ENERJİ GÜVENLİĞİ KAPSAMINDA NATO’NUN ORTADOĞU POLİTİKASI BÖLÜM 1

ENERJİ GÜVENLİĞİ KAPSAMINDA NATO’NUN ORTADOĞU  POLİTİKASI BÖLÜM 1

Mesut ŞÖHRET* 
* Gaziosmanpasa Üniversitesi Öğretim Görevlisi, Kocaeli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Adayı E-mail: sohretmesut@yahoo.com 


Özet 
   DOĞU AKDENİZ’DE ENERJİ DENKLEMİ VE OLASI YAN ETKİLERİ  

Enerji güvenliği; enerjinin sürekli olarak çesitli kaynaklardan uygun miktar ve fiyatlarla sağlanması, tehdit altında olmayan ulasım imkanlarıyla dağıtım çevrelerine ulastırılması demektir. Dünyanın büyük devletleri aynı zamanda önemli enerji ithalatçıları olduğundan enerji kaynaklarına ulasım ve ulasılan kaynakların büyük devletlerin pazarlarına ulastırılması için güvenli hatlara ihtiyaç duyulmaktadır. Ortadoğu coğrafyası sahip olduğu enerji potansiyeli ile günümüz dünyasının fosil yakıt deposu olarak anılmaktadır. Kullanım alanının çokluğunun yanında yakın gelecekte petrol ve gazın ikamesinin bulunmaması ve enerji tükenme eğiliminin artması enerjinin önemini iki katına çıkarmaktadır. Bu bakımdan askerî bir savunma teskilâtı olan NATO üyelerinin enerji kaynaklarına erisimi noktasında sorun yasamaması adına askeri kimliğiyle ekonomik ve siyasi alan yelpazesine enerji güvenliği baslığı altında daha yoğun bir sekilde müdahil olmaya baslamıs; bu alanda kendini yeniden tanımlamıs; kendi alan güvenliğini sağlayabilmek adına stratejiler, önlemler, tedbirler gelistirmeye baslamıstır. Çünkü Ortadoğu coğrafyasında petrol arzındaki küçük düsüsler bile Kuzey Atlantik bölgesi (Kuzey Amerika, Avrupa) üzerinde önemli derecede etkili olmaktadır. 
Bunların yanında; terörist saldırıları, doğal afetler, bölgesel çatısma ve gerginlikler istikrar bozucu olup arz kesintisine neden olmaktadır. Bu etkenlerin hepsi olası bir uluslararası krizi doğurabilir. Bu nedenle NATO üyesi ülkeler son yirmi yıldır dıs politikalarında enerji güvenliğine öncelik vermektedirler. Bu çalısmada öncelikli olarak Ortadoğu ile NATO arasındaki iliskiler ele alınarak NATO’nun Ortadoğu’ya yaklasımı incelenmektedir. Bunun yanında günümüzdeki Enerji jeopolitiği ortaya konularak bu enerji jeopolitiği konseptinden NATO’nun Ortadoğu coğrafyasına yönelik yaklasımları analiz edilmektedir. 

Anahtar Kelimeler: Enerji Güvenliği, Ortadoğu, NATO’nun Enerji Konsepti, Ortadoğu – NATO iliskileri 

** Bu çalısma Prof. Dr. Hasret Çomak ve Doç. Dr. Caner Sancaktar’ın editörlüğünde Haziran 2014’te yayımlanan Ortadoğu Analizi: İki Kutuplu Sistem Sonrası Ortadoğu ve Arap Baharı isimli kitaptan yazarın “NATO’nun Ortadoğu Politikası” baslıklı bölümünden türetilerek ve yeni eklemeler yapılarak Kongre Bilim Kurulunun izniyle bildiri formatında hazırlanmıstır. 

