
Stratejik vizyonun olusturulması
• Strateji belgesinin sekillendirilmesi
• Model, zaman ve kapasitenin belirlenmesi
• Eylem planının hazırlanması (asamalar ve zamanlama)
• Finansman planlanması
• Güvenlik ve dıs politika boyutunun belirlenmesi
Nükleer Enerjinin Alternatif Maliyetinin/Katkısının Belirlenmesi
• Türkiye’nin nükleer enerjide geç kalmıs olması, avantaj olarak da düsünülmeli
• Geçmisteki maliyet ve kazancın belirlenmesi (2002 sonrası)
• Nükleer olmama halinde çeyrek asır diliminde maliyet ve kazanç hesabı yapılması
Planlama, Stratejik Planlama Eksikliği
• Stratejinin bir an önce tasarlanması
• Kurumsal sürekliliğin sağlanması
• Kurumsal uzmanlığın güçlendirilmesi
İnsan Kaynağı
• UEAK’nın katkılarından kurumsal olarak istifade edilmesi
• Santral insası sürecinde eğitim verilmesi
• TUBDTAK vb. insan kaynağı yetistirilmesine dair burs programı uygulamasının baslatılması
• UEAK’daki Türk heyetinin eğitim, uzmanlık alanında desteklenmesi
Eğitim
• Yurtdışındaki yerli insan sermayesinin ülkeye çekilmesi
Yakıtta Dışa Bağımlılık
• Yakıt konusunda hedef ve projeksiyonların konması
Güvenlik ve Çevre
• Teknik güvenlik ve emniyetin nükleer santral için olmazsa olmazı yapmak
• Nükleer karsıtı hareketlere karsı ön-alıcı önlemlerin alınması
• Nükleer karsıtlarının arkasındaki odakları kamuoyuna aktarmak ve bunları destekleyenleri ifsa etmek
• Nükleer santrallerin sanıldığının aksine çevreye zararının olmadığının kamuoyuna anlatılması ve bunun için PR çalısması yapılması
Uygulama
Mevzuat
• Bakanlıkta iyi bir yapılanma sağlanması
• Nükleer düzenleyici kurumun yasasının çıkarılması
• TAEK’in güçlendirilmesi (kurulus kanunun revizyonu)
• Nükleer için özel bir ihale sürecinin belirlenmesi
Koordinasyon Eksikliği
Koordinasyon eksikliğinde aktörler ve islevler arasındaki bağlantıların kopukluğu, iletisimin zayıf olması ve ondan da öte iletisim kültürünün gelismemis olması, siyasi güç
çerçevesinde hâkim tek bir kisinin baskın gelmesi, isler ve yetkilerin tanımlanmasındaki karısıklık ve bunun neden olduğu alanların belirsizliği, kurumlar ve kisiler arası bireysel
sorunların olumsuz etkileri ve siyasi iradenin yönetme kabiliyeti konusunda aktörlerin aynı paydada birlesememeleri gibi etkenler ön plana çıkmaktadır.
Koordinasyonda Temel Dslevler ve Aktörler
Temel İşlevler
1. Enerjinin Değerlendirilmesi (alım-satım)
2. Düzenleme (lisanslama, teknik yeterlik denetlemesi)
3. Ticaret
4. Denetleme
5. Finansman (modelleme)
6. Politika Belirleme
7. İstihdam ve İnsan Kaynakları
8. İnsaat
9. İsletme (Nükleer Santral İnsası)
10. Tanıtım, Dletisim, Bilgilendirme
11. Güvenlik ve Emniyetin Sağlanması
12. Teknoloji Transferi ve Ar-Ge Gelistirme
13. Uluslararası İliskiler
14. Mevzuat Gelistirme
15. İhale Sürecinin Planlanması ve Yönetimi
16. Baskı ve Yönlendirme
17. Standart Olusturma
18. Teknik Kontrol ve Denetim
19. Stratejik/Uluslar arası Güvenlik ve Dstihbarat Aktörler Yapısına göre 3 tür aktör vardır:
• Kamu
• Kamu-dışı
• Uluslararası
İşlevlere göre 3 tür aktör vardır:
• Roller
• Etkiler
• İlgiler Kamu Alanındaki Aktörler
Başbakanlık Enerji Bakanlığı
TAEK
TETAS
Düzenleyici Kurum (kurulacak)
Dısisleri Bakanlığı
TSK
MGK
TUBİTAK
DPT
Hazine
Kamu-dısı Aktörler
Sirketler
STK’lar
Medya
Üniversiteler
Uluslararası Aktörler
Devletler
Uluslararası Örgütler (NGOs-Hükümet-dısı Örgütler, INGOs, hükümetler arası Örgütler)
STK’lar
Sirketler ( Çok Uluslu Sirketler)
Aktörler ve İslevleri;
Basbakanlık:
Finansman,
Politika Belirleme,
Güvenlik ve Emniyet,
Uluslararası Dliskiler,
Mevzuat,
Planlama,
İhale Sürecinin Planlanması ve Yönetimi,
Baskı ve Yönlendirme.