Giriş 

Soğuk Savas yıllarında hüküm süren geleneksel güvenlik düsüncesi, hegemonyaya dayalı olarak olusan askerî tehditlere, güç dengesi çerçevesinde statükonun devamına yönelik 
bir eğilime ve devlet merkezli yaklasımlara dayanmaktaydı. Soğuk Savasın ardından güvenlik paradigmasında büyük bir dönüsüm yasanarak güvenlik gerek boyut gerekse kapsam olarak büyük değisime uğramıstır. Bu nedenle Uluslar arası güvenlik ve savunma kurulusları Soğuk Savas sonrasında Güvenlik anlayısının bu sekilde farklılasmasına paralel olarak ister istemez 
değisim göstermislerdir. Bu kapsamda Kuzey Atlantik Paktı’da (NATO), faaliyetlerinde yeniliği ifade eden bir dönüsüm süreci içerisine girmistir. Zira Varsova Paktı’nın resmi olarak 

1991’de ortadan kalkmasıyla varlığı sorgulanmaya ve tartısılmaya baslanan Kuzey Atlantik Paktı için 2 seçenek bulunuyordu. Buna göre; 

1) Varsova paktı ortadan kalktığı için örgütün dağılması 

2) Sovyet tehdidinin yerini alan yeni tehditlere karsı, yapısının düzenlemesi ve varlığını bu tehditleri ortadan kaldırmak veya önlemek amacıyla sürdürmesi 
Bu karar asamasında gerek üye devletler arasında gerekse üye devletlerin kendi içinde yapılan tartısmalar sonucunda NATO için 2. seçenek tercih edilerek yeni tehditlerle mücadele etmek adına bu askeri teskilatla yola devam edilmeye karar verilmistir. Bir baska deyisle basta ABD ve AB olmak üzere üye devletler NATO’nun varlık sebebi ortadan kalkmıs olsa bile teskilata küresellesme sürecinde yeni varlık sebebi belirleyerek varlığını sürdürmesini istemislerdir. Ancak bu yeni süreçte NATO’nun mevcut yapısı ve stratejileri ile devam 
etmesi mümkün olmadığı için teskilatın gerek konsept gerekse stratejiler bakımından yenilenmesi ve dönüsmesi kaçınılmaz olmustur. Bu nedenle, NATO’nun 1990’lı yıllarda hazırladığı stratejik planlarda, güvenliğin tanımı dünyadaki yeni kosullara göre tekrar yorumlanmıstır. Hazırlanan stratejik konseptlerde güvenlik konusunun sadece askerî değil, politik, ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları olduğu da kabul edilmistir. Etnik çatısmalar, kitle imha silahlarının yayılması, dünya enerji akısında ortaya çıkabilecek aksaklıklar, terörist eylemler NATO tarafından kendi güvenliğini tehdit eden olgular olarak değerlendirilmistir. 

Yaklasık 25 yıldan beri sürmekte olan bu değisim ve dönüsüm sürecinde “NATO’nun farklı coğrafi bölgelerde ortaklık programları kurarak bölgesel bir örgütten küresel bir örgüte dönüsmesi, yeni üyeler kabul etmek suretiyle genislemesi, askerî modernizasyon ve kuvvet yapısının yeniden düzenlenmesi gibi çok yönlü bir faaliyet ve teskilat değisimini içerisinde barındırmaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse NATO’nun dönüsümünün amacı, belirsizlesen ve giderek karmasıklasan küresel güvenlik ortamına süratle uyum sağlamak ve 
bu güvenlik ortamının sekillendirilmesinde aktif rol oynamak olarak ifade edilebilir.”1 

Bu yaklasımın bir yansıması olarak NATO’nun 1990–2010 yılı arasında yasanan değisim ve dönüsüm sürecinin esasında eski Sovyet Bloku ülkeleriyle yapılan Barıs İçin Ortaklık (Partnership for Peace–PfP) isbirliği programları çerçevesinde gelistirildiğini söylemek mümkündür.2 Barıs Dçin Ortaklık Programı ile kendi etki alanını genisleten NATO özellikle 11 Eylül 2001 saldırıları sonrasında kendi yakın çevresinde olusan yeni komsu bölgeleri ile olan diyalog ve isbirliğini arttırması gerektiği algısının güçlenmesine neden olmustur. Çünkü kendi etki alanında sorunları çözmesinin yanında komsu bölgelerde olusan istikrarsız durum ister istemez NATO’nun etki alanında bulunan üye devletleri tehdit etmektedir. Bir bakıma NATO’nun komsusu olduğu bir bölgede meydana gelen çatısma veya istikrarsızlık NATO üyelerinin istikrarını da bozmaktadır. Bu nedenle “NATO, 1990’dan sonraki yıllar içinde, temelde toplu savunma sorumluluğuyla sıkı sıkıya bağlı bir ittifak olmaktan çıkarak daha genis bir güvenlik alanında isbirliğine giden ulusların ortaklıklarının odak noktası haline gelmistir.”3 Bu güvenlik alanları içerisine Afrika ve Ortadoğu’nun yanı sıra Akdeniz Havzası da dahil edilmis bulunmaktadır. Bu nedenle NATO Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanı Orgeneral James Jones'un belirttiği gibi “özellikle 2001 sonrası dönemde NATO’nun ağırlık merkezi, Doğu Avrupa’dan Ortadoğu'ya ve Afrika’ya kaymaya basladı. 
Bunun sonucu olarak NATO, bu kaymanın getireceği tehditleri karsılayacak sekilde kendisini organize etmeye yöneldi.”4 