Enerji Bakanlığı:
Sürecin Bütünüyle İlişkili.
TAEK:
Politika Belirleme,
İnsaat, İstihdam ve İnsan Kaynakları,
Tanıtım, İletisim ve Bilgilendirme,
Teknoloji Transferi ve Ar-Ge Gelistirme,
Güvenlik ve Emniyet,
Uluslararası İliskiler,
İhale Sürecinin Planlanması ve Yönetimi,
Baskı ve Yönlendirme,
Standart Olusturma,
Teknik Kontrol ve Denetim.
TETAS:
Enerjinin Değerlendirilmesi,
Finansman,
İsletme.
Düzenleyici Kurum:
Enerjinin Değerlendirilmesi,
Ticaret,
Denetleme,
İsletme,
Emniyetin Denetlenmesi,
Mevzuat Gelistirme,
İhale Sürecinin Planlanması ve Yönetimi,
Standart Olusturma,
Teknik Kontrol.
Dışişleri Bakanlığı:
Uluslararası İliskiler,
Politika Belirleme,
Tanıtım,
İletisim ve Bilgilendirme,
Ulusal/Uluslararası ve Stratejik Güvenlik,
Baskı ve Yönlendirme.
TSK ve MGK:
Ulusal/Uluslararası ve Stratejik Güvenlik,
Baskı ve Yönlendirme,
Politika Belirleme.
TÜBİTAK:
Teknoloji Transferi ve Ar-Ge Gelistirilmesi,
Politika Belirleme,
İstihdam ve Dnsan Kaynakları,
Teknik Kontrol.
DPT:
Finansman Modellemesi,
Politika Belirleme,
İstihdam ve İnsan Kaynakları,
Mevzuat Planlama,
İhale Sürecinin Planlanması.
Hazine:
Ticaret,
Finansman,
Politika Belirleme,
İnsaat,
Mevzuat Gelistirme,
İhale Sürecinin Yönetimi ve Planlanması.
MİT:
Politika Belirleme,
Tanıtım, İletisim ve Bilgilendirme,
İstihdam ve İnsan Kaynakları,
Güvenlik ve Emniyet,
Teknoloji Transferi,
Uluslararası İliskiler,
Baskı ve Yönlendirme,
Ulusal/Uluslararası ve Stratejik Güvenlik,
İstihbarat.
Üniversiteler:
Politika Belirleme,
Tanıtım, İletisim ve Bilgilendirme,
İstihdam ve İnsan Kaynakları,
Teknoloji Transferi ve Ar-Ge Gelistirilmesi,
Baskı ve Yönlendirme.
Medya:
Politika Belirleme,
İstihdam ve İnsan Kaynakları,
Tanıtım, İletisim ve Bilgilendirme,
Uluslararası İliskiler,
Baskı ve Yönlendirme,
Dolaylı İstihbarat.
Sirketler:
Sürecin Tümüyle İliskili.
STK’lar:
Politika Belirleme,
Tanıtım, İletisim ve Bilgilendirme,
İstihdam ve İnsan Kaynakları,
Uluslararası İliskiler,
Baskı ve Yönlendirme,
Stratejik Güvenlik.
Uluslararası Aktörler:
Sürecin tümüyle iliskili.
Koordinasyonu Güçlendirecek Eylemler
Yatay Düzlemde
Bilgi, Dİletisim boyutu
İstisare
Görev, Rol, Yetki
Dikey Düzlemde
Ortak hedef (Bunun için kapasite, büyüklük, muhlet ve kalite gibi mevcut durum saptaması gerekli)
Ortak eylem (Eylemler, plan, görüsmeler, istisare, teknoloji seçimi)
Ortak takvim (eylemlerle zaman iliskisinin kurulması)
İs tanımı
Nükleer Enerjide Amaçlar
Nükleer santral sahibi olmak
Elektrik ihtiyacını karsılamak
Türkiye’nin küresel düzlemde önemli aktörlerden biri olmasını temin etmek
Eğitilmis gücün değerlendirilmesi
Nükleer teknolojiye sahip olmak
Tıp ve Tarım gibi alanlarda nükleer teknolojinin uygulanmasını mümkün kılmak
Enerjide dısa bağımlılığı azaltarak enerji güvenliğini temin etmek
Enerji elde etmede çevre kirliliğini azaltmak
Vizyon
Büyük Güç olmak Türkiye’nin nükleer teknolojiyi uygulama ve gelistirme potansiyelini gelistirmek.
DİPNOTLAR;
1 Mücella ERSOY, “Türkiye Kömür Dsletmeleri Kurumu ve Temiz Kömür Teknolojileri Alanındaki Girisimler”, Ulasım Tarihi 4 Mayıs 2009,
http://209.85.129.132/search?q=cache:7CptnTkSP3IJ:
www.odtumd.org.tr/baglantilar/sunumlar/temizKomur/mucellaErsoy.pdf+1,6+milyar+insan+elektrikten+yoksun&cd=5&hl=tr&ct=clnk&gl=tr.