Bu nedenle NATO’nun Barıs İçin Ortaklık Programına benzer sekilde tasarlanan Akdeniz Diyaloğu (Mediterranean Dialogue –MD) ve İstanbul İsbirliği İnisiyatif’inin (Istanbul Cooperation Initiative – ICI) önümüzdeki dönemde daha çok ön plana çıkacağını söylemek yanlıs olmayacaktır. Zira NATO’nun son dönemde gerçeklestirdiği alan dısı Afganistan, Somali ve Libya’daki operasyon ları da NATO’nun komsu bölgesi ile olan diyalog ve isbirliğini arttırması gerektiği algısını güçlendirmektedir. Bu bakımdan Akdeniz Diyalogu ile İstanbul İsbirliği İnisiyatif’i NATO’nun Ortadoğu ile olan isbirliği çabalarını kurumsal bir çerçeveye yerlestirdiğini söylemek yanlıs olmayacaktır. 

1.1 NATO’nun Ortadoğu ile İlişkileri 

Bir kollektif güvenlik ve savunma teskilatı olması sebebiyle tarihsel süreçte NATO’nun elbette dünyanın birçok bölgesi ile iliskileri olmustur. Bu çerçeveden 
değerlendirildiğinde NATO, kurulusundan itibaren günümüze kadar Ortadoğu devletleriyle de direkt veya dolaylı bir takım iliskiler içinde bulunmustur. Zira Sovyetler Birliği’nin yayılmasını önlemek amacıyla uygulamaya konulan çevreleme politikasının (containment policy) bir gereği olarak Türkiye ve Yunanistan’ın 1952’de NATO’ya alınması ile olusturulan Güneydoğu cephesinin bir diğer amacı da kuskusuz Ortadoğu’nun petrol kaynakları ve bunların Sovyet tehdidine karsı korunmasıdır. Ortadoğu’ya yönelik olası Sovyet tehdidi 
karsısında, Dngiltere, Irak, Dran, Türkiye ve Pakistan’ın üye olduğu ve ABD’ninde gözlemci üye olduğu Bağdat Paktı 1955’te kurulmustur. Ortadoğu’da SSCB’ye karsı NATO’nun bir uzantısı olarak kurulan bu pakt 1959 Irak’ın çekilmesiyle bu tarihten sonra Merkezi Antlasma Teskilatı (Central Treaty Organization -CENTO ismini almıs bu tarihten itibaren ekonomik, kültürel ve teknik isbirliği alanlarına yönelerek varlığını 1979 yılına kadar sürdürmüstür. 

Türkiye’nin uzun yıllar hem NATO hem de CENTO üyesi olmasından kaynaklanan bu tandem görevi bir bakıma, o döneme dayanmaktadır. Ortadoğu’ya yönelik dolaylı NATO stratejisi, 19. yüzyıl’da Dngiliz Dmparatorluğu’nun Çarlık Rusya’sının sıcak denizlere erisimini engelleme stratejisine benzer bir sekilde, Sovyetler Birliği’ne karsı düsünülmüstür. Bunun gerçeklestirilebilmesi için, tek basına Dkinci Dünya Savası sonrası Dngiltere yeterli olamayacağından, Amerika ile ittifak iliskisi içerisinde bulunan Türkiye NATO’ya dahil edilmis ve bu sayede cephe iyice doğuya çekilmistir. 

Soğuk Savas sonrası dönemde bölgenin sahip olduğu petrol ve doğalgaz rezervlerinin korunması ve gelismis ülkelerin ekonomilerinin çarklarının dönmesini sağlamak adına bölgenin istikrar içinde olması büyük önem arz etmektedir. Dünya enerji kaynaklarının yarısından fazlasına sahip olan bu coğrafyada meydana gelen her türlü çatısma ve krizler direkt olarak dünyanın geri kalanını da ilgilendiren bir hal almaktadır. Ancak NATO, Ortadoğu’daki çatısmalar sebebiyle bölgedeki tüm devletleri kapsayan Barıs İçin Ortaklık 
Programı gibi bir ortaklık olusturamamıstır. Bunun yerine Akdeniz’e kıyısı olan Kuzey Afrika ülkeleri ve Orta Doğu ülkelerinin bir kısmı ile “ Akdeniz Diyaloğu ” ve Körfez ülkelerinin bir kısmı ile de “İstanbul İs Birliği Girisimi” adlı ortaklıkları kurmus ve gelistirmeye çalısmıstır. Bu sayede NATO, katılan ülkelere üyelik perspektifi sunmadan bu ülkelerle arasında bir bağ kurmustur. “Her iki programın kurucu belgelerinde üye olan ülkelere herhangi bir teminatta bulunulmamıs; programların temel kurulus amaçları olarak ise bölgesel güvenlik ve istikrarın sağlanması gösterilmistir.”5 

NATO’nun Ortadoğu’ya yönelik olarak gelistirdiği ortaklık programları jeopolitik ve askeri olarak önemli amaçları olsa da bu programlara katılan devletlerinde bu ortaklık programlarına katılmak suretiyle bazı amaçları olduğu açıktır. Öyle ki bazı ülkeler NATO’yu kendi güvenliklerine katkıda bulunacak bir örgüt olarak değerlendirirken bazıları ülkeler ise 

NATO’yu ordularını modernlestirmek için bir araç olarak görmektedir. Bir grup ülke ise bölgede yalnız birer politik aktör olmamak adına bu olusumlar içerisinde yer almayı tercih etmektedirler. Amaç ne olursa olsun söz konusu bu ortaklık programlarından hem NATO’nun hem de programa katılan üye devletlerin bir katkı sağladıkları ortadadır. 

1.1.1 Akdeniz Diyalogu (Mediterranean Dialogue –MD) 

İlk olarak Kuzey Atlantik Konseyi’nin Aralık 1994’te Savunma Bakanları Toplantısı’nda alınan karar doğrultusunda baslatılan Akdeniz Diyalogu kapsamın da İsrail, Mısır, Moritanya, Tunus, ve Fas ortaklık programına Subat 1995’te çağrılarak süreç baslatılmıstır. Söz konusu bu programa Aralık 1995’te Ürdün ve son olarak ta Subat 2000’de Cezayir’in katılımıyla üye sayısı 7 olmustur. Genel olarak bakıldığında Akdeniz havzasında bir güvenlik kusağı oluşturmayı amaçlayan bu ortaklık programının asağıda belirtildiği gibi belli baslı amaçları bulunmaktadır. Bunlar;6 

• Bölgesel güvenlik ve istikrara katkıda bulunmak 
• NATO ve Akdenizli ortakları arasında karsılıklı bir anlayıs ortamı olusturmak 
• Katılımcı ülkeler arasında ittifak ile ilgili yanlıs algılamaları ortadan kaldırmak 
• Bölge çapında iyi ve dostane iliskiler olusturmak Akdeniz Diyalog aynı zamanda Barselona Süreci (Avrupa Birliği) ve Akdeniz Girişimi (Avrupa Güvenlik ve İsbirliği Teskilatı-AGDT) gibi bu bölgede baslatılmıs olan diğer girisimleri de tamamlar nitelikte olduğunu söylemek mümkündür. Fakat daha öncede belirtildiği gibi bölgenin yapısı gereği çatısmaların odağında olmasından dolayı Akdeniz’e kıyısı olan diğer ülkeler Suriye, Lübnan, Filistin, Libya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bu ortaklık programına katılmamıslardır. 

Kuzey Atlantik Konseyi’nin Mayıs 1997’de Sinatra’da yapılan oturumunda, Akdeniz Diyalogu’nun askerî isbirliği programlarıyla takviye edilmesi kararı alınmıs ve 8–9 Temmuz 1997 tarihleri arasında gerçeklestirilen Madrid Zirvesi’nde Diyalog kurumsal hale getirilmistir. Görüs alısverisi için ilk sürekli forum görevini üstlenen Akdeniz İş Birliği Grubu olusturulmus, kurum üyesi devletlerin siyaset danısmanları gruba dâhil edilmis ve ayrıca Akdeniz ülkelerin de NATO irtibat merkezlerinin açılması kararı alınmıstır.7 

11 Eylül’deki saldırılardan sonra NATO ve Diyalog ülkeleri Kuzey Atlantik Konseyi çerçevesinde daha sık danısmalarda bulunmuslardır. Bu gelismeler sonucu 2002’de gerçeklestirilen Prag Zirvesi’nde programın güçlendirilmesi Dttifak’ın önceliklerinden biri haline gelmistir. Bu kapsamda “NATO’nun dönüsümüne paralel olarak mevcut isbirliği alanları daha derinlestirilmis ve yeni isbirliği alanları önerilmistir. Programa katılan ülkelerin Kuzey Atlantik Antlasması’nın 5. maddesi kapsamı dısındaki NATO operasyonlarına, savunma reformu ve ekonomisine, terörizm ve sınır güvenliği, afet yönetimi gibi konulara yapacakları katkıların arttırılması hedeflenmistir.”8 

Bunun yanında 2003 yılında yayımlanan “çalısma programında (work programme) belirtildiği gibi asağıdaki çok çesitli konuları kapsayan pratik isbirliğine yönelik çalısmalar yapılması kararlastırılmıstır. 

Bu Konular;”9 

• Basın ve enformasyon 
• Sivil olağanüstü hal planlaması 
• Bilim ve çevre 
• Kriz yönetimi 
• Savunma politikası ve stratejisi 
• Küçük hafif atesli silahlar 
• Dünya çapında mayınlara karsı eylem 
• Nükleer silahların yayılmasını önleme 
• Askeri isbirliği programı 

2004 yılında İstanbul’da yapılan 17. NATO Zirvesinde, NATO üyesi ülkelerin liderleri, Akdeniz’de 10 yıl önce ortaya konulan politik diyaloğu güçlendirmek; birlikte çalısabilirliği sağlamak; savunma reformunu gelistirmek ve terörizme karsı yürütülen savasa katkıda bulunmak amacıyla Akdeniz Diyaloğu’nu gerçek bir ortaklık düzeyine çıkarmayı teklif ettiler. Bu kapsamda söz konusu amaçları gerçeklestirmek için “Akdeniz Diyaloğu için Daha İddialı ve Genisletilmis Çerçeve (A More Ambitious and Expanded Framework for the Mediterranean Dialogue) isimli belgeyi yayımladılar. Bu çerçeve belgesinde Akdeniz diyalogu kapsamında gelecek yıllarda yapılabilecek potansiyel çalısma alanları ve stratejiler belirlenerek diyalogun daha islevsel hale gelmesinin amaçlandığı söylenebilir. Zira söz konusu Akdeniz Diyaloğu için Daha İddialı ve Genisletilmis Çerçeve belgesinde temel olarak su konular öne çıkarılmaktadır.”10 

• Müsterek kamu diplomasisi girisimleri vasıtasıyla NATO’nun dönüsümü ve isbirliğine yönelik çabalarının tanıtılması 
• Silahlı kuvvetlerin demokratik yollarla kontrolünün gelistirilmesi ve ulusal savunma planlaması ve bütçelerinde seffaflığın kolaylastırılması 
• İstihbarat paylasımı ve deniz yollarında isbirliği vasıtasıyla terörizme karsı savasılması 
• İttifak’ın nükleer silahların ve bunları atma vasıtalarının yayılmasına karsı yürüttüğü çabalara katkıda bulunulması 
• Sınır güvenliği konusunda NATO’nun katkısının çalısmalara güç katacağı durumlarda isbirliğinin gelistirilmesi 
• Sivil olağanüstü hal planlamasında isbirliğinin güçlendirilmesi 
• Belirli askeri tatbikatlara ve bununla ilgili eğitim ve öğrenim faaliyetlerine katılarak silahlı kuvvetler arasında isbirliğinin gelistirilmesi ve dolayısıyla Akdenizli ortakların NATO baskanlığındaki operasyonlara katkıda bulunabilme lerinin sağlanması11 Akdeniz Diyaloğu ülkeleri ile yapılan bir tek Fas, Bosna ve Hersekteki SFOR ve Akdeniz Bunun dısında Akdeniz Diyaloğu ülkeleri İttifak’ın Akdeniz’de terörist faaliyetleri tespit etmek, durdurmak ve bozguna uğratmak amacıyla yürütmekte olduğu Etkin Çaba Harekatı (Operation Active Endeavour) 12 tatbikatına da katılabilirler. 

NATO’nun Akdeniz Diyaloğu öncelikle politik nitelikteydi. “Bir taraftan Diyalog ülkelerinin güvenlik ihtiyaçlarını incelerken, bir yandan da bu ülkelerde NATO’nun politikaları ve faaliyetleri konusundaki anlayısı gelistirmeyi amaçlıyordu. Böylece Diyalog’un temelini Dttifak’ın 1997 Madrid Zirvesi’nde olusturulan Akdeniz İşbirliği Grubu vasıtasıyla yürütülen enformasyon alısverisi olusturuyordu. Bu Grup aracılığıyla müttefikler Diyalog ülkeleriyle gerek bireysel olarak, gerek 19 (simdi 28) + 1 formatında , veya yedi Diyalog ülkesinin hepsiyle bir arada—Cezayir, Mısır, Dsrail, Ürdün, Moritanya, Fas ve Tunus—19 (simdi 28) + 7 formatında düzenli politik tartısmalar düzenlemektedirler.”13 

Akdeniz Diyaloğu’nun pratik boyutu ise Çalısma Programı gibi mevcut araçların yanı sıra esasen Barıs İçin Ortaklık çerçevesinde gelistirilmis olan bir dizi mekanizmadan da yararlanılarak güçlendirilebilir. Buna NATO Vakıf Fonlarından destek alma olasılığı da dahildir. Bu girisimler pratik ve konuya özel isbirliğine temel olabilecek eylem planları; ihtiyaca yönelik seçilecek bireysel isbirliği programları; İttifak ve Akdeniz Diyaloğu kuvvetlerinin gelecekte NATO baskanlığındaki operasyonlarda birlikte çalısabilmeleri için mevcut BDO faaliyetleri ve araçlarından yararlanılması; uygun BDO faaliyetlerine katılımın artması; ve bilim ve çevre konularında isbirliğinin güçlendirilmesi gibi konuları da kapsayabilir.”14 

Genel bir değerlendirme yapıldığında “Akdeniz Diyalogu BDO programına özgü bir takım mekanizmalara sahip olmadığı ve NATO ile katılımcı ülkeler arasındaki beklenti ve öncelik farklıkları nedenleriyle istenilen basarıyı sağladığını söylemek oldukça güçtür. NATO ülkeleri, İsrail-Filistin çatısması dahil olmak üzere bölgesel sorunlara Akdeniz Diyalogu vasıtasıyla yaklasmak istemis fakat katılımcı ülkelerin bu ortaklıktan beklentileri farklı olmustur.”15 Zira Akdeniz Diyalogu’na katılan devletlerin halkları arasındaki baskın yaklasım NATO’nun söz konusu ülkelerden talep ettikleri ile bu ülkelere sunduğu olanaklar arasında bir orantısızlığın var olduğu noktasında düğümlenmektedir. Hatta İsrail hariç bu ülkelerin tamamında ABD ve NATO’ya olan bakıs açısı oldukça negatiftir. Bu durum elbette NATO ve bu ülkeler arasında etkili bir ortaklığın varlığını olumsuzolarak etkilemektedirler 

1.1.2 İstanbul Ds Birliği Girisimi (Istanbul Cooperation Initiative – ICI) 

İstanbul İsbirliği Girisimi, 11 Eylül saldırılarından sonra Ortadoğu bölgesinde basta terörizm olmak üzere bölgedeki güvenlik tehditleriyle basa çıkabilmek ve bölgenin istikrarına katkıda bulunabilmek amacıyla 27–28 Haziran 2004 tarihlerinde gerçeklestirilen NATO’nun İstanbul Zirvesi’nde baslatılmıstır. Akdeniz Diyaloğu’nun bir tamamlayıcısı olmasının yanı sıra farklı bir ortaklık temelinde insa edilen bu program Körfez İsbirliği Konseyi ülkelerinin bir kısmı ile pratik isbirliği gelistirmeyi amaçlamıstır. Söz konusu bu programa ortak olan üye 
devletler, Bahreyn, Birlesik Arap Emirlikleri, Katar ve Kuveyt’tir. 

NATO’nun İstanbul İsbirliği Girisimi kapsamında “pratik isbirliği için özellikle belirlediği bazı alanlar İstanbul Zirvesi’nin ardından yayınlanan İstanbul İsbirliği Girisimi Resmi Politika Dokümanı’nda (Official ICI Policy Document) belirtilmistir. Söz konusu bu alanlar sunlardır.”16 

• Savunma Reformu 
• Savunma Bütçeleri 
• Savunma planlaması ve asker-sivil iliskileri üzerinde duruma özel bazı öneriler getirmek; 
• Katılımcı ülkelerin belirli askeri tatbikatlara ve bununla ilgili eğitim ve öğretim faaliyetlerine katılarak BM Yasasına uygun olarak NATO baskanlığında yürütülecek operasyonlarda Dttifak kuvvetleri ile birlikte çalısabilmelerini kolaylastırmak amacıyla silahlı kuvvetler arasındaki isbirliğini güçlendirmek 
• Bilgi paylasımı ve denizcilik konusunda isbirliği vasıtasıyla terörizme karsı savası güçlendirmek 
• Nükleer silahların ve bunları atma vasıtalarının yarattığı tehlikelere karsı Dttifak’ın yürüttüğü çalısmalara katkıda bulunmak 
• Özellikle terörizm, küçük ve hafif atesli silahlar, yasa dısı uyusturucu trafiği ile bağlantılı olarak NATO’nun da değerli katkıları olabilecek gerekli durumlarda sınır güvenliğini güçlendirmek 
• Sivil olağanüstü hal planlaması ile ilgili isbirliğini güçlendirmektir. 

İstanbul İsbirliği Girisimi kapsamında yer alan ülkeler “NATO/BDO tatbikatlarında gözlemci olarak bulunabilir veya bu tatbikatlara aktif olarak katılabilirler ve hatta NATO baskanlığındaki barısı koruma operasyonlarına katkıda bulunabilirler. Nitekim Körfez İsbirliği Konseyi (KDK/GCC) ülkelerinden biri olan Birlesik Arap Emirliği Kosova’daki NATO operasyonuna önemli katkılarda bulunmustur. Bunun dısında bu ülkeler, ayrıca, Operation Endeavour operasyonuna da katılabilir ve Barıs Dçin Ortaklık çerçevesinde NATO 
sponsorluğunda gelistirilmis olan programlar (sivil olağanüstü hal planlaması ile ilgili kurslar dahil) ve eğitim merkezlerinden de yararlanabilirler.”17 

NATO ortaklık programı çerçevesinde baslangıç olarak Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, Suudi Arabistan ve Birlesik Arap Emirliği’nin aralarında bulunduğu altı Körfez İsbirliği Konseyi üyesi ülke üzerinde odaklanmıstır. İstanbul İsbirliği Girisimi ise Büyük Orta Doğu’da bu girisimin içerik ve amaçlarını (terörizm ve nükleer silahların yayılmasına karsı mücadele dahil) kabul eden tüm ülkelere açıktır. Zaten bu girisimin basarılı olması da bu ülkelerin katılımıyla mümkün olacaktır. Ancak “Basra Körfezi’ne kıyıdas olmakla beraber programa katılmayan Suudi Arabistan, İran, Irak ve Umman gibi ülkeler nedeniyle ortaklık programının Akdeniz Diyaloğu ortaklık programında olduğu gibi su asamada amacına ulasamadığı görülmektedir. Bu basarısızlığa sebep olarak su hususlar gösterilebilir:”18 

• NATO’nun bölgede bulunmasının bazı ülkeler tarafından olumsuz algılanması 
• Suudi Arabistan ve Umman gibi iki önemli Körfez ülkesinin bu programda yer almaması 
• Körfez ülkeleri arasında ortak stratejik bir vizyonun eksikliği 
• Yönetimde bulunan hanedanlıkların ülke ordularına güvenmemesi 
• Bölge ülkeleri arasındaki anlasmazlıklar ve bu ülkelerin ABD, İngiltere ve Fransa ile olan uzun süreli ikili anlasmalara daha fazla önem vermesi 
• İsrail ve Filistin arasında devam eden çatısmanın devam etmesi 
• NATO ile Katar ve BAE arasında müzakereler devam etse de bu ülkelerdeki kanunlar nedeniyle yabancı askerlerin konuslandırılmasına izin veren Status of Forces Agreement – SOFA antlasmaların imzalanmamıs olması 
• Bölge ülkelerinde kurumlardan çok kisilerin önemli olması nedeniyle çalısma iliskilerinde asırı kisisellestirme yapılması bu nedenle bu ülke temsilcilerinin 
kendilerini tanıyan ve saygı duyan kisilerle çalısmak istemeleri 
• Programa katılan devletlerin vatandaslarının NATO hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları ya da İttifak’ı sadece ABD dıs politikasının silahlı bir organı olarak görmeleri ve bu anlamda İttifak ile ilgili olumsuz bir imaja sahip olmaları 
• NATO üyesi bazı ülkelerin Ortadoğu coğrafyasının önemini kavramadıkları için bu bölge ile ilgilenilmesi noktasında isteksiz davranmaları 
• NATO üyeleri arasında birbiriyle çatısan ikili gündemlerin olması 
• NATO’nun Ortadoğu bölgesine yönelik faaliyetleri destekleyecek yeterli bütçesinin bulunmaması 
• Bazı üye devletlerin bu ortaklıklar nedeniyle Arap – İsrail çatısması ile doğrudan ilgilenileceği noktasında korku duymaları Esas itibariyle İstanbul İsbirliği Girisimi ve Akdeniz Diyaloğu birbirinden farklı ama birbirini tamamlayıcı niteliktedirler ve her ikisi de aynı amaca hizmet etmektedirler. 

Bölgesel güvenlik ve istikrarı güçlendirmeyi amaçlayan İstanbul İsbirliği Girisimi diğer uluslararası girisimlerden (Avrupa Birliği, G8, ve AGİT girisimleri) tamamen ayrı ancak bu girisimleri tamamlar niteliktedir. 
Bu programın basarıya ulasması için NATO’nun da değerli katkılarda bulunacağı pratik faaliyetler vasıtasıyla ilgili ülkelerle ikili isbirliği yapmaktır. 

Sonuç olarak NATO’nun müdahale alanının genisletilmesi açısından önem tasıyan Akdeniz Diyalogu ve İstanbul İsbirliği Girisimi, İttifak’a küresel sorumluluklar 
yüklemektedirler. Bu ortaklıkların BDO gibi basarıya ulasması durumunda İttifak’ın küresel sorunlara müdahil olmaya daha meyilli bir güvenlik örgütü haline gelebileceği söylenebilir. 
Bu noktada NATO’nun Libya’ya gerçeklestirdiği müdahale bu anlayısın en son yansıması olarak değerlendirilebilir. 

1.2 Enerji Jeopolitiği ve Enerji Güvenliğinin Önemi ;

Avrupa’da tüketilen yağ ve petrolün % 65’i Akdeniz’den geçtiği için ekonomik çıkarlar ve enerji güvenliği NATO’nun Ortadoğu (Akdeniz) politikası açısından büyük önem tasımaktadır. Bunun yanında dünyada Asya–Pasifik bölgesinde Çin ve Hindistan gibi yükselen ekonomilerin giderek artan enerji ihtiyaçları önümüzdeki yıllarda fosil yakıt deposu durumunda bulunan Ortadoğu coğrafyası nın öneminin iyice artırmasına neden olmaktadır. Çünkü fosil yakıtların bu yüzyılın ortasından itibaren tükeneceği veya üretimlerinin zirve noktasına yönündeki beklentilerin yanında iklim değisikliği konusundaki kaygılar enerji güvenliğinin uluslararası güvenlik tartısmalarında önemli bir konu haline gelmesine sebep olmustur. Ayrıca mevcut durumda enerjinin arz ve talep güvenliğini tehdit eden özellikle tankerin geçis yaptığı dar suyollarındaki korsanlık faaliyetleri ile kritik enerji altyapılarını hedef alan enerji terörizmi gibi konular enerji güvenliğinin uluslararası güvenlik tartısmalarında önemli bir konu haline gelmesine sebep olmustur. 

Son yıllarda azalan fosil yakıt kaynaklarının etkisiyle birlikte dünyada yeni bir enerji jeopolitiği olusmaya basladığını söylemek mümkündür. Bu yeni enerji jeopolitiği döneminde devletleri enerji fazlası ve enerji açığı olanlar seklinde iki kategoriye ayrılmaktadır. Eski düzende bir devletin küresel hiyerarsideki sıralaması nükleer savas baslığı sayısı, deniz gücü veya askeri personel sayısıyla belirlenmekteydi. Yeni düzende ise devletler arası güç hiyerarsisinin tayininde sahip olunan petrol/doğal gaz rezerv miktarı ve/veya enerji kaynaklarını satın alma (veya edinme) kabiliyeti gibi unsurlar gittikçe önem kazanmaktadır.19 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,

***