2 “IEA: 2030’da 1.4 milyar kisi elektriksiz kalacak”, NTVMSBC, Ulasım Tarihi, 04 Mayıs 2009,
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/170927.asp.
3 “Nuclear Power in the World Today”, World-Nuclear, March 2009, Ulasım Tarihi, 4 Mayıs 2009,
http://www.world-nuclear.org/info/inf01.html.
4 Dünyadaki Nükleer Santrallerin interaktif haritası için bk., http://www.insc.anl.gov/pwrmaps/map/world_map.php.
5 “World Nuclear Generation of Electricity”, IEA, Ulasım Tarihi, 4 Mayıs 2009,
http://www.eia.doe.gov/cneaf/nuclear/page/nuc_generation/gensum2.html.
6 http://www.homemade-atlas.org/hwa2008_29.jpg/hwa2008_29-full;init:.jpg.
7 “Dünyada Nükleer Reaktörlerin Durumu”, TAEK, Ulasım Tarihi 4 Mayıs 2009,
http://www.taek.gov.tr/bilgi/sss/durum.html.
8 “Nuclear Reactor Types”, The Institution of Engineering and Technology, Britih Nuclear Group, Temmuz 2008,
Ulasım Tarihi 4 Mayıs 2009, http://www.theiet.org/factfiles/energy/nuclear-reactors.cfm; “8 “Nuclear Reactor
Types”, Institution of Electrical Engineers, Kasım 2005, Tarihi 4 Mayıs 2009,
http://www.carnegieendowment.org/static/npp/reports/nuclear_reactors.pdf.
KAYNAKÇA
“Consideration to Launch a Nuclear Power Programme”, International Atomic Energy Agency (IAEA), Viyana, 2007, Ulasım Tarihi, 04 Mayıs 2009,
http://www.iaea.org/NuclearPower/Downloads/Launch_NPP/0711471_Launch_NPP.pdf
“Dünyada Nükleer Reaktörlerin Durumu”, TAEK, Ulasım Tarihi 4 Mayıs 2009,
http://www.taek.gov.tr/bilgi/sss/durum.html.
“Energy, Electricity and Nuclear Power: Developments and Projections”, IEEA, 2007, Ulasım Tarihi 4 Mayıs 2009,
http://www-pub.iaea.org/MTCD/publications/PDF/Pub1304_web.pdf.
“Evaluation of the Status of National Nuclear Infrastructure Development”, No: NG-T-3.2, IAEA Nuclear Energy Series, Ulasım Tarihi, 04 Mayıs 2009,
http://www-pub.iaea.org/MTCD/publications/PDF/Pub1358_web.pdf.
“IEA: 2030’da 1.4 milyar kisi elektriksiz kalacak”, NTVMSBC, Ulasım Tarihi, 04 Mayıs 2009,
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/170927.asp.
“Milestones in the Development of a Nuclear infrastructure for Nuclear Power”, No: NG-G-3.1, IAEA Nuclear Energy Series, Ulasım Tarihi, 04 Mayıs 2009,
http://wwwpub.iaea.org/mtcd/meetings/PDFplus/2007/TM33552/tm33552_Announcement.pdf.
“Nuclear Power in the World Today”, World-Nuclear, March 2009, Ulasım Tarihi, 4 Mayıs 2009,
http://www.world-nuclear.org/info/inf01.html.
“Nuclear Reactor Types”, Institution of Electrical Engineers, Kasım 2005, Tarihi 4 Mayıs 2009,
http://www.carnegieendowment.org/static/npp/reports/nuclear_reactors.pdf.
“Nuclear Reactor Types”, The Institution of Engineering and Technology, Britih Nuclear Group, Temmuz 2008, Ulasım Tarihi 4 Mayıs 2009,
http://www.theiet.org/factfiles/energy/nuclear-reactors.cfm
“World Nuclear Generation of Electricity”, IEA, Ulasım Tarihi, 4 Mayıs 2009,
http://www.eia.doe.gov/cneaf/nuclear/page/nuc_generation/gensum2.html.
http://www.enerji.gov.tr/index.php
http://www.iaea.or.at/
http://www.nea.fr/
http://www.taek.gov.tr/
Nejat Aybers, Ahmed Yüksel Özemre, Ahmet Bayülken, “Atom Enerjisi Komisyonunun III. IV. Ve V. Plan Dönemlerindeki Faaliyet ve yatırımları için Makroplan”,
ÇNAEM Raporu” No: 87, 1972.
Orta ve Uzun Dönem Elektrik Enerjisi Üretim Planlama Çalısması 1997 – 2020”, Türkiye elektrik Üretim Dletim A.S. arastırma Planlama ve Koordinasyon Daire
Baskanlığı,”Ankara 1997.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder